IT BOZORINI RAG'BATLANTIRISH USULLARINI IQTISODIY TAHLIL QILISH
![1. BOB. Zamonaviy axborot xizmatining mohiyati
1.1. Axborot xizmatining shakllanish tarixi
Odamlar juda erta avlodlar uchun ma'lumotni, o'tmish tajribasini jamlagan
xabarlarni saqlash zarurligini his qilishgan. Inson xotirasi imkoniyatlarini
kengaytirishga intilish qadimgi tsivilizatsiyalar davlatlarida maxsus madaniy
muassasa - yozuvning, keyin esa yozma yodgorliklar to'plami sifatida
kutubxonalarning paydo bo'lishiga olib keldi.
Kutubxonalar ma'lumotlar to'plamiga ega bo'lgan va mavjud materiallardan
ommaviy foydalanish uchun xizmatlar ko'rsatadigan muassasalar sifatida paydo
bo'ldi.
Aksariyat hollarda antik davr kutubxonalari podshohlar saroylarida, poytaxt
va viloyat shaharlari ibodatxonalarida, ulamolar maktablarida joylashgan. Bu
kutubxonalarning asosiy xizmati kitobxonlarga kitob berish edi. Shu maqsadda eng
mashhur kitoblar bir necha nusxada mavjud edi.
Allaqachon Ossuriya davlati kutubxonasida mixxatli loy lavhalar uchun
katalog va saqlash tizimi mavjud bo'lib, bu zarur ma'lumotlarni olishni
osonlashtirdi. Qadimgi Misrda kutubxona kataloglari xona va omborxona
devorlariga o yib yozilgan. Biroq antik davr kutubxonalariga kam odam kirishiʻ
mumkin edi [20, b.34].
Davlat mafkuraviy maqsadlarda keng aholi orasida axborot tarqatish
zarurligini his qildi. Shu maqsadda jarchilar xizmat qilib, xalqqa maxsus
yangiliklarni e'lon qildilar. Xuddi shu funktsiyani Misrning qadimgi poytaxti Fiva
shahridagi Fir'avn Ramzes II ibodatxonasi devorlariga yoki Bobil shohi
Hammurabining mashhur stelasiga o'yilgan Misr shohlarining g'alabalari yilnomasi
ham bajargan ( XVIII) . V. Miloddan avvalgi), "Kodeks" bilan o'yilgan - qonunlar
to'plami.
Qadimda jamiyat talabni ogohlantirish va yaratish uchun tovarlar va turli xil
xizmatlar haqida ma'lumot tarqatish zarurligini his qildi. Qadimgi Misrning
Memfis shahri xarobalari orasidan yozuv topilgan toshga o'yilgan "Men, Rino,](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_4.png)
![Krit orolidan, xudolar irodasi bilan tushlarni ta'bir qilaman". Endi biz bunday
ma'lumotlarni reklama deb atagan bo'lardik.
Qadimgi Yunonistonda "kutubxona" tushunchasi paydo bo'lgan, ma'lumotlar
taxtalarda, terida, qo'rg'oshinda, papirusda qayd etilgan. Afina va Qadimgi
Yunonistonning boshqa shaharlarida V - IV asrlardan asrlar Miloddan avvalgi
jamoat kutubxonalari mavjud edi. Xat yozish va kitoblardan nusxa ko‘chirish
axborot xizmatining alohida tarmog‘iga aylanib bormoqda. Afinada kitoblar ishlab
chiqaruvchi ustaxonalarning keng tarmog'i, shu jumladan ularni sotish uchun
buyurtma qilingan kitob do'konlari mavjud edi. V ichida V. Miloddan avvalgi,
maxsus xizmat qayd etilgan: grammatikachi Demofil kitoblar dunyosida sayohat
qilishga yordam beradigan insho - "O'zlashtirishga loyiq kitoblar to'g'risida"
ma'lumot sharhini nashr etadi [20, 36-bet].
Bibliografik tasnifning asoslari Qadimgi Yunonistonda qo'yilgan . Yunon
faylasuflari tomonidan yaratilgan ma'lumotlarning bilim sohalariga bo'linishi
keyingi davr kutubxonalarida kitoblarni tizimlashtirish va kataloglarni yaratishda
muhim rol o'ynadi.
Qadimgi shaharlarning axborot muhiti ham barkerlar, o'z tovarlarini reklama
qiluvchi savdogarlar va rasmiy xabarchilar tomonidan shakllantirilgan.
Faylasuflar, o qituvchilar, yozuvchilar, rassomlar, shifokorlar, matematiklar,ʻ
harbiy xizmatchilar Misrning Iskandariya shahridagi ilmiy va ta lim muassasalari
ʼ
to plami bo lgan Iskandariya Museyonidagi qo lyozma kitoblar (700 ming
ʻ ʻ ʻ
qo lyozmagacha) kolleksiyasi xizmatlaridan keng foydalanadilar. Ularning
ʻ
barchasi o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ma’lumotlarni har tomonlama o‘rganish va
ushbu hodisani zamonaviy tushunchada ilmiy ish olib borish, yangi asarlar yaratish
imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Kutubxona qo'shimcha xizmatlarni ham ko'rsatadi:
yozishmalar, tarjima, matnni tuzatish.
Axborot xizmati Qadimgi Rimda keng tarqaldi. IV boshiga V. eramizning
30 dan ortiq yirik jamoatchiligi bor edi. kutubxonalar. Rim kutubxonalarida yangi
xizmat paydo bo'ldi. Kitoblar uyda chiqarilardi, garchi o'qish zallari ham bor edi.
Ixtisoslashgan kutubxonalar - ma'lum bir mezon bo'yicha tanlangan kitoblar](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_5.png)
![to'plami paydo bo'ladi [18, 312-bet].
Shunday qilib, qadim zamonlarda axborot xizmatlarining ko'plab sohalari
aniqlangan bo'lib, ular kelajakda ishlab chiqiladi.
Ilk o'rta asrlarda Evropada ma'lumot to'plash, saqlash va tarqatish
funktsiyasi cherkovga o'tgan. V - VI da allaqachon asrlar Yunon va lotin tillarida
qo lyozmalari bo lgan birinchi monastir va cherkov kutubxonalari paydo bo ldi.ʻ ʻ ʻ
Xizmatlarga va "bid'atchi" kitoblardan foydalanishga mafkuraviy cheklovlar
kuchga kira boshlaydi. Ushbu kitoblardagi ma'lumotlarga ega bo'lgan odamlar
doirasi tor edi. Biroq, axborot xizmatlarini takomillashtirish davom etdi: alifbo
tartibida
kataloglarni guruhlash, mavzuli kataloglar.
XI yilda V. O'rta asrlar jamiyatining ma'naviy hayotiga rahbarlik qilish va
ma'lumotlarga bo'lgan cherkov monopoliyasi yo'qola boshladi. Universitetlar
paydo bo'ldi, o'z kutubxonalari - tarkibi va xizmat ko'rsatishning boshqa yo'nalishi.
Universitetlarda kitoblarni buyurtma bo'yicha nusxalash uchun skriptoriya -
ustaxonalar mavjud edi. Bu erda xizmatlar ko'rsatishning ma'lum tartibi ham
shakllantirilgan. Kitoblarni chiqarish, ro'yxatga olish, binodan olib tashlash
mumkin bo'lmagan noyob zaxiralarni aniqlash, "taqiqlangan" adabiyotlardan
foydalanish tartibi. Universitet kutubxonalarida katalog ma'lumotnoma xizmatlari
alohida ahamiyatga ega bo'ldi.
Axborot xizmatlarini rivojlantirishning yangi davri tipografiyaning paydo
bo'lishi bilan boshlandi - bosma qog'ozdan bosma kitob ishlab chiqarish.
Yevropada kitob chop etish 40-yillarda paydo bo'lgan. XV asr. XV asrning
ikkinchi yarmida V. matbaa korxonalari butun Yevropaga tarqaldi. Kitob ishlab
chiqarish keskin oshdi, mavjud kutubxonalar to'ldirilib, yangilari tashkil etildi.
XVI dan beri V. hisobotlar chop etila boshlandi yangiliklar - 17-asrning
o'rtalaridan zamonaviy gazetalarning prototipi. - jurnallar - ommaviy va maxsus
xarakterdagi davriy nashrlar.
Bu yangi madaniy hodisalarning barchasi axborot xizmatlari uchun keng
imkoniyatlar yaratdi. Juda boshqacha xarakterdagi ma'lumotlarni tizimli ravishda](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_6.png)
![tarqatish imkoniyati paydo bo'ldi. XVII asr boshida allaqachon V. Bosma reklama
Angliya va Fransiyada paydo bo'ldi va 1611 yildan boshlab Londonda
tadbirkorlarga xizmat ko'rsatadigan birinchi reklama byurosi faoliyat
ko'rsatmoqda.
O’zbekistonda Fanlar akademiyasida (1714) va Moskva universitetida
(1756) universal fondlarga ega kutubxonalar tashkil etildi. XVIII asrning ikkinchi
yarmida V. Birinchi tijorat va bepul ommaviy kutubxonalar O’zbekistonda faoliyat
yuritgan [18, 320-bet].
XVIII asrda V. reklama ma'lumotlarini tarqatish usuli sifatida chop etish
imkoniyatlarini to'liq amalga oshirdi. Gazeta va jurnallar chizmalar va gravyuralar
yordamida ma'lumotlarni taqdim etish, reklama uchun sahifalarini taqdim etish
uchun syujet va dizayn usullaridan keng foydalana boshladilar. Biroq, bunday
ma'lumotlar faqat jamiyatning "yuqori" qismida tarqatildi.
17-asrning boshidan beri qondirilgan . V. "qiziqarli mashhur nashrlar"
yordamida. Lubkini uyga ofeni - turli xil ma'lumotlarni, shu jumladan reklamani
o'z ichiga olgan "kulgili rasmlar" tarqatuvchilar olib kelishdi.
XVIII V. demokratlashtirish va axborot xizmatlaridan foydalanish
imkoniyatlarini oshirish bilan tavsiflanadi. Milliy kutubxonalar universal fondlarga
ega shtatlarning poytaxtlarida tashkil etilgan: Vashington (1800), Sankt-Peterburg
(1814) va boshqalar. Bu erda uzoq vaqt davomida to'plangan nashrlar ma'lum bir
mamlakat tarixini aks ettiradi. Muayyan bilim sohalari bo'yicha ixtisoslashgan
kutubxonalar paydo bo'lmoqda.
Shu bilan birga, xalq kutubxonalari (AQSh, Angliya, O’zbekiston) - jamoat
kutubxonalari, o'qish zallari, kitob do'konlari paydo bo'ldi. Ishchilar, ilgari axborot
xizmatlari mavjud bo'lmagan "quyi tabaqa" odamlari uchun. O’zbekistonda ular
savodxonlik jamiyatlari, zemstvolar va shahar kengashlari tomonidan
(xayriyachilar ko'magida) tashkil etilgan. Xuddi shu ofeni O’zbekistonning shahar
va qishloqlarida ommabop adabiyotlardan tashqari, nashriyotlarning aholining
keng qatlamlari uchun mo'ljallangan kitoblari tarqatildi. Masalan, nashriyot I.D.
Sytin "Mediator" darsliklarni, ilmiy-ommabop kitoblarni, klassikalarning arzon](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_7.png)
![nashrlarini, kalendarlar va boshqalarni chop etadi. [16, 57-bet].
19-asr o rtalarida axborot xizmatlarining rivojlanishiʻ V. 1861 yildan keyin
ijtimoiy sharoitning o'zgarishiga, xususan, 1869 yilda gazeta va jurnallarda tijorat
e'lonlarini nashr etish bo'yicha cheklovlarning bekor qilinishiga yordam berdi.
Gazetalar paydo bo'ldi, ular asosan reklama ma'lumotlarini tarqatishga qaratilgan:
"Ovoz" (1863-1884), "Peterburg varaqasi" (1864-1916 ), "Moskva varaqasi"
(1881-1916). Reklamada
fotografiya ma'lumot uchun tobora ko'proq foydalanila boshladi.
60-yillarda XIX V. Ilk keng qamrovli axborot agentliklari ham –
O’zbekiston telegraf agentligi (1865) tashkil topdi.
19-asr oxiri - 20-asr boshlarida. jamiyatning "quyi tabaqalari" uchun
ma'lumot tarqatishning tubdan yangi kanali - yakshanba maktablari, o'z-o'zini
o'qitish to'garaklari, xalq universitetlari, xalq uylari va ishchilar klublarida mavjud
bo'lgan ma'ruzalar zallari paydo bo'ladi. Bu yerda ommaviy ma'ruzalar va turli
kurslarning darslari tashkil etiladi. Bu tizim kattalar uchun maktabdan tashqari
ta'lim deb ataladi va umumiy ta'lim va ilmiy-siyosiy bilim darajasini oshirishga,
o'z-o'zini tarbiyalashga bo'lgan ehtiyojni yaratishga qaratilgan.
Sovet O’zbekistonsida (1917-1991) axborot xizmatlari aholining eng keng
qatlamlariga qaratilgan, ammo qarama-qarshi tendentsiyalar mavjud.
Maktabdan tashqari ta'lim tizimi davlat tomonidan har tomonlama, shu
jumladan moliyaviy yordam oladi, lekin siyosiy tashviqot vazifalariga butunlay
bo'ysundiriladi.
Kutubxona tarmog'i rivojlanmoqda va takomillashib bormoqda, ilmiy -
axborot faoliyati erkinligi mafkura bilan tartibga solinadi va siyosiy sabablarga
ko'ra adabiyotlarni yopiq saqlash tizimi bilan cheklanadi . Shunga qaramay, ushbu
davrda axborot xizmatlari bir qator yangi xususiyatlarga ega bo'ldi: kutubxonalar
o'z faoliyatini muvofiqlashtiradi va hamkorlik qiladi, buning natijasida kitobxonlar
uyushma kataloglari va kutubxonalararo abonentdan foydalanishlari mumkin.
Kutubxona xizmatlariga kitob ko‘rgazmalari, bibliografik sharhlar, izohli
bibliografik ko‘rsatkichlar va mavzuli kartotekalar kiradi [8].](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_8.png)
![Katta va o‘rta bo‘g‘in kutubxona xodimlarini haqli ravishda axborot xizmati
mutaxassislari deb hisoblash mumkin.
Eng yirik kutubxonalarning xizmat ko'rsatish imkoniyatlari ortib bormoqda:
notalar, gramofon plastinalari, plakatlar va mikrofilmlar to'planib,
foydalanuvchilarga beriladi.
20-30 yil ichida. XX V. Sovet O’zbekistonsida reklama ma'lumotlarining
ko'rinishi va mazmuni butunlay o'zgarib bormoqda. Uni yaratish va
ommalashtirishda V.Mayakovskiy, A.Rodchenko, V.Stepanovalarning ishtiroki bu
davr sovet reklamasining badiiy saviyasini noodatiy tarzda oshirdi.
Shaharning sub'ekt-fazoviy muhiti grafik dizayn yordamida o'zgartiriladi.
Vitrinlar, kitob kiosklari, qadoqlash, kitob muqovalari va otkritkalar, belgilar,
emblemalar, reklama afishalari va hatto sotuvchilar kiyimlarini loyihalashda
reklama rassomlarining xizmatlari talab qilinadi.
1945 yildan keyin Sovet O’zbekistonsida yirik davlat reklama tashkilotlari
tuzildi, 60 dan ortiq reklama nashrlari nashr etildi, reklama filmlari ishlab chiqarila
boshlandi. Reklama zavodlari, agentliklari, dizayn sexlari va ustaxonalari bor.
Biroq, bu butun keng tarmoq reklama ma'lumotlarini tarqatish uchun emas, balki
g'oyaviy va siyosiy harakatlar va kampaniyalarni loyihalash uchun xizmat qildi.
20-yillardan beri XX asr Yangi ommaviy axborot vositalari - radio hayotga
kirmoqda va 30-yillarning oxiridan boshlab. - televizor. Axborot xizmatlari taqdim
etiladi to'g'ri uyda. Insonning bo'sh vaqti zich va foydali ma'lumotlar bilan
to'yingan makonga aylanishi mumkin. Biroq, axborot xabarining qabul qiluvchisi
o'ziga xos ehtiyojlariga ega bo'lgan individual shaxs emas, balki ommaviy - ko'p
sonli odamlar hisoblanadi. Natijada, ko'pincha keraksiz, ba'zan intruziv reklama
ma'lumotlari muayyan shaxsning uyiga yetkaziladi [18, b.326].
70-yillardan beri XX V. fan-texnika taraqqiyoti natijasida internet shakllana
boshlaydi - bir-biri bilan ma'lumot almashinadigan ko'plab kompyuterlarni
birlashtirgan jahon axborot tarmog'i. Ushbu tizim barchaga har qanday axborot
xizmatlaridan to'g'ridan-to'g'ri cheksiz foydalanish imkoniyatini beradi.
Internet- axborot xizmatlari olamidagi noyob qo'llanmalar Ko'pincha tematik](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_9.png)
![aytilishicha - IT ma'lumotni yig'ish, saqlash, qayta ishlash, uzatish va kiritish /
chiqarish usullari va vositalari to'plamini anglatadi. Axborot texnologiyalarining
maqsadi axborot resurslaridan foydalanish jarayonlarining mehnat zichligini
kamaytirish, axborot jarayonlarini bajarishning ishonchliligi va samaradorligini
oshirishdir.
Axborotlashtirish murakkab va noaniq jarayondir. Jamiyatni
axborotlashtirish haqida gapirishdan oldin, ushbu hodisaning asosiy tushunchasi -
"axborot" ni tushunish kerak. Darhol shuni ta'kidlash kerakki, bu tushunchaning
o'zi universaldir va uning talqini atama qaysi sohada qo'llanilishiga bog'liqdir [6,
203-b.].
Axborotning asl tushunchasi (lotincha informatio - tushuntirish, taqdim
etish) - odamlar tomonidan og'zaki, yozma yoki boshqa usulda (odatiy signallar,
texnik vositalar va boshqalar yordamida) uzatiladigan ma'lumotlar. 20-asrning
o rtalaridan boshlab bu umumiy ilmiy tushuncha bo lib, u odamlar, odam vaʻ ʻ
mashina, mashina va mashina o rtasidagi axborot almashinuvini o z ichiga oladi.
ʻ ʻ
Qonunchilikda “axborot” atamasi quyidagicha ta’riflangan: “Axborot – axborot
(xabarlar, ma’lumotlar) taqdim etish shaklidan qat'i nazar." Axborot noaniqlik
darajasini, shaxslar, ob'ektlar, hodisalar va boshqalar haqida to'liq bo'lmagan
bilimlarni kamaytiradi.
Axborotlashtirish - axborot resurslarini shakllantirish va ulardan foydalanish
asosida fuqarolarning, davlat organlarining, mahalliy davlat hokimiyati
organlarining, tashkilotlarning, jamoat birlashmalarining axborot ehtiyojlarini
qondirish va huquqlarini amalga oshirish uchun maqbul shart-sharoitlarni
yaratishning tashkiliy ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik jarayoni.
Axborotlashtirish - bu aholi turmush tarzidagi sezilarli o'zgarishlar bilan
bog'liq bo'lgan murakkab ijtimoiy jarayon. Bu ko'p yo'nalishlarda, jumladan,
kompyuter savodsizligini bartaraf etish, yangi axborot texnologiyalaridan
foydalanish madaniyatini shakllantirish va hokazolarda jiddiy harakatlarni talab
qiladi [6, 230-bet].
1.1.1-rasmda siz axborot texnologiyalari infratuzilmasining ajralmas qismini](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_11.png)
![ko'rishingiz mumkin.
Bugungi kunda “axborot texnologiyalari asrida” mehnat, moddiy va
energiya resurslari kabi axborot muhim va zarurdir. Axborot neft, gaz, foydali
qazilmalar va boshqalar bilan bir qatorda eng qimmatli manbadir.
Bugun biz axborotning ijtimoiy ahamiyati keskin ortib borayotganini ham
hisobga olishimiz kerak. Bu ehtiyojlar tufayli sodir bo'ladi yuqori sifatli axborotga
ega bo'lgan odamlar tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda, axborot ommaviy
mahsulotga aylanib, bozor narxini oladi. Ushbu o'zgarishlar tufayli talab va
taklifning iqtisodiy qonunlari ishga tushiriladi - axborot xizmatlari bozori paydo
bo'ladi. Shu bilan birga, axborot bozori innovatsion bo‘lib, eng so‘nggi texnologik
yechimlarni taklif etadi, axborotni yaratish, tarqatish, yangilash va qo‘llash jadal
sur’atlarda davom etmoqda.
Yuqorida aytib o'tilganidek, postindustrial jamiyatning o'ziga xos xususiyati
shundaki, unda axborot almashinuvi hal qiluvchi rol o'ynaydi. Buni ko'plab omillar
tasdiqlaydi.
Birinchidan, bu odamlar hayotida axborotning ijtimoiy va iqtisodiy
ahamiyatining ortib borishidir.
Ikkinchidan, axborot iqtisodiy kategoriyaga aylandi, u sotib olinadi va
sotiladi, u bilan operatsiyalar foyda yoki zarar keltiradi. Axborot muhitiga
investitsiyalar doimiy ravishda kengayib boradi va u orqali qo'shimcha foyda
olishga xizmat qiladigan innovatsiyalar oqimi shakllanadi.
Uchinchidan, bu ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni jadallashtirish, davlat
tuzilmalarini ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga tezroq javob berishga va jamiyat
hayotini boshqarishning tobora samarali va moslashuvchan mexanizmlarini
yaratishga undashdir [7].
Yuqoridagi barcha omillar va shart-sharoitlar zamonaviy jahon
iqtisodiyotida yangi tarmoq, xizmat ko‘rsatish sohasida yangi yo‘nalish – axborot
xizmatlarini yuzaga keltirdi.
Axborot xizmati - axborot xizmatlarini ko'rsatish orqali mijozning
ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan faoliyat turi. U jamiyatning kognitiv faolligini](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_12.png)
![ta'minlaydi va ikki darajadagi faoliyat shaklida taqdim etilishi mumkin: empirik
(alohida faktlar va hodisalar haqida ma'lumot berish). va nazariy (ma'lumotni tahlil
qilish, hodisalarning ma'lum bir sohasidagi naqshlarni aniqlash) [31, 92-b].
Axborot xizmatining empirik darajasida kompaniyalar (joylashuvi, telefon
raqamlari, elektron pochta manzillari, elektron pochta , veb- sayt), tovarlarning
mavjudligi, xizmatlar ko'rsatish, jadvallar, siyosiy va tadbirlar to'g'risidagi
ma'lumotlar (sertifikatlar) taqdim etiladi . madaniy hayot, huquqiy axborot va
boshqalar. Axborot xizmatining nazariy darajasida iqtisodiyotdagi (mintaqa,
kompaniya va boshqalar) vaziyatni tahlil qilish, jamoatchilik fikrini o'rganish,
tovarlar, xizmatlarga bo'lgan talabning rivojlanish istiqbollari va boshqalar amalga
oshiriladi.
Mijozga ko'rsatiladigan axborot xizmati taklif etilayotgan tovarlar va ularga
hamroh bo'ladigan xizmatlar to'g'risidagi har xil turdagi ma'lumotlarning yig'indisi,
shuningdek, mijozga kerakli ma'lumotlarga tezkor kirishni ta'minlaydigan vositalar
va usullar tizimi bilan tavsiflanadi.
1989 yilda “axborot xizmati” tushunchasini ilmiy atama sifatida kiritgan
D.I.Blumenau axborot xizmatining asosiy shakli tadqiqot va ishlanmalarni axborot
bilan ta’minlash ekanligini yozgan. U, shuningdek, mutaxassisni uning oldida
turgan muammoni hal qilishga yaqinlashtiradigan rejalashtirish va texnik
bosqichlarini ta'kidladi [5].
Rivojlanishning rejalashtirilgan bosqichi ko'pincha mustaqil ahamiyatga ega
bo'lgan va rejalashtirish ob'ekti bo'lgan ishning katta qismi sifatida tushuniladi:
texnik xususiyatlarni ishlab chiqish; nazariy va eksperimental tadqiqotlarni amalga
oshirish, shu jumladan texnik hujjatlarni ishlab chiqish va tuzatish va natijani
hisobot shaklida rasmiylashtirish.
Texnik bosqichlarning mazmuni ma'lum operatsiyalar ketma-ketligi bilan
shakllanadi: muqobillarni tanlash, usullarni ishlab chiqish, hisob-kitoblarni amalga
oshirish va boshqalar, bu davrda evolyutsiya sodir bo'ladi. ilmiy-texnikaviy
ob'ektni yaratish. Blumenau bunday operatsiyalarni aniq vazifalar deb ataydi.
Va bundan bir necha o'n yillar oldin axborot xizmatining mohiyati aynan](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_13.png)
![sohalaridan biriga aylanadi. . Bu esa taraqqiyotning axborot yo‘li postindustrial
jamiyat rivojlanishining barcha yo‘nalishlaridan ko‘ra eng faol yo‘nalish ekanligini
ta’kidlash imkonini beradi.
Aynan faol axborot almashinuvi haqiqati postindustrial jamiyatda
iqtisodiyotning yanada dinamik rivojlanishiga imkon beradi, bu esa axborot deb
ataladigan narsaning shakllanishiga olib keladi iqtisodiyot. Axborot iqtisodiyoti -
yalpi ichki mahsulotning asosiy qismi axborot va bilimlarni ishlab chiqarish, qayta
ishlash, saqlash va tarqatish faoliyati hisobidan ta'minlanadigan va ushbu
faoliyatga band bo'lganlarning yarmidan ko'pi jalb qilinadigan iqtisodiyot.
Bozorning hozirgi holatini tahlil qilib, shuni ta'kidlash mumkinki, bugungi
kunda global iqtisodiy makonda yangi tuzilmalar hukmronlik qilmoqda: keng
miqyosli , murakkab, hukumat va boshqaruvning kombinatsiyasi.
tadbirkorlik submadaniyatlari, turli infratuzilmalarning kombinatsiyasi (ATM
tarmog'i axborot va moliyaviy infratuzilmalarni birlashtirishning birinchi
namunasidir) [23, p. 54].
Bu fakt global bank operatsiyalari misolida osongina tasdiqlanadi. Axborot
iqtisodiyoti tezkor iqtisodiyotdir. Nazariy va amaliy jihatdan bu axborotni qayta
ishlash tezligi, aniqligi va ishonchliligini bildiradi. Aynan banklar umumiy
iqtisodiy vaziyatni tezkorlik bilan kuzatib boradilar, xo‘jalik yurituvchi
subyektlarning kreditga layoqatliligi, moliya bozorlarining holati va rivojlanish
istiqbollari va boshqalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni oladi va tahlil qiladi, Internet
kabi kompyuter tarmoqlarini ochish banklarga misli ko‘rilmagan imkoniyatlarni
beradi. ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish.
Axborot bozorini rivojlantirishning jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki,
tadbirkorlik va boshqaruv faoliyati, eng avvalo, umumiy iqtisodiy vaziyat
to'g'risida tezkor ma'lumotga muhtoj; o'rta va uzoq muddatli tendentsiyalarni tahlil
qilish va prognoz qilish uchun zarur bo'lgan iqtisodiy va ijtimoiy xarakterdagi
statistik ma'lumotlar; bozorlarda sodir bo'layotgan voqealar haqidagi biznes
yangiliklari; iqtisodiy faoliyatni tartibga soluvchi huquqiy axborot; bozor
ishtirokchilari - etkazib beruvchilar va xaridorlar, mahsulotlar haqida tijorat](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_17.png)
![yuradigan va saqlanadigan ma'lumotlarning miqdori va odamning uni o'zlashtirish
qobiliyati bilan ma'lum bir dissonans mavjud bo'lganligi sababli [27, p. 82-83].
Axborot xizmatlarini rivojlantirishga bo'lgan ehtiyojning ortishi informatika
sohasidagi mutaxassislar uchun ijtimoiy tartibning o'zgarishiga olib keldi. Agar
o‘tgan asrning 70-yillari oxiri — 80-yillarning boshlarida dasturlash kadrlariga
ehtiyoj yuqori bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda axborot jarayonlarini tizimli
boshqarish, ularni avtomatlashtirish va boshqarish bo‘yicha mutaxassislarga
bo‘lgan ehtiyoj ancha oshdi.
Bunday mutaxassislarga bo'lgan ehtiyoj shundan iboratki, hozirgi vaqtda
axborot bozorini etuk deb hisoblash mumkin. Shu bilan birga, u turli yo'nalishlarda
jadal rivojlanishda davom etmoqda va uning asosi: har xil turdagi va
maqsadlardagi ma'lumotlar, elektron operatsiyalar va elektron aloqalar va
boshqalar. Axborot xizmatlari sohasida juda ko'p davlat va nodavlat firma va
kompaniyalar ishlaydi. Jahon bozorida o'z iste'molchilariga axborot bozorining
barcha asosiy tarmoqlarini qamrab oluvchi bir qator xizmatlarni taqdim etuvchi bir
qator firma va kompaniyalar paydo bo'ldi.
O’zbekiston oliy ta'limi, ilmiy muassasalar, kutubxona va ma'muriy
tuzilmalarning yuqori ilmiy va ta'lim salohiyati va faoliyat darajasini saqlab qolish
va qo'llab-quvvatlash uchun zamonaviy axborot texnologiyalari asosida xodimlar,
talabalar va professor-o'qituvchilarni keng ko'lamli kadrlar bilan ta'minlash kerak.
va O’zbekistonda va xorijda to'plangan ma'lumotlarga ochiq kirish .
Bu zamonaviy axborot xizmatining muammolaridan biri (ayniqsa,
O’zbekiston bozorida) - turli foydalanuvchilarning axborot ehtiyojlarini qondira
oladigan yagona axborot maydoniga bo'lgan ehtiyojga olib keladi. yangi biznes
imkoniyatlarini taqdim etish. Inson faoliyatining barcha jabhalarida, hech
bo'lmaganda G'arb sivilizatsiyasi mamlakatlarida zamonaviy texnologiyalardan
keng foydalanish axborot makonining globallashuviga ulkan va hal qiluvchi hissa
qo'shdi. Aynan mana shu narsa insonning axborot makonini mahalliy makondan
ancha cheklangan odamlar jamoasini (oila, kasbiy va ijtimoiy guruhlar, etnik
guruh, davlat) qamrab oluvchi global makonga, shu jumladan deyarli barcha](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_19.png)
![etilayotgan xizmatlar sifatini oshirish uchun ishlashni talab qiladigan sohalarga
ega. Va har yili axborot xizmati yaxshilanmoqda. Buni hatto axborot va
axborotlashtirish jarayoni bilan bevosita bog'liq bo'lgan mashhur shaxslarning
so'zlaridan ham baholash mumkin.
20-asr oxirida Blumenau axborot xizmatlarini asosan tadqiqot va
ishlanmalarning tarkibiy qismlaridan biri, texnologik soha sifatida ifodalagan va
axborot xizmati kutubxona tarmoqlari va tadqiqot markazlaridan iborat edi [34, 96-
b.].
Va 21-asrning boshlarida, axborot texnologiyalari haqida ko'p narsani
tushunadigan odam Bill Geyts shunday dedi: "O'n yildan kamroq vaqt ichida,](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_22.png)
![Ko'pchilik shaxsiy kompyuterlarni uy va ish muhitining, elektron pochta va
Internet aloqalarining muhim qismi deb bilishi kabi, ular shaxsiy va biznes
ma'lumotlarini saqlaydigan raqamli qurilmalarni olib yurishadi. Deyarli har qanday
turdagi ma'lumotlarni - matn, raqamlar, ovoz, fotosuratlar, videolarni raqamli
formatda qayta ishlaydigan yangi iste'molchi qurilmalari paydo bo'ladi."
Va ma'lum bo'lishicha, u mutlaqo haq edi. Zero, 2019-yilda axborot-axborot
xizmatlari sohasi jadal rivojlanayotgan sohalardan biri hisoblanadi. Texnologiyalar
atrofimizda har o‘n, hatto besh yilda bir marta o‘zgarib turadi, shu qadar keskin
o‘zgarib turadiki, biz unga kerakli ahamiyat ham bermaymiz, biz buni sezmaymiz,
hamma narsani oddiy holdek qabul qilamiz [32, 202-b.].
Xizmatlarni ko'rsatish orqali iste'molchilar ko'plab sohalarda dolzarb
ma'lumotlar va bilimlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishlari mumkin. Axborot
olish tezligi esa axborot xizmatini yanada yuqori darajaga olib chiqadi. Zamonaviy
hayot ritmi ko'p vaqtni kutishga imkon bermaganligi sababli, bu vaqt ko'pchilik
uchun iqtisodiy ko'rsatkich bo'lib, "Vaqt - bu pul" iborasini to'liq oqlaganligi bilan
bog'liq.
Bir narsani katta ishonch bilan aytish mumkin: televidenie, telefoniya va
undan ham ko'proq kitoblar, gazetalar va har qanday davriy bosma mahsulotlar tez
orada o'tmishga aylanadi. Yuqoridagi manbalar tomonidan taqdim etilgan
ma'lumotlar miqdori endi iste'molchilar uchun etarli emas. Bu hajm har yili o'sib
bormoqda va har yili o'z sur'atini oshirib, o'sishda davom etadi.
Shunday qilib, axborotlashtirish jarayoni juda tez sur'atlar bilan joriy etildi
va inson faoliyatining barcha sohalariga qo'shilishda davom etmoqda va axborotni
qayta ishlash ko'p jihatdan etakchi faoliyatga aylandi [36].
O'z navbatida, axborot iqtisodiyoti ham iqtisodiy faoliyatning ancha yangi
turi bo'lib, jamiyat hayotiga ishonchli va tez kirib bormoqda. Axborot sohasi
mutaxassislarini tayyorlash sifatiga qo'yiladigan talablar esa kundan-kunga odatiy
holga aylanib bormoqda. Bularning barchasi axborot xizmatlari bozorining o'zini](/data/documents/3b9bdae3-4523-49ac-a68d-38a869bfe4db/page_23.png)
IT BOZORINI RAG'BATLANTIRISH USULLARINI IQTISODIY TAHLIL QILISH MUNDARIJA: Kirish .......................................................................................................................... 1. Zamonaviy axborot xizmatining mohiyati ............................................................ 1.1. Axborot xizmatining shakllanish tarixi .......................................................... 1.2. Axborot xizmati tushunchasi va xususiyatlari ............................................... 1.3. Axborot mahsulotlari va xizmatlari turlari .................................................... 2. Iqtisodiy tizim va axborot xizmatlarining zamonaviy bozori ... ............................ 2.1. Iqtisodiy tizimda zamonaviy axborot xizmati ............................................... 2.2. Axborot xizmati muammolari ....................................................................... 2.3. IT xizmatlarini rivojlantirish istiqbollari ....................................................... Xulosa .........................................................................................................................
Kirish 20-asr oxiri - 21-asr boshlari butun insoniyat tarixidagi eng dinamik deb ataladi. Yangilanish yoki modernizatsiya jarayonlari dunyoning barcha mamlakatlariga va har bir insonga alohida ta'sir ko'rsatdi. 20-asrning 70-yillarida eng rivojlangan mamlakatlarda sanoat jamiyati davridan postindustrial davrga sezilarli o'tish sodir bo'ldi, bu "axborot jamiyati" deb ham ataladi. Shaxsiy kompyuterlar, avtomatik so'zlarni qayta ishlash, kabel televideniesi, Internet va yozish moslamalari kundalik hayotga kirib keldi. Bugun biz xizmatlar dunyosida, axborot va xizmat dunyosida yashayapmiz. Aholining katta qismi yo bevosita u yoki bu xizmatda – transportda, tibbiyotda, savdoda, pedagogik, madaniy -ma’rifiy va hokazolarda ishlaydi yoki xizmat ko‘rsatishning turli turlari uchun usul va vositalar – tarmoqlarni yaratishda ishtirok etadi. Biroq shuni tushunish kerakki, xizmat insonning oqilona ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan ijtimoiy foydali ishning har qanday turidir. Turli xil xizmatlar orasida axborot xizmati va uni taqdim etuvchi informatika sanoati eng tez rivojlanmoqda. 20-asrning oxiriga kelib, insoniyat tarixida birinchi marta axborot sanoati rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy ishlab chiqarishda asosiy mehnat predmetiga aylandi. Axborotdan foydalanish milliy va xalqaro miqyosdagi raqobatning eng muhim vositalaridan, ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanishining hal qiluvchi omillaridan biriga aylandi. Endi biz shunga o'xshash jarayonlarni kuzatishimiz mumkin: axborotning ahamiyati va uni ish ob'ekti sifatida ishlatish ko'nikmalarining doimiy o'sishi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, biz zamonaviy axborot xizmatlarining pozitsiyasi mavzusining dolzarbligi va ahamiyati darajasini baholashimiz mumkin. jamiyat, chunki hamma zamonlarda ham jamiyat sivilizatsiyasining asosiy ko'rsatkichlaridan biri fan va texnikaning rivojlanish darajasi bo'lib kelgan. Bizning davrimizda ushbu ko'rsatkichlardan biri butun jamiyatni axborotlashtirish jarayonidir, chunki mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi va
shuning uchun fuqarolarning hayot sifati bevosita bunga bog'liq. Axborot xizmatlari sohasida ko'plab davlat va nodavlat tashkilotlari va kompaniyalari ishlaydi. Jahon bozorida o'z iste'molchilariga axborot bozorining barcha asosiy tarmoqlarini qamrab oluvchi bir qator xizmatlarni taqdim etadigan bir qator tashkilot va kompaniyalar paydo bo'ldi. Kurs ishining maqsadi axborot xizmatlarini rivojlantirish muammolari va istiqbollarini aniqlashdan iborat. Maqsadga muvofiq quyidagi vazifalar belgilab berilgan: — Axborot xizmatining mohiyati va rivojlanish tarixini o‘rganish; — Zamonaviy axborot xizmatlarining iqtisodiy tizimdagi o‘rnini tavsiflab bering. — Tanlangan xizmat ko rsatish sohasini rivojlantirish muammolari vaʻ istiqbollarini shakllantirish. Kurs ishida tadqiqot ob'ekti axborot xizmati hisoblanadi. Tadqiqot predmeti - tanlangan xizmat turining rivojlanishi va holati. Kurs ishi ikki bob va besh paragrafdan iborat. Birinchi bobda axborot xizmatining mohiyati tavsifi berilgan, shu jumladan ushbu bobning birinchi xatboshida ushbu faoliyat turi bilan bog‘liq asosiy tushunchalar, ikkinchi va uchinchi xatboshilarda ushbu xizmat turining rivojlanish tarixi tavsiflangan. O’zbekistonda va undan tashqarida axborot xizmatlari bozorining umumiy holatini va hozirgi holatini taqdim etadi birinchi qismning ikkinchi xatboshida Bobda axborot xizmatlari va butun jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim muammolari keltirilgan. Ikkinchi bobda axborot xizmatlarining mamlakat iqtisodiyotida tutgan o‘rni ko‘rsatilgan bo‘lib, birinchi xatboshida tasvirlangan. Ikkinchi xatboshida axborot xizmati va butun jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim muammolari keltirilgan. Uchinchi xatboshida xizmat ko'rsatish faoliyati turi sifatida axborot sanoatini rivojlantirish istiqbollari haqida so'z boradi. Kurs ishini yozish uchun uslubiy va ilmiy adabiyotlardan, shuningdek davriy nashrlardagi maqolalardan foydalanilgan.
1. BOB. Zamonaviy axborot xizmatining mohiyati 1.1. Axborot xizmatining shakllanish tarixi Odamlar juda erta avlodlar uchun ma'lumotni, o'tmish tajribasini jamlagan xabarlarni saqlash zarurligini his qilishgan. Inson xotirasi imkoniyatlarini kengaytirishga intilish qadimgi tsivilizatsiyalar davlatlarida maxsus madaniy muassasa - yozuvning, keyin esa yozma yodgorliklar to'plami sifatida kutubxonalarning paydo bo'lishiga olib keldi. Kutubxonalar ma'lumotlar to'plamiga ega bo'lgan va mavjud materiallardan ommaviy foydalanish uchun xizmatlar ko'rsatadigan muassasalar sifatida paydo bo'ldi. Aksariyat hollarda antik davr kutubxonalari podshohlar saroylarida, poytaxt va viloyat shaharlari ibodatxonalarida, ulamolar maktablarida joylashgan. Bu kutubxonalarning asosiy xizmati kitobxonlarga kitob berish edi. Shu maqsadda eng mashhur kitoblar bir necha nusxada mavjud edi. Allaqachon Ossuriya davlati kutubxonasida mixxatli loy lavhalar uchun katalog va saqlash tizimi mavjud bo'lib, bu zarur ma'lumotlarni olishni osonlashtirdi. Qadimgi Misrda kutubxona kataloglari xona va omborxona devorlariga o yib yozilgan. Biroq antik davr kutubxonalariga kam odam kirishiʻ mumkin edi [20, b.34]. Davlat mafkuraviy maqsadlarda keng aholi orasida axborot tarqatish zarurligini his qildi. Shu maqsadda jarchilar xizmat qilib, xalqqa maxsus yangiliklarni e'lon qildilar. Xuddi shu funktsiyani Misrning qadimgi poytaxti Fiva shahridagi Fir'avn Ramzes II ibodatxonasi devorlariga yoki Bobil shohi Hammurabining mashhur stelasiga o'yilgan Misr shohlarining g'alabalari yilnomasi ham bajargan ( XVIII) . V. Miloddan avvalgi), "Kodeks" bilan o'yilgan - qonunlar to'plami. Qadimda jamiyat talabni ogohlantirish va yaratish uchun tovarlar va turli xil xizmatlar haqida ma'lumot tarqatish zarurligini his qildi. Qadimgi Misrning Memfis shahri xarobalari orasidan yozuv topilgan toshga o'yilgan "Men, Rino,
Krit orolidan, xudolar irodasi bilan tushlarni ta'bir qilaman". Endi biz bunday ma'lumotlarni reklama deb atagan bo'lardik. Qadimgi Yunonistonda "kutubxona" tushunchasi paydo bo'lgan, ma'lumotlar taxtalarda, terida, qo'rg'oshinda, papirusda qayd etilgan. Afina va Qadimgi Yunonistonning boshqa shaharlarida V - IV asrlardan asrlar Miloddan avvalgi jamoat kutubxonalari mavjud edi. Xat yozish va kitoblardan nusxa ko‘chirish axborot xizmatining alohida tarmog‘iga aylanib bormoqda. Afinada kitoblar ishlab chiqaruvchi ustaxonalarning keng tarmog'i, shu jumladan ularni sotish uchun buyurtma qilingan kitob do'konlari mavjud edi. V ichida V. Miloddan avvalgi, maxsus xizmat qayd etilgan: grammatikachi Demofil kitoblar dunyosida sayohat qilishga yordam beradigan insho - "O'zlashtirishga loyiq kitoblar to'g'risida" ma'lumot sharhini nashr etadi [20, 36-bet]. Bibliografik tasnifning asoslari Qadimgi Yunonistonda qo'yilgan . Yunon faylasuflari tomonidan yaratilgan ma'lumotlarning bilim sohalariga bo'linishi keyingi davr kutubxonalarida kitoblarni tizimlashtirish va kataloglarni yaratishda muhim rol o'ynadi. Qadimgi shaharlarning axborot muhiti ham barkerlar, o'z tovarlarini reklama qiluvchi savdogarlar va rasmiy xabarchilar tomonidan shakllantirilgan. Faylasuflar, o qituvchilar, yozuvchilar, rassomlar, shifokorlar, matematiklar,ʻ harbiy xizmatchilar Misrning Iskandariya shahridagi ilmiy va ta lim muassasalari ʼ to plami bo lgan Iskandariya Museyonidagi qo lyozma kitoblar (700 ming ʻ ʻ ʻ qo lyozmagacha) kolleksiyasi xizmatlaridan keng foydalanadilar. Ularning ʻ barchasi o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ma’lumotlarni har tomonlama o‘rganish va ushbu hodisani zamonaviy tushunchada ilmiy ish olib borish, yangi asarlar yaratish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Kutubxona qo'shimcha xizmatlarni ham ko'rsatadi: yozishmalar, tarjima, matnni tuzatish. Axborot xizmati Qadimgi Rimda keng tarqaldi. IV boshiga V. eramizning 30 dan ortiq yirik jamoatchiligi bor edi. kutubxonalar. Rim kutubxonalarida yangi xizmat paydo bo'ldi. Kitoblar uyda chiqarilardi, garchi o'qish zallari ham bor edi. Ixtisoslashgan kutubxonalar - ma'lum bir mezon bo'yicha tanlangan kitoblar