LAZERLARDAN TIBBIYOTDA FOYDALANISH

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

14181.376953125 KB

Скачать

LAZERLARDAN TIBBIYOTDA FOYDALANISH MUNDARIJA
Kirish 3
I Lazerlar haqida umumiy tushunchalar
1.1 Lazerlar va ularni tibbiyotda qo’llash 5
1.2 Lazerlarni tibbiyotda qo'llash tarixi 11
1.3 Tibbiyot va biologiyada istiqbolli lazer usullari 1 4
1.4 Tibbiyotda lazer texnologiyalaridan foydalanishning fizik asoslari 1 5
II Tibbiy lazer uskunalar haqida tushunchalar
2.1 Tibbiyotda qo’llaniladigan lazerlar turlari 17
2.2 Tibbiy texnologiyada ishlatiladigan lazerlar 22
2.3 Seriyali ishlab chiqarilgan lazer uskunalari 32
2.4 KBAS tomonidan ishlab chiqilgan tibbiy lazer uskunalari 43
III Lazerlarni tibbiyotda qo’llash haqida tushunchalar
3.1 Jarrohlikda yuqori intensiv lazer nurlanishidan foydalanish
(umumiy qoidalar) 52
3.2 Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi 56
3.3 Yorug’likning buzilishi 60
3.4 Lazer nurlanishining biologik to'qimalar bilan o'zaro ta'siri
mexanizmi 65
3.5 Samarqand shahri davolanish maskanlarida qo’llanilayotgan lazer
qurilmalari 70
Xulosa 74
Foydalanilgan Adabiyotlar 75
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. XXI asrda tibbiyot sohasida yangi texnologiyaning
asosini yangi qurilmalarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Lazerlar yoki optik kvant
generatorlari bir qator noyob xususiyatlarga ega zamonaviy kogerent nurlanish
manbalaridir. Lazerlarning yaratilishi 20-asrning ikkinchi yarmidagi fizikaning
ajoyib yutuqlaridan biri bo'lib, u ko'plab fan va texnikaning turli sohalarida
inqilobiy o'zgarishlarga olib keldi. Lazerlar harbiy texnologiyalarda, materiallarni
qayta ishlash texnologiyasida, tibbiyotda, optik navigatsiya, aloqa va joylashish
tizimlarida, nozik shovqin tajribalarida, kimyoda, oddiy kundalik hayotda va
boshqalarda keng qo'llaniladi. Lazer nurlanishining muhim xususiyatlaridan biri
uning monoxromatikligining o'ta yuqori darajasidir.
Elektron asboblarning nazariy asoslarini va ishlash tamoyillarini yaxshi
o’rganish 5141500 – kasb ta’lim ( Biotibbiyot fizikasi ) mutaxasisligi bo’yicha
mutaxassis bo’luvchi kadrlar uchun elektronikaga oid fan lar ni chuqur
o’zlashtirishda katta a h amiyatga ega.
Tadqiqot maqsadi – lazerlarning yaratilish hamda l azer nurlanishining
muhim xususiyatlaridan biri uning monoxromatikligini va uning o’ziga xos bir
qancha xususiyatlarini, lazerning ishlash printsipini tushunish uchun yorug'lik
kvant atomlari tomonidan so'rilish va emissiya jarayonlarini batafsil o'rganish
lozim.
Lazerli asboblarning fizikaviy qonuniyatlarni o’rganish bilan quyidagilarni
o’rganish mumkin:
1. Lazer qurilmalari bilan tanishish.
2. Lazer qurilmalarining tibbiyotda qo’llanilishini o’rganish.
Tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat:
a) Lazer qurilmalarining turlari bilan tanishish va tibbiyotda qo’llanilishini
aniqlash ;
2

b) Lazer qurilmalarining tibbiyotda qo’llanilishini o’rganish bilan tibbiyotda
qo’llaniladigan jarroxlik amaliyotlarini va boshqalarni o’rganish.
Tadqiqot obyekti . Tibbiyot maskanlarida mavjud bo’lgan lazer qurilmalari
bilan tanishish.
Tadqiqot predmeti. Lazerning tibbiyotda qo’llanilishini o’rganishning
asosiy maqsadi hozirgi zamon elektron texnikasining fizikaviy asoslarini
sistematik ravishda, ya’ni hozirgi zamon ilmiy-texnika taraqqiyotining fizikaviy
asosini tashkil etuvchi tajriba natijalarini va ularning fizikaviy qonuniyatlarini
ko’rib chiqishdir va l azerli asboblarning fizikaviy qonuniyatlarni o’rganish.
Tadqiqot usuli. Lazerli asboblar bilan tanishish va vazifalarini o’rganishdan
iborat.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi Lazerning tibbiyotda qo’llanilishini
o’rganishdan asosiy maqsad, lazerli asboblarning fizikaviy asoslarini sistematik
ravishda o’rganish bilan undan foydalanishning afzalliklarini o’rganish.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. 5141500 – kasb
ta’lim ( Biotibbiyot fizikasi ) mutaxasisligi bo’yicha t ayyorlanayotgan kadrlar lazer
qurilmalar ning ishla tili sh sohalarini o’rganishi muhim ahamiyatga egadir.
Bitiruv ishining tuzilishi va hajmi. Ish kirish, 3 ta bob, xulosa va 26
nomdagi foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, 76 sahifada bayon
qilingan. Ishda 25 ta rasm va 4 ta jadval mavjud.
3

I-BOB. LAZERLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
1.1. Lazerlar va ularni tibbiyotda qo’llash
Yorug'lik va radio to'lqinlarining umumiy tabiatiga qaramay, ko'p yillar
davomida optika va elektronika bir-biridan mustaqil ravishda rivojlandi. Faqat 20-
asrning o'rtalarida fizikaning yangi mustaqil sohasi - kvant elektronikasiga asos
solgan molekulyar kuchaytirgichlar va radioto'lqinlar generatorlarini yaratish
bo'yicha ishlar amalga oshirildi.
Kvant elektronikasi kvant tizimlaridan qo'zg'atilgan emissiya yordamida
elektromagnit to'lqinlarni kuchaytirish va hosil qilish usullarini o'rganmoqda.
Ushbu bilim sohasidagi yutuqlar fan va texnikada tobora ko'proq foydalanilmoqda.
Keling, kvant elektronikasi va optik kvant generatorlari - lazerlarning ishlashi
asosidagi ba'zi hodisalar bilan tanishib chiqamiz.
Lazerlar - bir xil chastotaga ega radiatsiya fotonlarining ta'siri ostida
fotonlarning qo'zg'atilgan atomlar yoki molekulalar tomonidan qo'zg'atilgan
emissiya jarayoni asosida ishlaydigan yorug'lik manbalari. Ushbu jarayonning
o'ziga xos xususiyati shundaki, stimulyatsiya qilingan emissiya natijasida paydo
bo'ladigan foton tashqi foton bilan bir xil bo'lib, uning chastotada, fazada, yo'nalish
va qutbda paydo bo'lishiga sabab bo'ladi. Bu kvant generatorlarining o'ziga xos
xususiyatlarini aniqlaydi, masalan: bo'shliq va vaqtdagi yuqori radiatsion
uyg'unlik, yuqori monoxromatiklik, nurlanish nurining tor yo'nalishi, quvvat
oqimining juda katta kontsentratsiyasi va juda kichik hajmlarda diqqatni jamlash
qobiliyati. Lazerlar turli xil faol muhitlar asosida yaratilgan: gazsimon, suyuq yoki
qattiq. Ular nurlanishni to'lqin uzunliklarining juda keng diapazonida - 100 nm
(ultrabinafsha nur) dan 1,2 mikrongacha (infraqizil nurlanish) berishi mumkin va
ham doimiy, ham pulsli rejimlarda ishlashi mumkin.
Lazer uchta printsipial muhim tugunlardan iborat: emitter, nasos tizimi va
quvvat manbai, ularning ishlashi maxsus yordamchi qurilmalar yordamida
ta'minlanadi. Emitter nasos energiyasini (geliy-neon aralashmasini 3 faol holatga
4

aylantirish) lazer nurlanishiga aylantirish uchun mo'ljallangan va optik rezonatorni
o'z ichiga oladi.
1960 yilda birinchi ko'zga ko'rinadigan kvant generatori - ishchi modda (faol
muhit) sifatida yoqut kristalli lazer yaratildi. Xuddi shu yili gaz geliy-neon lazeri
yaratildi. Hozirgi vaqtda yaratilgan lazerlarning ulkan xilma-xilligi ishchi
moddalarning turlari bo'yicha tasniflanishi mumkin: gaz, suyuq, yarimo'tkazgich
va qattiq holatli bo'lgan lazerlar. Lazer turiga qarab, teskari populyatsiyani yaratish
uchun energiya turli yo'llar bilan uzatiladi: juda qizg'in yorug'lik bilan qo'zg'alish -
"optik nasos", elektr gazni chiqarish, yarimo'tkazgich lazerlarda - elektr toki orqali.
Juda keng tarqalgan gaz lazer bu geliy-neon bo'lib, elektr tokidan tushish
paytida qo'zg'alish sodir bo'ladi. Undagi faol vosita 10:1 nisbatdagi geliy va neon
aralashmasi va 150 paskal bosim. Ularning o'rtasida teskari populyatsiyani yaratish
uchun 3-darajali va bo'sh 2-darajani to'ldirish kerak, 3-darajali populyatsiya geliy
atomlari yordamida sodir bo'ladi. Elektron ta'sirida elektr zaryadsizlanishi paytida
geliy atomlari uzoq umr ko'rish holatiga keladi (umri taxminan 10 3 s). Ushbu
holatning energiyasi 3-darajali neon energiyasiga juda yaqin, shuning uchun
qo'zg'atilgan geliy atomi o'rganilmagan neon atomi bilan to'qnashganda, energiya
uzatiladi, natijada neon 3-darajali qatlam hosil bo'ladi. Sof neon uchun bu
darajadagi umr qisqa va atomlar 1 yoki 2 darajalarga o'tadi, Boltsman taqsimoti
amalga oshiriladi. 2-darajali neonning vayron bo'lishi, asosan, tushirish
naychasining devorlari bilan to'qnashganda uning atomlarining tuproq holatiga o'z-
o'zidan o'tishi natijasida ro'y beradi. Bu neon 2 va 3 darajalarining statsionar
teskari populyatsiyasini ta'minlaydi.
5

1.1- rasm
Geliy-neon lazerining asosiy tarkibiy elementi diametri taxminan 7 mm
bo'lgan gazni tushirish naychasidir. Gaz chiqarishini va geliyni qo'zg'atish uchun
elektrodlar kolba ichiga o'rnatiladi. Derazalar naychaning uchida Brewster
burchagida joylashgan bo'lib, buning natijasida nurlanish tekis qutblanadi.
Lazerlardan foydalanish ularning nurlanish xususiyatlariga asoslanadi:
yuqori monoxromatiklik (~ 0,01 nm), yetarlicha yuqori quvvat, nurning torligi va
uyg'unlik.
Yorug'lik nurining torayishi va uning kichik farqlanishi Yer va Oy orasidagi
masofani o'lchash uchun lazerlardan foydalanishga imkon berdi (olingan aniqlik
o'nlab santimetrga teng).
Lazer nurlanishining uyg'unligi ularning golografiyada qo'llanilishiga
asoslanadi. Geliy-neon lazeriga optik tolalar yordamida gastroskoplar ishlab
chiqilgan, bu golografik ravishda oshqozon ichki bo'shlig'ining uch o'lchovli
tasvirini yaratishga imkon beradi.
Lazer nurlanishining monoxromatikligi atom va molekulalarning Raman
spektrlarini qo'zg'atish uchun juda qulaydir. Lazerlar jarrohlik, stomatologiya,
oftalmologiya, dermatologiya, onkologiyada keng qo'llaniladi. Lazer
nurlanishining biologik ta'siri biologik materialning xususiyatlariga ham, lazer
nurlanishining xususiyatlariga ham bog'liq.
6

Tibbiyotda ishlatiladigan barcha lazerlar shartli ravishda 2 turga bo'linadi:
past intensivlik (intensivligi 10 Vt / sm 2 dan oshmaydi, ko'pincha 0,1 Vt / sm 2 ga
teng) - terapevtik va yuqori intensivlik - jarrohlik. Eng kuchli lazerlarning zichligi
10 14 Vt / sm 2 ga etishi mumkin, tibbiyotda odatda 10 2 - 10 6 Vt / sm 2 ga teng
lazerlar qo'llaniladi.
Kam intensiv lazerlar to'g'ridan-to'g'ri nurlanish paytida sezilarli darajada
vayron qiluvchi ta'sir ko'rsatmaydi. Spektrning ko'rinadigan va ultrabinafsha
mintaqalarida ularning ta'siri fotokimyoviy reaktsiyalar tufayli yuzaga keladi va
oddiy, kiruvchi manbalardan olingan monoxromatik yorug'lik ta'siridan farq
qilmaydi. Bunday hollarda lazerlar qulay monoxromatik yorug'lik manbalari bo'lib,
ular aniq lokalizatsiya va ta'sir qilish dozasini ta'minlaydi. Bunga geliy-neon lazer
nuridan trofik yaralarni, yurak tomirlari kasalliklarini va boshqalarni davolashda,
shuningdek kripton va boshqa lazerlarni fotodinamik davolashda o'smalarning
fotokimyoviy shikastlanishida qo'llash kiradi.
Yuqori intensiv lazerlardan ko'rinadigan yoki ultrabinafsha nurlanishidan
foydalanganda sifat jihatidan yangi hodisalar kuzatiladi. An'anaviy yorug'lik
manbalari bilan, shuningdek tabiatda laboratoriya fotokimyoviy tajribalarida,
odatda fotonni singdirish quyosh nuri ta'sirida amalga oshiriladi. Bu Stark va
Eynshteyn tomonidan ishlab chiqilgan fotokimyoning ikkinchi qonunida aytilgan:
yorug'lik ta'siri ostida yuzaga keladigan kimyoviy reaktsiyada ishtirok etadigan har
bir molekula reaktsiyaga sabab bo'lgan bitta kvant nurlanishni yutadi. Ikkinchi
qonun bilan tasvirlangan bitta fotonni yutish jarayoni bajariladi, chunki oddiy
yorug'lik intensivligida bir vaqtning o'zida ikkita fotonni yer holatida molekulaga
olish deyarli mumkin emas.
Fotonlar, shuningdek, elektron qo'zg'atilgan molekulalar tomonidan
so'rilmaydi, chunki ularning umri qisqa va tez-tez ishlatiladigan nurlanish
intensivligi kichikdir. Shuning uchun elektron bilan qo'zg'aladigan
molekulalarning kontsentratsiyasi past va ular tomonidan boshqa fotonning
yutilishi mumkin emas.
7

Ammo, agar yorug'lik intensivligi oshsa, ikki fotonni yutish mumkin bo'ladi.
Masalan, to'lqin uzunligi qariyb 266 nm bo'lgan yuqori intensivlikdagi
pulsatsiyalanuvchi lazer nurlanish bilan DNK eritmalarining nurlanishi DNK
molekulalarini ion nurlanishiga o'xshash holatga keltirdi. Kam ionlanish
intensivligi bilan ultrabinafsha nurlanishiga ta'sir ko'rsatmadi. Nuklein
kislotalarning suvli eritmalarini yoki ularning asoslarini pikosekond (pulsning
davomiyligi 30 ps) yoki intensivligi 10 6 Vt / sm 2 dan nanosekund (10 ns) pulslari
bilan nurlantirishda molekulalarning ionlanishiga olib keladigan elektron
o'tishlarning paydo bo'lishi aniqlandi. Ikkala holatda ham molekulalar ionlanish
energiyasidan kattaroq energiya oladi.
Har qanday nurlanishning yutilishi, qo'zg'atilgan molekulalardan atrofdagi
kosmosga tarqaladigan issiqlik shaklida ma'lum miqdorda energiya chiqarilishiga
olib keladi. Infraqizil nurlanish asosan suv tomonidan so'riladi va asosan issiqlik
ta'sirini keltirib chiqaradi. Shuning uchun yuqori intensivlikdagi infraqizil
lazerlarning nurlanishi to'qimaga sezilarli darajada tez ta'sir qiladi. Tibbiyotda
lazer nurlanishining termal ta'siri deganda asosan biologik to'qimalarning
bug'lanishi (kesilishi) va koagulyatsiyasi tushuniladi. Bu 1 dan 10 Vt / sm 2 gacha
va nurlanish davomiyligi millisekunddan bir necha soniyagacha bo'lgan turli
lazerlarga taalluqlidir. Bularga, masalan, gaz C 0 2 lazer (to'lqin uzunligi 10,6
mkm), Nd: YAG lazer (1,064 mkm) va boshqalar kiradi. Nd: YAG lazeri eng ko'p
ishlatiladigan qattiq holatli to'rt darajali lazerdir. Avlod Ytrium alyuminiy
granatining (YAG) Y 3 Al 5 0 12 kristallariga kiritilgan neodimiy ionlarining (Nd
3+) o'tishida amalga oshiriladi.
To'qimani isitish bilan birga issiqlikning bir qismi issiqlik o'tkazuvchanligi
va qon oqimi tufayli chiqariladi. 40 ° C dan past haroratlarda qaytarib
bo'lmaydigan shikastlanish kuzatilmaydi. 60 ° C haroratda oqsil denaturatsiyasi va
nekroz boshlanadi. 100-150 ° C da suvsizlanish va karbonlashtirish yuzaga keladi,
300 ° C dan yuqori haroratlarda mato bug'lanadi.
Radiatsiya yuqori intensivlikka yo'naltirilgan lazerdan chiqqanda chiqadigan
issiqlik miqdori katta bo'ladi va to'qimada harorat gradyani paydo bo'ladi. Shunday
8

qilib, doimiy C 0 2 lazer () ning kuchi taxminan 2 * 10 3 Vt / sm 2 bo'lgan
fokuslangan nur, biologik to'qimalarni kesish uchun jarrohlik skalpel sifatida
ishlatiladi.
Agar siz ta'sir qilish vaqtini (10-10 s) kamaytirsangiz va intensivlikni
oshirsangiz (10 6 Vt / sm 2 dan yuqori), u holda uglerodlanish ahamiyatsiz bo’ladi.
Ushbu jarayon fotoablatsiya (fotosurat olib tashlash) deb nomlanadi va
to'qimalarni qatlamma-bosqich olib tashlash uchun ishlatiladi. Fotoablatsiya 0,01-
100 J / sm 2 energiya zichligida sodir bo'ladi.
Zichlikning yanada oshishi bilan (10 Vt / sm va undan yuqori) yana bir
jarayon - "optik parchalanish" mumkin. Ushbu hodisa shundan iboratki, lazer
nurlanishining elektr maydoni juda yuqori intensivligi (intraatomik elektr
maydonlari intensivligi bilan taqqoslanadigan) tufayli ionlanish moddasi plazma
hosil qiladi va mexanik zarba to'lqinlari hosil bo'ladi. Optik parchalanish uchun
odatdagi ma'noda yorug'lik kvantini biron bir moddaning so'rilishi shart emas, u
shaffof muhitda, masalan, havoda kuzatiladi.
9

1.2. Lazerlarni tibbiyotda qo'llash tarixi
1964 yilda argon ion lazeri ishlab chiqilgan va sinovdan o'tgan. Bu ko'k-
yashil spektral mintaqaga ega va to'lqin uzunligi 488 nm bo'lgan lazer edi. Bu gaz
lazeridir va uning quvvatini boshqarish osonroq edi. Gemoglobin uning
nurlanishini yaxshi singdirdi. Qisqa vaqt o'tgach, argon lazeriga asoslangan lazer
tizimlari paydo bo'la boshladi, bu esa retinal kasalliklarni davolashda yordam
berdi.
Xuddi shu yili Bell laboratoriyasida neodimiy-qoplangan alyuminiy granat
lazer ishlab chiqarildi. CO
2 - bu gaz lazeridir, unda nurlanish tabiatda doimiy
bo'lib, to'lqin uzunligi 1060 nm ga teng. Suv uning nurlanishini juda yaxshi
singdiradi. Va insonning yumshoq to'qimalari asosan suvdan iborat bo'lganligi
sababli, CO
2 lazer an'anaviy skalpelga yaxshi alternativa bo'ldi. To'qimalarni
kesish uchun ushbu lazerdan foydalanganda qon yo'qotilishi minimallashtiriladi.
70-yillarda AQShdagi institutlar shifoxonalarida karbonat angidrid lazerlari keng
qo'llanila boshlandi. O'sha paytdagi lazerli skalpellar uchun qamrov: ginekologiya
va otolaringologiya.
1969 yil birinchi impulsli bo'yoq lazerining rivojlanish yili bo'lgan va 1975
yilda birinchi eksimer lazer paydo bo'ldi. Shu vaqtdan boshlab lazer faol
foydalanila boshlandi va faoliyatning turli sohalariga joriy etildi.
Tibbiyotda lazerlar 80-yillarda AQSh kasalxonalari va klinikalarida keng
qo'llanila boshlandi. Keyin ularning ko'plari karbonat angidrid va argon
lazerlaridan foydalanishgan va ular jarrohlik va oftalmologiyada ishlatilgan. O'sha
davrdagi lazerlarning kamchiliklari shuni yozish mumkinki, ular doimiy doimiy
nurlanishiga ega edi, bu aniqroq ishlash imkoniyatini istisno qildi, bu davolangan
maydon atrofidagi to'qimalarga termal shikast yetkazdi. O'sha paytda lazer
texnologiyalarining muvaffaqiyatli qo'llanilishi juda katta tajribani talab qildi.
10

1.2- rasm Tibbiyotda lazerlarni qo ’ llanilishi
Tibbiyot uchun lazerli texnologiyalarni rivojlantirishdagi navbatdagi qadam
impulsli lazer ixtiro qilindi . Bunday lazer atrofdagi to ' qimalarga zarar bermasdan ,
faqat muammoli hududda harakat qilishga imkon berdi . Va 80-yillarda birinchilari
paydo bo'ldi. Bu kosmetologiyada lazerlardan foydalanishning boshlanishi edi.
Bunday lazer tizimlari kapillyar gemangioma va tug'ilish belgilarini olib tashlashi
mumkin. Birozdan keyin qobiliyatli lazerlar paydo bo'ldi.
90-yillarning boshlarida skanerlash texnologiyalari ishlab chiqilgan va joriy
qilingan. Lazerni qayta ishlashning aniqligi endi kompyuter tomonidan boshqarildi
va terining lazer bilan qayta tiklanishini amalga oshirish mumkin bo'ldi, bu esa
mashhurligini ancha oshirdi.
Bugungi kunda lazerlarni tibbiyotda qo'llash sohasi juda keng. Bular
jarrohlik, oftalmologiya, stomatologiya, neyroxirurgiya, kosmetologiya, urologiya,
ginekologiya, kardiologiya va boshqalar. Siz tasavvur qilishingiz mumkinki, bir
paytlar lazer skalpelga yaxshi alternativa bo'lgan, ammo bugungi kunda u saraton
hujayralarini olib tashlash, turli a'zolarda juda aniq operatsiyalarni bajarish va
11

saraton kabi dastlabki kasalliklarda jiddiy kasalliklarni aniqlash uchun ishlatilishi
mumkin. Endi tibbiyotda lazerli texnologiyalar lazer terapiyasi, fizioterapiya, dori-
darmonlar va ultratovush bilan birgalikda davolash usullarini ishlab chiqishga
kirishmoqda. Masalan, yiringli kasalliklarni davolashda lazer bilan davolash,
antioksidantlar va turli xil biologik faol materiallardan foydalanishni o'z ichiga
olgan chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
1.3 -rasm Tibbiyotda lazerlardan foydalanish
12

1.3. Tibbiyot va biologiyada istiqbolli lazer usullari
Lazerli tibbiyotning rivojlanishi uchta asosiy yo'nalish bo'yicha olib boriladi:
lazer jarrohligi, lazer terapiyasi va lazer diagnostikasi. Lazer nurining noyob
xususiyatlari sizga yangi samarali va minimal invaziv usullar yordamida ilgari
mumkin bo'lmagan operatsiyalarni bajarishga imkon beradi.
Giyohvandlikga qarshi davolanish, shu jumladan fizioterapiya sohasiga
qiziqish ortib bormoqda. Ko'pincha, bitta fizioterapiya emas, balki bir nechta
davolanish kerak bo'lgan holatlar mavjud, shundan keyin bemor bir kabinadan
boshqasiga ko'chib o'tishi, kiyinishi va yechinishi kerak, bu qo'shimcha
muammolar va vaqtni yo'qotishiga olib keladi.
Terapevtik usullarning xilma-xilligi turli xil nurlanish parametrlariga ega
lazerlardan foydalanishni talab qiladi. Ushbu maqsadlar uchun bitta yoki bir nechta
lazer va asosiy blokdan lazer bilan nazorat signallarini ulash uchun elektron
moslama bo'lgan turli xil nurlantiruvchi uskunalar ishlatiladi.
Bloklash printsipi turli xil spektral, fazoviy-vaqtincha va energiya
xususiyatlariga ega keng lazerli va LED uskunalarini ishlatishga imkon beradi, bu
esa o'z navbatida lazer terapiyasining turli usullarini birgalikda qo'llash tufayli
davolash samaradorligini yangi darajaga ko'taradi. Davolashning samaradorligi,
birinchi navbatda, ularni amalga oshirishni ta'minlaydigan samarali texnika va
uskunalar bilan belgilanadi. Zamonaviy usullar turli ta'sir qilish parametrlarini
(radiatsiya rejimi, to'lqin uzunligi, quvvat) keng doirada tanlash qobiliyatini talab
qiladi. Lazer terapiyasi apparati (ALT) ushbu parametrlarni, ularning ishonchli
boshqarilishini va ekranini ta'minlashi kerak va shu bilan birga oddiy va qulay
ishlashi kerak.

13

1.4. Tibbiyotda lazer texnologiyalaridan foydalanishning fizik asoslari
Lazerlarning asosi induktsiya qilingan nurlanish fenomenidir, uning
mavjudligi 1916 yilda A.Eynshteyn tomonidan e'lon qilingan. Diskret energiya
sathiga ega kvant tizimlarida energiya holatlari o'rtasida o'tishning uch turi
mavjud: induktsiya qilingan o'tish, spontan o'tish va radiatsion bo'lmagan yengil
o'tish. Induktsiya qilingan nurlanishning xususiyatlari kvant elektronikasida
radiatsiya va amplifikatsiyaning muvofiqligini aniqlaydi. Spontan emissiya
shovqin paydo bo'lishiga olib keladi va radiatsion bo'lmagan bo'shashish o'tishlari
bilan birgalikda termodinamik muvozanatsiz emissiya holatini olish va saqlashda
muhim rol o'ynaydi.
Induktsiyalangan o'tishlarda kvant tizimi bir energiya holatidan ikkinchisiga
elektromagnit maydon energiyasini singdirish bilan (past darajadagi energiya
darajasidan yuqori qismga o'tish) va elektromagnit energiyaning emissiyasi bilan
(yuqori sathdan pastki darajaga o'tish) ham o'tishi mumkin.
Yorug'lik elektromagnit to'lqin shaklida tarqaladi, radiatsiya va yutilish
energiyasi yorug'lik kvantida to'planadi, elektromagnit nurlanishning materiya
bilan o'zaro ta'siri, 1917 yilda Eynshteyn ko'rsatganidek, singdirish va o'z-o'zidan
emissiya bilan birga stimulyatsiya qilingan (induktsiya qilingan) emissiyani
keltirib chiqaradi.
Elektromagnit to'lqinlarning stimulyatsiya qilingan emissiya yoki santimetr
to'lqinlari diapazonida o'z-o'zidan qo'zg'aladigan elektromagnit nurlanishning
boshlanishi tufayli kuchayishi va shu tariqa qurilma yaratilishi (kuchlanishli
nurlanish tarqalishi bilan mikroto'lqinli amplifikatsiya) 1954 yilda amalga
oshirilgan.
Lazer yorug'lik manbai bo'lib, uning yordamida bizga radiotexnika va
mikroto'lqinli texnologiyalardan ma'lum bo'lgan, shuningdek qisqa to'lqinli,
ayniqsa infraqizil va ko'rinadigan spektral mintaqalarda kogent elektromagnit
nurlanish olinishi mumkin.
14

Mavjud lazer turlari bir nechta belgilarga ko'ra tasniflanishi mumkin.
Birinchidan, faol muhitni yig'ish holatiga ko'ra: gaz, suyuq va qattiq holatdagi.
Ushbu katta sinflarning har biri kichiklarga bo'linadi: faol muhitning xarakterli
xususiyatlariga ko'ra, nasos turi, inversiyani yaratish usuli va boshqalar. Masalan,
enyeksiyon pompasi eng ko'p ishlatiladigan yarimo'tkazgich lazerlarining keng
sinfi qattiq holatlardan juda aniq ajralib turadi. Gazlar orasida atom, ion va
molekulyar lazerlar tarqaladi. Boshqa barcha lazerlar orasida vakuumdagi
relyativistik zaryadlangan zarralar tomonidan nur hosil bo'lishining klassik ta'siriga
asoslangan erkin elektron lazer alohida o'rin egallaydi.
Lazer nurlanishi oddiy yorug'lik manbalarining nurlanishidan quyidagi
xususiyatlarda farq qiladi:
- Yuqori spektral energiya zichligi;
- Monoxromatiklik;
- Yuqori vaqtinchalik va fazoviy uyg'unlik;
- Statsionar rejimda lazer nurlanish intensivligining yuqori barqarorligi;
- Juda qisqa yorug'lik pulslarini yaratish qobiliyati.
Lazer nurlanishining bu o'ziga xos xususiyatlari unga turli xil dasturlarni
taqdim etadi. Ular, asosan, oddiy yorug'lik manbalaridan tubdan farq qiladigan
stimulyatsiya qilingan emissiya tufayli radiatsiya hosil bo'lishi jarayoni bilan
belgilanadi.
Lazerning asosiy xususiyatlari quyidagilardir: to'lqin uzunligi, quvvat va ish
tartibi doimiy yoki pulsli bo'lishi mumkin.
Lazerlar tibbiy amaliyotda va birinchi navbatda jarrohlik, onkologiya,
oftalmologiya, dermatologiya, stomatologiya va boshqa sohalarda keng
qo'llaniladi. Lazer nurlanishining biologik ob'ekt bilan o'zaro ta'siri mexanizmi hali
to'liq o'rganilmagan, ammo shuni ta'kidlash kerakki, to'qimalar hujayralari bilan
termal effektlar yoki rezonansli o'zaro ta'sirlar mavjud. Lazer bilan davolash
xavfsizdir, bu dorilarga allergiya bo'lgan odamlar uchun juda muhimdir.
15

II-BOB. TIBBIY LAZER USKUNALAR HAQIDA TUSHUNCHALAR
2.1. Tibbiyotda qo’llaniladigan lazerlar turlari
Amaliy nuqtai nazardan, ayniqsa tibbiyotda foydalanish uchun lazerlar faol
material turiga, hosil bo'lgan nurlanishning to'lqin uzunligiga va quvvatiga qarab
tasniflanadi. Faol vosita gaz, suyuq yoki qattiq bo'lishi mumkin. Faol muhitning
shakllari ham har xil bo'lishi mumkin. Ko'pincha, gaz lazerlarida bir yoki bir
nechta gaz bilan to'ldirilgan shisha yoki metall tsilindrlardan foydalaniladi. Gaz
lazerlarida faol muhit har xil gazlar, ularning aralashmalari yoki metall bug'lari
bo’ladi. Ushbu lazerlar gaz-zaryadsizlantiruvchi, gaz-dinamik va kimyoviyga
bo'linadi. Gaz zaryadsizlantiruvchi lazerlarda qo'zg'alish gazda elektr
zaryadsizlanishi bilan amalga oshiriladi, gaz dinamik lazerlarda, tez qizdirish
oldindan qizdirilgan gaz aralashmasini kengaytirish uchun ishlatiladi va kimyoviy
lazerlarda faol muhit tarkibiy qismlarining kimyoviy reaktsiyalari paytida
chiqadigan energiya bilan qo'zg'aladi. Gaz lazerlarining spektral diapazoni boshqa
barcha lazerlarga qaraganda ancha kengroq. U 150 nm dan 600 mikrongacha
bo'lgan maydonni qamrab oladi. Ushbu lazerlar boshqa turdagi lazerlarga nisbatan
radiatsiya parametrlarining yuqori barqarorligiga ega.
Qattiq holat lazerlari silindrsimon yoki to'rtburchaklar shaklida faol
muhitga ega. Bunday muhitda ko'pincha maxsus sintetik kristallar, masalan, yoqut,
aleksandrit, granat yoki tegishli elementning aralashmalari bo'lgan oynalar,
masalan, erbium, holmium, neodim kabilar bor. Qattiq ko'rinishdagi turli xil faol
materiallar ham yarim o'tkazgichdir. So'nggi paytlarda kichik o'lchamlari va
iqtisodiyoti tufayli yarimo'tkazgichlar sanoati jadal rivojlanmoqda. Shuning uchun
yarim supero'tkazuvchilar lazerlar alohida guruhga ajratilgan.
Shunday qilib, faol material turiga ko'ra quyidagi lazer turlari ajratiladi:
- Gaz;
- Suyuq;
- Qattiq (qattiq holatda);
16

- Yarimo'tkazgich.
Faol material turi hosil bo'lgan nurlanishning to'lqin uzunligini aniqlaydi.
Turli xil matritsalardagi turli xil kimyoviy elementlar bugungi kunda 6000 dan
ortiq lazer turlarini ajratib olish imkonini beradi. Ular vakuumli ultrabinafsha (157
nm) deb ataladigan mintaqadan, shu jumladan ko'rinadigan mintaqadan (385-760
nm) uzoq infraqizil (300 mkm) masofaga radiatsiya chiqaradilar. Borgan sari,
dastlab spektrning ko'rinadigan mintaqasi uchun berilgan "lazer" tushunchasi,
shuningdek, spektrning boshqa mintaqalariga ham o'tkazilmoqda.
2.1-rasm Ko’z jarrohligida lazerdan foydalanish
Masalan , infraqizilga qaraganda qisqa to ' lqin uzunligi uchun " rentgen lazerlari "
tushunchasi va ultrabinafsha nurlaridan uzunroq to ' lqin uchun " millimetr
to ' lqinlarini yaratadigan lazerlar " tushunchasi ishlatiladi .
Gaz lazerlari quvurda gaz yoki gaz aralashmasidan foydalanadilar. Ko'pgina gaz
lazerlari geliy va neon (HeNe) aralashmasidan foydalanadilar, ularning asosiy
chiqish signali 632,8 nm (10 ~ 9 m) ko'rinadigan qizil rangga ega. Birinchi bunday
lazer 1961 yilda ishlab chiqilgan. Barcha gaz lazerlari dizayn va xususiyatlarga
ko'ra bir-biriga o'xshashdir. Masalan, CO
2 gazli lazer spektrning uzoq infraqizil
mintaqasida to'lqin uzunligi 10,6 mkmm. Argon va kripton gaz lazerlari ko'p
17

$chastotali ishlaydi va asosan spektrning ko'rinadigan qismida tarqaladi. Argon lazer nurlanishining asosiy to'lqin uzunligi 488 va 514 nm. Qattiq holatda lazerlar qattiq matritsada tarqalgan lazerli moddadan foydalanadilar. Bitta misol, neodimiy (Kyo) lazeridir. AIG atamasi kristall - ytrium alyuminiy granatasining qisqartmasi bo'lib, u neodimiy ionlarini tashuvchisi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu lazer to'lqin uzunligi 1,064 mikron bo'lgan infraqizil nurni chiqaradi. Chiqish nurini ko'rinadigan yoki ultrabinafsha diapazonga aylantirish uchun rezonatorning ichki yoki tashqi bo'lishi mumkin bo'lgan qo'shimcha qurilmalardan foydalanish mumkin. Lazerli muhit sifatida turli xil faollashtiruvchi ionlarning turli xil kristallaridan foydalanish mumkin: erbium (Er3 +), holmium (Ho3 +), tulium (TT3 +). Ushbu tasnifdan tibbiy foydalanish uchun eng mos va xavfsiz lazerlarni tanlaymiz. Stomatologiyada ishlatiladigan taniqli gaz lazerlariga CO 2 lazerlari, He- Ne lazerlari (geliy-neon lazerlari) kiradi. Eksimer va argon gaz lazerlari ham qiziqish uyg'otadi. Qattiq jismli lazerlardan tibbiyotda eng ommabop YAG: yer lazeridir, u kristalda erbium faol markazlariga ega. Borgan sari ular YAG ga murojaat qiladilar. Diagnostika va terapevtik dasturlar uchun ikkala gazli va yarimo'tkazgichli lazerlarning katta guruhi ishlatiladi. Hozirgi vaqtda lazer ishlab chiqarishda 200 dan ortiq turdagi yarimo'tkazgich materiallari faol muhit sifatida ishlatiladi. Lazerlarni quvvat turi va ishlash tartibi bo'yicha tasniflash mumkin. Bu yerda uzluksiz yoki pulsatsiyalanuvchi harakatlarning asboblari ta'kidlangan. Biologik to'qimalarga energiya ta'siri darajasi quyidagicha tavsiflanadi: Quvvat zichligi - nurlanish kuchining lazer nurining kesma maydoniga nisbati. Lazerli tibbiyotda o'lchov birliklari quyidagicha: [Vt / sm 2], [mVt / sm 2]; R radiatsiya dozasi nurlanish kuchi mahsuloti [P va nurlanish vaqtining lazer nurining kesishish maydoniga nisbati. U [W * s / sm 2] da ifodalanadi; Energiya [E \u003d Rt] - vaqt bo'yicha quvvat mahsuloti. Birliklar [J], ya'ni. [Ws]. Radiatsion quvvat nuqtai nazaridan (doimiy yoki o'rta) tibbiy lazerlar quyidagilarga bo'linadi: - Kam quvvatli lazerlar: 1 dan 5 mVtgacha; - O'rta quvvatli lazerlar: 6 dan 500 mVtgacha; 18$

1 -jadval - Tibbiyotda ishlatiladigan lazerlar :
Lazer turi Faol moddaning
to'planish holati To'lqin
uzunligi nm Radiatsiya
diapazoni
YAG: Er YSGG: Er
YAG: Ho YAG: Nd Qattiq jism 2940 2790
2140
1064/1320 Infraqizil
Yarimo'tkazgich,
masalan, gallium arsenidi Qattiq (yarim
o'tkazgich) Infraqizil ko'rinishi
mumkin
Yaqut Qattiq jism
Helium neon (He-Ne) Yashil, yorqin
qizil, infraqizil
Bo'yoqlarda Suyuqlik 350-950
(sozlanishi) Ultraviyole -
infraqizil
Oltin bug '
Mis bug ' Yashil / sariq
Argon Moviy yashil
Eksimer: ArF KrF XeCI
XeF Ultraviyole nur
Yuqori quvvatli lazerlar (yuqori intensivlik): 500 mVt dan ortiq. Kam va o'rta
quvvatli lazerlar biostimulyatsion lazerlar deb nomlanadi (past intensivlik).
19

Biostimulyatsion lazerlar eksperimental va klinik tibbiyotda kengroq terapevtik va
diagnostik maqsadlarda foydalanilmoqda.
Ishlash rejimi nuqtai nazaridan lazerlar quyidagilarga bo'linadi:
- Doimiy emissiya rejimi (to'lqinli gaz lazerlari);
- Aralash nurlanish rejimi (qattiq holatli va yarimo'tkazgichli lazerlar);
- Q-yoqilgan rejim (lazerning barcha turlari uchun mumkin).
Fototerapiyaning haqiqiy tongi 19-asrga to'g'ri keldi - elektr lampalar ixtiro
qilinishi bilan yangi imkoniyatlar paydo bo'ldi. 19-asrning oxirida ular qizil chiroq
bilan qizamiqni davolashga harakat qildilar, bemorni qizil emitentli maxsus xonaga
joylashtirdilar. Shuningdek, turli xil "rangli vannalar" (ya'ni turli xil ranglardagi
yorug'lik) ruhiy kasalliklarni davolashda muvaffaqiyatli ishlatilgan. Bundan
tashqari, Rossiya imperiyasi fototerapiya sohasida XX asr boshlarida yetakchi
mavqeni egalladi. Oltmishinchi yillarning boshlarida birinchi lazerli tibbiy
asboblar paydo bo'ldi. Bugungi kunda lazer texnologiyasi deyarli har qanday
kasallikda qo'llaniladi.
2.2. Tibbiy texnologiyada ishlatiladigan lazerlar
20

CO
2 lazer, ya’ni Lazer, faol muhitning ajralib chiquvchi komponenti CO2
karbonat angidrid bo'lib, mavjud bo'lgan barcha lazerlar orasida alohida o'rin
tutadi. Ushbu noyob lazer, birinchi navbatda, katta energiya chiqishi va yuqori
samaradorlik bilan ajralib turadi. Uzluksiz rejimda ulkan quvvat oladi - bir necha
o'nlab kilovatt, puls kuchi bir necha gigavatt darajasiga yetadi, puls energiyasi
kilojoullarda o'lchanadi. CO
2 lazerining samaradorligi (taxminan 30%) barcha
lazerlardan oshib ketadi. Takrorlanish tezligi bir necha kilogerts bo'lishi mumkin.
CO
2 lazer nurlanishining to'lqin uzunligi 9-10 mkm (IR diapazoni) oralig'ida bo'lib,
atmosferaning shaffof oynasiga tushadi. Shu sababli, CO
2 lazerining chiqarilishi
biron bir moddaga kuchli ta'sir qilish uchun qulaydir. Bundan tashqari, ko'plab
molekulalarning rezonans yutilish chastotalari CO
2 lazerining radiatsiya uzunligi
oralig'iga tushadi.
Statsionar sharoitlarda CO
2 lazerini nasos bilan aylanishi quyidagicha.
Yorug'lik tushirish plazmasidagi elektronlar qo'zg'alish energiyasini uzoqroq
umrga ega va yuqori lazer darajasiga ega bo'lgan CO
2 molekulalarining assimetrik
tebranishiga o'tkazadigan azot molekulalarini qo'zg'atadi. Pastki lazer darajasi
odatda nosimmetrik tebranishning birinchi qo'zg'algan darajasi bo'lib, Fermi
rezonansi bilan deformatsiya tebranishi bilan birlashadi va shuning uchun geliy
bilan to'qnashganda tez tebranadi. Shunday qilib, CO
2 lazer - bu karbonat angidrid,
azot va geliy aralashmasiga asoslangan lazer bo'lib, unda CO
2 nurlanishni
ta'minlaydi, N2 - yuqori sathni pompalaydi va pastki qavatni bo'shatadi.

2.2-rasm Diffuzion bilan sovutilgan CO
2 lazerining diagrammasi. Rasmda yer
osti elektron holatining quyi tebranish darajasi va CO
2 molekulasining tebranish
shaklining shartli ko'rinishi ko'rsatilgan.
O'rta quvvatli CO
2 lazerlari (o'nlab yuzlab vatt) alohida uzunlamasiga
tushirish va uzunlamasiga gaz nasosiga ega bo'lgan nisbatan uzun quvurlar
shaklida quriladi. Bunday lazerning odatiy dizayni 2-rasmda ko'rsatilgan. Bu erda
1 - bo'shatish trubkasi, 2 - halqa elektrodlari, 3 - vositaning sekin yangilanishi, 4 -
plazma zaryadsizlanishi, 5 - tashqi kolba, 6 - oqayotgan suv, 7,8 - rezonator.
21

Bunday tizimlarda ishlaydigan gazning sovutilishi tashqi tomondan
sovutilgan chiqarish quvurining devoriga tarqalishi natijasida ro'y beradi. Muhim
narsa devor materialining issiqlik o'tkazuvchanligi. Shu nuqtai nazardan, korund
(Al2O3) yoki berilliy (BeO) keramika quvurlaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Elektrodlar halqa shaklida bo'lib, nurlanish yo'lini to'sib qo'ymaydi. Joule
issiqligi trubaning devorlariga issiqlik o'tkazuvchanligi bilan, ya'ni diffuziya orqali
sovutish uchun ishlatiladi. NaCl, KCl, ZnSe, AsGa kabi shaffof metallardan
yasaladi.
Diffuziyaga alternativa konveksiya sovutishdir. Ishlaydigan gaz
zaryadsizlanish zonasi orqali yuqori tezlikda puflanadi va Joule issiqligi oqindi
bilan chiqariladi. Tez nasosdan foydalanish energiya chiqarish zichligini oshirish
va energiyani yo'qotish imkonini beradi.
Tibbiyotdagi CO
2 lazeridan deyarli barcha jarrohlik operatsiyalarida kesish
va bug'lanish uchun "optik skalpel" sifatida foydalaniladi. Fokuslangan lazer
nurining kesish harakati fokuslangan mintaqadagi hujayralararo va hujayradan
tashqari suvning portlashiga asoslanadi, bu materialning tuzilishini buzadi.
To'qimalarning vayron bo'lishi jarohat qirralarining xarakterli shakliga olib keladi.
Faqatgina cheklangan o'zaro ta'sir zonasida suvsizlanish (bug'lanish sovutish) ga
erishilgandan so'ng 100 ° C harorat ko'tariladi. Haroratning yanada oshishi
materialning karbonlashtirilishi yoki matoning bug'lanishi bilan olib tashlanadi.
To'g'ridan-to'g'ri chegara zonalarida umumiy holatda issiqlik o'tkazuvchanligi past
bo'lganligi sababli qalinligi 30-40 mkm bo'lgan nozik nekrotik qalinlashuv hosil
bo'ladi. 300-600 mikron masofada to'qima shikastlanishi endi shakllanmaydi.
Koagulyatsiya zonasida diametri 0,5-1 mm gacha bo'lgan qon tomirlari o'z-o'zidan
yopiladi.
Hozirgi vaqtda CO
2 lazeriga asoslangan jarrohlik asboblari juda keng
doirada taqdim etilmoqda. Ko'pgina hollarda, lazer nurlari doimiy o'rnatilgan
nometall (manipulyator) tizimiga asoslanib, jarroh operatsiya qilinadigan hududda
boshqaradigan optikali optikaga ega asbob bilan yakunlanadi.
22

Helium-Neon lazerlar i ichida geliy neon lazeri ishlaydigan modda neytral
neon atomlaridan iborat. Qo'zg'atish elektr uzatish orqali amalga oshiriladi. Sof
neonda uzluksiz rejimda inversiya yaratish qiyin. Ko'p holatlarda umumiy bo'lgan
ushbu qiyinchilik, qo'zg'alish energiyasining donori sifatida ishlaydigan
qo'shimcha gaz, geliyni zaryadga tushirish orqali bartaraf qilinadi.
3 yoki 2s neon darajasida bittadan yoki ikkala darajadagi populyatsiyaga
erishish mumkin, bunda sof neon holatidagi ko'rsatkichdan ancha yuqori va
populyatsiyalarning inversiyasini olish mumkin. Pastki lazer sathining vayron
bo'lishi to'qnashuv jarayonlarida, shu jumladan gaz tushirish trubasining devorlari
bilan to'qnashuvda sodir bo'ladi.
Geliy atomlarining qo'zg'alishi (va neon) past oqimli nurlanishda sodir
bo'ladi. Neytral atomlar yoki molekulalardagi doimiy to'lqinli lazerlarda, faol
muhitni yaratish uchun, asosan, ijobiy nurlanish zaryadsizlanish ustunining zaif
ionlangan plazmasi ishlatiladi. Yorug'lik tushirish oqimining zichligi 100-200 mA /
sm2 ni tashkil qiladi. Uzunlamasiga elektr maydoni shunday bo'ladiki, tushirish
bo'shlig'ining birlik segmentida hosil bo'ladigan elektronlar va ionlar soni gazni
chiqarish trubkasiga tarqalish paytida zaryadlangan zarralarning yo'qolishini
qoplaydi. Keyin musbat zaryadsizlanish ustuni statsionar va bir hil bo'ladi.
Elektron harorat naychaning ichki diametriga qarab gaz bosimining darajasi bilan
belgilanadi. Kichik uchun elektron harorati yuqori, katta uchun - past. Miqdorning
doimiyligi zaryadlarning o'xshashligi uchun shartlarni belgilaydi. Elektronlar
sonining doimiy zichligida, mahsulot o'zgarmas bo'lsa, tushirish shartlari va
parametrlari o'zgarmasdir. Ijobiy ustunning zaif ionlangan plazmasidagi elektronlar
sonining zichligi oqim zichligiga mutanosibdir. Geliy-neon lazer uchun optimal
qiymatlar, shuningdek, gaz aralashmasining qisman tarkibi avlodning turli spektral
mintaqalari uchun biroz farq qiladi. 0,63 mkm mintaqada eng zich chiziqlar -
chiziq (0,63282 mkm) eng maqbul Tor · mm ga to'g'ri keladi.
Geliy-neon lazerlarining radiatsion quvvatining xarakteristik qiymatlari
0,63 va 1,15 mkm mintaqalarda o'nlab millivatt, yuzlab 3,39 mkm mintaqalarda
hisobga olinishi kerak. Lazerlarning hayoti oqizishdagi jarayonlar bilan cheklanadi
23

va yillar davomida hisoblanadi. Vaqt o'tishi bilan gaz chiqarish tarkibidagi
uzilishlar sodir bo'ladi. Devor va elektrodlarda atomlarning sorbsiyasi tufayli
"qotish" jarayoni sodir bo'ladi, bosim pasayadi va He va Ne qisman bosimi nisbati
o'zgaradi.
2.3-rasm He-Ne lazerining strukturaviy diagrammasi
Geliy-neon lazer dizaynining eng qisqa muddatli barqarorligi, soddaligi va
ishonchliligi tushirish trubkasida rezonator nometalllari o'rnatilganda erishiladi.
Biroq, bu tartibga solingan holda, ko'zgular bo'shatish plazmasining zaryadlangan
zarralari tomonidan bombardimon qilinganligi sababli nisbatan tez yo'qoladi. Shu
sababli, eng keng tarqalgan bo'lib, rezonator ichidagi gaz chiqarish naychasi
joylashtirilgan va uning uchlari optik o'qga Brewster burchagida joylashgan
derazalar bilan jihozlangan va shu bilan nurlanishning polarizatsiyasini
ta'minlaydi. Ushbu tartibga solish bir qator afzalliklarga ega - rezonator
nometalllarining hizalanishi soddalashtirilgan, gazni tushirish trubkasi va
nometalllarning xizmat qilish muddati ko'paygan, ularning o'zgarishi osonlashgan,
rezonatorni boshqarish va dispersiya rezonatorini ishlatish, rejim izolyatsiyasi va
boshqalar.
Geliy-neon lazerida sozlanadigan lizing bantlari o'rtasida almashtirish
odatda prizma orqali erishiladi va odatda lizing liniyasini sozlash uchun diffraksion
panjara ishlatiladi.
24

YAG lazerlari trivalental neodimiy ioni ko'plab matritsalarni osongina
faollashtiradi. Ulardan kristallari eng istiqbolli bo'lib chiqdi. Nasos Nd3 + ionlarini
4I9 / 2 yerdan yuqori darajadagi rol o'ynaydigan nisbatan tor tarmoqlarga
o'tkazadi. Ushbu chiziqlar bir-birining ustiga chiqqan qo'zg'aluvchan holatlar
natijasida hosil bo'ladi, ularning pozitsiyalari va kengliklari matritsadan matritsaga
qadar bir oz farq qiladi.
2.4 - rasm He - Ne lazerli resonator
YAG kristallarining afzalligi shiddatli qizil assimilyatsiya chizig ' ining
mavjudligidir . Kristall o ' sishi texnologiyasi Tsochralski usuliga asoslangan bo ' lib ,
YAG va qo ' shimchani 2000 ° C haroratda eriydigan eritmada eritib , so ' ngra
eritmaning bir qismini urug ' bilan ajratib olish mumkin . Urug 'harorati eritma
haroratidan bir oz pastroq bo'ladi va chizilganida, eritma urug'ning yuzasida asta-
sekin kristallanadi. Kristallangan eritmaning kristallografik yo'nalishi urug'ning
yo'nalishini aks ettiradi. Kristal normal bosimda inert muhitda (argon yoki azot)
ozgina kislorod qo'shilishi bilan (1-2%) o'stiriladi. Kristal kerakli uzunlikka
yetganida, termal zo'riqish tufayli vayron bo'lishining oldini olish uchun sekin
soviydi. O'sish jarayoni 4 dan 6 haftagacha davom etadi va kompyuter tomonidan
boshqariladi.
25

2.5-rasm - Nisbatan nodir yer ionlarining energiya darajalari
26

Neodimiy lazerlari lizingning uzluksizidan sezilarli pulsatsiyasiga qadar
davom etadigan femtosekundlargacha bo'lgan turli xil lizing rejimlarida ishlaydi.
Ikkinchisiga lazer ko'zoynaklariga xos bo'lgan keng daromad chizig'ida rejimlarni
qulflash orqali erishiladi.
Neodimiy, shuningdek yoqut, lazer yaratishda kvant elektronikasi
tomonidan ishlab chiqilgan lazer nurlanishining parametrlarini nazorat qilishning
barcha xarakterli usullari amalga oshiriladi. Nasos pulsining deyarli butun umri
davom etadigan erkin naslga qo'shimcha ravishda, o'zgaruvchan
(modulyatsiyalangan) Q-faktor va rejim sinxronizatsiyasi (o'z-o'zidan
sinxronizatsiya) rejimlari keng qo'llaniladi.
Erkin generatsiya rejimida nurlanish pulslarining davomiyligi 0,1 ... 10 ms,
Q-kommutatsiya uchun elektro-optik asboblardan foydalanganda quvvatni
kuchaytirish davrlarida radiatsiya energiyasi taxminan 10 ps. Avlod pulslarining
qisqarishiga Q-kommutatsiya uchun (0,1 ... 10 ps) va rejimni blokirovka qilish
uchun (1 ... 10 ps) antireflektiv filtrlar yordamida erishiladi.
Nd-YAG lazerining intensiv nurlanishi biologik to'qima ta'sirida etarlicha
chuqur nekroz hosil bo'ladi (koagulyatsion fokus). To'qimalarni olib tashlash ta'siri
va shuning uchun kesish harakati CO2 lazerining ta'siriga nisbatan ahamiyatsiz.
Shuning uchun Nd-YAG lazeri asosan qon ketishining koagulyatsiyasi va
jarrohlikning deyarli barcha sohalarida patologik jihatdan o'zgartirilgan
to'qimalarni nekrozlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, nurlanishni
moslashuvchan optik kabellar orqali yuborish imkoniyati mavjud, tananing
bo'shliqlarida Nd-YAG lazeridan foydalanish istiqbollari ochiladi.
Yarimo'tkazgich lazerlari UV, ko'rinadigan yoki IQ diapazonida kogerent
nurlanish chiqaradi (0,32 ... 32 mikron); yarimo'tkazgich kristallari faol muhit
sifatida ishlatiladi.Hozirgi vaqtda turli xil yarimo'tkazgich materiallari uchun mos
bo'lgan 40 dan ortiq lazerlar ma'lum. Faol muhitni elektron nurlar yoki optik
nurlanish bilan (0,32 ... 16 mkm), yarimo'tkazgich materialining pn birikmasida
qo'llaniladigan tashqi kuchlanishdan elektr zaryadidan o'tkazish mumkin (zaryad
tashuvchisi in'ektsiyasi, 0,57 ... 32 mkm).
27

In'ektsion lazerlar boshqa barcha lazer turlaridan quyidagi xususiyatlarda
farq qiladi.
- Yuqori quvvat samaradorligi (10% dan yuqori);
- Qo'zg'alishning soddaligi (elektr energiyasini kogerent nurlanishga
to'g'ridan-to'g'ri konversiyalash - ham doimiy, ham pulsli ish rejimida);
- 1010 Gts gacha bo'lgan elektr toki bilan to'g'ridan-to'g'ri modulyatsiya
qilish imkoniyati;
- Juda kichik o'lchamlari (uzunligi 0,5 mm dan kam; kengligi 0,4 mm dan
oshmaydi; balandligi 0,1 mm dan oshmaydi);
- Past kuchlanishli nasos;
- Mexanik ishonchlilik;
- Uzunroq xizmat qilish muddati (107 soatgacha).
Eksimer lazerlar - lazer tizimlarining yangi sinfini anglatadi, kvant
elektronikasi uchun UV diapazonini ochadi. Eksimer lazerlarning ishlash printsipi
ksenon lazer (nm) misolida qulay tarzda tushuntirilishi mumkin. Xe2
molekulasining tuproq holati beqaror. Izlanmagan gaz asosan atomlardan iborat.
Yuqori lazer holatining populyatsiyasi, ya'ni. Ushbu jarayonlar orasida ksenonning
elektronlar tomonidan ionlanishi va qo'zg'alishi muhim rol o'ynaydi.
Inert gazlarining eksimerlari katta qiziqish uyg'otadi, asosan, benzinli gaz
o'lchagichlardan farqli o'laroq, tegishli lazerlar nafaqat elektron nurlari bilan, balki
gazni chiqaradigan qo'zg'alish bilan ham ishlaydi. Ushbu eksimerlarda lazer
o'tishlarining yuqori atamalarini shakllantirish mexanizmi ko'p jihatdan noaniq. Bu
atom osonlikcha ionlanadi, chunki qo'zg'atilgan elektronning bog'lanish energiyasi
oz bo'ladi. Galogen elektroniga juda yaqinligi sababli, bu elektron osonlik bilan
ajralib chiqadi va tegishli atomlar to'qnashganda, u ixtiyoriy ravishda atomlarni
birlashtiradigan yangi orbitaga sakrab chiqadi va shu bilan garfon reaktsiyasini
amalga oshiradi.
Eksimer lazerlarning eng keng tarqalgan turlari: Ar2 (126.5 nm), Kr2
(145.4 nm), Xe2 (172.5 nm), ArF (192 nm), KrCl (222.0 nm), KrF (249.0). nm),
XeCl (308.0 nm), XeF (352.0 nm).
28

$Bo'yoq lazerlari IQdan UV-ga qadar keng to'lqin uzunliklarida, monoxromatikligi 1-1,5 MGts ga teng bo'lgan bir necha o'nlab nanometr oralig'ida avlod to'lqin uzunligini muammosiz sozlash mumkin. Bo'yoq lazerlari doimiy, pulsatsiyalanuvchi va pulsatsiyalanuvchi davriy rejimlarda ishlaydi. Radiatsiya pulslarining energiyasi yuzlab joullarga etadi, doimiy ishlab chiqarish quvvati o'nlab vatt, yuzlab gerts takroriy chastotasi, o'nlab foizlarning samaradorligi (lazerli nasos bilan). Pulsatsiyalanadigan rejimda naslning davomiyligi nasos pulslarining davomiyligi bilan belgilanadi. Sinxronizatsiya rejimida pikosekund va subpikosekund davomiylik oralig'iga erishiladi. 2.6 - rasm - Argon lazerli dizayn sxemasi 1 - lazerli chiqish oynalari ; 2 - katod ; 3 - kanal suvini sovutish ; 4 - gazni chiqarish trubkasi ( kapillyar ); 5 - magnitlar ; 6 - anod ; 7 - bypass gaz quvuri ; 8 - karlik oynasi ; 9 - shaffof shisha Bo'yoq lazerlarining xususiyatlari ularning ishlaydigan moddasi, organik bo'yoqlarning xususiyatlari bilan belgilanadi. Bo'yoqlar spektrning ko'rinadigan va yaqinidagi UV mintaqalarida zich assimilyatsiya bantlari bo'lgan murakkab kimyoviy birikmalar tarmog'i bo'lgan murakkab organik birikmalarni chaqirish odatiy holdir. Rangli organik birikmalar to'yingan moddalarni o'z ichiga oladi xromofor guruhlari turi NO2, N \u003d N, \u003d CO, rang berish uchun javobgardir. Auxoxrom guruhlari turi NH3, OH aralash rang berish xususiyatlarini beradi. Argon lazer asosan, spektrning ko'rinadigan va ultrabinafsha mintaqalari yaqinidagi ko'k-yashil qismidagi ion darajalari orasidagi o'tish paytida hosil bo'ladigan gazni ajraladigan lazerlar turiga taalluqlidir. Odatda, 29$

bu lazer 0,488 mikron va 0,515 mikron to'lqin uzunliklarida, shuningdek, 0.3511
va 0.3388 mikron to'lqin uzunliklarida ultrabinafsha nurlanishida tarqaladi. Quvvat
150 Vt ga etadi (sanoat namunalari 2 soat 10 Vt, xizmat muddati 100 soat ichida).
Gaz zaryadsizlanishi ingichka gaz chiqarish trubkasida , diametri 5 mm
bo'lgan - suyuqlik bilan sovutilgan kapillyarda hosil bo'ladi. Magnitlar uning
devorlariga tegib ketishiga imkon bermaydigan gazni tushirish trubasining
devorlaridan oqizishni "itarish" uchun magnit maydon hosil qiladi. Ushbu chora
naychaning devorlari bilan to'qnashishi natijasida yuzaga keladigan qo'zg'atilgan
ionlarning bo'shashish tezligini kamaytirish orqali lazer nurlanishining chiqish
quvvatini oshirishga imkon beradi.
Bypass kanali gazni chiqarish trubkasi uzunligi bo'ylab bosimni
tenglashtirish va erkin gaz aylanishini ta'minlash uchun mo'ljallangan. Bunday
kanal yo'q bo'lganda, yoy oqimi yoqilgandan so'ng, trubaning anod qismida gaz
to'planib qoladi va bu uning yo'q bo'lib ketishiga olib kelishi mumkin. Yuqorida
aytilganlarning mexanizmi quyidagicha. Katod va anod o'rtasida qo'llaniladigan
elektr maydonining ta'siri ostida, elektronlar anodda gaz bosimini oshirib, 6-ga
o'tishadi. Buning uchun aylanma trubkasidagi gaz bosimini tenglashtirish talab
etiladi, bu jarayonni aylanib o'tish trubkasi orqali amalga oshiriladi.
Neytral argon atomlarini ionlash uchun zichligi kvadrat santimetrga bir
necha ming ampergacha bo'lgan oqim gaz orqali o'tishi kerak. Shuning uchun
tushirish naychasini samarali sovutish kerak.
Argon lazerlarining asosiy qo'llanmalari: fotokimyo, issiqlik bilan ishlov
berish, tibbiyot. Argo lazer, avtogen xromoforlarga nisbatan yuqori selektivligi
tufayli oftalmologiya va dermatologiyada qo'llaniladi.
30

$2.3. Seriyali ishlab chiqarilgan lazer uskunalari Terapevtlar elektromagnit spektrning ko'rinadigan mintaqasida chiqadigan kam quvvatli geliy-neon lazerlaridan foydalanadilar ( λ \u003d 0.63 mkm). Fizioterapevtik bo'linmalardan biri lazer blokidir. UVL-1Yuz-yuz mintaqasining o'tkir va surunkali kasalliklarini davolash uchun mo'ljallangan; uzoq muddatli davolanmaydigan yaralar va yaralarni davolashda, shuningdek travmatologiya, ginekologiya, jarrohlikda (operatsiyadan keyingi davr) foydalanish mumkin. Geliy-neon lazerining qizil nurining biologik faolligi (radiatsiya kuchi) 20 mVt, ob'ekt yuzasida nurlanish intensivligi ( 50-150 mVt / sm2). Ushbu lazerlarning venoz kasalliklarni (trofik yaralar) davolashiga dalillar mavjud. Davolash kursi trofik yarani kam quvvatli geliy-neon lazeri bilan nurlantirishning 20-25 daqiqali sessiyalaridan iborat bo'lib, qoida tariqasida to'liq tiklanishi bilan yakunlanadi. Shunga o'xshash ta'sir shikastlanmagan va kuyishdan keyingi yaralarni lazer bilan davolashda ham kuzatiladi. Trofik yaralar va uzoq muddatli davolanmaydigan yaralar uchun lazer terapiyasining uzoq muddatli ta'siri ikki yildan yetti yilgacha davolangan ko'plab bemorlarda sinovdan o'tkazildi. Ushbu davrlarda, sobiq bemorlarning 97 foizida yaralar qayta ochilmagan va atigi 3 foizida kasallik takrorlangan. Asab va qon tomir tizimlarining turli kasalliklari akupunktur bilan davolanadi, radikulit bilan og'riqni yengillashtiradi, qon bosimini tartibga soladi va hokazo. Lazer tobora ko'proq tibbiy kasblarni o'zlashtirmoqda. Lazer miyani davolaydi. Bunga past intensivlikdagi geliy-neon lazerlarining ko'rinadigan emissiya spektri faoliyati yordam beradi. Ma'lum bo'lishicha, lazer nurlari mushaklarni og'riqsizlantirish, tinchlantirish va bo'shashtirish, to'qimalarning yangilanishini tezlashtirishga qodir. Shunga o'xshash xususiyatlarga ega bo'lgan ko'plab dorilar odatda miya travmatik jarohati olgan bemorlarga buyuriladi, bu juda chalkash alomatlarni beradi. Lazer nurlari barcha kerakli dorilarning ta'sirini birlashtiradi. Bunga SSSR Sog'liqni saqlash vazirligining Markaziy 31$ $refleksoterapiya ilmiy-tadqiqot instituti va Neyroxirurgiya ilmiy-tadqiqot instituti mutaxassislari ishonishdi. Xavfli o'smalarni lazer nurlari bilan davolash imkoniyatlarini o'rganish Moskva onkologiya ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan olib borilmoqda. ( P.A. Gertsen ", Leningrad onkologiya instituti. N.N. Petrova va boshqa saraton markazlari.) Bunday holda turli xil lazerlardan foydalaniladi: doimiy radiatsiya rejimidagi CO2 lazer ( λ \u003d 10,6 mkm, quvvat 100 Vt), doimiy nurlanish rejimiga ega geliy-neon lazer ( λ \u003d 0.63 mkm, quvvat 30 mVt), geliy-kadmiy uzluksiz nurlanish rejimida ishlaydigan lazer ( λ \u003d 0.44 mkm, quvvat 40 mVt), pulsatsiyalangan azotli lazer ( λ \u003d 0.34 mkm, pulsning kuchi 1,5 kVt, o'rtacha radiatsiya kuchi 10 mVt). Lazer nurlanishining o'smalarga (yomon va xavfli) ta'sirini aniqlash uchun uchta usul ishlab chiqilgan va qo'llanilgan: a) Lazerli nurlanish - saraton hujayralarining nobud bo'lishiga va ko'payish qobiliyatini yo'qotishiga olib keladigan defokuslangan lazer nuri bilan o'simtani nurlantirish. b) Lazer koagulyatsiyasi - o'simtani o'rta yo'naltirilgan nur bilan yo'q qilish. c) Lazerli jarrohlik - o'simtani qo'shni to'qimalar bilan birgalikda yo'naltirilgan lazer nurlari yordamida kesib tashlash. Lazerli qurilmalar ishlab chiqildi: Yaxroma - tolaning chiqishida 6Z0 nm to'lqin uzunligi 2,5 Vt gacha, ta'sir qilish vaqti 50 dan 750 sek gacha; urish tezligi 104 puls / sek.; 2 lazerda - impulsli bo'yoq lazeri va mis bug 'lazeri LGI-202; Spektrli - quvvat 4 Vt, uzluksiz ishlab chiqarish, to'lqin uzunligi 620-690 nm, ta'sir qilish vaqti 1 dan 9999 sekundgacha asbob yordamida; Ikkita lazerda - doimiy bo'yoq lazerida Ametist va argon lazer "Inversiya" xavfli o'smalarni fotodinamik davolash uchun (tananing saraton hujayralariga selektiv ta'sir qilishning zamonaviy usuli). 32$

Usul lazer nurlanishining parametrlarida farq qiluvchi hujayralar
tomonidan so'rilishidagi farqga asoslanadi. Shifokor fotosensibilizatsiyalovchi dori
(organizm begona moddalarga o'ziga xos yuqori sezuvchanlikni oladi) patologik
hujayralar klasteriga kiritadi. Tana to'qimalariga kiradigan lazer nurlanishi
tanadagi saraton hujayralari tomonidan tanlab so'rilib, ularni yo'q qiladi, bu saraton
hujayralarini atrofdagi to'qimalarga zarar bermasdan yo'q qilishga imkon beradi.
Lazerli mashina ATKUS-10 ("Yarimo'tkazgichli qurilmalar" YoAJ) ikki xil
to'lqin uzunliklari 661 va 810 nm bo'lgan lazer nurlari orqali neoplazmalarga ta'sir
qilish imkonini beradi. Qurilma keng doiradagi tibbiyot muassasalarida
foydalanish uchun, shuningdek turli xil ilmiy va texnik muammolarni kuchli lazer
nurlanish manbai sifatida yechishga mo'ljallangan. Qurilmadan foydalanganda
terining va yumshoq to'qimalarning vayron qiluvchi shikastlanishi yo'q. Shishlarni
jarrohlik lazer yordamida olib tashlash kasallikning qaytalanishi va asoratlarni
kamaytiradi, jarohatlarning davolanish vaqtini qisqartiradi, bir bosqichli muolajani
amalga oshirishga imkon beradi va yaxshi kosmetik effekt beradi.
Yarimo'tkazgich lazerli diodlar emitter sifatida ishlatiladi. Diametri 600
mkm bo'lgan transport optik tolasi ishlatiladi.

2.7-rasm – ATKUS-10 lazerli qurilma
33

"NPF Tekhkon" MChJ lazer terapiyasi apparatini ishlab chiqdi - Alfa 1M.
Ishlab chiqaruvchining veb-saytiga ko'ra, ushbu vosita artroz, neyrodermatit,
ekzema, stomatit, trofik yaralar, operatsiyadan keyingi yaralar va boshqalarni
davolashda samarali bo'lib, ikkita chiqaruvchi - doimiy va pulsatsiyalanuvchi
birikma - tibbiy va ilmiy-tadqiqot ishlari uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
O'rnatilgan fotometr radiatsiya quvvatini sozlash va boshqarish imkoniyatini
beradi. Diskret vaqtni sozlash va nurlanish pulslarining chastotasini silliq sozlash
qurilmaning ishlashi uchun qulaydir. Tekshirishning qulayligi qurilmani o'rta
tibbiyot xodimlari tomonidan ishlatishga imkon beradi.

2.8-rasm – “Alpha 1M” lazerli davolash apparati
70-yillarning boshlarida akademik M.M. Krasnov va uning 2-chi Moskva
Tibbiyot Institutidagi hamkasblari lazer yordamida glaukomani (ko'z ichidagi
suyuqlikning oqib chiqishi va natijada ko'z ichi bosimining oshishi) davolashga
harakat qilishdi. Glaukomani davolash fiziklar bilan hamkorlikda yaratilgan
tegishli lazer tizimlari tomonidan amalga oshirildi. Lazer oftalmologik bo'lim
xorijiy analoglarga ega emas. Old ko'zni jarrohlik operatsiyalari uchun
mo'ljallangan. Bu sizga ko'zning tashqi membranalarining yaxlitligini buzmasdan
glokoma va kataraktni davolashga imkon beradi. O'rnatish yoqutli impulsli
lazerdan foydalanadi. Bir nechta yorug'lik pulslarining bir qatoridagi nurlanish
energiyasi 0,1 dan 0,2 J gacha. Shaxsiy pulsning davomiyligi 5 dan 70 ns gacha,
pulslar orasidagi interval 15 dan 20 msgacha. Lazer joyining diametri 0,3 dan 0,5
mm gacha. Lazerni o'rnatish 4 urish davomiyligi 10-7 sek, nurlanish to'lqin
uzunligi 1,08 mkm va nuqta diametri 50 mkm. Ko'zni bunday nurlantirishi bilan
34

Helium-neon lazerli oftalmik apparati MACDEL-08 (MAKDEL-
Technologies YoAJ), raqamli boshqaruv tizimi, quvvat hisoblagichi, optik-tolali
nurlanish ta'minoti va optik va magnitli nozullar to'plamiga ega. Lazer qurilmasi
nominal kuchlanish 220 V ± 10% bo'lgan 50 Gts chastotali AC tarmog'idan
ishlaydi. Sessiya vaqtini (lazer nurlanishi) 10% dan ko'p bo'lmagan xato bilan 1
dan 9999 sekundgacha belgilashga imkon beradi. U vaqtni dastlabki o'rnatishni
amalga oshirish va protsedura oxirigacha vaqtni boshqarish imkonini beradigan
raqamli displeyga ega. Agar kerak bo'lsa, sessiya muddatidan oldin to'xtatilishi
mumkin. Qurilma 1 Gts chastotada 1 dan 5 Gts gacha bo'lgan lazer nurlanishining
chastotali modulyatsiyasini ta'minlaydi, bundan tashqari, chastotani 0 Gts ga
o'rnatishda doimiy nurlanish rejimi mavjud. Infraqizil lazerli qurilma MACDEL-
09 Ko'rish qobiliyati pasayadigan turar joylarni tuzatish uchun mo'ljallangan.
Davolash 3-5 daqiqa davomida 10-12 protsedurani bajarishdan iborat. Terapiya
natijalari 4-6 oy davom etadi. Turar joy indekslarining pasayishi bilan ikkinchi
kursni o'tkazish kerak. Ko'rishning ob'ektiv ko'rsatkichlarini yaxshilash jarayoni
muolajadan keyin 30-40 kun davom etadi. Nisbiy turar joyning ijobiy qismining
o'rtacha ko'rsatkichlari doimiy ravishda 2,6 diopterga oshadi va normal ishlash
darajasiga yetadi. Maksimal zaxiraning o'sishi 4,0 diopter, eng kami 1,0 diopter.
Reciklografik tadqiqotlar siliyer tananing qon tomirlarida qon aylanishining
barqaror o'sishini ko'rsatmoqda. Qurilma lazer nurlanish seansi vaqtini 1 dan 9
minutgacha belgilashga imkon beradi. Boshqarish blokidagi raqamli displey vaqtni
dastlabki sozlashni amalga oshirishga imkon beradi, shuningdek, seans oxirigacha
vaqtni boshqaradi. Agar kerak bo'lsa, sessiya muddatidan oldin to'xtatilishi
mumkin. Davolash seansining oxirida, qurilma ovozli ogohlantirish signalini
beradi. Markazlararo masofani boshqarish tizimi kanallar markazlari orasidagi
masofani 56 dan 68 mm gacha belgilashga imkon beradi. Talab qilingan
markazdan markazga masofani ijro etuvchi qismdagi o'lchagich yordamida yoki
mos yozuvlar chiroqlari yordamida o'rnatish mumkin.
36

2.9-rasm – MAKDEL-08 lazerli oftalmik apparati
Argon lazer modellari ARGUS Aesculap Meditek (Germaniya)
oftalmologiya uchun, retinal fotokoagulyatsiya uchun ishlatiladi. Faqatgina
Germaniyada 500 dan ortiq argon lazerlaridan foydalaniladi, ularning barchasi
ishonchli ishlaydi. ARGUS qulay boshqaruvga ega va Zeiss va Haag-Streit
firmalarining yoritilgan lampalarining an'anaviy modellariga mos keladi. ARGUS
yagona ish joyida Nd: YAG lazer bilan birgalikda ishlashga eng yaxshi tayyor.
ARGUS bir birlik sifatida ishlab chiqilgan bo'lsa-da, uzunligi 10 metrgacha
ulanadigan sim tufayli bir-birining yonida yoki turli joylarda va xonalarda asbob
va lazerli blokli uchburchak joylashtirilishi mumkin. Balandligi sozlanadigan
asbob uch tomoni bemor va shifokor uchun maksimal erkinlikni ta'minlaydi. Agar
bemor nogironlar aravachasida o'tirsa ham, uni davolash qiyin emas.
Ko'zni himoya qilish uchun shifokor uchun past shovqinli boshqariladigan
filtr ARGUS ga kiritilgan. Oyoqni almashtirish tugmachasi bosilganda filtr lazer
nuriga kiritiladi, ya'ni lazer chirog’i yoqilishidan oldin. Fotosuratlar va
mikroprotsessorlar uning to'g'ri holatini boshqaradi. Koagulyatsiya zonasining
tegmaslik yoritilishi maxsus lazer nurlarini boshqaruvchi moslama bilan
ta'minlanadi. Pnevmatik mikromanipulyator bir qo'li bilan nurni aniq
joylashtirishga imkon beradi.
Qurilmaning texnik xususiyatlari: Oftalmik BeO-keramik naycha uchun
lazer tipidagi argon-ionli doimiy lazer. Barcha chiziqlar uchun Argon uchuvchi
nurlari yoki 514 nm, maksimal 1 mVt. Impulsning davomiyligi 0,02 - 2,0 sek., 25
bosqichda yoki muammosiz sozlanadi. Pulsning ketma-ketligi 0,1 - 2,5 sek.,
37

Intervallarni 24 bosqichda sozlash. Pulsni oyoq o'tishidan boshlash; pulsatsiya
ketma-ketligi rejimida kerakli siljishlar ketma-ket, oyoq tugmachasini bosib
faollashadi; pedal bo'shatilganda funktsiyasi to'xtatiladi, tola diametric- 50 mkm,
4,5 m uzunlikda, ikkala uchida ham SMA ulagichi mavjud
Tanlash uchun masofadan boshqarish vositalari taklif etiladi: masofadan
boshqarish 1: qo'l ushlagichi bilan qo'lda sozlash; masofadan boshqarish pulti 2:
kino klaviaturasining prokladkalarini o'rnatish.
Umumiy belgilar: elektroluminesansli displey, raqamli va analog shaklida
quvvat ko'rsatkichi, barcha boshqa sozlamalarning raqamli ko'rsatkichi, oddiy
matnda ish holatini ko'rsatish.
Sovutish havo: past shovqin o'rnatilgan fanatlar; suv: oqim tezligi 1 dan 4
l / min gacha, 2 dan 4 bargacha bosimda va 24 ° C dan yuqori bo'lmagan haroratda
Elektr ta'minoti uchun uchta turli xil bloklar taklif etiladi: aC neytral simli
230 V, 32 A, 50/60 Gts chastotali, bitta fazali; aC joriy, bir fazali maksimal oqim
sarfini 25 A ga cheklash; uch fazali oqim, uch fazali va neytral o'tkazgich, 400 V,
16 A, 50/60 Hz
O’lchamlari qurilma: 95cm x 37cm x 62cm (W x D x H); stol balandligi:
70 - 90 sm
"Lazerli skalpel" ovqat hazm qilish tizimi kasalliklarida (O.K. Skobelkin),
terida plastik jarrohlik va o't yo'llari kasalliklarida (A. A. Vishnevskiy),
kardiojarrohlikda (A. Arapov) va boshqa ko'plab jarrohlik sohalarida qo'llanilgan.
Jarrohlikda, ayniqsa, odamning ichki a'zolarida jarrohlik aralashuvi paytida
muayyan sharoitlarni ta'minlaydigan elektromagnit spektrning ko'rinmas infraqizil
mintaqasida chiqadigan CO2 lazerlari qo'llaniladi. Lazer nurining ko'rinmasligi va
uni boshqarish qiyinligi sababli (jarrohning qo'lida hech qanday aloqa yo'q, kesish
vaqti va chuqurligi sezilmaydi), kesishning aniqligini ta'minlash uchun qisqichlar
va ko'rsatkichlar ishlatiladi.
Jarrohlikda lazerni qo'llash bo'yicha birinchi urinishlar har doim ham
muvaffaqiyatli bo'lmadi, yaqin atrofdagi a'zolar shikastlandi, nurlar to'qimalar
orqali yondi. Bundan tashqari, ehtiyotkorlik bilan ish tutishda, lazer nurlari
38

shifokor uchun xavfli bo'lishi mumkin. Ammo bu qiyinchiliklarga qaramay, lazer
jarrohligi rivojlandi. Shunday qilib, 70-yillarning boshlarida akademik B.
Petrovskiy, professor Skobelkin, doktor Brexov va muhandis A. Ivanov
rahbarligida lazerli skalpel yaratishga kirishdilar.
2.10 - rasm – “ Scalpel -1” lazerli jarrohlik bo ' limi
39

"Scalpel 1" lazerli jarrohlik apparati oshqozon-ichak trakti a'zolarida
operatsiyalar, oshqozon-ichak traktining o'tkir yaralaridan qon ketishini to'xtatish,
terining plastik jarrohligi, yiringli yaralarni davolash, ginekologik operatsiyalar
uchun ishlatiladi. Quvvati 20 vatt bo'lgan doimiy to'lqinli CO
2 lazeridan
foydalanildi. Lazer joyining diametri 1 dan 20 mikrongacha.
Operatsiyalar lazer skalpeliga tegmasdan amalga oshiriladi, CO
2 lazerining
yorug'ligi antiseptik va portlashga qarshi ta'sirga ega va zich koagulyatsion
plyonka hosil bo'ladi, bu samarali gemostazni keltirib chiqaradi (0,5 mm gacha
arteriya tomirlari va diametri 1 mm gacha venoz payvandlanadi) infektsion (shu
jumladan viruslar) va toksik agentlarga qarshi to'siq yaratadi va yuqori samarali
ablastikani ta'minlaydi, travmadan keyingi to'qimalarning yangilanishini
rag'batlantiradi va oldini oladi.
Lazermed (Asboblarni loyihalash byurosi) 1,06 mikron to'lqin uzunligida
chiqadigan yarimo'tkazgich lazerlar asosida qurilgan. Qurilma yuqori ishonchliligi,
kichik o'lchamlari va vazni bilan ajralib turadi. Radiatsiya biologik to'qimalarga
lazer orqali yoki toladan foydalanib etkaziladi. Asosiy nurlanish yarimo'tkazgich
lazerining uchuvchi yoritilishi orqali boshqariladi.

2.11 -rasm – “Lancet-1” lazerli jarrohlik apparati
40

Portativ gorizontal moslama asl idishga o'ralgan bo'lib, jarrohlik lazer
uskunalariga texnik imkoniyatlari va jarroh uchun maqbul ish sharoitlari,
operatsiya qulayligi va dizayn jihatidan eng zamonaviy talablarga javob beradi.
2-jadval - "Lancet-1" lazerli jarrohlik apparatlarining texnik tavsifi:
Asosiy nurlanishni diyot lazer nurlari bilan
boshqarish 2 mVt, 635 nm
Emissiya usullari (o'zgartirilishi mumkin) doimiy, yurak urish davri,
Medipuls
Boshqarish pulti uzoqdan
Radiatsiya yoqilgan oyoq pedali
Yonish mahsulotlarini olib tashlash tutunni evakuatsiya qilish
tizimi
Sovutish tizimi avtonom, havo-suyuqlik turi
Operatsiya xonasi ish stoli
Quvvat manbai (AC) 220 V, 50 Gts,
600 vatt
2.4. KBAS tomonidan ishlab chiqilgan tibbiy lazer uskunalari
41

Universal optik ko'krak ( Biling) lazerlarni kiritish LGN-111, Lg-75-1 lazer
nurlanishini tolaga yo'naltirish va tashqi nurlanish paytida nuqta diametrini
o'zgartirish uchun mo'ljallangan. Ko'krak qon aylanishining buzilishi bilan bog'liq
bo'lgan bir qator kasalliklarni davolashda, tomir ichiga tolali qon va nurli qon
quyish, shuningdek dermatologik va revmatik kasalliklarni davolashda qo'llaniladi.
Ko'krak oson ishlaydi, lazer korpusiga osongina o'rnatiladi, ish rejimiga tezda
moslashadi.
Tashqi ta'sir qilish bilan, nuqta diametrining o'zgarishi kondensator
linzalarini harakatlantirish orqali amalga oshiriladi.
Fizioterapevtik o'rnatish 1-sakkizoyoq tibbiyotning turli sohalaridagi bir
qator kasalliklarni davolash uchun mo'ljallangan: travmatologiya, dermatologiya,
stomatologiya, ortopediya, refleksologiya, nevralgiya.
"Oktopus-1" qurilmasi bilan davolanish allergik reaktsiyalar, og'riqsizlik va
aseptiklikning yo'qligini ta'minlaydi, shuningdek davolanish vaqtini sezilarli
darajada qisqartirish va dori-darmonlarni tejashga olib keladi.
Faoliyat printsipi to'lqin uzunligi 0,63 mikron bo'lgan lazer nurlanish
energiyasining ogohlantiruvchi ta'siridan foydalanishga asoslangan.
O'rnatish radiatordan iborat bo'lib, uning joylashishi gorizontal tekislikka
nisbatan doimiy ravishda sozlanib turadi, qo'shimchalar sonining hisoblagichi bilan
quvvat manbai va unga tarkibiy kiritilgan ish vaqtining umumiy hisoblagichi
mavjud. Emitter va quvvat manbai yengil mobil stendga o'rnatilgan.
42

2.11-rasm - Universal optik ko'krak (BILISH)
43

2.12-rasm - "Oktopus-1" lazerli fizioterapiya birligi
44

Lazerli oftalmik terapevtik bo'lim "Lot" trofik tabiatdagi eroziya va
yaralarni davolashda, jarohatlar, kuyishlar, keratit va keratokonyunktivit,
operatsiyadan keyingi keratopatiyalardan so'ng, shuningdek, kornea
transplantatsiyasi paytida transplantatsiya payvandlash jarayonini tezlashtirish
uchun ishlatiladi.
2.13-rasm - “Lot” lazerli oftalmoterapiya bo'limi
45

3- jadval “Lot” qurilmasining texnik tavsifi:
Nurlanish tekisligidagi nurlanish quvvatining
zichligi, Vt / sm2 5x105 dan oshmasligi
kerak
Quvvat iste'moli, VA 15 dan oshmasligi
kerak
Nosozliklar orasidagi o'rtacha vaqt, soat kamida 5000
O'rtacha resurs kamida 20 000
Tibbiy Almicin lazer tizimi terapiya, stomatologiya, fiziologiya,
pulmonologiya, dermatologiya, jarrohlik, ginekologiya, proktologiya va
urologiyada qo'llaniladi. Davolash usullari: bakteritsid ta'sir, zararlanish manbaini
mikrosirkulyatsiyasini rag'batlantirish, immun va biokimyoviy jarayonlarni
normallashtirish, regeneratsiyani yaxshilash, dori terapiyasining samaradorligini
oshirish.
46

2.14-rasm - "Almicin" tibbiy lazer uskunasi
47

4-jadval - "Almicin" tibbiy lazer uskunasining texnik tavsifi
Spektral diapazon uVga yaqin
Nur chiqishi yorug'lik qo'llanmasi
Quvvat iste'moli, Vt 200 dan oshmasligi
kerak
Boshqaruv avtomatik
Nurlanish vaqti, min ko'pi bilan 3
Optik tolali quti Ariadne 10 CO
2 lazerlaridan foydalangan holda jarrohlik
asboblari (masalan, Scalpel-1) uchun nurlanishni uzatish uchun kam harakatli va
inertial oynali mexanizm o'rniga taklif etiladi.
Prefiksning asosiy elementlari quyidagilardir: radiatsiyaviy kirish
moslamasi va jarrohlik bo'yicha umumiy qo'llanma.
48

2.15-rasm - "Ariadna-10" optik tolali old qo'shimchasi
Prefiksning tolasi tutunni chiqarish moslamasi bilan birgalikda ishlaydi, bu
esa bir vaqtning o'zida jarrohlik operatsiyalari radiatsiyani biologik to'qimalar bilan
o'zaro ta'siri mahsulotlarini ish joyidan olib tashlashga imkon beradi. Elyafning
egiluvchanligi tufayli CO
2 lazeriga asoslangan lazerli jarrohlik uskunalarini
qo'llash imkoniyatlari sezilarli darajada kengaydi.
49

2.16-rasm - "Ariadna-10" optik tolali old qo'shimchasining diagrammasi
50

III-BOB. LAZERLARNI TIBBIYOTDA QO’LLASH HAQIDA
TUSHUNCHALAR
3.1. Jarrohlikda yuqori intensiv lazer nurlanishidan foydalanish (umumiy
qoidalar)
Jarrohlik kasalliklarini davolashning asosiy usuli bu biologik to'qimalarni ajratish
bilan bog'liq operatsiyalar. Yuqori konsentratsiyalangan yorug'lik energiyasining
biologik to'qimalarga ta'siri uning kuchli isishiga, so'ngra interstitsial va hujayra
ichidagi suyuqlikning bug'lanishiga, to'qima tuzilmalarining siqilishi va
koagulyatsiyasiga olib keladi. Kam ta'sir qilishda biologik to'qimalarning sirt
qatlamlari yo'q qilinadi. Ta'sirning oshishi bilan vayronagarchilik chuqurligi va
hajmi oshadi.
Jarrohlik lazerlari faol muhit turiga qarab doimiy yoki impulsli bo'lishi mumkin.
An'anaviy ravishda ularni quvvat darajasiga ko'ra uch guruhga bo'lish mumkin:
- koagulyatsiya: 1-5 Vt;
- bug'lanish va sayoz kesish: 5-20 Vt;
- chuqur chiqib ketish: 20-100 vatt.
Albatta, bu bo'linish o'zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki nurlanish
to'lqin uzunligi va ishlash tartibi jarrohlik lazerning chiqish quvvatiga bo'lgan
talabga juda ta'sir qiladi.
Yuqori quvvatli lazer nurlanishidan foydalanganda, lazer nurining biologik to'qima
bilan aloqa qilish joyida to'qima haroratining juda tez ko'tarilishi sodir bo'ladi. Bu
qaytariladigan oqsil denaturatsiyasining (40-53 ° C) ta'siriga, haroratning yanada
oshishiga (55-63 ° C), protein tuzilmalarining qaytarib bo'lmaydigan darajada
buzilishiga olib keladi. Haroratning 100 ° C va undan yuqoriga oshishi esa
biologik to'qimalarning bug'lanishi va karbonlanishiga olib keladi.
51

Kontaktsiz usul bilan bajariladigan operatsiya aniq gemostatik ta'sir ko'rsatadi.
Ta'sir deyarli qonsiz yoki minimal qon yo'qotish bilan amalga oshiriladi, bu uning
bajarilishini soddalashtiradi va atrofdagi to'qimalarga ozgina jarohatlar bilan birga
keladi.
Lazer nurlanishining to'qimaga kirish chuqurligi ta'sir qilish vaqtiga va to'qimaning
gidratlanish darajasiga bog'liq. Gidrofilitiklik qanchalik yuqori bo'lsa, penetratsion
chuqurlik qanchalik kichik bo'lsa va aksincha, to'qimalarni gidratsiya qilish
darajasi shunchalik past bo'lsa, nurlanish chuqurroq kirib boradi.
Karbonlashtirilgandan so'ng uzoq muddat ta'sir qilish bilan, to'qimalarning so'rilish
parametrlari o'zgaradi va bug'lanish boshlanadi.
Lazerli jarrohlikda yuqori CO2 lazerli nurlanish (VILI) ishlatiladi, bu CO2 lazer,
EnYAG lazer va argon lazer yordamida olinadi.
Lazerli jarrohlik asboblari yuqori aniqlik bilan ishlaydigan organlar va
to'qimalarga zararli ta'sir ko'rsatadi. Shuningdek, lazerli skalpeldan foydalanish
operatsiyaning mutlaq bepushtlikga sabab bo'lishi mumkun. Lazerli jarrohlik
asboblari universal kesish vositasi bo'lib, jarrohlik aralashuvning asosiy
bosqichlarida qo'llanilishi mumkin. Jarrohlik paytida lazer nurlanishidan: to'liq
ta'minlangan a'zolarda operatsiya zarurati, to'liq gemostaz talab qilinganda va uni
an'anaviy usullar bilan bajarish katta qon yo'qotish bilan birga keladi; yiringli
yaralarni sterilizatsiya qilish va toza jarrohlik yaralarining mumkin bo'lgan
mikrobial ifloslanishini oldini olish zarurati (bu tropik iqlimi bo'lgan mintaqalarda
juda muhimdir); aniq jarrohlik texnikasiga ehtiyoj; qon ivishining buzilishi bo'lgan
bemorlarga jarrohlik aralashuvlarda foydalaniladi.
Turli xil to'qimalarga lazer ta'sirining universal usullari mavjud emas. Shuning
uchun maqbul parametrlar va ta'sir qilish usullarini tanlash jarroh tomonidan tibbiy
amaliyotda lazerli jarrohlik asboblaridan foydalanishning asosiy usullari asosida
mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Jarrohlik davolash uchun ushbu usullar
52

Rossiya davlat lazerli tibbiyot ilmiy markazi va MMA nomidagi ishchilar
tomonidan ishlab chiqilgan. I.M. Sechenov, Tver tibbiyot akademiyasi tibbiyotning
turli sohalaridagi klinik tajribani sintez qilishgan, masalan: jarrohlik stomatologiya
va yuz-tomirlar jarrohligi, qorin bo'shlig'i, o'pka va plevra jarrohligi, plastik
jarrohlik, kosmetologiya, yiringli jarrohlik, kuyish, anorektal jarrohlik,
ginekologiya, urologiya , otolaringologiya kabilarda.
Lazer nurlanishining biologik to'qima bilan o'zaro ta'siri tabiati lazer nurlanishining
quvvat zichligiga va o'zaro ta'sir vaqtiga bog'liq. Lazer nurlari yordamida
to'qimalarni kesish tezligi jarroh tomonidan empirik tarzda tanlanadi, bu to'qima
turiga va tanlangan lazer nurlanish parametrlariga qarab amalga oshiriladi. Kesish
tezligini sekinlashtirish to'qimalarni karbonlashtirilishini kuchayishiga olib kelishi
mumkin. Super zarba holatida va ayniqsa puls-davriy rejimda atrofdagi
to'qimalarning haddan tashqari qizishi bilan bog'liq karbonizatsiya va nekroz
deyarli lazer nurining har qanday tezligida yuzaga keladi.
Tibbiy amaliyotda ishlatiladigan asboblarning asosiy xususiyatlari:
- Radiatsiya to'lqin uzunligi 10,6 mkm.
-Chiqish radiatsiyasining kuchi (sozlanishi) 0,1-50 vatt.
- "Tibbiy impuls" rejimida quvvat 50 vatt.
- Yuqoridan lazer nurlanishining quvvat zichligi shartli ravishda impulsli lazerlar
uchun 50-150 Vt / sm 2 va doimiy lazerlar uchun 10 Vt / sm 2 bilan cheklangan.
- Mato ustidagi lazer nurlarining diametri (o'zgartirilishi mumkin) - 200; 300; 500
mikron.
- Asosiy nurlanishni diyot lazer nurlari bilan boshqarishi - 2 mVt, 635 nm.
- Radiatsiya rejimlari (o'zgartirilishi mumkin) - doimiy, yurak urish davri, tibbiy
impuls.
53

- Radiatsiya ta'sir qilish vaqti (sozlanishi) - 0,1-25 minut.
- Pulsatsiyalanuvchi davriy rejimda (sozlanishi) nurlanish pulsining davomiyligi
0,05-1,0 s ni tashkil qiladi.
- Pulslar orasidagi pauza davomiyligi 0,05-1,0 s.
- Masofadan boshqarish pulti.
- Oyoq pedalini yoqish va o'chirish.
- Yonish mahsulotlarini olib tashlash - tutunni evakuatsiya qilish tizimi.
Ishlaydigan bo'shliqning radiusi 1200 mm gacha.
- Sovutish tizimi avtonom, havo-suyuq turdagi.
- Operatsion xonasining qavatiga yoki stoliga joylashtirish.
- Quvvat manbai (o'zgaruvchan tok) - 220 V, 50 Gts, 600 Vt.
- Umumiy o'lchamlari, massasi farq qiladi.
Ko'rinib turibdiki, jarrohlik uchun lazer va boshqa tibbiy lazerlar o'rtasidagi asosiy
farq yuqori radiatsiya kuchi, ayniqsa pulsda. Bu zarba davomida to'qima moddasi
nurlanishni qabul qilishi, isishi va atrofdagi havo bo'shlig'iga bug'lanib ketishi
uchun zarurdir. Asosan, barcha jarrohlik lazerlari o'rta infraqizil optik diapazonda
ishlaydi.
Mobil versiyada operatsiyalarni bajarish uchun Lazermed lazerli jarrohlik apparati
JIM-10 lazer texnologiyasi sohasidagi so'nggi yutuqdir. To'lqin uzunligi 1,06
mkmni chiqaradigan yarimo'tkazgich lazerlar asosida qurilgan qurilma yuqori
ishonchlilik, kichik o'lchamlari va og'irligi bilan ajralib turadi. Chiqish
radiatsiyasining kuchi 0-7 (10) Vt, o'ralgan holatda o'lchamlari 470 x 350 x 120
54

mm, massasi esa 8 kg dan oshmaydi. Ushbu qurilma, agar kerak bo'lsa, ish joyiga
aylantirilishi mumkin bo'lgan chamadon shaklida ishlab chiqariladi.
Boshqa mahalliy ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlari orasida quyidagi jarrohlik
komplekslarini ta'kidlash mumkin: ALOD-OBALKOM "Jarroh" (sozlanishi
radiatsiya kuchi bilan yaqin infraqizil jarrohlik lazer apparati). Maksimal lazer
quvvatida farq qiladigan 5 ta modifikatsiya mavjud - 6 Vt, 9 Vt, 12 Vt, 15 Vt, 30
Vt. PT terapiyasi (neoplazmaların olib tashlanishi, to'qimalarni kesish), karbonat
angidrid asosidagi qurilmalar, YAG-neodimiyum (umumiy jarrohlik) va argon
(oftalmologiya) lazer kompaniyalari, shuningdek, boshqa ko'plab gaz va qattiq
holatdagi va yarimo'tkazgichlarga asoslangan.
Yuqori intensiv lazer nurlanishidan tibbiyotda foydalanish:
Yuqori intensivlikdagi lazer nurlanishi ko'pincha jarrohlikda va uning turli
sohalarida qo'llaniladi. Axir, yuqori intensivlikdagi lazer nurlanishining ta'siri
to'qimalarni kesishga yordam beradi (lazerli skalpel kabi ishlaydi). Ba'zan u
antiseptik ta'sirga erishish va agressiv ta'sirlarga qarshi himoya to'sig'ini yaratish
uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, bunday lazer metall protezlarni va turli xil
ortodontik jihozlarni payvandlash uchun ishlatilishi mumkin.
Yuqori intensivlikdagi lazer nurlanishi tanaga qanday ta'sir qiladi?
Ushbu ta'sir qilish usuli to'qimalarning termal kuyishini keltirib chiqaradi yoki
ularning ivishiga olib keladi. Tegishli hududlarning bug'lanishi, yonishi yoki
karbonlanishiga olib keladi.
Yuqori intensiv lazer nurlanishidan foydalanish
Tanaga ta'sir qilishning ushbu usuli urologiya, ginekologiya, oftalmologiya,
otolaringologiya, ortopediya, neyroxirurgiya va boshqa sohalarda turli xil jarrohlik
aralashuvlarni amalga oshirishda keng qo'llaniladi.
55

Shu bilan birga, lazer jarrohligi ko'plab afzalliklarga ega:
- deyarli qonsiz operatsiyalar;
- maksimal aseptiklik (bepushtlik);
- operatsiyadan keyingi asoratlarning minimal darajasi;
- qo'shni to'qimalarga minimal ta'sir;
- operatsiyadan keyingi qisqa muddat;
- aniqlik;
- chandiq paydo bo'lish ehtimolining pasayishi.
56

3.2. Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi
Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi tanaga qanday ta'sir qiladi?
Bunday lazerga ta'sir qilish tanadagi to'qimalarda biofizik, shuningdek
kimyoviy jarayonlarning o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, bunday
terapiya metabolizmning o'zgarishiga (metabolik jarayonlar) va uning
bioaktivatsiyasiga olib keladi. Kam intensiv lazerning ta'siri asab to'qimasida
morfologik va funktsional o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Shuningdek, bu ta'sir
yurak-qon tomir tizimini va mikrosirkulyatsiyani rag'batlantiradi. Yana bir past
intensivlikdagi lazer uyali, shuningdek to'qima teri elementlarining biologik
faolligini oshiradi va mushaklardagi hujayralararo jarayonlarning faollashishiga
olib keladi. Uning ishlatilishi redoks jarayonini boshlash imkonini beradi. Bundan
tashqari, ta'sir qilishning shunga o'xshash usuli tananing umumiy barqarorligiga
ijobiy ta'sir qiladi.
Kam intensiv lazer nurlanishidan foydalanganda qanday terapevtik
samaraga erishiladi?
Ushbu terapiya usuli yallig'lanishni bartaraf etishga, shishishni
kamaytirishga, og'riqni yo'q qilishga va regeneratsiya jarayonlarini faollashtirishga
yordam beradi. Bundan tashqari, u fiziologik funktsiyalarni va immunitet
reaktsiyasini rag'batlantiradi.
Qanday hollarda shifokorlar kam intensiv lazer nurlanishidan
foydalanishlari mumkin?
Ushbu ta'sir qilish usuli har xil lokalizatsiyaning o'tkir va surunkali
yallig'lanish jarayonlari, yumshoq to'qimalarning shikastlanishi, kuyish, muzlash
va teri kasalliklari bo'lgan bemorlarga buyuriladi. Uni periferik asab tizimining
kasalliklari, mushak-skelet tizimining kasalliklari, shuningdek, yurak va qon
tomirlarining ko'plab kasalliklari uchun qo'llash mantiqiy. Kam intensivlikdagi
lazer nurlanishi nafas olish, ovqat hazm qilish, genitouriya, KBB kasalliklari va
immunitet holatining buzilishlarida ham qo'llaniladi. Ushbu terapiya usuli
stomatologiyada keng qo'llaniladi: og'iz bo'shlig'i shilliq pardalari, periodontal
kasalliklar va TMJ (temporomandibular qo'shma) tuzatishlarida. Bundan tashqari,
57

bu lazer yordamida tishlarning qattiq to'qimalarida, kariyes, pulpit va
periodontitda, yuz og'rig'ida, yallig'lanish jarohatlari va shikastlanishlarda yuzaga
keladigan kasalliklar davolanadi.
58

3.3. Yorug’likning buzilishi
Yorug'likning parchalanishi (optik parchalanish, optik tushirish, lazer
uchquni), intensiv ionlanish natijasida moddaning optik chastotalarning
elektromagnit maydonlarining ta'siri ostida plazma holatiga o'tish. Birinchi
yorug'likning uzilishi 1963 yilda, modulyatsiyalangan Q faktorida ishlaydigan
yoqut kristallga asoslangan yuqori quvvatli impulsli lazer nurlanishi havoga
yo'naltirilganida kuzatilgan. Yorug'likning buzilishida ob'ektiv markazida uchqun
paydo bo'ladi, ta'sir kuzatuvchi tomonidan kuchli ovoz bilan birga yorqin chiroq
sifatida qabul qilinadi. Gazlarni optik chastotalarda parchalanishi 106-107 V / sm
gacha bo'lgan katta elektr maydonlarni talab qiladi, bu lazer nuridagi yorug'lik
oqimining intensivligiga mos keladi.Ulardan birinchisi tabiatda unchalik yuqori
bo'lmagan chastotali maydonlardagi gazlarning parchalanishidan farq qilmaydi
(bunga mikroto'lqinlar diapazoni ham kiradi). Biror sababga ko'ra yoki boshqa
sohada paydo bo'lgan birinchi elektronlar birinchi navbatda gaz atomlari bilan
to'qnashganda fotonlarni yutib energiya olishadi. Ushbu jarayon elektron
neytronlarning tarqalishi paytida kvantlarni ng emissiyasining teskarisidir.Aniq
optik chastotalar uchun xarakterli bo'lgan yorilishning ikkinchi mexanizmi sof
kvant xususiyatiga ega. Bir necha fotonlar bir vaqtning o'zida so'rilganda, elektron
ko'p yadroli fotoelektr effekti natijasida atomlardan ajralib chiqishi mumkin.
Ko'rinadigan chastotalar holatida bitta kvantli fotoelektrik effekt mumkin emas,
chunki atomlarning ionlanish potentsiali kvant energiyasidan bir necha baravar
yuqori. Masalan, yoqut lazerining foton energiyasi 1,78 eV, argonning ionlanish
potentsiali 15,8 eV, ya'ni elektronni ajratib olish uchun 9 ta foton kerak bo'ladi.
Odatda, multipotonli jarayonlarning imkoni yo'q, ammo fotonlarning soni tobora
ko'payib borishi bilan ularning tezligi keskin oshadi va yorug'lik uzilishlari
kuzatiladigan yuqori intensivliklarda ularning ehtimolligi muhim qiymatga yetadi.
Zich gazlarda, atmosfera va undan yuqori tartibdagi bosimda, ko'chki ionlashi
doimo sodir bo'ladi, bu yerda ko'p fotonli jarayonlar faqat birinchi elon paydo
bo'lishining sababi bo'ladi.
59

Yorug'likning parchalanishi kondensatsiyalangan muhitda ulardagi kuchli
lazer nurlanishining tarqalishi paytida ham kuzatiladi va lazer qurilmalarining
materiallari va optik qismlarini yo'q qilishga olib kelishi mumkin.
Yarimo'tkazgich lazeridan foydalanish davolash sifati va vaqtida yangi
imkoniyatlarni ochadi. Ushbu yuqori texnologiyali jarrohlik asbob va apparati
operatsiyadan keyingi davrda jarohatlarning oldini olish va davolash uchun
ishlatilishi mumkin. Bu aniq yallig'lanishga qarshi ta'sirga ega, bakteriostatik va
bakteritsid ta'sirga ega. Ammo lazer qo'llanilishining eng keng tarqalgan sohalari
jarrohlik va periodontologiya hisoblanadi.
Lazer bilan ishlashda olingan natijalar tasdiqlashga asos beradi: diodli lazer
kundalik ishda shifokor uchun deyarli ajralmas yordamchi bo'lib, bemorlarning
ijobiy fikrlari bilan tasdiqlanadi. Ularning fikriga ko'ra, davolanishning ushbu
turidan foydalanish o'rtacha va qulaydir. Operatsiya qonsiz, tezdir, operatsiyadan
keyingi davrga toqat qilish osonroq.
Sog'ayish vaqtining ikki baravar kamayishi ob'ektiv ravishda kuzatiladi,
operatsiya paytida va undan keyin og'riq kamroq bo'ladi, bu esa og'riqsizlantirish,
tezroq regeneratsiya kursi va shish yo'qligidan kelib chiqadi - bemorlarning
ko'payib borayotgani lazer manipulyatsiyasini afzal ko'rishi ajablanarli emas.
Qo'llash sohalari . Diod lazerlari yumshoq to'qimalarni mukammal
tayyorlaydi, dezinfektsiya qiladi, koagulyatsiya qiladi va qayta quradi, shunda
ularning yordami bilan quyidagi manipulyatsiyalarni muvaffaqiyatli bajarishingiz
mumkin:
* Tish go'shtini protezdan oldingi tayyorgarlik bilan tuzatish materiallar
bilan ishlashni osonlashtiradi. Qonsiz maydon shilliq qavat yuzasiga bevosita
kirishni ta'minlaydi.
* Bridle payvandlash - til va yuqori labning qisqa jag'lari, og'iz
bo'shlig'ining plastmassasi yo'q qilinadi. Ko'pgina hollarda, frenumni to'liq olib
tashlash muvaffaqiyatli amalga oshiriladi. Sog'ayish jarayonida shishning minimal
shakllanishi kuzatiladi.
60

* Gingivit va boshlang'ich periodontit bilan periodontal cho'ntaklarni
davolash. Nurlanish kursidan so'ng tez va yaxshi natijaga erishiladi. Shuningdek,
lazer nurlanishiga duchor bo'lganidan keyin qattiq tish qoldiqlarini olib tashlash
osonroq ekanligi ta'kidlangan.
* Gingivoplastika. Ortodontik davolanish natijasida tish go'shtining
giperplaziyasi, mexanik tirnash xususiyati tobora keng tarqalgan. Ma'lumki, shilliq
pardalarni stimulyatsiya qilish tishning patologik qoplamasiga olib keladi.
To'qimalarning reaktsiyasi doimiy bo'lib, ortiqcha to'qimalarni olib tashlash odatda
talab qilinadi. Lazerli jarrohlik - bu ortiqcha to'qimalarni olib tashlash, shilliq
qavatning normal ko'rinishini tiklashning samarali usuli.
* Oshqozon yarasini davolash. Diod lazerining fizioterapevtik
imkoniyatlaridan foydalaniladi.
* Shilliq qavatni kosmetik jihatdan tiklash. Ushbu manipulyatsiya
mukammal estetik davolanishdir. Lazerlar to'qimalarni qatlamlarda olib tashlashga
imkon beradi. Qon ketishining yo'qligi ushbu operatsiyalarni aniqroq bajarish
imkonini beradi. Tish go'shtining to'qimalari oson bug'lanadi va aniq qirralar
qoldiradi. Tishli konturlarning kengligi, kesish uzunligi va balandlik
parametrlariga osongina erishish mumkin.
* Periodontal davolash. Bunday vaziyatda jarrohlik va fizioterapiya
muolajalarini o'zida mujassam etgan eng samarali usul hisoblanadi. Agar bemor
og'iz gigienasi bo'yicha tavsiyalarga amal qilsa, uzoq muddatli remissiyaga olib
keladigan davolash dasturlari mavjud. Birinchi tashrifda o'tkir jarayon to'xtatiladi,
so'ngra patologik cho'ntaklar sanitarizatsiya qilinadi, agar kerak bo'lsa, qo'shimcha
suyak materiallari yordamida jarrohlik muolajalari o'tkaziladi. Keyinchalik, bemor
qo'llab-quvvatlanadigan lazer terapiyasini o'tkazadi. Davolash davri o'rtacha 14
kunni tashkil qiladi.
* Endodontik davolash. Endodontikada lazerdan an'anaviy foydalanish
pulpa qoldiqlarini bug'lanishi va kanallarni zararsizlantirishdir. Lazer yordamida
to'qima qoldiqlarini ablasyon, bakteriyalarni yo'q qilish va kanallarning devorlarini
sirlash amalga oshiriladi. Fistula borligida lazer nurlari oqma kanalidan
61

yallig'lanish o'chog'iga o'tadi. Shu bilan birga, infektsiyaning tarqalishi bir muncha
vaqt to'xtatiladi va alomatlar bostiriladi.
* Oqartirish. Bu bemorlar orasida eng mashhur estetik protseduralardan biri
ekanligidan voz kechmang. Diod lazeridan foydalanib, bir marta tashrif
buyurganingizda sezilarli oqartirish effektiga erishish mumkin. Protseduraning o'zi
juda oddiy va ilgari qo'llanilgan oqartuvchi gelni lazer nurlari bilan
faollashtirishdan iborat.
Jarrohlik stomatologiya va periodontikada lazerning foydasi aniqlik va
jarrohlik maydoniga kirish qulayligi kabi omillar bilan belgilanadi. Shu bilan birga,
operatsiya paytida qon ketmaydi, bu jarrohlik maydonini quruq holda qoldirishga
imkon beradi va bu tabiiy ravishda yaxshiroq ko'rib chiqishni ta'minlaydi - natijada
operatsiya vaqti qisqaradi. Shuningdek, lazer nurlanishining yallig'lanishga qarshi
va bakteriyostatik ta'siri tufayli asoratlar xavfi kamayadi. Yarani davolash
an'anaviy usullarga qaraganda tezroq.
Tish cho'ntagida 5 mm gacha bo'lgan tish go'shti va periodontitni lazer
bilan konservativ davolashda qon ketish va yallig'lanish yo'q, ba'zi hollarda suyak
to'qimalarining yangilanishi kuzatiladi, bu rentgen tekshiruvlari bilan tasdiqlangan.
Oqartirish paytida, protseduraning qisqa vaqtidan tashqari (taxminan 1
soat), oqartirish jarayonidan keyin yuqori sezuvchanlikning minimal namoyon
bo'lishi hisoblanadi.
Mahalliy o'zgarishlar. Ko'rib turganingizdek, diodli lazerlardan
foydalanishning afzalliklari juda ko'p. Inson bilimining barcha sohalaridagi barcha
innovatsion ishlanmalarga xos bo'lgan haqiqat va bitta jiddiy kamchilik mavjud -
bu yuqori narx. Darhaqiqat, bunday qurilmalarning narxi, ayniqsa taniqli G'arb
brendlarining ishlab chiqarishi katta ahamiyatga ega. Yaxshiyamki, bu sohada
Rossiyaning rivojlanishi ham mavjud va bu juda kam uchraydigan holat (yuqori
texnologiyali rivojlanish haqida gap ketganda), "ruscha" "yomon" degani emas.
Sovet davridan beri lazer texnologiyalari sohasidagi ichki ishlanmalar nafaqat
g'arbdagi hamkasblaridan kam emas, balki ko'pincha ulardan ustundir -
62

mamlakatimizda zamonaviy lazer tizimlarining ko'plab prototiplari ishlab
chiqilgan.
Shuningdek, mahalliy yarimo'tkazgichli stomatologik lazer mavjud - bu
Lami S qurilmasi (UMC Denta-Rus va NPT Opttexnikaning birgalikdagi
rivojlanishi), ba'zi G'arb kompaniyalari allaqachon qiziqish bildirgan. Boshqa
narsalar qatori, uning shubhasiz afzalligi shundaki, lazerning narxi import qilingan
analoglarga nisbatan 3 baravar kam.
Qurilma past kuchlanishli, past quvvatli (350 Vt) quvvat manbalaridan
ishlaydigan yarimo'tkazgichli lazerli kristallardan foydalanadi. Ushbu dizayn bir
vaqtning o'zida bir nechta muammolarni hal qilishga imkon beradi - yuqori
kuchlanishning yo'qligi shifokor va bemor uchun xavfsizlikning ma'lum bir
kafolati hisoblanadi, zararli elektromagnit maydonlar yo'q va maxsus sovutish
shart emas.
Ammo qurilmaning past narxiga kelsak - bu sizga moliyaviy
investitsiyalarni tezda to'lashga va daromad olishni boshlashingizga imkon beradi.
Lami apparatlarining boshqa xususiyatlaridan quyidagilarni e'tiborga olish
mantiqiy: ular maxsus sharoitlarni va maxsus texnik xizmatni talab qilmaydi,
kichik o'lchamdagi va klinikada osongina tashiladigan, parametrlarning
ishonchliligi va barqarorligiga ega. Sotishdan keyingi xizmat shunday tuzilganki,
agar ta'mirlash paytida biron bir nosozlik yuzaga kelsa, shifokor boshqa asbobni
oladi.
63

3.4. Lazer nurlanishining biologik to'qimalar bilan o'zaro ta'siri mexanizmi
Jarrohlik uchun lazer nurlanishining muhim xususiyati qonga to'yingan
(tomirlangan) biologik to'qimalarni ivish qobiliyatidir. Asosan, ivish qonning
lazer nurlanishiga singishi, uning qaynab ketguncha kuchli isishi natijasida sodir
bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, biologik to'qimalarning koagulyatsiyasi to'q sariq-
yashil spektrdagi lazerlar (KTP lazer, mis bug ') va infraqizil lazerlar (neodim,
holmium, oynadagi erbium, CO2 lazer) orqali yaxshi chiqariladi. Ammo, masalan,
to'lqin uzunligi 2,94 mkm bo'lgan erbium granatasi lazeri kabi biologik to'qima
ichida juda yuqori assimilyatsiya bilan, lazer nurlanishi 5 - 10 mkm chuqurlikda
so'riladi va maqsadga umuman erisha olmaydi.
Jarrohlik lazerlari ikkita katta guruhga bo'lingan: ablativ (lat. ablatio dan -
"olish"; tibbiyotda - jarrohlik yo'li bilan olib tashlash, amputatsiya) va ablativ
emas lazerlar. Ablasiya lazerlari skalpelga yaqinroq. Ablativ bo'lmagan lazerlar
boshqa printsip bo'yicha harakat qilishadi: papilloma yoki gemangioma kabi
ob'ektni bunday lazer yordamida qayta ishlagandan so'ng, ushbu ob'ekt o'z joyida
qoladi, ammo bir muncha vaqt o'tgach, u orqali bir qator biologik effektlar o'tadi
va u o'ladi. Amaliyotda bunday ko'rinadi: neoplazma mumiyalanadi, quriydi va
yo'qoladi.
Jarrohlikda doimiy CO2 lazerlari qo'llaniladi. Printsip issiqlik ta'siriga
asoslangan. Lazerli jarrohlikning afzalliklari shundaki, u kontaktsiz, deyarli qonsiz,
steril, mahalliy bo'lib, ajratilgan to'qima silliq shifo beradi va shuning uchun yaxshi
kosmetik natijalar beradi.
Onkologiyada lazer nurlari o'simta hujayralariga halokatli ta'sir ko'rsatishi
kuzatildi. Yo'q qilish mexanizmi termal ta'sirga asoslanadi, buning natijasida
ob'ektning yuzasi va ichki qismlari o'rtasida harorat farqi yuzaga keladi, bu kuchli
dinamik ta'sirga va o'simta hujayralarining yo'q qilinishiga olib keladi.
Bugungi kunda fotodinamik terapiya kabi yo'nalish juda istiqbolli. Ushbu
usulning klinik qo'llanilishi to'g'risida ko'plab maqolalar mavjud. Uning mohiyati
shundaki, bemorning tanasiga maxsus modda kiritilishi - fotosensitizer. Ushbu
64

modda saraton o'simtasini tanlab to'playdi. Maxsus lazer yordamida o'simtani
nurlantirishdan so'ng, saraton hujayralarini o'ldiradigan kislorodning chiqarilishi
bilan bir qator fotokimyoviy reaktsiyalar sodir bo'ladi.
Lazerning tanaga ta'sir qilish usullaridan biri bu tomir ichiga qonni lazer
bilan nurlantirish (VLOK) hozirda kardiologiya, pulmonologiya,
endokrinologiya, gastroenterologiya, ginekologiya, urologiya, anesteziologiya,
dermatologiya va tibbiyotning boshqa sohalarida muvaffaqiyatli qo'llanilmoqda.
Muammoni chuqur ilmiy o'rganish va natijalarning oldindan aytib berilishi VLOK-
dan mustaqil ravishda va davolashning boshqa usullari bilan birgalikda
foydalanishga yordam beradi.
VLOK uchun odatda qizil spektrdagi lazer nurlanishidan foydalaniladi.
(0,63 mikron) quvvat 1,5-2 mVt. Davolash har kuni yoki har kuni amalga
oshiriladi; 3 dan 10 gacha sessiyalar uchun. Ko'pgina kasalliklarga ta'sir qilish
vaqti kattalar uchun sessiyada 15-20 minut, bolalar uchun 5-7 daqiqa. Vena ichiga
lazer terapiyasi deyarli har qanday shifoxonada yoki klinikada o'tkazilishi mumkin.
Ambulator lazer terapiyasining afzalligi - bu nozokomial infektsiyani rivojlanish
ehtimolining pasayishi, yaxshi psixo-emotsional fon yaratilib, bemorga uzoq vaqt
operatsiya qilish, protseduralarni bajarish va to'liq davolanish imkonini beradi.
Oftalmologiyada lazerlar davolash uchun ham, tashxis qo'yish uchun ham
qo'llaniladi. Lazer yordamida setchatka payvandlanadi va ko'z xoroid tomirlari
payvandlanadi. Glokomni davolash uchun mikroxirurgiya uchun spektrning ko'k-
yashil mintaqasida chiqadigan argon lazerlari mavjud. Ko'zni to'g'rilash uchun
eksimer lazerlari uzoq vaqt davomida muvaffaqiyatli ishlatilgan.
Dermatologiyada ko'plab og'ir va surunkali teri kasalliklari lazer nurlari
bilan davolanadi. Lazer bilan nurlanish paytida regenerativ jarayon faollashadi.
Kosmetologiyada lazerlardan foydalanishning asosiy printsipi shundan
iboratki, yorug'lik faqat uni yutadigan narsaga yoki moddaga ta'sir qiladi. Terida
yorug'lik maxsus moddalar - xromoforlar tomonidan so'riladi. Har bir xromofor
to'lqin uzunligining ma'lum bir oralig'ida so'riladi, masalan, to'q sariq va yashil
spektr uchun bu qonning gemoglobinidir, qizil spektr uchun bu soch melanin,
65

infraqizil spektr uchun esa suv. Radiatsiya so'rilganda lazer nurining energiyasi
terining xromoforni o'z ichiga olgan qismida issiqlikka aylanadi. Yetarli lazer
nurlari kuchi bilan bu maqsadni termal yo'q qilishga olib keladi. Shunday qilib,
lazer yordamida tanlab harakat qilish mumkin, masalan, soch ildizlari, yosh
dog'lari va terining boshqa nuqsonlarini yo’qotish mumkin.
Biroq, issiqlik o'tkazuvchanligi tufayli, qo'shni mintaqalarda, hatto oz
miqdordagi nurni yutuvchi xromoforlari bo'lsa ham, isitish sodir bo'ladi. Yutish va
issiqlik uzatish jarayonlari maqsadning fizik xususiyatlariga, chuqurligi va hajmiga
bog'liq. Shuning uchun lazer kosmetologiyasida nafaqat to'lqin uzunligini, balki
lazer pulslarining energiyasini va davomiyligini ham diqqat bilan tanlash
muhimdir.
Stomatologiyada lazer nurlanishi periodontal kasalliklar va og'iz shilliq
qavatining kasalliklarini eng samarali fizioterapevtik davolashdir.
Akupunktur o'rniga lazer nuridan foydalaniladi. Lazer nurini qo'llashning
afzalliklari shundaki, biologik ob'ekt bilan aloqa yo'q va shuning uchun bu jarayon
juda samarali bo'lib steril va og'riqsizdir.
Optik tolali asboblar va lazerli jarrohlik operatsiyalari uchun kateterlar
urologiya, ginekologiya, gastroenterologiya, umumiy jarrohlik, artroskopiya va
dermatologiyada ochiq, endoskopik va laparoskopik operatsiyalar paytida jarrohlik
maydoniga kuchli lazer nurlanishini yetkazish uchun mo'ljallangan. Ular biologik
to'qima bilan aloqa qilishda yoki kontaktsiz qo'llanish rejimida (tolaning uchini
biologik to'qimadan olib tashlashda) jarrohlik operatsiyalari paytida to'qimalarni
kesish, ablasiya, bug'lanish qilishga imkon beradi. Radiatsiya chiqishi tolaning
chetidan ham, tolaning yon yuzasidagi deraza orqali ham amalga oshirilishi
mumkin. Ulardan ham havo (gaz), ham suv (suyuq) muhitda foydalanish mumkin.
Alohida buyurtma bo'yicha, foydalanish qulayligi uchun kateterlar osonlikcha
olinadigan tutqich bilan jihozlangan - tola ushlagichi.
Diagnostikada lazerlar turli xil heterojenliklarni (o'smalar, gematomalar)
aniqlash va tirik organizm parametrlarini o'lchash uchun ishlatiladi. Diagnostik
operatsiyalarning asoslari bemorning tanasi (yoki uning bir a'zosi) orqali lazer
66

nurini o'tkazish va uzatilgan yoki aks ettirilgan nurlanishning spektri yoki
amplitudasi bo'yicha tashxis qo'yishdir. Onkologiya, travmatologiyadagi
gematomalar, shuningdek qon parametrlarini o'lchash uchun (deyarli har qanday,
qon bosimidan shakar va kislorodgacha) saraton o'smalarini aniqlashning ma'lum
usullari. Jarrohlik maqsadlarida lazer nurlari biologik to'qimalarni 50 - 70 ° C dan
yuqori haroratda qizdirish uchun etarlicha kuchli bo'lishi kerak. Shuning uchun,
lazer jarrohligida, ma'lum bir qurilmaning lazer nurlanish kuchi haqida gap
ketganda, ular raqamlarni bildiruvchi birliklar, o'nlab va yuzlab vattlar bilan
ishlaydi.
Jarrohlik lazerlari faol muhit turiga qarab doimiy yoki impulsli bo'lishi
mumkin. An'anaviy ravishda ularni quvvat darajasiga ko'ra uch guruhga bo'lish
mumkin.
1. 1 - 5 vatt.
2. Bug'lanish va sayoz kesish: 5 - 20 vatt.
3. Chuqur kesish: 20 - 100 vatt.
Lazerning har bir turi birinchi navbatda nurlanishning to'lqin uzunligi bilan
tavsiflanadi. To'lqin uzunligi lazer nurlanishining biologik to'qimalarga singishi
darajasini va shuning uchun penetrasyon chuqurligini va jarrohlik aralashuv
maydonini ham, atrofidagi to'qimalarni ham isitish darajasini aniqlaydi.
Suv deyarli barcha biologik to'qimalarda mavjudligini hisobga olsak,
jarrohlik uchun 10 sm-1 dan oshiq suvda singish koeffitsienti bo'lgan yoki kirish
chuqurligi 1 mm dan oshmaydigan lazer turidan foydalanish afzalroq deb ayta
olamiz.
Jarrohlik lazerlarining boshqa muhim xususiyatlari, ularning tibbiyotda
qo'llanilishini aniqlash:
- radiatsiya kuchi;
- uzluksiz yoki pulsli ishlash;
- qon bilan to'yingan biologik to'qimalarni koagulyatsiya qilish qobiliyati;
- optik tolalar orqali radiatsiyani uzatish qobiliyati.
67

Lazer nurlanishi biologik to'qimaga ta'sir qilganda, u avval qiziydi va keyin
bug'lanadi. Biologik to'qimalarni samarali kesish bir tomondan kesma joyida tez
bug'lanishni, ikkinchi tomondan esa atrofdagi to'qimalarni minimal darajada
iliqlashni talab qiladi. Bir xil o'rtacha radiatsiya quvvatida qisqa zarba doimiy
nurlanishdan ko'ra to'qimalarni tezroq isitadi, shu bilan birga atrofdagi to'qimalarga
issiqlik tarqalishi minimaldir. Ammo, agar pulslarning takrorlanish tezligi past
bo'lsa (5 Gts dan kam), unda doimiy kesish qiyin, u teshilishga o'xshaydi. Shu
sababli, lazer pulsli ishlash rejimiga ega bo'lishi kerak, pulsning takrorlanish tezligi
10 Gts dan yuqori, va pulsning davomiyligi yuqori cho'qqiga chiqish uchun
mumkin bo'lgan minimal qiymatdir. Amaliyotda jarrohlik uchun eng maqbul
chiqish quvvati lazer nurlanishining to'lqin uzunligi va qo'llash sohasiga qarab 15
dan 60 Vt gacha.
3.5. Samarqand shahri davolanish maskanlarida qo’llanilayotgan lazer
qurilmalari
Ushbu malakaviy bitiruv ishini tayyorlash davomida men bir nechta lazer
apparatlarining ishlash prinsiplarini o’rganish maqsadida xususiy klinikalarga
bordim va lazer apparatlari bilan tanishib chiqdim.
Ushbu lazer apparatlaridan foydalanib oyoq qon tomirlaridagi varikoz
kasalliklarini davolash jarrohlik ishlari olib borilar ekan. Ushbu lazer apparatlari:
- LAXTA-MILON
- CERALAS E15 ELVES
Bu lazer apparatlari diodli lazer apparatlari hisoblanib 980; 1470; 1940 to’lqin
uzunliklarida ishlar ekan. Ushbu muassasadagi lazer apparatining to’lqin uzunligi
1470 ekan. Ushbu apparatdan lor, urologiya, xirurgiya kabilarda foydalanish
mumkun ekan. Ushbu apparat 15watt gacha kuchlanish berar ekan. Varikozni
davolash jarayonida koteyterdan foydalanib 600mkm 14/70 chastota bilan tomir
ichiga kirgiziladi va tomir ichiga suv yuboriladi. Bundan maqsad tomir
devorlaridagi boshqa to’qimalarga zarar yetkazmaslik bo’lib, 300gradusgacha
qizdirilgan lazer nurlarida gemoglobinga tasir o’tkaziladi. Denoturatsiya jarayoni
yuz beradi va kerakli to’qimalar atrofi suv bilan o’rab ximoyalanadi. Lazer
apparati bilan ta’sir ko’rsatilgandan so’ng tomir ishlamaydi.
68

Xulosa
Shunday qilib , jarrohlikda to ' qimalarni ajratishda foydalanadigan asosiy
vositalar skalpel va qaychi , ya ' ni kesish asboblari . Ammo skalpel va qaychi bilan
qilingan yaralar va kesmalar maxsus gemostazni talab qiladigan qon ketish bilan
birga keladi hamda kesish asboblari kesma chizig ' i bo ' ylab viruslarni va saraton
hujayralarini yoyishi mumkin ekan .
Shu munosabat bilan , jarrohlar jarrohlik yarasida patogen mikroflorani va
o ' simta hujayralarini yo ' q qilish bilan birga , qonsiz kesma hosil qiluvchi vositani
bo ' lishlarini orzu qilishgan . "Quruq ishlash" sohasidagi aralashuvlar har qanday
soha jarrohlari uchun juda mos keladi.
"Ideal" skalpelni yaratishga urinishlar o'tgan asrning oxirida, yuqori
chastotali toklardan foydalangan holda elektr pichoq yasash bilan boshlandi hamda
hozirgi paytda turli xil mutaxassislar jarrohlari tomonidan keng qo'llanilmoqda.
To’plangan tajribalar shuni ko’rsatdiki "elektroxirurgiya" ning salbiy
tomonlari aniqlandi, ularning asosiy qismi kesma sohasidagi to'qimalarning termal
kuyish zonasi hosil bo’lar ekan.
Kuyish maydoni qanchalik keng bo'lsa, jarrohlik yarasi shunchalik
yomonlashadi. Bundan tashqari, elektr pichoqni ishlatganda, bemorning tanasini
elektr qutbining bir tomoniga kiritish kerak bo'ladi.
Elektrojarrohlik asboblari operatsiya paytida organizmning hayotiy
funktsiyalarini kuzatish uchun elektron qurilmalar va qurilmalarning ishlashiga
salbiy ta'sir qiladi.
Plazma skalpelidan foydalanganda sezilarli kuyish maydoni kuzatilar ekan.
Agar biz lazer nurining aniq gemostatik xususiyatlarga ega ekanligi,
shuningdek bronxiolalar, insonning o't yo'llari va oshqozon osti bezi kanallarini va
boshqa a’zolarida jarrohlik amaliyotida lazer texnologiyasidan foydalanish juda
istiqbolli bo'lar ekan.
Umuman ishda keltirilgan lazerlardan jarrohlik amaliyotida foydalanishning
ba'zi afzalliklari asosan karbonat angidrid lazerlariga tegishlidir.
73

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. A.N. Remizov "Tibbiy va biologik fizika".
2. O.K. Skobelkin "Professor tomonidan tahrirlangan jarrohlik operatsiyalari."
3. S.D. Pletneva "Klinik tibbiyotda lazerlar" tahrirlangan.
4. Zaxarov V.P., Shaxmatov E.V. Lazer texnologiyasi: darslik. nafaqa. - Samara:
Samar nashriyoti. davlat aerokosmik. Universitet, 2006 .-- 278 p.
5. Lazerli texnologiyalar bo'yicha qo'llanma. Per nemis tilidan. M.,
Energoatomizdat, 1991 .-- 544 p.
6. Jukov B.N., Lysov N.A., Bakutskiy V.N., Anisimov V.I. Lazerli tibbiyot
bo'yicha ma'ruzalar: qo'llanma. - Samara: OAV, 1993 .-- 52 b.
7. Tish kasalliklarini davolashda “Scalpel-1” lazerli jarrohlik uskunasidan
foydalanish. - M.: SSSR Sog'liqni saqlash vazirligi, 1986. - 4 b.
8. Kanyukov V.N., Teregulov N.G., Vinyarskiy V.F., Osipov VV Tibbiyotda
ilmiy-texnik echimlarning rivojlanishi: Darslik. - Orenburg: OSU, 2000 .-- 255 p.
9. O’zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
10. O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. 2000-2005.
11. Biotibbiyot "" Saraton kasalligining NCI lug'ati. Milliy saraton instituti.
12. Kvirk, Vivian; Gaudilyer, Jan-Pol (2008 yil oktyabr). "Biomeditsina davri:
Ikkinchi jahon urushidan keyin Buyuk Britaniya va Frantsiyada fan, tibbiyot va
jamoat salomatligi". Tibbiyot tarixi. 52 (4): 441–452. doi:10.1017 /
s002572730000017x. PMC 2570449. PMID 18958248.
13. Jonson, Suzanne Bennet. "Tibbiyotning paradigmasi o'zgarishi: psixologiya
uchun imkoniyat." Psixologiya bo'yicha APA Monitor 43.8 (2012 yil sentyabr)
14. Wade DT, Halligan PW (2004). "Kasallikning biomedikal modellari sog'liqni
saqlash tizimlarini yaratadimi?". BMJ. 329 (2004 yil 9-dekabr): 1398-401.
doi:10.1136 / bmj.329.7479.1398. PMC 535463. PMID 15591570.
15. Jorj L. Engel (1977). "Yangi tibbiy modelga ehtiyoj: biomeditsina uchun
muammo" (PDF). Ilm-fan. 196 (4286 (1977 yil 8-aprel)): 129-136.
Bibcode:1977Sci ... 196..129E. doi:10.1126 / science.847460. PMID 847460.
16. Lloyd, Xilari, Xelen Xenkok va Stiven Kempbell. Hamshiralar uchun muhim
eslatmalar: parvarish qilish tamoyillari. Oksford: Blackwell Publishing (2007). 6.
bo'ladi
17. Sog'liqni saqlash, asboblar va radiologik markaz (2019-10-25). "In vitro
diagnostika". www.fda.gov.
18. In vitro diagnostika - EDMA Arxivlandi 2013 yil 11-noyabr, soat Orqaga
qaytish mashinasi
74

19. Uinston, R. M .; Handyside, A. H. (1993 yil 14-may). "Insonni ekstrakorporal
urug'lantirishdagi yangi muammolar". Ilm-fan. 260 (5110): 932–936.
Bibcode:1993 yil ... 260..932W. doi:10.1126 / science.8493531. PMID 8493531.
20. Magistr A, Wójcicka A, Piekielko-Witkowska A, Bogusławska J, Popławski P,
Tański Z, Darras VM, Uilyams GR, Nauman A (2010). "Tiroid gormoni
retseptorlari beta-1 mRNKning tarjima qilinmagan hududlari odamning aniq
hujayralari buyrak hujayrasi karsinomasida buzilgan" (PDF). Biochim Biofhys
Acta. 1802 (11): 995–1005. doi:10.1016 / j.bbadis.2010.07.025. PMID 20691260.
21. "Uy - molekulyar tibbiyot". Molekulyar tibbiyot.
22. Uilyams, Devid A.; Baum, Kristofer (2003 yil 17 oktyabr). "Gen terapiyasi -
oldinda yangi muammolar". Ilm-fan. 302 (5644): 400–401. doi:10.1126 /
science.1091258. PMID 14563994. S2CID 74662356.
23. "Vyurtsburg universiteti aspiranturalari: biotibbiyot". bitiruvchilar
maktablari .uni-wuerzburg.de. 2011-10-14. Arxivlandi asl nusxasi 2012-07-16.
Olingan 2012-10-20.
24. Jons, E. M. va E. M. Tansi, nashr. O'chokli monokonal antitellar: zamonaviy
biomeditsinaning guvohlari, An-Z. Qirolicha Meri universiteti, London
universiteti, 2014 yil.
25. Grenhalg, Syuzan. Tibbiy nigoh ostida. Kaliforniya raqamli kutubxonasi. p. 84.
ISBN 978-1-59734-971-0.
26. Geyns, Atvud D. va Devis-Floyd, Robbi. "Biotibbiyot." Yilda Tibbiy
antropologiya entsiklopediyasi. Ed. Kerol R. Ember va Melvin Embber. Springer
Science and Business Media (2004). 95-109.
75

LAZERLARDAN TIBBIYOTDA FOYDALANISH MUNDARIJA Kirish 3 I Lazerlar haqida umumiy tushunchalar 1.1 Lazerlar va ularni tibbiyotda qo’llash 5 1.2 Lazerlarni tibbiyotda qo'llash tarixi 11 1.3 Tibbiyot va biologiyada istiqbolli lazer usullari 1 4 1.4 Tibbiyotda lazer texnologiyalaridan foydalanishning fizik asoslari 1 5 II Tibbiy lazer uskunalar haqida tushunchalar 2.1 Tibbiyotda qo’llaniladigan lazerlar turlari 17 2.2 Tibbiy texnologiyada ishlatiladigan lazerlar 22 2.3 Seriyali ishlab chiqarilgan lazer uskunalari 32 2.4 KBAS tomonidan ishlab chiqilgan tibbiy lazer uskunalari 43 III Lazerlarni tibbiyotda qo’llash haqida tushunchalar 3.1 Jarrohlikda yuqori intensiv lazer nurlanishidan foydalanish (umumiy qoidalar) 52 3.2 Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi 56 3.3 Yorug’likning buzilishi 60 3.4 Lazer nurlanishining biologik to'qimalar bilan o'zaro ta'siri mexanizmi 65 3.5 Samarqand shahri davolanish maskanlarida qo’llanilayotgan lazer qurilmalari 70 Xulosa 74 Foydalanilgan Adabiyotlar 75 1

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. XXI asrda tibbiyot sohasida yangi texnologiyaning asosini yangi qurilmalarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Lazerlar yoki optik kvant generatorlari bir qator noyob xususiyatlarga ega zamonaviy kogerent nurlanish manbalaridir. Lazerlarning yaratilishi 20-asrning ikkinchi yarmidagi fizikaning ajoyib yutuqlaridan biri bo'lib, u ko'plab fan va texnikaning turli sohalarida inqilobiy o'zgarishlarga olib keldi. Lazerlar harbiy texnologiyalarda, materiallarni qayta ishlash texnologiyasida, tibbiyotda, optik navigatsiya, aloqa va joylashish tizimlarida, nozik shovqin tajribalarida, kimyoda, oddiy kundalik hayotda va boshqalarda keng qo'llaniladi. Lazer nurlanishining muhim xususiyatlaridan biri uning monoxromatikligining o'ta yuqori darajasidir. Elektron asboblarning nazariy asoslarini va ishlash tamoyillarini yaxshi o’rganish 5141500 – kasb ta’lim ( Biotibbiyot fizikasi ) mutaxasisligi bo’yicha mutaxassis bo’luvchi kadrlar uchun elektronikaga oid fan lar ni chuqur o’zlashtirishda katta a h amiyatga ega. Tadqiqot maqsadi – lazerlarning yaratilish hamda l azer nurlanishining muhim xususiyatlaridan biri uning monoxromatikligini va uning o’ziga xos bir qancha xususiyatlarini, lazerning ishlash printsipini tushunish uchun yorug'lik kvant atomlari tomonidan so'rilish va emissiya jarayonlarini batafsil o'rganish lozim. Lazerli asboblarning fizikaviy qonuniyatlarni o’rganish bilan quyidagilarni o’rganish mumkin: 1. Lazer qurilmalari bilan tanishish. 2. Lazer qurilmalarining tibbiyotda qo’llanilishini o’rganish. Tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat: a) Lazer qurilmalarining turlari bilan tanishish va tibbiyotda qo’llanilishini aniqlash ; 2

b) Lazer qurilmalarining tibbiyotda qo’llanilishini o’rganish bilan tibbiyotda qo’llaniladigan jarroxlik amaliyotlarini va boshqalarni o’rganish. Tadqiqot obyekti . Tibbiyot maskanlarida mavjud bo’lgan lazer qurilmalari bilan tanishish. Tadqiqot predmeti. Lazerning tibbiyotda qo’llanilishini o’rganishning asosiy maqsadi hozirgi zamon elektron texnikasining fizikaviy asoslarini sistematik ravishda, ya’ni hozirgi zamon ilmiy-texnika taraqqiyotining fizikaviy asosini tashkil etuvchi tajriba natijalarini va ularning fizikaviy qonuniyatlarini ko’rib chiqishdir va l azerli asboblarning fizikaviy qonuniyatlarni o’rganish. Tadqiqot usuli. Lazerli asboblar bilan tanishish va vazifalarini o’rganishdan iborat. Tadqiqotning ilmiy yangiligi Lazerning tibbiyotda qo’llanilishini o’rganishdan asosiy maqsad, lazerli asboblarning fizikaviy asoslarini sistematik ravishda o’rganish bilan undan foydalanishning afzalliklarini o’rganish. Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. 5141500 – kasb ta’lim ( Biotibbiyot fizikasi ) mutaxasisligi bo’yicha t ayyorlanayotgan kadrlar lazer qurilmalar ning ishla tili sh sohalarini o’rganishi muhim ahamiyatga egadir. Bitiruv ishining tuzilishi va hajmi. Ish kirish, 3 ta bob, xulosa va 26 nomdagi foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, 76 sahifada bayon qilingan. Ishda 25 ta rasm va 4 ta jadval mavjud. 3

I-BOB. LAZERLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 1.1. Lazerlar va ularni tibbiyotda qo’llash Yorug'lik va radio to'lqinlarining umumiy tabiatiga qaramay, ko'p yillar davomida optika va elektronika bir-biridan mustaqil ravishda rivojlandi. Faqat 20- asrning o'rtalarida fizikaning yangi mustaqil sohasi - kvant elektronikasiga asos solgan molekulyar kuchaytirgichlar va radioto'lqinlar generatorlarini yaratish bo'yicha ishlar amalga oshirildi. Kvant elektronikasi kvant tizimlaridan qo'zg'atilgan emissiya yordamida elektromagnit to'lqinlarni kuchaytirish va hosil qilish usullarini o'rganmoqda. Ushbu bilim sohasidagi yutuqlar fan va texnikada tobora ko'proq foydalanilmoqda. Keling, kvant elektronikasi va optik kvant generatorlari - lazerlarning ishlashi asosidagi ba'zi hodisalar bilan tanishib chiqamiz. Lazerlar - bir xil chastotaga ega radiatsiya fotonlarining ta'siri ostida fotonlarning qo'zg'atilgan atomlar yoki molekulalar tomonidan qo'zg'atilgan emissiya jarayoni asosida ishlaydigan yorug'lik manbalari. Ushbu jarayonning o'ziga xos xususiyati shundaki, stimulyatsiya qilingan emissiya natijasida paydo bo'ladigan foton tashqi foton bilan bir xil bo'lib, uning chastotada, fazada, yo'nalish va qutbda paydo bo'lishiga sabab bo'ladi. Bu kvant generatorlarining o'ziga xos xususiyatlarini aniqlaydi, masalan: bo'shliq va vaqtdagi yuqori radiatsion uyg'unlik, yuqori monoxromatiklik, nurlanish nurining tor yo'nalishi, quvvat oqimining juda katta kontsentratsiyasi va juda kichik hajmlarda diqqatni jamlash qobiliyati. Lazerlar turli xil faol muhitlar asosida yaratilgan: gazsimon, suyuq yoki qattiq. Ular nurlanishni to'lqin uzunliklarining juda keng diapazonida - 100 nm (ultrabinafsha nur) dan 1,2 mikrongacha (infraqizil nurlanish) berishi mumkin va ham doimiy, ham pulsli rejimlarda ishlashi mumkin. Lazer uchta printsipial muhim tugunlardan iborat: emitter, nasos tizimi va quvvat manbai, ularning ishlashi maxsus yordamchi qurilmalar yordamida ta'minlanadi. Emitter nasos energiyasini (geliy-neon aralashmasini 3 faol holatga 4

aylantirish) lazer nurlanishiga aylantirish uchun mo'ljallangan va optik rezonatorni o'z ichiga oladi. 1960 yilda birinchi ko'zga ko'rinadigan kvant generatori - ishchi modda (faol muhit) sifatida yoqut kristalli lazer yaratildi. Xuddi shu yili gaz geliy-neon lazeri yaratildi. Hozirgi vaqtda yaratilgan lazerlarning ulkan xilma-xilligi ishchi moddalarning turlari bo'yicha tasniflanishi mumkin: gaz, suyuq, yarimo'tkazgich va qattiq holatli bo'lgan lazerlar. Lazer turiga qarab, teskari populyatsiyani yaratish uchun energiya turli yo'llar bilan uzatiladi: juda qizg'in yorug'lik bilan qo'zg'alish - "optik nasos", elektr gazni chiqarish, yarimo'tkazgich lazerlarda - elektr toki orqali. Juda keng tarqalgan gaz lazer bu geliy-neon bo'lib, elektr tokidan tushish paytida qo'zg'alish sodir bo'ladi. Undagi faol vosita 10:1 nisbatdagi geliy va neon aralashmasi va 150 paskal bosim. Ularning o'rtasida teskari populyatsiyani yaratish uchun 3-darajali va bo'sh 2-darajani to'ldirish kerak, 3-darajali populyatsiya geliy atomlari yordamida sodir bo'ladi. Elektron ta'sirida elektr zaryadsizlanishi paytida geliy atomlari uzoq umr ko'rish holatiga keladi (umri taxminan 10 3 s). Ushbu holatning energiyasi 3-darajali neon energiyasiga juda yaqin, shuning uchun qo'zg'atilgan geliy atomi o'rganilmagan neon atomi bilan to'qnashganda, energiya uzatiladi, natijada neon 3-darajali qatlam hosil bo'ladi. Sof neon uchun bu darajadagi umr qisqa va atomlar 1 yoki 2 darajalarga o'tadi, Boltsman taqsimoti amalga oshiriladi. 2-darajali neonning vayron bo'lishi, asosan, tushirish naychasining devorlari bilan to'qnashganda uning atomlarining tuproq holatiga o'z- o'zidan o'tishi natijasida ro'y beradi. Bu neon 2 va 3 darajalarining statsionar teskari populyatsiyasini ta'minlaydi. 5

LAZERLARDAN TIBBIYOTDA FOYDALANISH

12.08.2023

0

14181.376953125 KB

Похожие