Ko’ndalang va bo’ylama zarb ta’sirida bo’lgan sterjen va balkalarda hosil bo’ladigan kuchlanishlarni aniqlash Mundarija: Kirish......................... ..........................4. I-BOB. Dinamik ta’sirlar........................................................................... 6 . 1.1. Yuklarning dinamik ta’siri................... ..............6. 1.2. Zarb ta’sirida hosil bo’ladigan kuchlar.............. ......9. II-BOB. Bo’ylama va ko’ndalang ta’sirlar................ ..........18. 2.1. Bo’ylama va ko’ndalang zarblar ......... .. ..... .............21. 2.2. Bo’ylama va ko’ndalang zarb ta’siridagi kuchlarning elastik sistemaga ta’siriga oid misollar.....................28. XulOsa........................................................32. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.............................33.

Kirish 1.Mavzuning qo’yilishi . Ishda yuklar ta’sirida hosil bo’ladigan dinamik ta’sirlar, zarb ta’sirida hosil bo’ladigan kuchlar, bo’ylama va ko’ndalang zarblar ta’sirida kuchlarning elastik sistemaga ta’siriga oid masalalar qaralgan. 2.Mavzuning dolzarbligi . Ma’lumki mexanikada zarb kuchlari ta’sirini hisobga olish juda muhim hisoblanadi. Bo’ylama va ko’ndalang zarblar ta’sirida qurilma elementlarida hosil bo’ladigan dinamik ta’sirlarni hisoblash qurilma elementlarining kuchlanganlik holatini aniqlash mexanikaning asosi hisoblanadi. Shulardan kelib chiqqan holda mavzuni dolzarb deb qarash mumkin. 3. Ishning maqsad va vazifalari . Ishda bir uchi erkin ikkinchi uchiga bikr mahkamlangan sterjenga bo’ylama zarb berilishi sterjenda hosil bo’ladigan dinamiklik koeffitsientini aniqlash, zarb tushish balandligi, statik yuklanish kuchining qiymatini aniqlash, bundan tashqari sharnirli balkaning o’rtasiga h balandlikdan tushuvchi yuk ta’sirida balkada hosil bo’ladigan dinamiklik koeffitsientini aniqlash maqsad qilib qo’yilgan. Ko’ndalang kuchlar ta’sirida ham hosil bo’ladigan dinamiklik koeffitsienti va kuchlanishlarni aniqlash maqsadi qo’yilgan. Ushbu aniqlanishi zarur bo’lgan kattaliklarni konsol balka uchun ham qarab chiqish vazifasi qo’yilgan. 4. Ilmiy tadqiqot metodlari. Ilmiy tadqiqot ob’ekti sifatida sterjen va balkalar qaralgan. Sterjenga bo’ylama va ko’ndalang zarb kuchlari ta’sirida kuchlarning elastik sistemaga ta’siri natijalari analitik usulda topilgan. 5. Ishning ilmiy va amaliy ahamiyati. Ishda bo’ylama va ko’ndalang zarb ta’sirida hosil bo’ladigan kuchlanganlik holatini aniqlash, zarbning tushish balandligini topish, balkaga tushayotgan zarb kuchlari ta’sirida balkadagi eng katta salqilikni topish kabi kattaliklarni aniqlash texnikada muhim xarakter ekanligini bildiradi. Sterjen va balkalardagi kuchlanganlik holatini toppish amaliy jihatdan muhim hisoblanadi. < 3

6. Ishning tuzilishi. Bitiruv ishi kirish to’rtta paragraf xulosa va foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, jami ____ betni tashkil qiladi. 7. Olingan natijalarning qisqacha mazmuni. Ishda bo’ylama va ko’ndalang zarb kuchlari ta’siri natijasida sterjenda hosil bo’ladigan dinamiklik koeffitsienti va sterjenning ixtiyoriy kesimida hosil bo’ladigan kuchlanishlar aniqlangan. Sharnirli balka va konsol balka uchun ham bo’ylama va ko’ndalang zarb ta’sirida hosil bo’ladigan kuchlanishlar va balkada hosil bo’ladigan eng katta salqiliklar aniqlangan. < 4

I-BOB. Dinamik ta’sirlar 1.1. Yuklarning dinamik ta’siri Bino va inshootlarga sekinlik bilan qo’yiladigan, bunda inshoot qismlarida paydo bo’ladigan harakat tezlanishi juda kichik bo’lganligidan ularni hisobga olmaslik mumkin bo’lgan kuchlar statik kuchlar deyiladi. Bino va inshootlarga statik kuchlardan boshqa dinamik kuchlar ham ta’sir qiladi. Muhandislik amaliyotida ko’pincha dinamik kuchlarga duch kelamiz, bu kuch o’zining qiymati va holatiga nisbatan tez o’zgaradi. Dinamik kuch ta’sirida inshoot qismlarida tebranma harakat hosil bo’ladi. Shuning uchun hisob ishlarida inshootlarning o’z massasiga ham, yuk massasiga ham bog’liq bo’lgan inersiya kuchlarini ham hisobga olish kerak bo’ladi. O’z navbatida qo’shimcha zo’riqish va deformatsiyalar inersiya kuchlariga bog’liq. Ba’zan ushbu qo’shimcha kuchlar shu darajada oshib ketadiki, hatto asosiy kuchdan paydo bo’ladigan kuchlanishlardan ham ortiq bo’ladi. Dinamik kuchning ta’siri amalda dinamik koeffitsient yordamida hisobga olinadi. Maksimal zo’riqish kuchining qiymatini topish uchun dinamik kuch statik kuch bilan almashtiriladi, uning ta’siridan topilgan zo’riqish yoki ko’chish dinamik koeffitsientga ko’paytiriladi: Ko’pgina hollarda dinamik koeffitsient analitik usulda yoki tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Ushbu kattalik bino va inshootning o’lchamlariga, massasi, bikirligi kabi bir qator omillarga bog’liq. Umuman olganda dinamik kuch inshootga bo’ladigan murakkab ta’sir bo’lib, hamma vaqt ham uni hisobga olib bo’lmaydi. Ko’p masalalarni yechishda hisobni soddalashtirish uchun bir qator gipotezalardan foydalaniladi. Ushbu bitiruv ishi doirasida biz yuk ko’tarishda kanat hisobi, zarb ta’sirining hisobi kabi holatlarni qarab chiqamiz. Og’irligi bo’lgan yukka a tezlanish bilan ko’tarishda tros hisobini ko’rib chiqamiz: (1-rasm) < 5

1- rasm Bu yerda - yuk og ’ irligi ; - tezlanish ; - tros og ’ irligi ; - bo ’ ylama kuch ; - inersiya kuchi ; - mn kesimdan yukkacha bo ’ lgan masofa . Agar yuk qo ’ zg ’ almas bo ’ lsa , kanatning ixtiyoriy mn kesimida yuk va kanat og ’ irligidan statik zo ’ riqish kuchi paydo bo ’ ladi . U kanatning pasti qirqib olingan qismi muvozanat shartidan aniqlanadi : (1) Yukni a tezlanish bilan ko ’ tarishda kanatning tortilish kuchini toppish uchun yukning harakat tenglamasini tuzamiz . Buning uchun Dalamber prinsipidan foydalanamiz . Bu prinsipga muvofiq harakatlanayotgan sistemaning barcha nuqtalariga qo ’ shimcha ravishda inersiya kuchlarini qo ’ yib , sistemani muvozanatda deb qaraymiz . Inersiya kuchining miqdori massa bilan uning tezlanishi ko’paytmasiga teng bo’lib, tezlanishga nisbatan teskari tomonga yo’nalgan. Dalamber prinsipi yordamida istalgan dinamik masalaning yechimi sodda shaklga –muvozanat tenglamalarini tuzishga keltirish mumkin. Biz qarayotgan masalada inersiya kuchi (2) ga teng bo’ladi. Bu yerda -erkin tushish tezlanishi. < 6