“Lingvistikaning ba’zi bir misollari. Algoritimlarni loyhalash va tahlil qilish
![algoritm o‘zi 9-asr matematikasi nomidan kelib chiqqan Muhoammad ibn Muso al-
Xuvrizmi, kimning nisba (uni kimligini aniqlash) Xorazm) lotinlashtirildi
Algoritmi sifatida. Algoritmning zamonaviy konsepsiyasiga aylanadigan
narsalarning qisman rasmiylashtirilishi echishga urinishlar bilan boshlandi
Entscheidungsproblem (qaror muammosi) tomonidan qo‘yilgan Devid Xilbert
1928 yilda. Keyinchalik rasmiylashtirishlar "samarali hisoblash" yoki "samarali
usul". Ushbu rasmiylashtirishlarga quyidagilar kiradi Gödel–Herbrand–Kleyen
rekursiv funksiyalar 1930, 1934 va 1935 yillarda, Alonzo cherkovi"s lambda hisobi
1936 yil, Emil Post"s Formulyasiya 1 1936 yil va Alan Turing"s Turing
mashinalari 1936–37 va 1939 yillar."Algoritm" so‘zi nisba lotinlashtirishda, uning
geografik kelib chiqishini va Fors tili matematik Muhammad ibn Muso al-
Xorazmiy ga algoritm. Al-Xorazmiy (Arablashgan Fors tili 780–850) matematik,
astronom, geograf, va olim Donolik uyi yilda Bag‘dod, uning ismi "tug‘ilgan"
degan ma’noni anglatadi Xorazm’tarkibiga kirgan mintaqa Buyuk Eron va hozirda
O‘zbekiston.
Taxminan 825 yilda al-Xorazmiy an Arab tili traktat Hind-arab raqamlar
tizimiga tarjima qilingan Lotin 12 asr davomida. Qo‘lyozma jumla bilan
boshlanadi Diksit Algorizmi (’Al-Xorazmiy shunday aytgan’), bu erda "Algorizm"
tarjimon bo‘lgan Lotinlashtirish Al-Xorazmiy nomidan.[21] Al-Xorazmiy O‘rta
asrlarning oxirlarida Evropada eng ko‘p o‘qilgan matematik, birinchi navbatda
uning boshqa bir kitobi orqali Algebra. Oxirgi o‘rta asr lotin tilida, algoritm,
Inglizcha ’algoritm’, uning ismining buzilishi shunchaki "o‘nlik sanoq sistemasi"
ni anglatardi.[23] XV asrda yunoncha Rryumθ (arifmos), ’raqam’ (qarz
’arifmetik’), lotincha so‘z o‘zgartirilgan algoritmva tegishli "algoritm" inglizcha
atamasi birinchi marta 17-asrda tasdiqlangan; zamonaviy ma’no 19-asrda paydo
bo‘lgan.Ingliz tilida u dastlab taxminan 1230 yilda, keyin esa ishlatilgan Chaucyer
1391 yilda. Ingliz tili frantsuzcha atamani qabul qildi, ammo 19-asr oxirigacha
"algoritm" zamonaviy ingliz tilidagi ma’noga ega bo‘ldi.So‘zning yana bir erta
ishlatilishi - 1240 yildan boshlab, qo‘llanmada Karmen de Algorismo tomonidan
tuzilgan Aleksandr de Viledu. Bu bilan boshlanadi:Hayec algorismus ars prayesens
dicitur, qua bilan / Talibus Indorum fruimur bis quinquye figuris.bu quyidagiga
tarjima qilinadi:Algoritm - bu hozirgi paytda biz hind figuralarini ishlatadigan
san’at, ularning soni beshdan ikki marta.She’r bir necha yuz satrdan iborat bo‘lib,
yangi uslubdagi hind zarlari bilan hisoblash san’atini umumlashtiradi (Tali
Indorum) yoki hind raqamlari"Algoritm" ta’rifi bo‘yicha turli xil qarashlarni
batafsil taqdim etish uchun qarang Algoritm tavsiflari.Norasmiy ta’rif
"operasiyalar ketma-ketligini aniq belgilaydigan qoidalar to‘plami" bo‘lishi
mumkin, barcha kompyuter dasturlarini (shu jumladan raqamli hisob-kitoblarni](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_7.png)
![amalga oshirmaydigan dasturlarni) o‘z ichiga oladi va (masalan) har qanday
belgilangan byurokratik prosedura yoki oshpaz kitobi reseptUmuman olganda,
dastur oxir-oqibat to‘xtab qolgandagina algoritm bo‘ladi[30] - Garchi; .. bo‘lsa
ham cheksiz ilmoqlar ba’zan kerakli bo‘lishi mumkin.Algoritmning prototipik
misoli Evklid algoritmi, bu ikkita butun sonning maksimal umumiy bo‘luvchisini
aniqlash uchun ishlatiladi; misol (boshqalar ham bor) tomonidan tasvirlangan oqim
sxemasi yuqorida va keyingi qismda misol sifatida.Boolos, Jeffri va 1974, 1999
quyidagi iqtibosda "algoritm" so‘zining norasmiy ma’nosini taklif eting:Hech bir
inson etarlicha tez, etarlicha uzoq yoki etarlicha kichik yozolmaydi ("cheksiz va
kichikroq cheksiz ... siz molekulalar, atomlar, elektronlar ustida yozishga urinib
ko‘rgan bo‘lar edingiz). ularning nomlarini bir nechta yozuvlarda birin ketin yozish
orqali o‘rnatiladi. Ammo odamlar ma’lum darajada cheksiz to‘plamlar holatida bir
xil darajada foydali narsa qilishlari mumkin: Ular berishi mumkin ni aniqlash
bo‘yicha aniq ko‘rsatmalar n to‘plamning uchinchi a’zosi, o‘zboshimchalik bilan
cheklangan uchun n. Bunday ko‘rsatmalar aniq bir shaklda berilishi kerak ularning
ortidan hisoblash mashinasi kelishi mumkin edi, yoki tomonidan belgilar bo‘yicha
juda oddiy operasiyalarni bajarishga qodir bo‘lgan odam.
An "son-sanoqsiz cheksiz to‘plam" uning elementlari butun sonlar bilan bitta-bitta
yozishmalarga kiritilishi mumkin bo‘lgan narsadir. Shunday qilib, Boolos va Jefri
algoritm an-dan butun sonlarni "yaratadigan" jarayon uchun ko‘rsatmalarni
nazarda tutishini aytmoqdalar o‘zboshimchalik bilan nazariy jihatdan
o‘zboshimchalik bilan katta bo‘lishi mumkin bo‘lgan "kirish" tamsayılari yoki
butun sonlari. Masalan, algoritm algebraik tenglama bo‘lishi mumkin y = m + n
(ya’ni ikkita o‘zboshimchalik bilan "kirish o‘zgaruvchilari" m va n mahsulot ishlab
chiqaradigan y), ammo turli mualliflarning tushunchani aniqlashga urinishlari
shundan dalolat beradiki, bu so‘z bundan ham ko‘proq narsani anglatadi
(qo‘shimcha misol uchun):Aniq ko‘rsatmalar ("kompyuter" tushunadigan tilda)
tez, samarali, "yaxshi" uchun "kompyuter" ning "harakatlari" ni ko‘rsatadigan
jarayon (kerakli ichki ma’lumotlar va imkoniyatlar bilan jihozlangan mashina yoki
odam) o‘zboshimchalik bilan kiritilgan tamsayılar / belgilarni topish, dekodlash va
keyin ishlov berish m va n, belgilar + va = … Va "samarali "oqilona" vaqtda ishlab
chiqarish, chiqish-butun son y belgilangan joyda va belgilangan
formatda.Tushunchasi algoritm tushunchasini aniqlash uchun ham ishlatiladi
aniqlik- tushuntirish uchun markaziy tushunchadir rasmiy tizimlar ning kichik
to‘plamidan boshlab vujudga keladi aksiomalar va qoidalar. Yilda mantiq,
algoritmni bajarishni talab qiladigan vaqtni o‘lchash mumkin emas, chunki u
odatiy jismoniy o‘lchov bilan bog‘liq emas. Davom etayotgan ishni tavsiflovchi
bunday noaniqliklardan, ta’rifining mavjud emasligi kelib chiqadi algoritm bu](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_8.png)
![atamaning aniq (qandaydir ma’noda) va mavhum ishlatilishiga mos
keladi.Algoritmlar kompyuterlarning ma’lumotlarni qayta ishlashida muhim
ahamiyatga ega. Ko‘pgina kompyuter dasturlarida ishchilarning ish haqini
hisoblash yoki o‘quvchilarning hisobot kartalarini bosib chiqarish kabi belgilangan
vazifani bajarish uchun kompyuter bajarishi kerak bo‘lgan aniq ko‘rsatmalarni -
aniq tartibda batafsil bayon qiluvchi algoritmlar mavjud. Shunday qilib, algoritmni
a tomonidan simulyasiya qilinishi mumkin bo‘lgan har qanday operasiyalar ketma-
ketligi deb hisoblash mumkin Turing to‘liq tizim. Ushbu tezisni tasdiqlaydigan
mualliflar orasida Minskiy (1967), Savage (1987) va Gurevich (2000)
mavjud:Minskiy: "Ammo biz Turing bilan birga" tabiiy ravishda "samarali deb
atash mumkin bo‘lgan har qanday prosedurani (oddiy) mashina tomonidan amalga
oshirilishini davom ettiramiz. Garchi bu o‘ta tuyulishi mumkin bo‘lsa ham,
argumentlar ... uning foydasiga rad etish qiyin ".Gurevich: "... Turingning o‘zining
tezis foydasiga norasmiy argumenti kuchliroq tezisni oqlaydi: har bir algoritmni
Tyuring mashinasi tomonidan simulyasiya qilish mumkin ... Savage [1987] ga
ko‘ra, algoritm Turing mashinasi tomonidan aniqlangan hisoblash
jarayonidir".Turing mashinalari tugamaydigan hisoblash jarayonlarini belgilashi
mumkin. Algoritmlarning norasmiy ta’riflari odatda algoritm har doim tugashini
talab qiladi. Ushbu talab rasmiy prosedura algoritmini umumiy holatda imkonsiz
yoki yo‘qligini hal qilish vazifasini bajaradi - bu katta teorema tufayli. hisoblash
nazariyasi nomi bilan tanilgan muammoni to‘xtatish.
Odatda, algoritm ma’lumotni qayta ishlash bilan bog‘liq bo‘lsa, ma’lumotlarni
kirish manbasidan o‘qish, chiqish moslamasiga yozish va keyingi ishlov berish
uchun saqlash mumkin. Saqlangan ma’lumotlar algoritmni bajaruvchi sub’ektning
ichki holatining bir qismi sifatida qaraladi. Amalda davlat bir yoki bir nechtasida
saqlanadi ma’lumotlar tuzilmalariUshbu hisoblash jarayonlarining ba’zilari uchun
algoritm qat’iy belgilangan bo‘lishi kerak: yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan barcha
sharoitlarda uning qo‘llanilish uslubida ko‘rsatilgan. Bu shuni anglatadiki, har
qanday shartli qadamlar muntazam ravishda, har holda alohida ko‘rib chiqilishi
kerak; har bir ish uchun mezon aniq (va hisoblash mumkin) bo‘lishi
kerak.Algoritm aniq qadamlarning aniq ro‘yxati bo‘lganligi sababli, hisoblash
tartibi har doim algoritmning ishlashi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Ko‘rsatmalar odatda aniq ro‘yxatlangan deb taxmin qilinadi va "yuqoridan"
boshlanib, "pastga" tushgan deb ta’riflanadi - bu g‘oyani rasmiy ravishda
tasvirlaydigan fikr boshqaruv oqimi.Hozirga qadar algoritmni rasmiylashtirish
bo‘yicha munozaralar quyidagilarni o‘z zimmasiga olgan majburiy dasturlash. Bu
eng keng tarqalgan tushuncha - vazifani diskret, "mexanik" vositalar bilan
tavsiflashga urinish. Ushbu rasmiylashtirilgan algoritmlarning yagona konsepsiyasi](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_9.png)
![kamayishiga olib kеladi. Dеmak amal bajarilishlar soni 770 dan 97 gacha kamaydi,
ya'ni 87%. Agar erishilgan natijani 50000 bеlgidan iborat fayl ustida bajarsak,
tеjamkorlik 0.7% ni tashkil qiladi (100771 ta amal o’rniga 100098 amal
bajaramiz).Agarda barcha amallarni sikldan foydalanmay 31 ta yuklashlar orqali
bajarganimizda, vaqtni yanada tеjagan bo’lardik, ammo bu usul 0.07 foyda
kеltiradi. Ishimiz unumli bo’lmaydi. Ko’rib turganimizdеk, algoritmning bajarilish
vaqti bilan bo?liq barcha amallar bеfoyda. Tahlil tili bilan aytganda, boshlan?ich
ma'lumotlar hajmining ortishiga aloxida e'tibor qaratish kеrak.Algoritmlarni tahlil
qilishning boshqa yaxshiroq usuli - uni biror yuqori bosqichli til Pascal, C, C++,
JAVA da yozish yoki oddiy psеvdokodlarda yozishdir. Barcha algoritmlarning
asosiy boshqaruv strukturasini ifodalaganda psеvdokodlarning xossalari
ahamiyatga ega emas. Ixtiyoriy til bizning talabimizga javob bеradi, chunki for
yoki while shaklidagi sikllar, if, case yoki switch ko’rinishidagi tarmoqlanish
mеxanizmlari barcha dasturlash tillarida mavjud. Har gal biz bitta aniq algoritmni
ko’rib chiqishimizga to’?ri kеladi – unda birdan ortiq funktsiya yoki programma
fragmеnti kiritilgan bo’ladi, shuning uchun yuqorida kеltirilgan tillarning tеzligi
umuman muhim emas. Psеvdokodlardan foydalanishimizning sababi
shunda.Ko’plab dasturlash tillarida mantiqiy ifodaning qiymatlari qisqartirilgan
shaklda hisoblanadi. Bu A and V ifodadagi V hadning qiymati qachonki A rost
bo’lsagina hisoblanadi, aks holda natija V ga bog’liq bo’lmagan tarzda yolg’on
bo’ladi. Xuddi shunday A or B ifodada A ning qiymati rost bo’lsa, B hadning
qiymati hisoblanmaydi. Ko’rinib turibdiki, murakkab shartlarning 1 yoki 2 ga
tеngligidagi taqqoslashlarining sonini hisoblash shart emas.Boshlang’ich
bеrilganlar sinfiAlgoritmlarning tahlilida kiruvchi ma'lumotlarning roli yuqori,
chunki algoritm harakatlarining kеtma-kеtligi kiruvchi ma'lumotlar bilan
bеlgilanadi. Masalan, N ta elеmеntdan tashkil topgan ro’yxatning eng katta
elеmеntini topish uchun quyidagi algoritmdan foydalanish mumkin:
largest = list [l]
for i =2 to N do
if (list [i] > largest) then
largest = list[i]
end if
end for
Agar ro’yxat kamayish tartibida bo’lsa, u holda sikl boshlanishidan avval bitta
o’zlashtirish bajariladi, sikl tanasida esa o’zlashtirish bo’lmaydi. Agar ro’yxat
o’sish tartibida bo’lsa, u holda N ta o’zlashtirish bajariladi (tsikl boshlanishidan](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_16.png)
![Amaliy ish
// Topoligik chop etish uchun c++ dasturiga kiramiz
// DAG ni saralaymiz
#include <bits/stdc++.h>
using namespace std;
// Grafni ifodalash uchun sinf yaratamiz
class Graph {
// qadamlar soni
int V;
// qo’shni ro’yxatlar ro’yxatini o’z ichiga olgan massiv ko’rsatgichi
list<int>* adj;
// A function used by topologicalSort
void topologicalSortUtil(int v, bool visited[],
stack<int>& Stack);
public:
// Konstruktor
Graph(int V);
//grafikga chekka qo’shish funksiyasi
void addEdge(int v, int w);
// topologic tartibni chop etish
// to’liq grafik](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_21.png)
![void topologicalSort();
};
Graph::Graph(int V)
{
this->V = V;
adj = new list<int>[V];
}
void Graph::addEdge(int v, int w)
{
// v ro’yxatiga w qo’shing
adj[v].push_back(w);
}
//topologic void tomonidan ishlatiladigan rekursiv funksiya
void Graph::topologicalSortUtil(int v, bool visited[],
stack<int>& Stack)
{
// joriy tugunni tashrif buyurilgan deb belgilang
visited[v] = true;
// barcha uchlar uchun takrorlash
list<int>::iterator i;
for (i = adj[v].begin(); i != adj[v].end(); ++i)
if (!visited[*i])](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_22.png)
![topologicalSortUtil(*i, visited, Stack);
// stack uchun joy ajratish
// natijani saqlash
Stack.push(v);
}
//topologic tartiblash funksiyasi
// It uses recursive topologicalSortUtil()
void Graph::topologicalSort()
{
stack<int> Stack;
// barcha uchlarini tashrif buyurilmagan deb belgilang
bool* visited = new bool[V];
for (int i = 0; i < V; i++)
visited[i] = false;
//rekursiv yordamchi funksiyani chaqirish
// topologic saqlash uchun
// hammasidan boshlab saralash
// birma bir uchlari
for (int i = 0; i < V; i++)
if (visited[i] == false)
topologicalSortUtil(i, visited, Stack);
// Print contents of stack](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_23.png)
![while (Stack.empty() == false) {
cout << Stack.top() << " ";
Stack.pop();
}
delete [] visited;
}
// haydochi kodi
int main()
{
//yuqoridagi diagrammada berilgan garafikni yarating
Graph g(6);
g.addEdge(5, 2);
g.addEdge(5, 0);
g.addEdge(4, 0);
g.addEdge(4, 1);
g.addEdge(2, 3);
g.addEdge(3, 1);
cout << "Following is a Topological Sort of the given "
"graph \n";
// funksiya chaqiruvi
g.topologicalSort();](/data/documents/79ace53d-c545-4afc-bfd6-fa455f1f7a4a/page_24.png)
O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi KURS ISHI Mavzu: “Lingvistikaning ba’zi bir misollari. Algoritimlarni loyhalash va tahlil qilish” Samarqand -2023
Reja: 1.Kirish 2. Matematik lingvistika 3. Algoritimlarni loyhalash va tahlil qilish a. Algoritm tushunchasi. b. Algoritmlarni loyihalash. c. Algoritmlarni loyihalashning asosiy bosqichlari. d. Algoritm tahlili tushunchasi. e. Boshlang’ich bеrilganlar sinflari. f. Algoritm tahlining asosiy tushunchalari. 4.Xulosa 5.Amaliy ish 6.Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish Matematik lingvistika -1) tilshunoslikning tilni tadqiq etish va o rganishdaʻ matematik usullardan foydalanuvchi bo limi; 2) mat.ning tabiiy tillar bilan ba zi ʻ ʼ bir jihatlardan o xshash bo lgan mavhum strukturalarni o rganuvchi bo limi. ʻ ʻ ʻ ʻ Matematik lingvistika tilshunoslik bo limi sifatida tabiiy tillar hodisalarini va ʻ ularni tadqiq etish jarayonlarini mavhumiy-semiotik modellashtirish usulidan foydalanadi; matematik fan sifatida esa ana shu modellarning eng umumiy xossalarini tadqiq etadi va ularning tuzilish usullarini o rganadi. Har ikkala ʻ ma nodagi Matematik lingvistika ayni bir tushunchaviy apparatdan foydalanadi, ʼ ular orasida shunchalik yaqin bog liqlik mavjudki, uni ma lum shartlar bilan ʻ ʼ yagona semiotik fan sohasi deb hisoblash mumkin.Matematik lingvistika 20- asrning 50-yillarida paydo bo lgan. Uning asosiy tushunchalari — asos qilib ʻ olingan belgi-ishoralar (alifbo, lug at) to plami va ma lum alifbo belgi-ishoralari ʻ ʻ ʼ (so z shakllar, iboralar to plami) izchilliklari (zanjirlari) to plami kabi ʻ ʻ ʻ tushunchalardir. Bu asosiy tushunchalar tilning har bir sathida qo llanadi. O z ʻ ʻ maqsad-vazifasiga ko ra, Matematik lingvistika eng avvalo nazariy tilshunoslik ʻ vositasi hisoblanadi. Ayni paytda uning usul va yo llari amaliy lingvistik ʻ tadqiqotlarda — matnga avtomatik ishlov berishda, avtomatik tarjimada, inson va EHM o rtasidagi aloqa bilan bog liq tadqiqotlarda keng qo llanmoqda. EHM ʻ ʻ ʻ larning paydo bo‘lishi ( XX asrning 2-yarmi) bilan ALGORITMtushunchasi PROGRAMMALASHTIRISH tushunchasi bilan bog‘landi.Ko‘plab algoritmik tillar paydo bo‘ldi: Fortran, Paskal, Beysik….XII asrda Yevropada al – Xorezmi. matematik traktatining lotincha tarjimasi chiqdi. O‘sha paytlar Algoritm deganda o‘nlik sanoq sistemasida arifmetik amallarning bajarilash qoidalari nazarda tutilgan. Hozirgi davrda algoritm barcha soxalarda qo‘llanib kelinmoqda.Ingliz matematigi Alan Tyuring 1935 – 1936 yillarda «mantiqiy hisoblash mashinasi» nazariyasini yaratdi. Ishlab chiqilgan «Tyuring Mashina»si bo‘lajak matematiklar va kompyuterщiklar uchun majburiy o‘qitiladigan bo‘ldi. London mehmonxonalarining birida : «Bu yerda kodlarning buzuvchisi va informatikaning pioneri Alan Tyuring (1912 – 1954), tug‘ilgan» deb yozib qo‘yilgan.Rus matematigi Andrey Markov 1947 yil «normal algoritm» tushunchasini kiritdi va tizimlashgan va qat’iy algoritmlar umumiy nazariyasini yaratdi. Belgini qayta ishlashga mo‘ljallangan zamonaviy tillar (Prolog) Markovning «normal algoritm» lariga asoslanadi.O‘nli sanoq sistemasida Butun sonlar va o‘nli kasr bilan arifmetik amallarning bajarilish qoidasi birinchi bo‘lib, buyuk olim Muxammad ibn Muso al-Xorazmi (arabchadan tarjimasi «Muxammad Muso o‘g‘li Xorazmdan», qisqa qilib Al-Xorazmiy deyiladi) tomonidan ishlab chiqilgan.Al-Xorazmiy IX asrda Xiva shahrida yashab ijod qilgan. Arab tilida yozilgan asarlari yo‘qolib ketgan,
ammo XII asrda lotin tiliga tarjima qilingan nusxalari saqlanib qolingan. Shu orqali G arbiy Yevropa O‘nli sanoq sistemasida Butun sonlar va o‘nli kasr bilanʻ arifmetik amallarning bajarilish qoidasi bilan tanishgan. Algoritm ta’rifi. Elektron hisoblash mashinalarining vujudga kelishiga qadar algoritmga har xil ta’rif berib kelindi. Lekin ularning barchasi ma’no jihatdan bir- biriga juda yaqin bo‘lib, bu ta’rif hozirgi kunda quyidagicha talqin qilinadi.Ta’rif. Algoritm deb, biror masalani yechish uchun ma’lum qoidaga asosan bajariladigan amallarning chekli ketma-ketligiga aytiladi yoki aniq natija beruvchi sodda hisoblashlar ketma-ketligi.Yoki boshqacha aytsak algoritm-bu to‘g‘ri aniqlangan hisoblash jarayoni bo‘lib, natijada kirishda berilgan m-tlarni chiquvchi m-tlarga aylantirib beradi, ya’ni algoritm kiruvchi m-tlarni chiquvchi m-tlarga aylantiruvchi hisoblash qadamlari ketma-ketligidan iborat jarayondir. Masalan, amaliyotda juda ko‘p uchraydigan masalalardan biri bu -elementlar ketma-ketligidan ma’lum birlarini aniqlash masalasi ham aniq algoritm asosida yechiladi. Konkret masala: (4,6,-9,43,-11,7,91,-15) sonlar ketma-ketligidan manfiylarini aniqlash masalasida, kiruvchi ketma-ketlikdan chiquvchi (-9,-11,-15) ketma-ketlikni hosil qilish kerak bo‘ladi. Bunday masalalar ko‘pincha oraliq masala sifatida uchraydi. Ma’lumki, bu masalani bir necha hil algoritmlar yordamida echish mumkin. Bunday masalalarni juda ko‘p keltirish mumkin.Algoritmlarni loyihalash. Algoritmni tanlash qo‘yilgan masalaning shartlari va boshqa bir nechta parametrlar asosida amalga oshiriladi: ular elementlar soni, elementlar joylashish tartibi, EHM axitekturasi, elementlarga qo‘yiladigan masala shartlari va b. bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, algoritmni loyihalashda masalaning qo‘yilishi, qo‘llash mumkin bo‘lgan algoritmlar sinflari va yuqoridagi parametrlar juda chuqur o‘rganilishi kerak. Algoritm korrekt deyiladi, agar unng natijasi barcha kiruvchi mt lar uchun aniq chiquvchi mt larni tashkil etsa. Bu holda ihlatilgan korrekt algoritm berilgan masalani yechib beradi deyiladi. Agar algoritm nokorrekt bo‘lsa, uning natijasi ba’zi bir kiruvchi mt lar uchun noto‘g‘ri bo‘ladi yoki umuman natija bermasligi mumkin. Ba’zi hollarda, ya’ni xatoliklarni tekshirib turish imkoni bo‘lganda, nokorrekt algoritmlar ham foydali bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha korrekt algoritmlardan foydalaish maqsadga muvofiq hisoblanadi.Algoritm samaradorligi. Javob berilishi kerak bo‘lgan birinchi jiddiy savol: qanday qilib “samarali algoritm” tushunchasini aniqlash mumkin? Bir qarashda samaradorlikning ishchi ta’rifi quyidagicha ko‘rinishi mumkin.1- ta’rif: algoritm samarador deb ataladi, agar ma’lumotlar kiritilganda uni amalga oshirish tezkor bajarilsa.Albatta, samaradorlik nisbiy tushuncha bo‘lib, bir nechta algoritmlarni solishtirish orqali aniqlanadi.Xossalari:Tushunarlilik – algoritmda ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq mazmunda bo‘lishi;Diskretlilik – algoritmlarni chekli qadamlardan tashkil qilib bo‘laklash
imkoniyati ;Cheklilik – bajarilayotgan algoritm chekli qadamlarda natijaga olib kelishi;Natijaviylik - natijaning bo‘lishi;Ommaviylik – har bir algoritm mazmuniga ko‘ra bir turdagi masalalarning barchasi uchun ham o‘rinli bo‘lishi .Formallik – komandalarni mexanik bajarish imkoniyati.Bu xossa robotlar, kompyuterlar va boshqa qurilmalarda komandalarning ketma-ket bajarilishini ta’minlaydi.Algoritm turlari : Chiziqli algoritm - deb hech qanday shartsiz faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarga aytiladi. Tarmoqlanuvchi algoritm - deb ma’lum shartlarga muvofiq bajariladigan ko‘rsatmalardan tuzilgan algoritmga aytiladi.Takrorlanuvchi algoritm - deb biron bir shart tekshirilishi yoki biron parametrning har xil qiymatlari asosida takroriy xisblashlarni bajaradigan algoritmga aytiladi.Chiziqli algoritm - deb hech qanday shartsiz faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarga aytiladi. Chiziqli algoritm strukturasiTarmoqlanuvchi va siklik algoritmlarAlgoritmlarning qo‘llanish soxalari. Algoritmlarni amalda juda ko‘p yo‘nalihlarda qo‘llash mumkin, masalan:Inson genomini o‘qish masalasi-ya’ni inson DNK siga kiruvchi 100 ming genlar ketma-ketligini identifikasiya ilish; Internet; Elektron tijorat; Ishlab chiqarish va elektron tijoratda resurslardan optimal foydalanish va b.Algoritmni ishlab chiqish va tahlil qilish usullari. Yuqoridan pastga qarab algoritmni loyihalash yoki ketma-ket (bosqichma-bosqich) algoritmni loyihalash usuli - bu asl muammo (algoritm) bir qator yordamchi pastki qismlarga bo‘linganida (subalgoritmlar) sodda va elementar operasiyalar nuqtai nazaridan hal qilingan holda algoritmlarni tuzish usuli hisoblanadi ( proseduralar). "Pastdan-yuqoriga" usuli, aksincha, oldindan aniqlangan subalgoritmlarning to‘g‘ri to‘plamiga tayanib, funksional ravishda to‘liqroq bajariladigan kichik vazifalarni tuzadi, ulardan umumiyroq narsalarga o‘tadi va hokazo, biz echimni yoza oladigan darajaga yetguncha. Ushbu usul pastki qavatdagi dizayn usuli sifatida tanilgan.Algoritmlarning tarkibiyli hosil qilish prinsiplari (algoritmlarni ishlab chiqishning tarkibiy usullari) algoritmlarni asosiy tarkibiy algoritmik birliklaridan hosil qilish, ularning ketma-ket ulanishi yoki bir-birlariga joylashtirilishi algoritmni o‘qilishini va bajarilishini kafolatlaydigan qoidalarni yuqoridan pastga va ketma-ketlikda bajarish tamoyillaridir.Strukturalangan algoritm - bu asosiy algoritmik tuzilmalarni aniqlash va joylashtirish sifatida taqdim qilingan algoritmdir. Strukturalangan algoritmda statik holat (algoritmni yangilashdan oldin) va dinamik holat (yangilangandan keyin) bir xil mantiqiy tuzilishga ega, uni yuqoridan pastgacha kuzatib borish mumkin ("u ham o‘qiladi, ham bajariladi"). Algoritmlarning strukturali rivojlanishi bilan uning tuzilishi va bajarilishining har bir bosqichida algoritmning to‘g‘riligini kuzatish mumkin.Algoritmlarni (dasturlarni) loyihalash va ishlab chiqishda keng qo‘llaniladigan usullardan biri bu