ELEKTRON HUJJAT VA ELEKTRON HUJJAT ALMASHINUVI. Reja: 1.Kirish 2.Elektron hujjat aylanishi 3.Elektron raqamli imzo 4.Xulosa

KIRISH Ma’lumotlarni elektron almashinuvi bugungi kunda deyarli hamma duch keladigan haqiqatdir. Axborot tizimlari, kompyuter tarmoqlari, elektron pochta – bu elektron shaklda ma’lumotlar almashinuvi amalga oshiriladigan vositalarning to’liq ro’yxati emas. O’nggi o’n yil ichida boshqaruv jarayonlarini samarali qo’llab-quvvatlashning yangi vositalari paydo bo’ldi va tarqaldi. Shu jumladan, boshqaruv hujjatlarini qayta ishlashga mo’ljallangan dasturiy ta’minot haqida. Bu erda, birinchi navbatda, “hujjatlarni boshqarish tizimlari” va “biznes jarayonlarini boshqarish tizimlari” sinflarining dasturiy ta’minotini eslatib o’tish kerak. Asar yozishda quyidagilar kerak: elektron hujjat va elektron hujjatlar aylanishi tushunchasini ochib berish; elektron hujjat aylanishini tashkil etishning maqsadlari va usullarini shakllantirish; elektron hujjat aylanishi va elektron raqamli imzoni amaliyotga joriy etish bilan bog’liq muammolarni shakllantirish. ELEKTRON HUJJAT AYLANISHI Elektron hujjat aylanish tizimlari – bu bir qator vazifalarni hal qilishda qo’llaniladigan dasturiy komplekslar, shu jumladan korporativ elektron hujjat aylanish tizimlarini yaratish. Tashkilotda hujjatni qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirishning bir qismi sifatida u yaratilgan yoki olingan paytdan boshlab muxbirga yuborilgan paytgacha yoki ijro tugagandan va ishda hisobdan chiqarilgunga qadar quyidagi funktsiyalarning echimi ta’minlanishi kerak: tashkilotga kiradigan hujjatlarni, tashkilotdan chiqadigan hujjatlarni va ichki hujjatlarni ro’yxatdan o’tkazish; tashkilot rahbariyati tomonidan qabul qilingan hujjatlarga binoan chiqarilgan qarorlarni hisobga olish va hujjatlarni nazoratga qo’yish; hujjatlar ijrosi ustidan markazlashgan nazorat; hujjatlarni ishga yozib qo’yish; axborot-ma’lumot ishlarini olib borish; umuman tashkilot uchun ofis hisobotlarini shakllantirish. Elektron hujjat aylanish tizimidan foydalanish

hujjatlarning bajarilishi borishi to’g’risidagi ma’lumotlarni elektron shaklda uzatishni tashkil etishga imkon beradi, bu esa hujjatlarning bajarilishini nazorat qilishni tashkil etishni sifat jihatidan o’zgartiradi. Boshqaruv qarorlari bilan markazlashtirilgan ro’yxatdan o’tgan hujjatlarning kartalari tegishli bo’lim xodimlariga elektron shaklda yuboriladi. Ular ularni tarkibiy bo’linmalar rahbarlari tomonidan chiqarilgan hujjatlarni rasmiylashtirish to’g’risidagi qarorlar bilan to’ldiradilar. Hujjatlarning bajarilish jarayoni to’g’risida ma’lumotlar paydo bo’lishi bilan ushbu ma’lumotlar tizimga kiritiladi. Shu bilan birga, tizim avtomatik ravishda ijro etilish sanasi yaqinlashishi va aynan shu sananing boshlanishi to’g’risida oldindan xabar berish sanasi boshlanishini kuzatib boradi. Tizimning manfaatdor foydalanuvchilariga belgilangan sanalar to’g’risida ma’lumot beriladi.Hujjatlar loyihalarini tasdiqlash jarayoni ham sezilarli darajada o’zgartirildi, uning doirasida tasdiqlash jarayonida ishtirok etadigan xodimlar tasdiqlangan loyihalarning elektron versiyalari bilan almashish imkoniyatiga ega bo’lmoqdalar. Ushbu texnologiya loyihalarni qog’ozga o’tkazish uchun sarflanadigan vaqtni qisqartirishga imkon beradi. Elektron hujjat aylanishi tizimi majburiy ravishda joriy elektron arxivni o’z ichiga oladi, bu ma’lumotlarga tezkor kirish va bir nechta xodimlarning bir vaqtning o’zida hujjatdan foydalanish imkoniyatlarini hal qiladi. Saqlashni tashkil qilishning ushbu shakli ma’lumotni yo’qotish ehtimolini sezilarli darajada kamaytiradi va kerakli hujjatni topish vaqtini qisqartirish orqali operatsion samaradorlikni oshiradi. Hujjatlar matnlarini elektron shaklda saqlash to’liq matnli qidirishni amalga oshirishga imkon beradi, bu esa ma’lumot-ma’lumot ishlarini olib borishda printsipial yangi imkoniyatlarni ochadi, masalan, ularning mazmuniga ko’ra hujjatlarning tematik to’plamlarini yaratishga imkon beradi. Elektron arxivdan foydalanish arxiv hujjatlaridan foydalanish fondini yaratish zaruratini yo’q qiladi, chunki hujjatning elektron nusxasi istalgan vaqtda istalgan vaqtda berilishi mumkin. Huquqiy nuqtai nazardan, elektron hujjat aylanishi tushunchasi elektron ma’lumotlar

almashinuvi tushunchasidan farq qiladi. Birinchisi, elektron hujjatlarning qonuniyligiga (protsessual qabul qilinishi va daliliy kuchga) asoslangan. Shu sababli, axborot texnologiyalarini takomillashtirish bilan bir qatorda, elektron hujjat aylanishi infratuzilmasini yaratish jarayonida uning qonunchilik ta’minoti muhim rol o’ynashi kerak, uning mohiyati elektron shaklda yaratilgan va uzatiladigan ma’lumotlarga hujjatning huquqiy maqomini berishdir. An’anaviy hujjatning asosiy vazifasi ba’zi ma’lumotlarni tasdiqlashdir. Hujjatni tuzishda va undan foydalanishda ikkita jihat mavjud: birinchidan, ba’zi ma’lumotlar, ikkinchidan, hujjatning o’zi taqdim etilishi yoki o’tkazilishi mumkin bo’lgan muhim narsa. Ushbu muhim narsaning mavjudligi hujjatdagi ma’lumotlarning to’g’riligini tasdiqlash imkonini beradi. Ehtimol, haqiqatni tasdiqlash uchun ma’lum bir protsedura – hujjatning haqiqiyligini tekshirish uchun imtihonni bajarish kerak. Hujjatda mavjud bo’lgan ma’lumotlarning o’zi ham ikki qismga bo’linishi mumkin. Birinchi qism tarkibning o’zi, ikkinchisi uning haqiqiyligini (haqiqiyligini) aniqlashga imkon beradigan yordamchi ma’lumotdir. Unda chiquvchi raqam, imzolar va muhrlar kabi tafsilotlar mavjud. Ham mazmunli, ham axborot vositasi tarkibiga hujjat tuzilgan vaqt, sharoit va joy to’g’risidagi ma’lumotlar kiritilishi mumkin. Shuni ham ta’kidlash kerakki, qog’oz hujjatda asl nusxasi cheklangan, ma’lum miqdordagi nusxada mavjud. Masalan, shartnoma bir xil kuchga ega bo’lgan uch nusxada tuzilganligi ko’rsatilishi mumkin. Har qanday qo’shimcha nusxa nusxasi bo’ladi, uni asosan tegishli ekspertiza o’tkazish orqali tekshirish mumkin. Ba’zi hollarda, asl hujjatning mavjudligi juda muhimdir. Masalan, hujjatli ulushni sotish uning sertifikatining nusxasini sotish bilan barobar emas, hatto notarius tomonidan tasdiqlangan. Shunday qilib, hujjat quyidagi funktsiyalarni bajaradi: ba’zi (mazmunli) ma’lumotlarni tuzatish; hujjatni imzolagan shaxsni fiksatsiya qilish; hujjat tuzish shartlarini belgilash; sud ishlarida dalillar;

o’ziga xosligi bilan ta’minlangan asl nusxaning vazifasi.Elektron hujjat aylanishi elektron hujjatlarni axborot tizimi orqali jo‘natish va qabul qilib olish jarayonlari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Elektron hujjat aylanishidan bitimlar tuzish (shu jumladan shartnomalar tuzish), hisob-kitoblarni, rasmiy va norasmiy yozishmalarni amalga oshirish hamda boshqa axborotni uzatishda foydalanish mumkin. Elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron hujjatning uni identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga ega bo‘lgan axborot elektron hujjatdir. Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va saqlanadi. Elektron hujjat elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarining mazkur hujjatni idrok etish imkoniyatini inobatga olgan holda yaratilishi kerak. Elektron hujjat qog‘oz hujjatga tenglashtiriladi va u bilan bir xil yuridik kuchga ega bo‘ladi. Elektron hujjatning qog‘oz nusxasi bo‘lishi mumkin. Elektron hujjat, agar u bevosita elektron hujjatni jo‘natuvchi yoki uning axborot vositachisi tomonidan jo‘natilgan bo‘lsa, jo‘natilgan deb hisoblanadi. Elektron hujjatlarni saqlash chog‘ida ulardan erkin foydalanish va ularning qog‘oz nusxalarini taqdim etish imkoniyati ta’minlanishi lozim. Elektron hujjatni saqlash muddati, shunga o‘xshash maqsadga mo‘ljallangan qog‘oz hujjat uchun belgilangan muddatdan kam bo‘lmasligi kerak.