MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI JISMONIY TARBIYALASHDA NOAN’AVIY YONDASHUVLAR METODLARDAN FOYDALANISH MAVZUSIDA MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………………………… 3 I BOB Bitiruv malakaviy ishining umumiy tasnifi……………….. 13 1.1 Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi………… 13 1.2. O‘qitish va tarbiyaning asosiy uslubiyatlari………………… 15 II.BOB TADQIQOTNING MAQSADI, VAZIFASI, USULLARI VA TASHKIL QILINISHI …………………………………… 21 2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashda noan’aviy yondashuvlarning vazifalari ……………………… 21 2.2 Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy jihatdan tarbiyalashda noan’aviy yondashuvlar……………………… 22 2.3 Tadqiqot vazifalari ……………………………………………. 30 2.4 Ilmiy-uslubiy adabiyot manbalarini tahlil qilish va amaliy tajribalarni umumlashtirish…………………………………. 30 2.5 Maktabgacha yoshgdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash jarayonini pedagogik kuzatish………………………………. 30 2.6 Tadqiqоt tеkshirish sinоvlari ………………………………… 31 2.7 Tadqiqotni tashkil qilinishi …………………………………… 31 III BOB Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash xususiyatlari. ……………………………………. 32 3.1 Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasining shakllari………………………………………………………. 32 3.2 Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash…………………………………………………… 38 3.3 Bolalar jismoniy tarbiyasining yosh xususiyatlari………….. 44

3.4 Bolalarni jismoniy sog‘lomlashtirishda harakatli o‘yinlar va sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish……………… 46 O‘tkazilgan tajribalar natijalari…………………………….. 57 Xulosa ……………….………………………………………………….. 61 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………….……………… 63 2

KIRISH Sog‘lom avlod–sog‘lom yurt demakdir. Sog‘lom avlodni tarbiyalash vazifasi esa birinchi navbatda maktabgacha tarbiya muassasalari zimmasidadir. O‘sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasining samarasi bolalarning maktabgacha tarbiya muassasalarida qoniqarli va yetarli bilim, talim-tarbiya olishlariga bog‘liqdir. Inson hayotning birinchi yetti yilligida bolalar sog‘ligiga zamin tayyorlanadi. Hayotiy zaruriy harakat malakalar shakllanadi, takomillashadi. Keyinchalik jismoniy rivojlanish uchun lozim bo‘lgan shart-sharoitlar yuzaga keladi. Abdurauf Fitrat “Oila asarida ota-onalarga qarata bunday yozadi: “Inshoolloh, oqilona tarbiyangiz soyasida farzandingiz sog‘lom aql va sog‘lom badanga sohib bo‘lib, yaxshi kamol topib, yetti yoshni to‘ldiradi. Yetti yoshgacha bolalarni ham jismoniy, ham aqliy, ham odob-axloqli qilib tarbiyalash juda muhimdir. Bola yetti yoshgacha jismonan sog‘lom va aqlan yoshiga yarasha oqil bo‘lsa, kyelgusidagi kamolotiga ham imkoniyatlar, yo‘llar ochiladi”. Alpomish, Go‘ro‘g‘li kabi xalq qahramonlari ham o‘z oilasi vorisi sifatida el- yurtini turli bosqinchilardan himoya qilishda jismoniy va aqliy quvvati bilan jasorat ko‘rsatib, xalq myehrini qozonganlar. Donishmand shoir, Xorazm bahodiri Pahlavon Mahmud aqli va jismoniy kuch-quvvati bilan kurashda g‘olib chiqib, minglab vatandoshlarini yovlar qo‘lidan ozod qilib, xalq duosini olgan. Hozirgi zamonda jamiyatning muhim sotsial vazifalaridan biri o‘sib kelayotgan yosh avlodni ruhiy, ma’naviy va jismoniy komolotga yetkazishdir. Birinchi navbatda, jismoniy tarbiya darslarda o‘quv-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirish muammosi oldiga qo‘yiladi. Bunda jismoniy tarbiya bo‘yicha dasturlar mazmuni, vositalar va jismoniy tarbiya uslublari keng foydalanishga bog‘liq bo‘ladi. Pedagogik jarayon amaliy psixofiziologik imkoniyatlarni hisobga olgan holda tuziladi, maktabda jismoniy tarbiya o‘zining ko‘p xillik sharoitlari bilan 3

farqlanib o‘quvchilardan mustaqil bo‘lishni, tashabbuskorlik, tashkilotchilik faolliligini, topqirlik sifatlarini talab qiladi. Mamlakatimizda jismoniy va manaviy barkamol avlodni voyaga yetkazish masalasi biz uchun umummilliy, umumdavlat miqyosidagi vazifa bo‘lib, bu ezgu maqsad yo‘lida amalga oshirayotgan ishlarimizni izchil va qatiyatlik bilan davom ettirish bugungi siyosatimizning diqqat markazida turibdi. Yosh avlodni har tomonlama: aqliy, axloqiy va jismoniy jihatdan rivojlanishida jismoniy tarbiya asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Yosh bolalar o‘rtasida jismoniy madaniyat va sport ishlarini kengaytirish masalalarini bugungi zamon talablari darajasiga ko‘tarish, jismoniy madaniyat va sport musobaqalarining vazifalaridan biridir. Umuman olganda, yosh bolalarni sport turlariga jalb qilish va ular bilan sport mashqlarini tashkil qilishda yoshlarning morfologik rivojlanganligini aniqlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki sport mashqi jarayoni yosh organizmga har tomonlama o‘z tasirini o‘tkazadi. Mavzuning dolzarbligi: Mavzuning dolzarbligi shundaki hozirgi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy jihatdan tarbiyalashda maktabgacha ta’lim muassasalari mamlakatimiz yoshlarining boshlang‘ich qismini tashkil etadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy jihatdan tarbiyalash bolalar jismoniy tarbiyasi davlat va jamoat muassasalarida olib boriladi. Davlat muassasalarida bolalar bog‘chalari; jamoat muassasalarida korxonalar, shaxsiy pulli bog‘chalarda uyushtirilmoqda. Jismoniy tarbiya asosan davlat muassasalarida amalga oshiriladi. Davlat muassasalarida jismoniy tarbiya . Bolalar bog‘chasidagi jismoniy tarbiya jarayoniga mudir rabarlik qiladi. Jismoniy tarbiya ishini tarbiyasi olib boradi. tarbiyachi mashg‘ulotlarni musiqachi, shifokor bilan rejalashtiradi. Shifokor tarbiyachiga jismoniy mashqlarni tanlashga, uni meyorini aniqlashga yordam beradi. Bog‘chalarda jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun o‘quv tipidagi mashg‘ulotlar ertalabki gimnastika, ertalabki badan tarbiya daqiqalari, chiniqtiruvchi muolajalar, harakatli o‘yinlar ekskursiyalar, sayohatlar, bayramlar, 4

yakkama-yakka va mustaqil mashg‘ulotlar tarzida uyushtiriladi. Bulardan tashqari musiqa darslarida ham jismoniy tarbiyani vazifalarini hal qiladigan jismoniy mashqlar, o‘ynalar va raqslardan vosita tarzida foydalaniladi. O‘quv tipidagi jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish mashg‘ulotlari bolalarni harakatga o‘rgatishda asosiy rol o‘ynaydi. Bu mashg‘ulotlar bog‘chalarining hamma guruhlarida o‘tkaziladi. 1 yoshgacha bolalarda har bir bola bilan ayrim jismoniy mashqlar massaj bilan qo‘shib olib boriladi. 1-3 yoshgacha bo‘lgan bolalardan yoshi katta bo‘lgan guruhlarda (6-12) haftada 3 marotabadan, 3-7 yoshgacha bo‘lganlarda haftada 1 marta va hamma guruhlar bilan birga o‘tkaziladi. Yoshi katta bo‘lgan sari mashg‘ulotlarning davomiyligi 10-45 daqiqagacha oshirilib borilaveradi. Mashg‘ulotlar 4 qismdan - tashkiliy, tayyorlov, asosiy, yakunlov, qismlariga bo‘lib olib boriladi va ularning har birida o‘zlarining aniq vazifalari hal qilinadi. Jismoniy mashqlar osonlashtirilib, “o‘rmonga sayohat”, harakatli va sujetli (“O‘rmonga sayohat” va boshqa) shakllarda olib boriladi. Tarbiyachi oldin jismoniy mashqlarni tanlab, so‘ngra syujet tanlaydi. Yurish, yugurish, to‘siqlardan oshish, suzish va ochiq havoda bo‘lishi kerak bo‘lgan vaqt hisobiga o‘tkaziladi. Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy jihatdan tarbiyalashni yo‘lga qo‘yish va ommaviylashtirish masalasidagi ishlar mutaxasis olimlarni hamisha diqqat etiborida bo‘lib kelmoqda. Shu sababdan bu mavzuni yetarlicha o‘rganib chiqib tadqiqotlar o‘tkazib olingan natijalarni umumlashtirib xulosalar chiqarish va shu xulosalarga asoslanib takliflar kiritish foydadan xoli bo‘lmaydi deb o‘ylaymiz. Ishning ilmiy-amaliy ahamiyati: Biz tanlab olingan mavzu “Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashda noan’aviy yondashuvlar” nomli bo‘lib bu mavzuni tanlashdan maqsad shuki jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanaman va shu soha haqida birmuncha tasavvurga ega bo‘lganligim sababli ushbu mavzuni tanlab nazariy bilimlarimni boyitmoqchiman. 5