logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi

O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

72.78515625 KB
Скачать
O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi Mundarija. KIRISH . I BOB O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi . 1.1. Hindiston Mo'g'ullar imperiyasi davrida (XVI-XVIII asrla 1.2. Mo'g'ullar hukmronligi davridagi Xitoy. Yuan imperiyasi (1271-1367) II BOB O'rta asrlarda Sharq mamlakatlari rivojlanishining asosiy xususiyatlari. 2.1. Feodal munosabatlarining rivojlanishi VII- XIIasrlar . 2.2. Indus kasta tuzilishiYian o'rta asrlar jamiyati . Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1 Kirish. XX asr o’zbek xalqi tarixida ro‗y bergan eng muhim voqelik, shubhasiz, davlat mustaqilligiga erishish bo‗ldi. Istiqlol sharofati bilan xalqning asriy orzusi ushalib, mustaqillik tufayli o‗z e‘tiqodi, urf-odatlari, qadriyatlari o‗z o‗rniga qaytdi. Respublika taraqqiyotining o‗zbek xalqiga xos bo‗lgan xususiyat va an‘analarini hisobga olgan holda o‗z rivojlanish yo‗lini tanlashi, boy madaniyati va ma‘naviyatini e‘zozlash, xalq istiqboliga qaratilgan milliy istiqlol mafkurasini targ‗ib etish, Vatan tarixini xolisona o‗rganish va tadqiq etishni hayotiy zaruriyat darajasiga ko‗tardi. O‗z oldiga huquqiy demokratik davlat qurishni maqsad qilib olgan O‗zbekistonning XXI asrdagi istiqbol siyosati – bu jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. Zero mazkur jamiyatni barpo etishda, d avlat boshqaruvini to‗g‗ri, izchil yo‗lga qo‗yishda davlatchiligimizni tarixiy nuqtai-nazardan boshqaruvini o‗rganish va boy tarixiy tajribadan foydalanish amaliyotga tadbiq etish muhim ahamiyatga ega. IV-XV asrlarda dastlab Xorazm, Xioniylar, Kidariylar, eftallar, Turk xoqonligi, keyinchalik Somoniylar, Qoraxoniylar, Xorazmshohlar, Amir Temur hukmronlik qilgan yirik davlatlar faoliyat ko‘rsatgan. Ushbu davlatlar mazkur hudud aholisining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma'naviy hayoti rivojiga ta'sir ko‘rsatgan. Ilk o‘rta asrlarda “qishloq hokimi” deb atalgan katta yer egasi - “dehqon”lar va ularning ekinzorlarida ishlovchi yersiz “kadivar”lar shakllandi. Yerda ishlash tartiblarining tubdan o‘zgarishi aholi o‘rtasida tabaqalanishni yanada keskinlashtirgan. VIII asrning boshlariga kelib mamlakatimizda Arab xalifaligi o‘rnatildi. O‘lkamizga arab madaniyatining ta'siri kuchaydi. Xalifalik hukmronligidan keyingi asrlarda ilm-ma'rifatning rivoji uchun sharoit yuzaga keldi. Yurtimizdan jahon ilm-fan rivojiga hissa qo‘shgan Muhammad ibn Muso alXorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Ulug‘bek va Alisher Navoiy kabi buyuk mutafakkirlar yetishib chiqdi. O‘rta asrlarda yashab ijod qilgan Imom Buxoriy, Imom at-Termiziy, Mahmud az-Zamaxshariy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband va Xoja Ahror Valiy singari mashhur ulamolarning Islom dini va ta'limotiga oid asarlari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 2 O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi "O'rta asrlar" atamasi Sharq mamlakatlari tarixida yangi davrning birinchi XVII asrlari davriga nisbatan qo'llaniladi. Davrning tabiiy yuqori chegarasi 16-17- asr boshlari bo'lib, Sharq Yevropa savdosi va mustamlaka ekspansiyasi ob'ekti bo'lib, Osiyo va Shimoliy Afrika mamlakatlariga xos rivojlanish yo'lini to'xtatdi. Geografik jihatdan O rta asr Sharqi Shimoliy Afrika, Yaqin va O rta Sharq,ʻ ʻ Markaziy va O rta Osiyo, Hindiston, Shri-Lanka, Janubi-Sharqiy Osiyo va Uzoq ʻ Sharq hududlarini qamrab oladi. Sharqda o'rta asrlarga o'tish ba'zi hollarda allaqachon mavjud bo'lgan siyosiy tuzilmalar (masalan, Vizantiya, Sosoniy Eron, Kushano-Gupta Hindistoni) asosida amalga oshirilgan bo'lsa, boshqalarida ijtimoiy qo'zg'alishlar bilan birga bo'lgan. Xitoyda va deyarli hamma joyda ulardagi "varvar" ko'chmanchi qabilalarning ishtiroki tufayli jarayonlar tezlashdi. Bu davrda tarixiy maydonda arablar, saljuqiy turklar, mo g ullar kabi shu paytgacha noma lum xalqlar paydo bo ldi va ʻ ʻ ʼ ʻ ko tarildi. Yangi dinlar vujudga keldi va ular asosida sivilizatsiyalar vujudga keldi. ʻ O rta asrlarda Sharq mamlakatlari Yevropa bilan bog langan. Vizantiya ʻ ʻ yunon-rum madaniyati an analarining tashuvchisi bo lib qoldi. Arablarning ʼ ʻ Ispaniyani bosib olishi va salibchilarning Sharqqa yurishlari madaniyatlarning o'zaro ta'siriga yordam berdi. Biroq, Janubiy Osiyo va Uzoq Sharq mamlakatlari uchun evropaliklar bilan tanishish faqat 15-16-asrlarda sodir bo'lgan. Sharqning o'rta asr jamiyatlarining shakllanishi ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi bilan tavsiflanadi - temir qurollar keng tarqaldi, sun'iy sug'orish kengaydi va sug'orish texnologiyasi takomillashtirildi, Sharqda ham, Evropada ham tarixiy jarayonning etakchi tendentsiyasi feodal munosabatlarining o'rnatilishi edi. 20-asr oxirlarida Sharq va G arbda rivojlanishning turli natijalari. uning ʻ dinamikligining kamroq darajasi bilan bog'liq edi. Sharq jamiyatlarining “kechikishi”ni keltirib chiqaruvchi omillar orasida quyidagilar ajralib turadi: feodal turmush tarzi bilan bir qatorda nihoyatda sekin parchalanib borayotgan ibtidoiy jamoa va quldorlik munosabatlarining saqlanib qolishi; dehqonlarning tabaqalanishini to'xtatgan jamoa hayotining kommunal shakllarining barqarorligi; davlat mulki va hokimiyatning xususiy yer egaligi va feodallarning xususiy hokimiyatidan ustunligi; feodallarning shahar ustidan bo linmagan hokimiyati, shahar aholisining antifeodal intilishlarini zaiflashtirdi. ʻ 3 O'rta asr Sharq tarixini davrlashtirish Ushbu xususiyatlarni hisobga olgan holda va Sharq tarixidagi feodal munosabatlarining etuklik darajasi haqidagi g'oyaga asoslanib, quyidagi bosqichlar ajratiladi: 1-6 asrlar Milodiy - feodalizm tug'ilishining o'tish davri; 7-10-asrlar - o'ziga xos bo'lgan iqtisodiyotning naturalizatsiya jarayoni va qadimgi shaharlarning tanazzulga uchrashi bilan erta feodal munosabatlari davri; XI-XII asrlar - mo'g'ul davrigacha, feodalizm gullagan davrining boshlanishi, sinfiy-korporativ hayot tizimining shakllanishi, madaniy yuksalish; 13-asr - feodal jamiyati taraqqiyotini to‘xtatib, ularning bir qismini teskari tomonga o‘zgartirgan mo‘g‘ullar istilosi davri; XIV-XVI asrlar - ijtimoiy taraqqiyotning sekinlashishi, hokimiyatning despotik shaklining saqlanishi bilan tavsiflangan post-mongoliya davri. Sharq sivilizatsiyalari O'rta asr Sharqi tomonidan tsivilizatsiya nuqtai nazaridan rang-barang rasm taqdim etildi, bu ham uni Evropadan ajratib turdi. Sharqdagi ba'zi sivilizatsiyalar antik davrda paydo bo'lgan: buddist va hindu - Hindustan yarim orolida, daoist- konfutsiy - Xitoyda. Boshqalari esa o rta asrlarda tug ilganlar: Yaqin va O rtaʻ ʻ ʻ Sharqda musulmon sivilizatsiyasi, Hindistonda hind-musulmon sivilizatsiyasi, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida hind va musulmon sivilizatsiyasi, Yaponiya va Janubi-Sharqiy Osiyoda buddist sivilizatsiyasi, Yaponiya va Koreyada konfutsiy sivilizatsiyasi. Hindiston (VII-XVIII asrlar) Rajput davri (7—12-asrlar) 2-bobda ko'rsatilganidek, IV-VI asrlarda. AD zamonaviy Hindiston hududida rivojlangan kuchli Gupta imperiyasi. Hindistonning oltin davri sifatida qabul qilingan Gupta davri 7-12-asrlarda almashtirildi. feodal tarqoqlik davri. Biroq, bu bosqichda port savdosining rivojlanishi tufayli mamlakat mintaqalarining izolyatsiyasi va madaniyatning tanazzulga uchrashi sodir bo'lmadi. Mamlakatning shimoliy-g arbida bosqinchi xunlarning qabilalari — O rta ʻ ʻ Osiyodan kelgan eftaliylar, ular bilan birga paydo bo lgan gujaratlar esa Panjob, ʻ 4 Sind, Rajputana va Malvada joylashdilar. Begona xalqlarning mahalliy aholi bilan qo shilishi natijasida 8-asrda ixcham rajputlar etnik jamoasi vujudga keldi.ʻ Rajputanadan Gang vodiysi va Markaziy Hindistonning boy hududlariga kengayishni boshladi. Eng mashhuri Gurjara klani - Malvada davlatni tashkil etgan Pratixarov edi. Rivojlangan ierarxiya va vassal psixologiyaga ega bo'lgan feodal munosabatlarining eng yorqin turi aynan shu erda rivojlangan. VI-VII asrlarda. Hindistonda turli sulolalar - Shimoliy Hindiston, Bengaliya, Dekan va Uzoq Janub bayrog'i ostida bir-biri bilan kurashadigan barqaror siyosiy markazlar tizimi shakllanmoqda. VIII-X asrlardagi siyosiy voqealar tuvali. Doab uchun kurash boshlandi (Jumna va Gang daryolari o'rtasida). X asrda mamlakatning yetakchi kuchlari tanazzulga yuz tutdi, mustaqil knyazliklarga bo lindi. Mamlakatning siyosiy bo'linishi, ayniqsa XI asrda azob chekkan Shimoliy ʻ Hindiston uchun fojiali bo'ldi. muntazam harbiy reydlar Mahmud G'aznaviy (998- 1030), O rta Osiyoning zamonaviy davlatlari, Eron, Afg oniston, shuningdek, ʻ ʻ Panjob va Sind hududlarini o z ichiga olgan ulkan imperiya hukmdori. ʻ Hindistonning Rajput davridagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi feodal mulklarining o'sishi bilan tavsiflanadi. Feodallar orasida hukmdorlar bilan birga eng boylari hind ibodatxonalari va monastirlari edi. Agar dastlab faqat ishlov berilmagan erlar ularga va ularga egalik qilgan jamoaning ajralmas roziligi bilan shikoyat qilgan bo'lsa, 8-asrdan boshlab. Ko'pincha nafaqat erlar, balki aholisi oluvchi foydasiga tabiiy xizmat ko'rsatishga majbur bo'lgan qishloqlar ham o'tkaziladi. Biroq, bu vaqtda hind jamiyati hali ham nisbatan mustaqil, kattaligi va o'zini o'zi boshqarish qobiliyatiga ega edi. Jamiyatning to'la huquqli a'zosi o'z maydoniga merosxo'r bo'lgan, garchi yer bilan savdo operatsiyalari, albatta, jamoa ma'muriyati tomonidan nazorat qilingan. 6-asrdan keyin muzlatilgan shahar hayoti faqat Rajput davrining oxiriga kelib jonlana boshladi. Qadimgi port markazlari tezroq rivojlangan. Feodallar qasrlari yaqinida hunarmandlar o rnashib, saroy va yer egasi qo shinlarining ʻ ʻ ehtiyojlari uchun xizmat qiladigan yangi shaharlar paydo bo ldi. Shaharlar ʻ hayotining rivojlanishiga shaharlar o'rtasidagi almashinuvning kuchayishi va kastalarga ko'ra hunarmandlar guruhlarining paydo bo'lishi yordam berdi. Xuddi G arbiy Yevropada bo lgani kabi Hindiston shahrida ham hunarmandchilik va ʻ ʻ savdo-sotiqning rivojlanishi fuqarolarning feodallarga qarshi kurashi bilan kechdi, ular hunarmand va savdogarlarga yangi soliqlar o rnatdilar. Bundan tashqari, ʻ soliqning qiymati qanchalik yuqori bo'lsa, hunarmandlar va savdogarlar tegishli bo'lgan kastalarning tabaqaviy mavqei shunchalik past bo'lgan. 5 Feodal parchalanish bosqichida hinduizm nihoyat buddizmni egallab oldi va uni davrning siyosiy tizimiga to'liq mos keladigan amorflik kuchi bilan mag'lub etdi. Musulmonlarning Hindistonni bosib olish davri Dehli sultonligi-(XIII-XVI asr boshlari) XIII asrda. Hindiston shimolida musulmon davlati tashkil topdi . D Elian sultonligi, O'rta Osiyo turklaridan bo'lgan musulmon qo'mondonlarining hukmronligi nihoyat shakllanmoqda. Sunniy islom davlat diniga, fors tili esa rasmiy tilga aylanadi. Qonli nizolar bilan birga Dehlida G‘ulomlar, Xiljiylar va Tug‘loqiylar sulolalari ketma-ket almashtirildi. Sultonlar qo shinlari Markaziy vaʻ Janubiy Hindistonda bosqinchilik yurishlarini amalga oshirdilar, bosib olingan hukmdorlar o zlarini Dehlining vassallari deb tan olishga va sultonga har yili ʻ o lpon to lashga majbur bo ldilar. ʻ ʻ ʻ Dehli sultonligi tarixidagi burilish nuqtasi 1398 yilda O rta Osiyo hukmdori ʻ qo shinlarining Shimoliy Hindistonga bostirib kirishi bo ldi. ʻ ʻ Temur (boshqa nomi Tamerlan, 1336-1405). Sulton Gujaratga qochib ketdi. Mamlakatda epidemiya va ocharchilik boshlandi. Bosqinchi tomonidan Panjob hokimi sifatida tashlab ketilgan Xizrxon Sayyid 1441 yilda Dehlini egallab, yangi Sayyidlar sulolasiga asos solgan. Bu va undan keyingi Lodilar sulolasining vakillari allaqachon temuriylar hokimi sifatida hukmronlik qilganlar. Oxirgi lodiylardan biri Ibrohim o z qudratini yuksaltirish maqsadida feodal zodagonlari va afg on harbiy rahbarlari ʻ ʻ bilan murosasiz kurashga kirishdi. Ibrohimning muxoliflari ularni sulton zulmidan qutqarish iltimosi bilan Kobul hukmdori Temuriy Boburga murojaat qiladilar. 1526-yilda Panipat jangida Bobur Ibrohimni mag‘lub etdi va shu bilan boshlandi Mug'allar imperiyasi, deyarli 200 yil davomida mavjud edi. Iqtisodiy munosabatlar tizimi musulmonlar davrida tubdan bo‘lmasa-da, biroz o‘zgarishlarga uchraydi. Bosib olingan hind feodal oilalarining mulki hisobiga davlat yer fondi sezilarli darajada oshib bormoqda. Uning asosiy qismi shartli rasmiy mukofot - iqta (kichik yerlar) va mukta (katta "oziq-ovqat")da taqsimlangan. Iqtadorlar va muktadorlar berilgan qishloqlardan xazina foydasiga soliq undirar edilar, uning bir qismi davlat qo shinini jangchini ta minlab turgan ʻ ʼ mulkdor oilasining ta minotiga o tardi. Masjidlar, xayriya maqsadlarida mulk ʼ ʻ egalari, shayxlar, shoirlar, amaldorlar va savdogarlar qabrlarini qo'riqlovchilar davlat aralashuvisiz mulkni boshqaradigan xususiy yer egalari edi. Qishloq jamoasi qulay moliyaviy birlik sifatida omon qoldi, ammo so'rov solig'ini (jizia) to'lash asosan hinduizmga e'tiqod qiluvchi dehqonlarga og'ir yuk sifatida tushdi. 6 XIV asrga kelib. tarixchilar urbanizatsiyaning yangi to'lqinini Hindiston bilan bog'lashadi. Shaharlar hunarmandchilik va savdo markazlariga aylandi. Ichki savdo asosan poytaxt sudining ehtiyojlariga qaratilgan edi. Importning yetakchi moddasi Hindistonda yaylovlar yo qligi sababli yetishtirilmagan otlar (Dehliʻ armiyasining asosini otliqlar) olib kirish edi. Dehli tangalari xazinalari arxeologlar tomonidan Fors, O rta Osiyo va Volga bo ylab topilgan. ʻ ʻ Dehli sultonligi davrida yevropaliklar Hindistonga kirib kela boshladilar. 1498 yilda Vasko da Gama boshchiligida portugallar birinchi marta Hindistonning g'arbiy qismidagi Malabar sohilidagi Kalikatga etib kelishdi. Keyingi harbiy ekspeditsiyalar natijasida - Kabral (1500), Vasko de Gama (1502), d "Albuquerque (1510-1511) - portugallar Sharqdagi mulklarining tayanchiga aylangan Goa Bijapur orolini egallab olishdi. Portugaliyaning dengiz savdosidagi monopoliyasi Hindistonning Sharq mamlakatlari bilan savdo aloqalariga putur yetkazdi, mamlakatning ichki rayonlarini yakkalab qo ydi va ularning rivojlanishini ʻ sekinlashtirdi.Bundan tashqari, urushlar va Malabar aholisining yo q qilinishiga ʻ olib keldi.Gujarat ham zaiflashdi.Faqat Vijayanagar imperiyasi. XIV-XVI asrlarda janubdagi sobiq shtatlarga qaraganda kuchliroq va hatto markazlashganroq bo'lib qoldi.Uning boshlig'i maharaja hisoblanar edi, lekin haqiqiy hokimiyatning barcha to'liqligi davlat kengashiga, bosh vazirga tegishli bo'lib, unga gubernatorlar tegishli edi. viloyatlar bevosita bo'ysungan.Davlat yerlari shartli harbiy mukofot - amara bilan taqsimlangan.Qishloqlarning salmoqli qismi braxmanlar jamoalari - sabxlar ixtiyorida bo'lgan.Bir qishloqning yerlari bo'lib, jamoa a'zolari borgan sari aylana boshlagan. kam ta'minlangan aktsiyadorlarga. Shaharlarda hokimiyat feodallarning rahm-shafqatiga ko'ra yig'imlarni to'lay boshladi, bu ularning bu erda bo'linmas hukmronligini mustahkamladi. Dehli sultonligi hokimiyatining o'rnatilishi bilan, unda Islom kuch bilan joylashtirilgan din bo'lgan, Hindiston musulmon dunyosining madaniy orbitasiga tortildi. Biroq, hindular va musulmonlarning shiddatli kurashiga qaramay, uzoq vaqt birga yashash g'oyalar va urf-odatlarning o'zaro kirib borishiga olib keldi. Hindiston Mo'g'ullar imperiyasi davrida (XVI-XVIII asrlar) Hindistonning o'rta asrlar tarixining yakuniy bosqichi 16-asr boshlarida uning shimolidagi yuksalish edi. XVII asrda yangi kuchli musulmon Mug'al imperiyasi. Janubiy Hindistonning muhim qismini o'ziga bo'ysundirishga muvaffaq bo'ldi. Temuriylar davlatning asoschisi edi Bobur (1483-1530). Mug allarning ʻ Hindistondagi qudrati hukmronlik yillarida mustahkamlandi Akbar (1452-1605) poytaxtni Jamne daryosi bo'yidagi Agra shahriga ko'chirdi, Gujarat va Bengaliyani 7 bosib oldi va ular bilan dengizga chiqdi. To'g'ri, mo'g'ullar bu yerda portugallar hukmronligi bilan kelishib olishlari kerak edi. "Shimoliy Hindiston va Afg onistondagi mo g ullarni ham mo g ullarningʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o zlari, ham mo g ullar bosib olgan yerlarni boshqarib, ular bilan qo shilib ʻ ʻ ʻ ʻ turmush qurgan musulmon shahzodalar deb atashgan. O rta Osiyo va ʻ Afg onistonning butun hududi Mo g uliston deb atalgan. Bobur Hindistonga u ʻ ʻ ʻ yerdan kelgan. shuning uchun u va u bilan kelganlarning hammasi Mug'allar, evropaliklar esa hukmdor deb atala boshladilar Buyuk Moron. Mug'allar davrida Hindiston rivojlangan feodal munosabatlar bosqichiga kiradi, ularning gullashi davlatning markaziy hokimiyatining mustahkamlanishi bilan birga o'tdi. Barcha mos yerlardan foydalanishni nazorat qilishga majbur bo'lgan imperiyaning asosiy moliya bo'limining (divan) ahamiyati ortdi. Davlatning ulushi hosilning uchdan bir qismi deb e'lon qilindi. Mamlakatning markaziy rayonlarida, Akbar davrida dehqonlar naqd soliqqa o‘tkazildi, bu esa ularni oldindan bozor munosabatlariga kiritishga majbur qildi. Barcha bosib olingan yerlarni davlat yer fondi (xalisa) oldi. Undan jagirlar tarqatildi - shartli harbiy mukofotlar, ular davlat mulki hisoblanishda davom etdi. Jagirdorlar odatda bir necha o'n minglab gektar yerlarga egalik qilishgan va bu daromadlar evaziga imperator armiyasining tayanchi bo'lgan harbiy otryadlarni qo'llab-quvvatlashlari shart edi. 1574-yilda Akbarning jagir tizimini yo‘q qilishga urinishi muvaffaqiyatsiz tugadi. Shuningdek, davlatda o lpon to lovchi bosqinchi ʻ ʻ shahzodalar orasidan feodal zamindorlarning, so fiy shayxlari va musulmon ʻ ilohiyotshunoslarining meros qilib olingan va soliqlardan ozod qilingan mayda xususiy mulklari — suyurg ol yoki mulkning xususiy yer mulki ham mavjud edi. ʻ Bu davrda hunarmandchilik, ayniqsa, butun Sharqda qadrlangan matolar ishlab chiqarish, janubiy dengizlar mintaqasida hind to'qimachiligi o'ziga xos universal savdo ekvivalenti bo'lib xizmat qildi. Yuqori savdogarlar qatlamini hukmron tabaqa bilan birlashtirish jarayoni boshlanadi. Pulli odamlar jagirdorga, ikkinchisi esa karvonsaroylar va savdo kemalariga ega bo'lishlari mumkin edi. Kompaniyalar rolini o'ynaydigan savdogarlar kastalari shakllanadi. XVI asrda mamlakatning asosiy porti bo'lgan Surat komprador savdogarlari (ya'ni chet elliklar bilan aloqadorlar) qatlami tug'ilgan joyga aylanadi. 17-asrda iqtisodiy markazning ahamiyati Bengaliyaga o'tadi. Bu yerda, Dakka va Patnada nozik gazlamalar, selitra va tamaki ishlab chiqarish rivojlanmoqda. Gujaratda kemasozlik rivojlanishda davom etmoqda. Janubda yangi yirik to'qimachilik markazi Madras paydo bo'ladi. Shunday qilib, Hindistonda XVI-XVII asrlar. kapitalistik munosabatlarning paydo bo'lishi 8 allaqachon kuzatilmoqda, ammo Mug'allar imperiyasining erga davlat mulkiga asoslangan ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi ularning tez o'sishiga yordam bermadi. Mug'allar davrida diniy nizolar faollashdi, ular asosida keng xalq harakatlari tug'ildi, davlatning diniy siyosatida katta burilishlar sodir bo'ladi. Shunday qilib, XV asrda. Gujaratda musulmon shaharlari orasida savdo va hunarmandchilik doiralari orasida mahdistlik harakati vujudga keldi. XVI asrda. hukmdorning pravoslav sunniy islomga mutaassib tarafdorligi hindularning huquqdan mahrum bo'lishiga va shia musulmonlarining ta'qib qilinishiga aylandi. 17-asrda shialarga zulm qilish, barcha hind ibodatxonalarini vayron qilish va ularning toshlaridan masjidlar qurishda foydalanish Aurangzeb (1618-1707) xalq qo zg oloni,ʻ ʻ Mug ollarga qarshi harakatga sabab bo ldi. ʻ ʻ Shunday qilib, o'rta asr Hindistoni turli xil ijtimoiy-siyosiy asoslar, diniy an'analar va etnik madaniyatlarning sintezini ifodalaydi. Bularning barchasini o'zida eritib, davr oxiriga kelib, u hayratlanarli evropaliklar oldida boylik, ekzotizm va sirlarni o'ziga tortadigan ajoyib ulug'vorlik mamlakati sifatida paydo bo'ldi. Biroq, uning ichida Yangi asrga xos bo'lgan Evropaga o'xshash jarayonlar boshlandi. Ichki bozor shakllandi, xalqaro munosabatlar rivojlandi, ijtimoiy qarama-qarshiliklar chuqurlashdi. Ammo Osiyoning tipik davlati bo'lgan Hindiston uchun despotik davlat kapitallashuvga kuchli to'sqinlik qildi. O'zining zaiflashishi bilan mamlakat Yevropa mustamlakachilarining oson o'ljasiga aylanadi, ularning faoliyati ko'p yillar davomida mamlakat tarixiy rivojlanishining tabiiy yo'nalishini to'xtatdi. Xitoy (III-XVII asrlar) Parchalanish davri - (III-VI asrlar) FROM II-III asrlar oxirida Xan imperiyasining qulashi. Xitoyda davrlar almashmoqda: mamlakat tarixining qadimiy davri tugaydi va o rta asrlar ʻ boshlanadi. Ilk feodalizmning birinchi bosqichi tarixga davr sifatida kirdi Troetsarsgvia (220-280). Ustida Mamlakat hududida uchta davlat (shimolda Vey, markaziy qismda Shu va janubda Vu) tuzildi, ular turlari bo'yicha harbiy diktaturaga yaqinlashdi. Ammo allaqachon III asrning oxirida. Xitoyda siyosiy barqarorlik yana yo'qoldi va bu yerga to'kilgan, asosan, mamlakatning shimoli-g'arbiy hududlarida joylashgan ko'chmanchi qabilalar uchun oson o'ljaga aylandi. Shu paytdan boshlab, ikki yarim asr davomida Xitoy shimoliy va janubiy qismlarga bo'lindi, bu uning 9 keyingi rivojlanishiga ta'sir qildi. Markazlashgan hokimiyatning kuchayishi 5- asrning 20-yillariga to g ri keladi. janubda bu yerda Janubiy Song imperiyasiʻ ʻ tashkil etilgandan keyin va 5-asrning 30-yillarida. - shimolda, u erda kuchayadi Shimoliy Vey imperiyasi yaxlit Xitoy davlatchiligini tiklash istagi kuchliroq ifodalangan. 581-yilda shimolda davlat to ntarishi bo ldi: sarkarda Yang ʻ ʻ Jian imperatorni hokimiyatdan chetlatib, Suy davlatining nomini o zgartirdi. 589- ʻ yilda janubiy davlatni o z qo l ostiga oldi va 400 yillik tarqoqlikdan so ng birinchi ʻ ʻ ʻ marta mamlakatning siyosiy birligini tikladi. III-VI asrlarda Xitoydagi siyosiy o'zgarishlar. etnik taraqqiyotdagi tub o'zgarishlar bilan chambarchas bog'liq. Chet elliklar oldin kirib kelgan bo'lsa-da, lekin bu 4-asrda edi. Yevropadagi xalqlarning buyuk ko‘chishi bilan taqqoslanadigan ommaviy bosqinlar davriga aylanadi. Osiyoning markaziy rayonlaridan kelgan singnu, sanpi, tsyan, jie, di qabilalari nafaqat shimoliy va g arbiy chekkalarda, balki Markaziy tekislikda ham mahalliy xitoy aholisi bilan ʻ aralashib o rnashib olgan. Janubda xitoylik bo'lmagan aholining (Yue, Miao, Li, ʻ Yi, Man va Yao) assimilyatsiya qilish jarayonlari tezroq va kamroq dramatik bo'lib, muhim hududlarni mustamlakasiz qoldirdi. Bu tomonlarning o'zaro izolyatsiyasida, shuningdek, tilda namoyon bo'ldi - xitoy tilining ikkita asosiy lahjasi mavjud edi. Shimolliklar o'rta davlat aholisini, ya'ni xitoylarni faqat o'zlarini, janubiylar esa odamlarni Vu deb atashgan. Siyosiy tarqoqlik davri iqtisodiy hayotning sezilarli naturallashuvi, shaharlarning tanazzulga uchrashi va pul muomalasining qisqarishi bilan birga kechdi. Don va ipak qiymat o'lchovi sifatida harakat qila boshladi. Yerdan foydalanishning taqsimlash tizimi (jan tyan) joriy etildi, bu jamiyatni tashkil etish turiga va uni boshqarish uslubiga ta'sir qildi. Uning mohiyati shaxsiy erkin oddiy fuqarolarning mulkiga biriktirilgan har bir ishchiga ma'lum hajmdagi er uchastkasini olish va undan qat'iy belgilangan soliqlarni belgilash huquqini berishdan iborat edi. Ajratish tizimiga "kuchli uylar" ("da jia") deb ataladigan shaxsiy yer uchastkalarining o'sishi jarayoni qarshilik ko'rsatdi, bu esa dehqonlarning vayron bo'lishi va qullikka aylanishi bilan birga keldi. Davlat taqsimlash tizimining joriy etilishi, hokimiyatning yirik xususiy yer egaligining kengayishiga qarshi kurashi Xitoyning butun o'rta asrlar tarixida davom etdi va mamlakatning o'ziga xos agrar va ijtimoiy tizimini loyihalashga ta'sir ko'rsatdi. Rasmiy tabaqalanish jarayoni jamiyatning parchalanishi va tanazzulga uchrashi asosida davom etdi. Bu dehqon xo‘jaliklarini rasmiy ravishda besh hovlili va yigirma besh hovlili uylarga birlashtirishda o‘z ifodasini topdi, ular soliq 10 imtiyozlari maqsadida hokimiyat tomonidan rag‘batlantirildi. Shtatdagi barcha quyi qatlamlar birgalikda "yomon odamlar" (tszyanchjen) deb atalgan va "yaxshi odamlar" (liangmin) ga qarshi edi. Ijtimoiy o'zgarishlarning yorqin namoyon bo'lishi aristokratiya rolining kuchayishi edi. Dvoryanlik eski urug'larga mansubligi bilan belgilandi. Saxiylik olijanob oilalar ro'yxatida qayd etilgan bo'lib, ularning birinchi umumiy reestri III asrda tuzilgan. III-VI asrlar jamoat hayotining yana bir o'ziga xos xususiyati. shaxsiy munosabatlarning kuchayishi kuzatildi. Axloqiy qadriyatlar orasida kichikning kattaga shaxsiy burchi tamoyili yetakchi o‘rinni egalladi. Imperatorlik davri Bu davrda Xitoyda imperatorlik tuzumi tiklandi, mamlakatning siyosiy birlashuvi sodir bo ldi, oliy hokimiyatning tabiati o zgardi, boshqaruvningʻ ʻ markazlashuvi kuchaydi, byurokratik apparatning roli ortdi. Tan sulolasi (618-907) yillarida imperator boshqaruvining klassik xitoy tipidagi shakli shakllandi. Mamlakatda harbiy gubernatorlarning qo zg olonlari, 874-883 yillardagi dehqonlar ʻ ʻ urushi, mamlakat shimolida tibetliklar, uyg urlar va tangutlar bilan uzoq davom ʻ etgan kurash, Janubiy Xitoyning Nanchjao davlati bilan harbiy to qnashuvlar ʻ bo lib o tdi. Bularning barchasi Tang rejimining azoblanishiga olib keldi. ʻ ʻ X asr o'rtalarida. tartibsizlikdan keyingi Chjou davlati vujudga keldi, bu mamlakat siyosiy birlashuvining yangi yadrosiga aylandi. Erlarni birlashtirish 960 yilda Song sulolasining asoschisi tomonidan yakunlandi Chjao Kuanyin Kaifeng poytaxti. Xuddi shu asrda Xitoyning shimoli-sharqidagi siyosiy xaritada davlat paydo bo'ldi. Liao. IN 1038 yilda Song imperiyasining shimoli-g arbiy ʻ chegaralarida G arbiy Sya Tangut imperiyasi e lon qilindi. XI asr o'rtalaridan ʻ ʼ boshlab. Song, Liao va Sya o'rtasida 12-asr boshlarida kuchlarning taxminiy muvozanati saqlanib qolgan. 1115-yilda Manchuriyada tashkil topgan va o zini Jin ʻ imperiyasi deb e lon qilgan Jurchenlarning tez o sib borayotgan yangi davlati ʼ ʻ (tun-“gus qabilalarining tarmoqlaridan biri) vujudga kelishi bilan buzildi. Tez orada Lyao davlatini bosib oldi, imperator bilan birga Song poytaxti.Ammo qo lga ʻ olingan imperatorning ukasi poytaxti Lin an (Xanchjou) bo lgan Janubiy Song ʼ ʻ imperiyasini yaratishga muvaffaq bo ldi, bu esa o z ta sirini mamlakatning janubiy ʻ ʻ ʼ hududlariga ham kengaytirdi. Shunday qilib, mo'g'ullar istilosi arafasida Xitoy yana ikki qismga bo'lindi - shimolga, jumladan Jin imperiyasi va janubiy - Janubiy Song imperiyasi hududiga. 11 7-asrda boshlangan xitoylarning etnik birlashuvi jarayoni allaqachon 13-asr boshlarida. Xitoy xalqining shakllanishiga olib keladi. Etnik o z-o zini anglashʻ ʻ xorijiy davlatlarga qarama-qarshi bo lgan Xitoy davlatining ajralib chiqishida, ʻ “xan ren” (xan xalqi) umuminsoniy o z nomining tarqalishida namoyon bo ladi. X- ʻ ʻ XIII asrlarda mamlakat aholisi. 80-100 million kishi edi. Tang va Song imperiyalarida boshqa davlatlar tomonidan ko chirilgan o z davri ʻ ʻ uchun mukammal ma muriy tizimlar shakllanib bordi.963-yildan boshlab ʼ mamlakatning barcha harbiy tuzilmalari bevosita imperatorga bo ysuna boshladi, ʻ mahalliy harbiy amaldorlar esa o z davridan tayinlandi. poytaxtning davlat ʻ xizmatchilari. Bu imperatorning kuchini kuchaytirdi. Byurokratiya 25 000 ga ko'paydi. Oliy davlat muassasasi Departamentlar bo limi bo lib, u mamlakatning ʻ ʻ oltita yetakchi ijro etuvchi organlari: Chinov, soliqlar, marosimlar, harbiy, sud va jamoat ishlarini boshqargan. Ular bilan birga imperator kotibiyati va imperator kantsleri tashkil etildi. Rasmiy ravishda Osmon O'g'li va imperator deb ataladigan davlat boshlig'ining kuchi meros bo'lib, qonuniy jihatdan cheksiz edi. 7—12-asrlarda Xitoy iqtisodiyoti. qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishiga asoslangan. 6—8-asrlarda 10-asr oxiriga kelib o zining apogeyiga etgan taqsimot ʻ tizimi. ko'zdan yo'qoldi. Sung Xitoyda yerdan foydalanish tizimi allaqachon imperator mulklari, yirik va o rta xususiy yer egaliklari, mayda dehqonlar yer ʻ egaliklari va davlat yer egalarining mulklari bo lgan davlat yer fondini o z ichiga ʻ ʻ olgan. Soliq solish tartibini jami deb atash mumkin. Asosiysi, hosilning 20 foizini tashkil etuvchi, savdo solig'i bilan to'ldiriladigan va hisobdan chiqarilgan ikki martalik natura solig'i edi. Soliq to'lovchilarni hisobga olish uchun har uch yilda bir marta uy xo'jaliklari reestri tuzildi. Mamlakatning birlashishi shaharlarning rolini bosqichma-bosqich oshirishga olib keldi. Agar sakkizinchi asrda bo'lsa ularning 25 tasi 500 ming kishiga yaqin bo'lgan, keyin X-XII asrlarda, urbanizatsiya davrida, shahar aholisi mamlakat umumiy aholisining 10% ni tashkil etdi. Urbanizatsiya hunarmandchilik ishlab chiqarishining o'sishi bilan chambarchas bog'liq edi. Shaharlarda davlat hunarmandchiligining shoyi to'qish, kulolchilik, yog'ochga ishlov berish, qog'ozsozlik va bo'yash kabi sohalari alohida rivojlandi. Davlat ishlab chiqarishining kuchli raqobati va imperator hokimiyatining shahar xo'jaligi ustidan har tomonlama nazorati tufayli yuksalishi to'xtatilgan xususiy hunarmandchilikning bir turi oilaviy ustaxona edi. Savdo va hunarmandchilik tashkilotlari, shuningdek, do'konlar shahar hunarmandchiligining asosiy qismini tashkil etdi. Hunarmandchilik texnikasi asta-sekin 12 takomillashtirildi, uning tashkil etilishi o'zgardi - dastgohlar bilan jihozlangan va yollanma mehnatdan foydalanadigan yirik ustaxonalar paydo bo'ldi. Savdoning rivojlanishiga 6-asr oxiridagi joriy etish yordam berdi. o'lchov va tarozilar standartlari va belgilangan og'irlikdagi mis tanga chiqarish. Savdodan olinadigan soliq tushumlari davlat daromadlarining moddiy qismiga aylandi. Metall qazib olishning o'sishi Song hukumatiga Xitoy O'rta asrlari tarixidagi eng katta turdagi turlarni chiqarishga imkon berdi. Tashqi savdoning faollashuvi 7—8- asrlarga to g ri keldi. Dengiz savdosining markazi Xitoyni Koreya, Yaponiya vaʻ ʻ Hindistonning qirg'oqlari bilan bog'laydigan Guanchjou porti edi. Quruqlik savdosi Buyuk Ipak yo li bo ylab O rta Osiyo hududidan o tib, shu yo lda karvonsaroylar ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ qurilgan. Mo'g'ullar davridan oldingi Xitoy o'rta asr jamiyatida chegara aristokratlar va aristokrat bo'lmaganlar, xizmat ko'rsatish sinfi va oddiy odamlar, erkin va qaram bo'lganlar chizig'i bo'ylab o'tdi. Aristokratik urug'lar ta'sirining eng yuqori cho'qqisi 7-8 asrlarga to'g'ri keladi. 637 kishidan iborat birinchi nasabnomada 293 familiya va 1654 oila qayd etilgan. Ammo XI asr boshlariga kelib. aristokratiya hokimiyati zaiflashadi va uni byurokratik byurokratiya bilan birlashtirish jarayoni boshlanadi. Rasmiylikning “oltin davri” Qo‘shiq davri edi. Xizmat piramidasi 9 daraja va 30 darajadan iborat bo'lib, unga tegishli bo'lish boyitishga yo'l ochdi. Mansabdor shaxslarning atrof-muhitga kirib borishining asosiy kanali davlat imtihonlari bo'lib, xizmatchilarning ijtimoiy bazasini kengaytirishga yordam berdi. Aholining 60% ga yaqini yerga bo lgan huquqlarini qonuniy ravishda saqlab ʻ qolgan, lekin aslida uni erkin tasarruf etish, ekinsiz qoldirish yoki undan voz kechish imkoniyatiga ega bo lmagan dehqonlar edi. 9-asrdan boshlab shaxsan ʻ mahrum bo'lgan mulklar (tszyanchjen): davlat krepostnoylari (guanxu), davlat hunarmandlari (qurol) va musiqachilar (yue), xususiy va qaram yersiz ishchilar (butsui) yo'q bo'lib ketish jarayoni sodir bo'ldi. Jamiyatning alohida qatlamini 11- asrning 20-yillarida tashkil etgan buddist va dao monastirlari vakillari tashkil etgan. 400 ming kishi. Lumpen qatlami paydo bo'lgan shaharlar hukumatga qarshi qo'zg'olonlarning markazlariga aylanadi. Hokimiyatning o'zboshimchaliklariga qarshi eng yirik harakat 1120-1122 yillarda Xitoyning janubi-sharqiy mintaqasida Fan La boshchiligidagi qo'zg'olon bo'ldi. Jin imperiyasi hududida XIII asrda qulashigacha. "qizil kurtkalar" va "qora bayroq" milliy ozodlik otryadlari harakat qildi. 13 O'rta asrlarda Xitoyda uchta diniy ta'limot mavjud edi: buddizm, daosizm va konfutsiylik. Tang davrida hukumat daosizmni rag'batlantirdi: 666 yilda qadimgi Xitoy risolasi muallifining muqaddasligi, daosizmning kanonik asari rasman tan olingan. Lao Tzu (miloddan avvalgi IV-III asrlar), VIII asrning birinchi yarmida. Taoistik akademiya tashkil etildi. Shu bilan birga, buddizmni ta'qib qilish kuchaydi va neokonfutsiylik o'rnatildi, u ijtimoiy ierarxiyani asoslovchi va uni shaxsiy burch tushunchasi bilan bog'laydigan yagona mafkura deb da'vo qildi. Shunday qilib, XIII asr boshlariga kelib. Xitoy jamiyatida ko'plab xususiyatlar va institutlar birlashtirilgan va ko'plab xususiyatlar va institutlar birlashtirilgan bo'lib, ular keyinchalik faqat qisman o'zgarishlarga uchraydi. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlar klassik naqshlarga yaqinlashmoqda, mafkuradagi o'zgarishlar neo- konfutsiylik targ'ibotiga olib keladi. Mo'g'ullar hukmronligi davridagi Xitoy. Yuan imperiyasi (1271-1367) Mo g ullarning Xitoyni bosib olishi deyarli 70 yil davom etdi. 1215-yilda Pekinʻ ʻ bosib olindi, 1280-yilda esa Xitoy butunlay mo g ullar qo liga o tdi. Xon taxtiga ʻ ʻ ʻ ʻ o'tirishi bilan Xubilay (1215-1294) Buyuk Xonning qarorgohi Pekinga ko'chirildi. U bilan birga Qorakorum va Shandong. 1271 yilda buyuk xonning barcha mulklari Xitoy modeliga ko'ra Yuan imperiyasi deb e'lon qilindi. Xitoyning asosiy qismida mo g ullar ʻ ʻ hukmronligi bir asrdan sal ko proq davom etgan va Xitoy manbalarida mamlakat ʻ uchun eng og ir davr sifatida qayd etilgan. ʻ Harbiy qudratga qaramay, Yuan imperiyasi ichki kuch-qudrati bilan ajralib turmadi, u ichki nizolar, shuningdek, mahalliy Xitoy aholisining qarshiligi, yashirin buddistlar jamiyati "Oq lotus" qo'zg'oloni bilan larzaga keldi. Ijtimoiy tuzilishning o'ziga xos xususiyati mamlakatning huquqlar bo'yicha teng bo'lmagan to'rt toifaga bo'linishi edi. Mamlakatning shimolidagi xitoylar va janubiy aholisi mos ravishda mo'g'ullarning o'zidan keyin uchinchi va to'rtinchi darajali odamlar va G'arbiy va Markaziy Osiyoning islom mamlakatlaridan kelgan muhojirlar hisoblangan. Shunday qilib, davrning etnik holati nafaqat mo'g'ullarning milliy zulmi, balki shimoliy va janubiy xitoylarning qonuniylashtirilgan qarshiligi bilan ham tavsiflangan. Yuan imperiyasining hukmronligi armiya kuchiga tayangan. Har bir shaharda kamida 1000 kishilik garnizoni bor edi, Pekinda esa 12 ming kishilik xon qorovullari bor edi. Tibet va Koreya (Koreya) Yuan saroyiga vassal qaramlikda edi. XIII asrning 70-80-yillarida Yaponiya, Birma, Vetnam va Yavaga bostirib kirishga urinishlar mo'g'ullarga muvaffaqiyat keltirmadi. Yuan Xitoyga birinchi 14 marta Evropadan savdogarlar va missionerlar tashrif buyurishdi, ular sayohatlari haqida eslatma qoldirdilar: Marko Polo (taxminan 1254-1324), Kyolndan Arnold va boshqalar. Mo'g'ul hukmdorlari zabt etilgan yerlardan daromad olishdan manfaatdor bo'lib, XII asrning ikkinchi yarmidan boshlab. tobora ko'proq aholini ekspluatatsiya qilishning an'anaviy xitoy usullarini qo'llay boshladi. Dastlab soliqqa tortish tizimi tartibga solindi va markazlashtirildi. Soliqlar yig ish mahalliyʻ hokimiyat organlari qo lidan olib tashlandi, umumiy aholi ro yxati o tkazildi, soliq ʻ ʻ ʻ registrlari tuzildi, g alladan so rov va yer solig i, ipak va kumushdan olinadigan ʻ ʻ ʻ xo jalik solig i joriy etildi. ʻ ʻ Amaldagi qonunlar yer munosabatlari tizimini belgilab berdi, ular doirasida xususiy yerlar, davlat yerlari, umumiy foydalanishdagi yerlar va aniq yer uchastkalari ajratildi. XIV asr boshidan buyon qishloq xo'jaligida barqaror tendentsiya. xususiy yer egaliklarining ortishi, ijara munosabatlarining kengayishi kuzatilmoqda. Qul bo'lgan aholi va harbiy asirlarning ortiqcha bo'lishi ularning mehnatidan davlat yerlarida va harbiy aholi punktlaridagi askarlar yerlarida keng foydalanish imkonini berdi. Qullar bilan bir qatorda davlat yerlari davlat ijarachilari tomonidan ishlov berilgan. Hech qachon bo'lmaganidek, ibodatxona erlariga egalik davlat xayriyalari, sotib olish va to'g'ridan-to'g'ri dalalarni tortib olish orqali to'ldirilib, keng tarqaldi. Bunday erlar abadiy egalik hisoblanib, birodarlar va ijarachilar tomonidan o'zlashtirildi. Shahar hayoti faqat 13-asrning oxiriga kelib jonlana boshladi. 1279 ro'yxatda 420 mingga yaqin hunarmand bor edi. Mo g ullar xitoylardan o rnak ʻ ʻ ʻ olib, tuz, temir, metall, choy, vino va sirkani tasarruf etish bo yicha xazinaning ʻ monopol huquqini o rnatdilar va tovar qiymatining o ttizdan bir qismi miqdorida ʻ ʻ savdo solig ini o rnatdilar. XIII asr oxirida qog'oz pullarning inflyatsiyasi ʻ ʻ munosabati bilan. savdoda tabiiy ayirboshlash hukmronlik qila boshladi, qimmatbaho metallarning roli ortdi, sudxo rlik rivojlandi. ʻ XIII asr o'rtalaridan boshlab. mo g ul saroyining rasmiy diniga ʻ ʻ aylanadi lamaizm - Buddizmning Tibet xilma-xilligi. Bu davrning xarakterli xususiyati yashirin diniy sektalarning paydo bo'lishi edi. Konfutsiychilikning oldingi yetakchi mavqei tiklanmadi, garchi 1287 yilda Konfutsiyning oliy kadrlar ustaxonasi bo lgan Vatan o g illari akademiyasining ochilishi Xon Xubilay ʻ ʻ ʻ tomonidan imperator Konfutsiy ta limotini qabul qilganligidan dalolat berdi. ʼ Min Xitoy 1368-1644 15 Ming Xitoy buyuk dehqon urushlari chog'ida tug'ilgan va vafot etgan, bu voqealar Oq Lotus kabi yashirin diniy jamiyatlar tomonidan ko'rinmas tarzda uyushtirilgan. Bu davrda mo g ullar hukmronligi nihoyat barham topdi va idealʻ ʻ davlatchilik haqidagi an anaviy Xitoy g oyalariga mos keladigan iqtisodiy va ʼ ʻ siyosiy tizimlar asoslari yaratildi. Ming imperiyasining qudrati cho'qqisi XV asrning birinchi uchdan biriga to'g'ri keldi, ammo asr oxiriga kelib salbiy hodisalar kuchaya boshladi. Sulola davrining butun ikkinchi yarmi (XVI - XVII asrning birinchi yarmi) uzoq davom etgan inqiroz bilan tavsiflanadi, bu davr oxiriga kelib umumiy va har tomonlama xarakterga ega bo'ldi. Iqtisodiyot va ijtimoiy tuzilmadagi o'zgarishlar bilan boshlangan inqiroz ichki siyosat sohasida eng yorqin namoyon bo'ldi. Min sulolasining birinchi imperatori Chju Yuanchhang (1328-1398) uzoqni ko‘zlab agrar-moliya siyosatini yurita boshladi. U yer bo lagida dehqon xo jaliklarining ulushini ko paytirdi, davlat ʻ ʻ ʻ yerlarining taqsimlanishi ustidan nazoratni kuchaytirdi, g aznaga qarashli harbiy ʻ aholi punktlarini rag batlantirdi, dehqonlarni bo sh yerlarga ko chirdi, qat iy soliq ʻ ʻ ʻ ʼ solishni joriy qildi, kambag al xo jaliklarga imtiyozlar berdi. Uning o'g'li ʻ ʻ Chju Di hokimiyatning politsiya funktsiyalarini kuchaytirdi: faqat imperatorga bo'ysunadigan maxsus bo'lim tashkil etildi - Brokar liboslari, qoralash rag'batlantirildi. XV asrda. yana ikkita jazolovchi-detektiv muassasa mavjud edi. XIV-XV asrlarda Minsk davlatining markaziy tashqi siyosiy vazifasi. yangi mo'g'ullar hujumi ehtimolini oldini olish edi. Harbiy to‘qnashuvlar bo‘lmagan. 1488 yilda Mo'g'uliston bilan tinchlik o'rnatilgan bo'lsa-da, reydlar hatto XVI asrda ham davom etdi. 1405 yilda boshlangan Tamerlan qo'shinlarining mamlakatga bostirib kirishidan Xitoy bosqinchining o'limi bilan qutqarildi. XV asrda. tashqi siyosatning janubiy yo‘nalishi faollashdi. Xitoy Vetnam ishlariga aralashadi, Birmaning bir qator hududlarini egallab oladi. 1405 yildan 1433 yilgacha boshchiligida Xitoy flotining ettita ulkan ekspeditsiyasi Zheng He (1371 - taxminan 1434). Turli kampaniyalarda u faqat 48 dan 62 tagacha yirik kemalarni boshqargan. Bu sayohatlar xorij mamlakatlari bilan savdo-sotiq va diplomatik aloqalar o rnatishga qaratilgan bo lsa-da, garchi barcha tashqi savdo ʻ ʻ xorij elchixonalari bilan o lpon va sovg alar almashinuviga aylangan bo lsa-da, ʻ ʻ ʻ xususiy tashqi savdo faoliyati qat iy taqiqlangan edi. Karvon savdosi ham elchilik ʼ missiyasi xarakterini oldi. Hukumatning ichki savdoga doir siyosati izchil emas edi. Xususiy savdo faoliyati g'azna uchun qonuniy va foydali deb topildi, ammo jamoatchilik fikri buni hurmatga loyiq emas deb hisobladi va hokimiyat tomonidan tizimli nazoratni talab 16 qildi. Davlatning o'zi faol ichki savdo siyosatini olib bordi. G'aznachilik tovarlarni majburan arzon narxlarda sotib oldi va davlat hunarmandchiligi mahsulotlarini tarqatdi, savdo faoliyati uchun litsenziyalar sotdi, monopol tovarlar tizimini saqladi, imperator do'konlarini saqladi va davlat "tijorat aholi punktlari" ni barpo etdi. Bu davrda banknotalar va mayda mis tangalar mamlakat pul tizimining asosi bo‘lib qoldi. Savdoda oltin va kumushdan foydalanishni taqiqlash zaiflashgan bo'lsa-da, lekin juda sekin. Oldingi davrga qaraganda, hududlarning iqtisodiy ixtisoslashuvi, davlat hunarmandchiligi va hunarmandchiligining kengayish tendentsiyasi aniqroq ko'rsatilgan. Bu davrda hunarmandchilik uyushmalari asta- sekin gildiya tashkilotlari xarakteriga ega bo'la boshlaydi. Ularning ichida yozma nizomlar paydo bo'ladi, farovon qatlam paydo bo'ladi. 16-asrdan boshlab yevropaliklarning mamlakatga kirib borishi boshlanadi. Hindistondagi kabi chempionlik ham portugallarga tegishli edi. Janubiy Xitoy orollaridan birida ularning birinchi egaliklari Makao (Maomen) edi. XVII asrning ikkinchi yarmidan boshlab. mamlakatni Xitoyni bosib olishda manjurlarga yordam bergan gollandlar va inglizlar suv bosdi. XVII asr oxirida. Guanchjou chekkasida inglizlar birinchi kontinental savdo punktlaridan birini tashkil etdilar, u ingliz tovarlarini tarqatish markaziga aylandi. Min davrida neo-konfutsiylik dinda ustun mavqeni egallaydi. XIV asr oxiridan boshlab. hokimiyatning buddizm va daosizmga cheklovlar qo'yish istagi kuzatilgan, bu esa diniy sektachilikning kengayishiga olib keldi. Mamlakat diniy hayotining yana bir yorqin belgilari mahalliy musulmonlarning sinishi va xalq orasida mahalliy kultlarning tarqalishi edi. 15-asr oxirida inqiroz hodisalarining o'sishi. asta-sekin, imperator hokimiyatining asta-sekin zaiflashishi, yerlarning yirik xususiy mulkdorlar qo'lida to'planishi va mamlakatda moliyaviy ahvolning og'irlashishi bilan boshlanadi. Chju Didan keyingi imperatorlar kuchsiz hukmdorlar bo lib, sudlardagi barcha ishlarniʻ vaqtinchalik ishchilar boshqargan. Siyosiy muxolifatning markazi Senzor- prokuratorlar palatasi bo'lib, uning a'zolari islohotlar o'tkazishni talab qilib, vaqtinchalik ishchilarning o'zboshimchaliklarida aybladilar. Bunday harakatlar imperatorlarning qattiq qarshiligiga uchradi. Odatiy rasm boshqa bir nufuzli amaldor ayblovchi hujjat topshirib, bir vaqtning o'zida o'limga tayyorgarlik ko'rayotgan va imperatordan o'zini osib qo'yish buyrug'i bilan ipak to'r kutayotgan edi. 17 Ming Xitoy tarixidagi burilish nuqtasi 1628-1644 yillardagi kuchli dehqon qo'zg'oloni bilan bog'liq. boshchiligida Li Tzu-chen. 1644 yilda Li qo'shinlari Pekinni egallab oldilar va uning o'zi o'zini imperator deb e'lon qildi. O'rta asrlar Xitoyining tarixi voqealarning rang-barang kaleydoskopidir: hukmron sulolalarning tez-tez almashinishi, odatda shimoldan kelgan bosqinchilarning uzoq vaqt hukmronligi va tez orada mahalliy aholi orasida tarqalib ketgan, nafaqat tilni qabul qilgan. va turmush tarzi, balki Tang va Sung davrida shakllangan mamlakatni boshqarishning klassik Xitoy modeli. O'rta asr Sharqining hech bir davlati Xitoyda bo'lgan mamlakat va jamiyat ustidan bunday darajadagi nazoratga erisha olmadi. Bunda oxirgi rolni mamlakatning siyosiy yakkalanishi, shuningdek, tabiiy vassallari dunyoning barcha boshqa kuchlari bo'lgan O'rta imperiyaning tanlanganligi haqidagi ma'muriy elitada hukmron bo'lgan mafkuraviy ishonch o'ynamadi. Biroq bunday jamiyat qarama-qarshiliklardan xoli emas edi. Agar diniy va tasavvufiy e'tiqodlar yoki milliy ozodlik g'oyalari ko'pincha dehqonlar qo'zg'olonlarining sabablari bo'lib chiqsa, ular hech bo'lmaganda bekor qilmadi, aksincha, ijtimoiy adolat talablari bilan chambarchas bog'liq edi. Sezilarli. Xitoy jamiyati, masalan, hind jamiyati kabi yopiq va qattiq tashkillashtirilmagan. Xitoydagi dehqonlar qo'zg'oloni rahbari imperator bo'lishi mumkin, ammo oddiy odam. rasmiy lavozim uchun davlat imtihonlarini topshirib, u bosh aylanadigan martaba boshlashi mumkin edi. Yaponiya (III-XIX asrlar) Yamato qirollari davri. Davlatning tug'ilishi (III-ser. VII asrlar) Yapon xalqining o‘zagi qabila federatsiyasi negizida shakllangan Yamato antik davrda Yaponiya deb atalgan) III-V asrlarda. Bu federatsiya vakillari ilk temir davrining Kurgan madaniyatiga mansub edi. Davlatning tashkil topish bosqichida jamiyat o z yerlarida mustaqil mavjudʻ bo lgan qarindosh urug lardan (uji) iborat edi. Oddiy urug' uning boshlig'i, ʻ ʻ ruhoniysi, quyi ma'muriyati va oddiy erkin odamlardan iborat edi. Unga qo'shni, unga kirmasdan, yarim erkin (beminlar) va qullar (yatsuko) guruhlari joylashgan edi. Ierarxiyadagi birinchi o'rinda qirollik klani (tenno) edi. III asrda uning tanlanishi. mamlakat siyosiy tarixida burilish nuqtasi bo'ldi. Tenno klani maslahatchilar, tumanlar lordlari (agata-nushi) va viloyatlar gubernatorlari (kunino miyatsuko), mahalliy urug'larning bir xil rahbarlari, lekin allaqachon qirol tomonidan ruxsat etilgan yordami bilan boshqargan. Hukmdor lavozimiga 18 tayinlanish qirollik muhitidagi eng qudratli urug'ning xohishiga bog'liq bo'lib, u ham qirol oilasini o'z a'zolaridan xotinlar va kanizaklar bilan ta'minlagan. 563 dan 645 gacha bu rolni Kora klani o'ynagan. Tarixning bu davri qirollarning Yamato provinsiyasidagi qarorgohi nomi bilan Asuka davri deb atalgan. Yamato qirollarining ichki siyosati mamlakatni birlashtirish va avtokratiyaning mafkuraviy asoslarini rasmiylashtirishga qaratilgan edi. Bunda 604 yilda shahzoda Shotoku-tayshi tomonidan yaratilgan "17 moddaning nizomi" muhim rol o'ynadi. Ular hukmdorning oliy suvereniteti va kichikning kattaga qat'iy bo'ysunishining asosiy siyosiy tamoyilini shakllantirdilar. Tashqi siyosatning ustuvor yo'nalishlari Koreya yarim orolining ba'zan qurolli to'qnashuvlarga olib keladigan mamlakatlari va elchi missiyalari shaklini olgan va har qanday mos yangiliklarni olish maqsadini olgan Xitoy bilan munosabatlar edi. Ijtimoiy-iqtisodiy tuzum III-VII asrlar. patriarxal munosabatlarning parchalanish bosqichiga kiradi. Qishloq xo'jaliklari ixtiyorida bo'lgan jamoa ekin maydonlari asta-sekin kuchli urug'lar nazorati ostiga o'ta boshladi, dastlabki resurslar: yer va odamlar uchun bir-biriga qarama-qarshi. Shunday qilib, Yaponiyaning o'ziga xos xususiyati qabila feodallashgan zodagonlarning muhim roli va uzoq Sharqdagi boshqa joylardan ko'ra aniqroq, markaz hokimiyatining nisbatan zaifligi bilan yer egaliklarini xususiylashtirish tendentsiyasidan iborat edi. 552 yilda Yaponiyaga buddizm kirib keldi, bu diniy va axloqiy va estetik g'oyalarning birlashishiga ta'sir ko'rsatdi. Fujivara davri Yamato qirollari davridan keyingi tarixiy davr vaqtni, boshlanishini o'z ichiga oladi (645-1192) 645 yilda "Taika to'ntarishi" ga to'g'ri keladi va oxiri - 1192 yilda, mamlakatni harbiy hukmdorlar boshchilik qilganida. syogun." 1 Syogun - 1192-1867 yillardagi Yaponiya harbiy-feodal hukmdorlarining unvoni, bu davrda imperator sulolasi haqiqiy hokimiyatdan mahrum bo'lgan. Syogunat - feodal Yaponiyadagi syogunlar hukumati (boshqa nomi bakufu). 7-asrning butun ikkinchi yarmi Taika islohotlari shiori ostida o'tdi. Davlat islohotlari mamlakatdagi barcha munosabatlar sohalarini Xitoy Tang modeli bo yicha qayta tashkil etish, mamlakatning dastlabki resurslari, yer va xalqiniʻ davlat bilan almashtirish tashabbusini o z qo liga olishga chaqirildi.Markaziy ʻ ʻ hokimiyat apparati. Davlat kengashi (Dajokan), sakkizta hukumat departamenti va asosiy vazirliklar tizimidan iborat edi. Mamlakat viloyat va okruglarga bo'lingan, ularga gubernatorlar va okrug boshliqlari boshchilik qilgan. Boshida imperator bo'lgan sakkiz darajali unvonli oilalar tizimi va 48 darajali saroy mansablari 19 o'rnatildi. 690 yildan boshlab aholini ro'yxatga olish va yerlarni qayta taqsimlash har olti yilda bir marta o'tkazila boshlandi. Armiya tarkibiga markazlashgan tizim joriy etildi, qurol-yarog lar xususiy shaxslardan tortib olindi. 694 yilda imperatorʻ shtab-kvartirasining doimiy joyi bo'lgan birinchi poytaxt Fudzivarakyo shahri qurildi (bundan oldin shtab-kvartiraning o'rni osongina ko'chirilgan). VIII asrda o'rta asrlardagi yapon markazlashgan davlatining shakllanishining yakunlanishi. yirik shaharlarning o'sishi bilan bog'liq. Bir asrda poytaxt uch marta ko'chirildi: 710 yilda Xayjokyo (Nara), 784 yilda Nagaoka va 794 yilda Xeyankyo (Kyoto). Poytaxtlar savdo va hunarmandchilik markazlari emas, balki ma'muriy bo'lganligi sababli, keyingi ko'chirilgandan keyin ular xarobaga aylandi. Viloyat va tuman shaharlari aholisi, qoida tariqasida, 1000 kishidan oshmadi. VIII asrda tashqi siyosat muammolari. fonga tushing. Materikdan bostirib kirish xavfi haqidagi ong pasaymoqda. 792 yilda umumiy harbiy xizmat bekor qilindi. qirg'oq qo'riqlashi demontaj qilingan. Xitoydagi elchixonalar kamdan-kam uchraydi va savdo Koreya davlatlari bilan munosabatlarda tobora muhim rol o'ynay boshlaydi. IX asrning o'rtalariga kelib. Yaponiya nihoyat izolyatsiya siyosatiga o'tadi, mamlakatdan chiqib ketish taqiqlanadi, elchixonalar va sudlarni qabul qilish to'xtatiladi. IX-XII asrlarda rivojlangan feodal jamiyatining shakllanishi. Xitoy klassik modelidan tobora keskin chiqib ketish bilan birga bo'ldi davlat tuzilishi . Byurokratik mashina oilaviy aristokratik rishtalar bilan to'liq singib ketgan. Hokimiyatni markazsizlashtirish tendentsiyasi mavjud. Ilohiy tenno allaqachon mamlakatni boshqargandan ko'ra ko'proq hukmronlik qilgan. Uning atrofidagi byurokratik elita rivojlanmadi, chunki boshqaruvchilarni tanlov imtihonlari asosida takror ishlab chiqarish tizimi yaratilmagan. IX asrning ikkinchi yarmidan boshlab hokimiyat bo'shlig'ini Fujivaralar oilasi vakillari to'ldirdi, ular 858 yildan boshlab kichik imperatorlar uchun regent, 888 yildan esa kattalar uchun kansler sifatida mamlakatni boshqara boshladilar. IX asr o'rtalari davri - XI asrning birinchi yarmi. “Regentlar va kanslerlar hukmronligi davri” deb ataladi. Uning gullagan davri 10- asrning ikkinchi yarmiga to'g'ri keladi. Fujivara uyi vakillari, Mitinaga va Yorimichi bilan. IX asr oxirida «davlat-huquqiy tizim» (ritsuryo) deb ataladigan narsa shakllantirilmoqda. Yangi oliy davlat organlari imperatorning shaxsiy idorasi va imperatorga bevosita bo'ysunuvchi politsiya bo'limi edi. Gubernatorlarning keng huquqlari ularga viloyatlarda o'z hokimiyatini shunchalik mustahkamlashga imkon berdiki, ular imperator hokimiyatiga qarshi turishlari mumkin edi. Viloyat 20 hokimiyatining ahamiyatining pasayishi bilan viloyat jamoat hayotining asosiy bo'g'iniga aylanadi va davlatni markazsizlashtirishga olib keladi. Mamlakat aholisi, asosan, dehqonchilik bilan shug ullanib, 7-asrda ko pʻ ʻ bo lgan. taxminan 6 million kishi, XII asrda. - 10 mln.To liq haq to laganlar ʻ ʻ ʻ (ryomin) va to liq huquqqa ega bo lmaganlar (semmin)ga bo lingan. VI-VIII ʻ ʻ ʻ asrlarda. yerdan foydalanishni taqsimlash tizimi ustunlik qiladi. Sug‘orma sholi yetishtirishning o‘ziga xos xususiyatlari, nihoyatda mashaqqatli va mehnatkashning shaxsiy manfaatdorligini talab qilganligi ishlab chiqarish tarkibida mayda erkin mehnat xo‘jaligining ustunligini belgilab berdi. Shuning uchun qullar mehnatidan keng foydalanilmagan. To'liq dehqonlar har olti yilda bir marta qayta taqsimlanishi shart bo'lgan davlat er uchastkalarini o'zlashtirdilar, ular uchun don (rasmiy belgilangan hosilning 3 foizi miqdorida), gazlamalar va mehnat majburiyatlarini bajardilar. Domen yerlari bu davrda yirik xo jalik yurituvchi xo jalik emas, balki ʻ ʻ alohida sohalarda qayta ishlash uchun qaram dehqonlarga berilgan. Mansabdor shaxslar vakolat muddati uchun ajratmalar oldi. Faqat bir nechta nufuzli ma'murlar ajratmadan umrbod foydalanishlari mumkin edi, ba'zida uni bir- uch avlodga meros qilib berish huquqiga ega. Iqtisodiyotning tabiiy tabiati tufayli kam sonli shahar bozorlariga kirish asosan hukumat idoralari edi. Poytaxtlardan tashqarida oz sonli bozorlarning ishlashi professional bozor savdogarlarining yo'qligi va dehqon savdosi mahsulotlarining etishmasligi bilan bog'liq bo'lib, ularning aksariyati soliqlar shaklida olib qo'yildi. IX-XII asrlarda mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o'ziga xos xususiyati. boshqaruvning taqsimlash tizimining yo'q bo'lib ketishi va butunlay yo'q bo'lib ketishi edi. Ular davlat tomonidan xususiy shaxslarga (shoen) "berilgan" maqomiga ega bo'lgan patrimonial mulklar bilan almashtiriladi. Oliy zodagonlar, monastirlar, okruglarda hukmronlik qilgan zodagon xonadonlari, dehqon oilalarining meros mulklari vakillari davlat organlariga yangi olingan mulkni shoen deb e'tirof etish to'g'risida ariza bilan murojaat qilganlar. Ijtimoiy-iqtisodiy o zgarishlar natijasida 10-asrdan mamlakatdagi barcha ʻ hokimiyat. olijanob uylarga, turli o'lchamdagi poyabzal egalariga tegishli bo'la boshladi. Yerlarni, daromadlarni, lavozimlarni xususiylashtirish tugallandi. Mamlakatda qarama-qarshi feodal guruhlarning manfaatlarini tartibga solish uchun yagona mulk tartibi yaratilmoqda, uni belgilash uchun sobiq tuzum - "qonun ustuvorligi" o'rniga yangi "imperator davlati" (otyo kokka) atamasi kiritildi ( ritsuryo kokka). 21 Rivojlangan o'rta asrlar davrining yana bir xarakterli ijtimoiy hodisasi harbiylar sinfining paydo bo'lishi edi. Oyoq egalari o'zaro kurashda foydalangan hushyor otryadlardan o'sib chiqqan professional jangchilar samuray jangchilarining yopiq sinfiga (bushi) aylana boshladilar. Fujivara davrining oxirida shtatdagi ijtimoiy beqarorlik tufayli qurolli kuchlarning mavqei ko'tarildi. Samuraylar muhitida xo'jayinga shaxsiy sadoqat, uning uchun jonini berishga so'zsiz tayyor bo'lish va sharmandalik bo'lsa, o'z joniga qasd qilishning asosiy g'oyasiga asoslangan harbiy axloq kodeksi paydo bo'ldi. ma'lum bir marosimga. Shunday qilib, samuraylar bir-birlari bilan kurashda yirik fermerlarning dahshatli quroliga aylanadi. 8-asrda Buddizm davlat diniga aylanadi, jamiyatning yuqori qismida tez tarqaladi, oddiy odamlar orasida hali mashhur emas, lekin davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Yaponiya birinchi Minamoto syogunati davrida 1192 yilda mamlakatning tarixiy taqdirida keskin burilish yuz berdi, mamlakat shimoli-sharqidagi nufuzli aristokratlar uyining boshlig'i Minamoto Yerimoto syogun unvoniga ega Yaponiyaning oliy hukmdori bo'ldi. Uning hukumati (bakufu) qarorgohi Kamakura shahri edi. Minamoto syogunati 1335 yilgacha davom etdi. Bu Yaponiyada shaharlar, hunarmandchilik va savdoning gullagan davri edi. Qoidaga ko'ra, shaharlar monastirlar va yirik aristokratlarning qarorgohlari atrofida o'sgan. Dastlab yapon qaroqchilari port shaharlarining gullab- yashnashiga hissa qo'shgan. Keyinchalik Xitoy, Koreya va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari bilan muntazam savdo aloqalari ularning gullab-yashnashida muhim rol o'ynay boshladi. XI asrda. XV asrda 40 ta shahar bor edi. - 85, XVI asrda. - 269, unda hunarmandlar va savdogarlarning korporativ birlashmalari (dza) paydo bo'lgan. Syogun hokimiyatga kelishi bilan mamlakatning agrar tizimi sifat jihatidan o'zgardi. Kichik samuray mulkchiligi yer egaligining yetakchi shakliga aylanadi, garchi nufuzli uylarning yirik feodal egaliklari, imperator va qudratli Minamoto vassallari mavjud bo'lishda davom etgan. 1274 va 1281 yillarda yaponlar bosqinchi mo'g'ul qo'shiniga muvaffaqiyatli qarshilik ko'rsatdi. Birinchi syogunning vorislaridan hokimiyatni Shikkens (hukmdorlar) deb ataladigan Xojo qarindoshlari uyi egallab oldi, ularning ostida yuqori vassallarning maslahat organi qiyofasi paydo bo'ldi. Rejimning asosiy tayanchi bo'lgan vassallar irsiy xavfsizlik va harbiy xizmatni o'tashgan, mulk va mulklarda ma'murlar (dzito) lavozimlariga tayinlanganlar. davlat yerlari , viloyatdagi harbiy gubernatorlar. 22 Bakufu harbiy hukumatining kuchi faqat harbiy-politsiya funktsiyalari bilan chegaralangan va butun mamlakat hududini qamrab olmagan. Syogunlar va hukmdorlar davrida imperator saroyi va Kioto hukumati tugatilmadi , chunki harbiy hokimiyat imperator hokimiyatisiz mamlakatni boshqara olmaydi . Hukmdorlarning harbiy qudrati 1232-yildan keyin imperator saroyi tomonidan sikken hokimiyatini yo q qilishga urinish sezilarli darajadaʻ mustahkamlandi. Muvaffaqiyatsiz bo'lib chiqdi - sudga sodiq bo'lgan otryadlar mag'lubiyatga uchradi. Buning ortidan sud tarafdorlariga tegishli 3000 dona shoen musodara qilindi. Ikkinchi Shogunate Ashikaga Yaponiyadagi ikkinchi syogunat zodagon xonadonlar knyazlarining uzoq davom etgan kurashlari paytida paydo bo'lgan. Ustida (1335-1573) ikki yarim asr davomida mamlakatda fuqarolar nizolari va markazlashgan hokimiyatning kuchayishi davrlari almashib turdi. XV asrning birinchi uchdan birida. markaziy hukumatning pozitsiyasi eng kuchli edi. Syogunlar viloyatlar ustidan harbiy gubernatorlar (shugo) nazoratining kuchayishiga to'sqinlik qildilar. Shu maqsadda ular shugoni chetlab o'tib, mahalliy feodallar bilan to'g'ridan-to'g'ri vassal aloqalarini o'rnatdilar, shugo-g'arbiy va markaziy provinsiyalarni Kiotoda, mamlakatning janubi-sharqiy qismini esa Kamakurada yashashga majbur qildilar. Biroq, syogunlarning markazlashgan hokimiyat davri qisqa muddatli edi. 1441 yilda Syogun Ashikaga Yoshinori feodallardan biri tomonidan o'ldirilganidan so'ng, mamlakatda o'zaro kurash boshlandi, bu 1467-1477 yillardagi feodal urushiga aylandi, uning oqibatlari butun bir asr davomida sezildi. Mamlakatda to'liq feodal tarqoqlik davri boshlanadi. Muromachi syogunligi yillarida mayda va o rta feodal mulkdorlikdan yirik ʻ mulkdorlikka o tish sodir bo ldi. Savdo-iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi tufayli ʻ ʻ mulklar (shoen) va davlat yerlari (kore) tizimi tanazzulga yuz tutib, feodal mulklarining yopiq chegaralarini buzdi. Yirik feodallarning ixcham hududiy egaliklari - knyazliklarning shakllanishi boshlanadi. Viloyat darajasidagi bu jarayon ham harbiy gubernatorlar (shugo ryokoku) mulklarining o'sishi bo'yicha davom etdi. Ashikaga davrida hunarmandchilikni dehqonchilikdan ajratish jarayoni chuqurlashdi. Hunarmandchilik ustaxonalari endi nafaqat metropoliyada, balki chekka hududlarda ham harbiy gubernatorlar qarorgohlari va feodallarning mulklarida to'plangan. Faqat homiyning ehtiyojlariga yo'naltirilgan ishlab chiqarish bozor uchun ishlab chiqarish bilan almashtirildi va kuchli uylarning homiyligi pul mablag'larini to'lash evaziga sanoat faoliyatining ayrim turlari bilan shug'ullanish uchun monopol huquqlarning kafolatini ta'minlay boshladi. Qishloq 23 hunarmandlari sarson-sargardonlikdan o‘troq turmush tarziga o‘tmoqda, qishloqlarning ixtisoslashuvi mavjud. Hunarmandchilikning rivojlanishi savdo-sotiqning o'sishiga yordam berdi. Hunarmandchilik ustaxonalaridan ajratilgan ixtisoslashgan savdo gildiyalari mavjud. Soliq tushumlari mahsulotini tashishda toimaru savdogarlar qatlami yetishib chiqdi, ular asta-sekin turli xil tovarlarni tashuvchi va sudxo'rlik bilan shug'ullanuvchi vositachi savdogarlar sinfiga aylandi. Mahalliy bozorlar bandargohlar, o'tish joylari, pochta stansiyalari, poyafzal chegaralari hududlarida to'plangan va radiusi 2-3 dan 4-6 km gacha bo'lgan hududga xizmat ko'rsatishi mumkin edi. Kioto, Nara va Kamakura poytaxtlari mamlakatning markazlari bo'lib qoldi. Shaharning paydo bo'lish shartlariga ko'ra, ular uch guruhga bo'lingan. Ba'zilar pochta stantsiyalari, portlar, bozorlar, bojxona darvozalaridan o'sgan. Ikkinchi turdagi shaharlar ibodatxonalarda, ayniqsa XIV asrda intensiv ravishda paydo bo'lgan va birinchisi kabi, o'zini o'zi boshqarishning ma'lum darajasiga ega edi. Uchinchi tur harbiylar qasrlari va viloyat gubernatorlari shtab-kvartiralaridagi bozor posyolkalari edi. Ko'pincha feodalning xohishiga ko'ra yaratilgan bunday shaharlar uning to'liq nazorati ostida bo'lib, eng kam etuk shahar xususiyatlariga ega edi. Ularning o'sishining eng yuqori cho'qqisi XV asrga to'g'ri keldi. Mo g ullar bosqinidan so ng mamlakat hukumati mamlakatdagi diplomatikʻ ʻ ʻ va savdo izolyatsiyasini bartaraf etish yo lini belgiladi. Xitoy va Koreyaga hujum ʻ qilgan yapon qaroqchilariga qarshi chora ko rgan Bakufu 1401-yilda Xitoy bilan ʻ diplomatik va savdo aloqalarini tikladi. XV asr o rtalarigacha. Xitoy bilan savdo ʻ monopoliyasi Ashikaga syogunlari qo lida bo lib, keyin yirik savdogarlar va ʻ ʻ feodallar homiyligiga o ta boshladi. Odatda Xitoydan ipak, brokar, parfyumeriya, ʻ sandal daraxti, chinni va mis tangalar olib kelingan, oltin, oltingugurt, ventilyator, ekran, lak, qilich, yog och jo natilgan. Koreya va Janubiy dengiz mamlakatlari, ʻ ʻ shuningdek, 1429 yilda birlashgan davlat tashkil etilgan Ryukyu bilan ham savdo- sotiq olib borildi. Ashikaga davridagi ijtimoiy tuzilma an anaviy bo lib qoldi: hukmron tabaqa ʼ ʻ saroy aristokratiyasi, harbiy zodagonlar va oliy ruhoniylardan, oddiy xalq dehqonlar, hunarmandlar va savdogarlardan iborat edi. XVI asrgacha feodallar va dehqonlarning tabaqa-mulklari aniq o'rnatildi. Mamlakatda kuchli harbiy kuch mavjud bo'lgan 15-asrgacha dehqonlar kurashining asosiy shakllari tinch edi: qochish, iltimosnoma. XVI asrda knyazliklarning o'sishi bilan. qurolli dehqon kurashi ham kuchaydi. Qarshilikning eng ommaviy shakli soliqqa qarshi kurashdir. 16-asrdagi dehqonlar 24 qo zg olonlarining 80%. mamlakatning iqtisodiy rivojlangan markaziy rayonlaridaʻ ʻ o‘tkazildi. Bu kurashning kuchayishiga feodal tarqoqlikning boshlanishi ham yordam berdi. Ommaviy dehqon qo zg olonlari bu asrda diniy shiorlar ostida ʻ ʻ bo lib o tgan va neo-buddaviy Jodo sektasi tomonidan uyushtirilgan. ʻ ʻ Tokugava syogunatining birlashishi Siyosiy tarqoqlik mamlakatni birlashtirish vazifasini* kun tartibiga qo'ydi. Ushbu missiyani mamlakatning uchta taniqli siyosatchisi amalga oshirdi: Oda Nobunaga (1534-1582), Toyotomi XiJoshi (1536-1598) va Tokugava Ieyasu (1542- 1616). 1573 yilda Oda eng nufuzli Daimyoni mag'lub etib, Buddist monastirlarining qattiq qarshiligini bartaraf etib, Ashikaga uyidan so'nggi syogunni ag'darib tashladi. Qisqa siyosiy faoliyatining oxiriga kelib (1582 yilda u o‘ldirildi) u viloyatlarning yarmini, jumladan, poytaxt Kiotoni ham o‘zlashtirib oldi, parchalanishni bartaraf etish va shaharlarning rivojlanishiga hissa qo‘shgan islohotlarni amalga oshirdi. 16-asrning 40-yillarida Yaponiyada paydo bo'lgan xristianlarning homiyligi Buddist monastirlarining murosasiz qarshiligi bilan belgilandi. siyosiy kurs Albatta. 1580 yilda mamlakatda 150 mingga yaqin xristianlar, 200 cherkov va 5 seminariya bor edi. XVII asr oxiriga kelib. ularning soni 700 ming kishiga etdi. Va nihoyat, xristianlar sonining o'sishiga Yaponiyada katolik portugallari tomonidan ishlab chiqarilgan o'qotar qurolga ega bo'lishdan manfaatdor bo'lgan janubiy Daimyo siyosati yordam berdi. Odaning vorisi, mamlakatni birlashtirishni yakunlashga muvaffaq bo'lgan dehqonlardan bo'lgan Toyotomi Xijoshining ichki islohotlari xizmatga yaroqli soliq to'lovchilar mulkini yaratishdan asosiy maqsad edi. Yer davlat soliqlarini to lashga qodir bo lgan dehqonlarga biriktirildi, shaharlar va savdo ustidan davlat ʻ ʻ nazorati kuchaytirildi. Odadan farqli o'laroq, u nasroniylarga homiylik qilmadi, missionerlarni mamlakatdan haydab chiqarish kampaniyasini olib bordi, xristian yaponlarni ta'qib qildi - cherkovlar va bosmaxonalarni vayron qildi. Bunday siyosat muvaffaqiyatli bo'lmadi, chunki quvg'in qilinganlar nasroniylikni qabul qilgan isyonkor janubiy Daimyo himoyasi ostida panoh topdilar. 1598 yilda Toyotomi Xijoshi vafotidan keyin hokimiyat uning sheriklaridan biri Tokugava Izyasuga o'tdi, u 1603 yilda o'zini syogun deb e'lon qildi. Shunday qilib, oxirgi, uchinchi, eng uzoq vaqt (1603-1807) Tokugava syogunati boshlandi. Tokugava uyining birinchi islohotlaridan biri Daimyoning qudratini cheklashga qaratilgan bo'lib, ularning soni 200 ga yaqin edi. Shu maqsadda hukmronlik uyiga dushman bo'lgan Daimyo geografik jihatdan tarqaldi. Bunday tozamaga qarashli shaharlardagi hunarmandchilik va savdo-sotiq shaharlar bilan bir qatorda markazga o tkazilgan. ʻ 25 Tokugavaning agrar islohoti dehqonlarni yana bir bor o'z erlari bilan ta'minladi. Uning ostida sinflar qat'iy chegaralangan: samuraylar, dehqonlar, hunarmandlar va savdogarlar. Tokugava yevropaliklar bilan boshqariladigan aloqalar siyosatini olib bora boshladi, ular orasida gollandlarni ajratib, portlarni hamma, birinchi navbatda katolik cherkovi missionerlari uchun yopdi. Gollandiyalik savdogarlar orqali kirib kelgan Yevropa fani va madaniyati Yaponiyada golland fani (rangakusha) nomini oldi va Yaponiya iqtisodiy tizimini takomillashtirish jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatdi. 17-asr Yaponiyaga siyosiy barqarorlik va iqtisodiy farovonlik olib keldi, ammo keyingi asrda iqtisodiy inqiroz boshlandi. Samuraylar zarur moddiy tarkibni yo'qotib, qiyin vaziyatga tushib qolishdi; dehqonlar, ularning bir qismi shaharlarga ketishga majbur bo'lgan; Daimyo, uning boyligi sezilarli darajada kamaydi. To'g'ri, syogunlarning kuchi hali ham o'zgarmas bo'lib qoldi. Bunda rasmiy mafkuraga aylangan va yaponlarning turmush tarzi va tafakkuriga (axloqiy me'yorlarga sig'inish, oqsoqollarga sadoqat, oila mustahkamligi) ta'sir ko'rsatgan konfutsiychilikning tiklanishi muhim rol o'ynadi. Uchinchi syogunatning inqirozi 30-yillardan aniq bo'ldi. 19-asr Syogunlar kuchining zaiflashuvidan birinchi navbatda qurol kontrabandasi va o'zlarining, shu jumladan harbiy sanoatni rivojlantirish orqali boyib ketgan mamlakatning janubiy viloyatlarining tozamalari Choshu va Satsuma foydalangan. 19-asr o rtalaridaʻ AQSH va Yevropa davlatlari tomonidan “Yaponiyaning zo rlik bilan ochilishi” ʻ markaziy hukumat obro siga yana bir zarba berdi. Imperator chet elliklar va ʻ syogunlarga qarshi harakatning milliy-vatanparvarlik ramziga aylandi va Kiotodagi imperator saroyi mamlakatning barcha isyonkor kuchlarini jalb qilish markaziga aylandi. 1866 yil kuzidagi qisqa qarshilikdan so'ng syogunat quladi va mamlakatdagi hokimiyat 16 yoshli imperatorga o'tdi. Mitsuxito (Meydzi) (1852- 1912). Yaponiya yangi tarixiy davrga kirdi. Shunday qilib, Yaponiyaning o'rta asrlardagi tarixiy yo'li qo'shni Xitoynikidan kam shiddatli va dramatik bo'lmagan, orol davlati bilan vaqti-vaqti bilan etnik, madaniy va iqtisodiy aloqalar olib borgan, siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tuzilish modellarini ko'proq davlatdan o'zlashtirib olgan. tajribali qo'shni. Biroq, o'z milliy taraqqiyot yo'lini izlash o'ziga xos madaniyat, hokimiyat rejimi va ijtimoiy tuzumning shakllanishiga olib keldi. Yapon taraqqiyot yo'lining o'ziga xos xususiyati barcha jarayonlarning katta dinamikligi, ijtimoiy qarama-qarshilikning kamroq chuqur shakllari bilan yuqori ijtimoiy harakatchanlik edi. millatning boshqa madaniyatlar yutuqlarini idrok etish va ijodiy qayta ishlash qobiliyati. 26 Arab xalifaligi (V - XI asrlar. AD) Arabiston yarim oroli hududida miloddan avvalgi II ming yillikda. semit xalqlari guruhiga kirgan arab qabilalari yashagan. V-VI asrlarda. AD Arabiston yarim orolida arab qabilalari hukmronlik qilgan. Bu yarim orol aholisining bir qismi shaharlarda, vohalarda yashagan, hunarmandchilik va savdo-sotiq bilan shug`ullangan. Boshqa qismi cho'l va dashtlarda sarson bo'lib, chorvachilik bilan shug'ullangan. Arabiston yarim oroli orqali Mesopotamiya, Suriya, Misr, Efiopiya va Yahudiya o rtasidagi savdo karvon yo llari o tgan. Bu yo'llarning kesishganʻ ʻ ʻ joyi Qizil dengiz yaqinidagi Makka vohasi edi. Bu vohada arab qabilasi quraysh istiqomat qilgan, qabila zodagonlari Makkaning geografik joylashuvidan foydalanib, o z hududi orqali yuk tashishdan daromad olganlar. ʻ Bundan tashqari Makka G arbiy Arabistonning diniy markaziga aylandi. Bu yerda ʻ islomdan oldingi qadimiy ibodatxona joylashgan edi Ka'ba. tomonidan Afsonaga ko'ra, bu ibodatxona Injil patriarxi Ibrohim (Ibrohim) o'g'li Ismoil bilan birga qurilgan. Bu ibodatxona qadimdan topinib kelinayotgan yerga tushgan muqaddas tosh va kureysh qabilasining xudosiga sig‘inish bilan bog‘liq. Alloh (arab tilidan ilah — usta). VI asrda. n. h. Arabistonda Eronga savdo yo llari harakati munosabati bilan ʻ savdoning ahamiyati pasaydi. Karvon savdosidan daromadini yo‘qotgan aholi tirikchilik manbalarini dehqonchilikdan izlashga majbur bo‘ldi. Ammo qishloq xo jaligiga yaroqli yerlar kam edi. Ularni zabt etish kerak edi. Buning uchun ʻ kuchlar kerak edi va shuning uchun parchalangan qabilalarni birlashtirish, bundan tashqari, turli xudolarga sig'inish kerak edi. Yakkaxudolikni joriy qilish va shu asosda arab qabilalarini birlashtirish zaruriyati tobora aniq belgilab olindi. Bu g'oyani Hanif mazhabi tarafdorlari targ'ib qilgan, ulardan biri edi Muhammad (taxminan 570-632 yoki 633), arablar uchun yangi din asoschisi bo'lgan - Islom. IN Bu din yahudiylik va nasroniylik aqidalariga asoslanadi: yagona Xudoga va uning payg ambariga, qiyomatga, oxirat azobiga ishonish, Allohning ʻ irodasiga so zsiz bo ysunish (arabcha islom – itoat). Islomning yahudiy va ʻ ʻ nasroniy ildizlari payg'ambarlarning ismlari va bu dinlar uchun umumiy bo'lgan 27 boshqa Injil belgilaridan dalolat beradi: Injildagi Ibrohim (Islomiy Ibrohim), Horun (Horun), Dovud (Dovud), Ishoq (Ishoq), Sulaymon (Sulaymon) ), Ilyos (Ilyos), Yoqub (Yoqub), nasroniy Iso (Iso), Maryam (Maryam) va boshqalar Islomda yahudiylik bilan umumiy odat va taqiqlar mavjud. Ikkala din ham o'g'il bolalarni sunnat qilishni buyuradi, Xudo va tirik mavjudotlarni tasvirlashni, cho'chqa go'shtini iste'mol qilishni, sharob ichishni va hokazolarni taqiqlaydi. Taraqqiyotning birinchi bosqichida yangi diniy dunyoqarash – islomni Muhammad alayhissalomning ko‘pchilik qabiladoshlari va birinchi navbatda zodagonlar qo‘llab-quvvatlamadilar, chunki ular yangi din Ka’baga sig‘inishning to‘xtatilishiga olib kelishidan qo‘rqishdi. diniy markazga aylantiradi va shu bilan ularni daromadlaridan mahrum qiladi. 622 yilda Muhammad va uning izdoshlari Makkadan Yasrib (Madina) shahriga quvg'indan qochishga majbur bo'ldilar. Bu yil musulmon xronologiyasining boshlanishi hisoblanadi. Makkalik savdogarlar bilan raqobatlashayotgan Yasri-ba (Madina) qishloq xo'jaligi aholisi Muhammadni qo'llab-quvvatladi. Biroq, faqat 630 yilda kerakli miqdordagi tarafdorlarni to'plagan holda, u harbiy qo'shinlar tuzish va Makkani egallash imkoniyatiga ega bo'ldi, mahalliy zodagonlar yangi dinga bo'ysunishga majbur bo'ldilar, Muhammad e'lon qilganidek, bu ularga ko'proq mos keldi. Ka'ba barcha musulmonlarning ziyoratgohi. Keyinchalik (taxminan 650-yil), Muhammad vafotidan keyin uning va'zlari va so'zlari bitta kitobga jamlangan. Qur'on (arab tilidan tarjimasi o qish deganʻ ma noni anglatadi) musulmonlar uchun muqaddas bo lib qolgan. Kitob 114 ta sura ʼ ʻ (bob)ni o‘z ichiga olgan bo‘lib, unda islom dinining asosiy aqidalari, ko‘rsatmalar va taqiqlar bayon etilgan. Keyinchalik islom diniy adabiyoti deb ataladi sunnat. IN Unda Muhammad haqidagi rivoyatlar mavjud. Qur'on va Sunnatni tanigan musulmonlar chaqirila boshlandi sunniylar va faqat bitta Qur'onni taniydiganlar - Shialar. Shialar qonuniy deb tan olishadi xalifalar Muhammad alayhissalomning (hokimlar, noiblari), musulmonlarning ruhiy va dunyoviy rahbarlari faqat uning qarindoshlari. VII asrda G‘arbiy Arabistonda savdo yo‘llarining ko‘chishi, qishloq xo‘jaligiga yaroqli yerlarning yo‘qligi, aholining ko‘p o‘sishi natijasida vujudga kelgan iqtisodiy inqiroz arab qabilalari rahbarlarini inqirozdan chiqish yo‘lini chet elliklarni qo‘lga kiritish orqali izlashga undadi. yerlar. Bu Qur'onda ham o'z aksini topgan bo'lib, unda islom barcha xalqlarning dini bo'lishi kerak, lekin buning uchun kofirlarga qarshi kurashish, ularni yo'q qilish va mol-mulklarini tortib olish kerakligi aytilgan (Qur'on, 2:186-189; 4: 76-78, 86). 28 Ana shu o‘ziga xos vazifa va islom mafkurasidan kelib chiqib, Muhammadning vorislari – xalifalar bir qator istilolarni boshlab yubordilar. Ular Falastin, Suriya, Mesopotamiya, Forsni bosib oldilar. 638 yilda ular Quddusni egallab olishdi. 7-asr oxirigacha arablar hukmronligi ostida Yaqin Sharq, Fors, Kavkaz, Misr va Tunis mamlakatlari bo'lgan. 8-asrda O rta Osiyo, Afg oniston,ʻ ʻ G arbiy Hindiston, Shimoliy-G arbiy Afrika qo lga kiritildi. 711 yilda arab ʻ ʻ ʻ qo'shinlari boshchiligida Tariq Afrikadan Pireney yarim oroliga suzib ketgan (Tariq nomidan Gibraltar — Tariq tog i nomi chiqqan). Iberiya erlarini tezda zabt ʻ etib, ular Galliyaga yugurdilar. Biroq, 732 yilda Puatye jangida ular Franklar qiroli Charlz Martel tomonidan mag'lubiyatga uchradilar. IX asrning o'rtalariga kelib. Arablar Sitsiliya, Sardiniya, Italiyaning janubiy hududlari, Krit orolini egallab olishdi. Bu arab istilolarini tugatdi, lekin Vizantiya imperiyasi bilan uzoq muddatli urush olib borildi. Arablar Konstantinopolni ikki marta qamal qilishdi. Arablarning asosiy istilolari xalifalar Abu Bakr (632-634), Umar (634-644), Usmon (644-656) va Umaviylar sulolasidan bo'lgan xalifalar (661-750) davrida amalga oshirilgan. Umaviylar davrida xalifalik poytaxti Damashq shahrida Suriyaga ko‘chirildi. Arablarning g'alabalari, ular tomonidan keng hududlarni egallab olinishiga Vizantiya va Fors o'rtasidagi uzoq muddatli o'zaro mashaqqatli urush, arablar tomonidan hujumga uchragan boshqa davlatlar o'rtasidagi tarqoqlik va doimiy dushmanlik yordam berdi. Yana shuni aytish kerakki, arablar tomonidan bosib olingan mamlakatlar aholisi Vizantiya va Fors zulmidan aziyat chekar ekan, arablarni ozod qiluvchi sifatida ko'rgan, ular soliq yukini birinchi navbatda islom dinini qabul qilganlarga kamaytirgan. Ko'pgina sobiq tarqoq va urushayotgan davlatlarning yagona davlatga birlashishi Osiyo, Afrika va Evropa xalqlari o'rtasidagi iqtisodiy va madaniy aloqalarning rivojlanishiga yordam berdi. Hunarmandchilik, savdo rivojlangan, shaharlar o sgan. Arab xalifaligida yunon-rum, eron va hind merosini o zida ʻ ʻ mujassam etgan madaniyat tez rivojlandi. Arablar orqali Yevropa Sharq xalqlarining madaniy yutuqlari, birinchi navbatda, aniq fanlar - matematika, astronomiya, geografiya va boshqalar sohasidagi yutuqlar bilan tanishdi. 750 yilda xalifalikning sharqiy qismida Umaviylar sulolasi ag'darildi. Xalifalar Abbosiylar, Muhammad payg'ambarning amakilari - Abbosning avlodlari edi. Ular davlat poytaxtini Bag‘dodga ko‘chirdilar. Xalifalikning g arbiy qismida Ispaniyada Abbosiylarni tan olmagan Umaviylar ʻ hukmronligini davom ettirdi va poytaxti Kordova shahri bo lgan Kordova ʻ xalifaligiga asos soldi. 29 Arab xalifaligining ikkiga bo linishi kichikroq arab davlatlarining vujudgaʻ kelishining boshlanishi bo lib, ularning boshliqlari viloyatlar hukmdorlari ʻ edi. amirlar. Abbosiylar xalifaligi Vizantiya bilan doimiy urushlar olib borgan. 1258-yilda mo g ullar arab qo shinini mag lub etib Bag dodni egallagach, Abbosiylar davlati ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o z faoliyatini to xtatdi. ʻ ʻ Ispaniya Umaviy xalifaligi ham asta-sekin qisqarib borardi. XI asrda. O zaro ʻ kurash natijasida Kordova xalifaligi bir qancha davlatlarga bo linib ketdi. Bu ʻ Ispaniyaning shimoliy qismida paydo bo'lgan xristian davlatlari tomonidan ishlatilgan: yarim orolni ozod qilish uchun arablarga qarshi kurash boshlagan Leono-Kastilya, Aragon, Portugal qirolliklari - reconquista. IN 1085 yilda ular Toledo shahrini, 1147 yilda Lissabonni, 1236 yilda Kordovani bosib oldilar. Pireney yarim orolidagi oxirgi arab davlati - Granada amirligi 1492 yilgacha mavjud bo'lgan.Uning qulashi bilan Arab xalifaligining davlat sifatidagi tarixi tugadi. Xalifalik arablarning barcha musulmonlar tomonidan ma naviy yetakchiligi ʼ instituti sifatida 1517-yilgacha mavjud bo lib, bu funksiya oxirgi xalifalik ʻ yashagan Misrni egallab olgan turk sultoniga – barcha musulmonlarning ma naviy ʼ boshlig i zimmasiga o tkazilgunga qadar davom etdi. ʻ ʻ Arab xalifaligining bor-yo g i olti asrlik tarixi murakkab, noaniq bo lgan va ʻ ʻ ʻ shu bilan birga Sayyorada insoniyat jamiyati evolyutsiyasida sezilarli iz qoldirgan. VI-VII asrlarda Arabiston yarim oroli aholisining og`ir iqtisodiy ahvoli. savdo yo llarining boshqa zonaga o tishi munosabati bilan tirikchilik manbalarini ʻ ʻ izlashni taqozo etdi. Bu muammoni hal qilish uchun bu yerda yashovchi qabilalar yangi din – islom dinini barpo etish yo‘liga kirishdi, bu din nafaqat barcha xalqlarning diniga aylanishi, balki kofirlarga (g‘ayriyahudiylarga) qarshi kurashga da’vat etishi kerak edi. Mafkura tomonidan boshqariladi Islom, xalifalar arab xalifaligini imperiyaga aylantirib, keng istilo siyosatini olib bordilar. Avvalgi tarqoq qabilalarning yagona davlatga birlashishi Osiyo, Afrika va Yevropa xalqlari o rtasidagi iqtisodiy va madaniy aloqalarga turtki berdi. ʻ Sharqdagi eng yoshlaridan biri bo‘lib, ular orasida eng haqoratli pozitsiyani egallagan, yunon-rum, eron va hind madaniy merosini o‘zida mujassam etgan arab (islom) sivilizatsiyasi G‘arbiy Yevropa ma’naviy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatgan. O'rta asrlarda harbiy tahdid. 30 O'rta asrlarda Sharq mamlakatlari rivojlanishining asosiy xususiyatlari Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o sishi va rivojlanishi bilan: temir qurollar,ʻ sug orish, feodal munosabatlari mustahkamlandi. Ammo ibtidoiy jamoa va ʻ quldorlik munosabatlaridan bu o'tish Evropaga qaraganda sekinroq edi. Yerga davlat egaligi feodallarning hokimiyatini cheklab qo'ydi. Davlat tashkiloti yer uchastkalariga bo'lgan xususiy huquqlar shakllanishi boshlanishidan oldin bu erda paydo bo'lgan. Shtat gipertrofiyalangan umumiy jamoaga aylandi. Ammo bunday ulkan jamoa har kuni qishloqda oqsoqol sifatida uning boshiga ta'sir qila olmadi. Patriarx xalqdan uzoqlashib, xizmatkorlarning yordamiga murojaat qilishga majbur bo'ldi. Ammo bunday patriarx an'anadan tashqari hech narsa bilan cheklanmagan. Xizmatkorlar qurshovida, xalqdan uzoq va ajralgan patriarx ham urf-odatlardan uzoqlashdi. Yakuniy natija despotizmdir. Erga bo'lgan xususiy mulk, shunga qaramay, grantlar hisobidan shakllangan bo'lib, faqat hokimiyatga yaqin bo'lganlar, ya'ni hukmron sinfning eng yuqori qatlami o'rtasida rivojlandi. Qolganlarning mulki kamdan-kam, to'liq bo'lmagan, o'zboshimchaliklarga duchor bo'lgan, bu iqtisodiy tashabbusga salbiy ta'sir ko'rsatgan, shuningdek, turg'unlikka olib kelgan. Evropada o'rta asrlar "feodalizm" so'zining sinonimi bo'lib, bu antik davr va kapitalistik munosabatlar o'rtasidagi davrdir. Sharqda esa antik davr yo'q edi. Sharq sivilizatsiyasi notekis rivojlandi: farovonlik davrlari tanazzul davrlari bilan almashindi. Shuning uchun Sharqda o'rta asrlar chegaralarini qat'iy belgilash qiyin. Sharq sivilizatsiyasi uchun o'rta asrlar yangi davrning dastlabki 17 asrlari hisoblanadi. Sharq tarixida quyidagi bosqichlar ajratiladi: I-VI ichida. AD - feodalizm tug'ilishining o'tish davri; VII-X asrlar - ilk feodal munosabatlari, tabiiy ayirboshlash va qadimgi shaharlarning tanazzulga uchrashi davri; XI-XII asrlar - mo'g'ullargacha bo'lgan davr, feodalizm gullagan davrining boshlanishi, madaniyatlarning rivojlanishi 31 XIII asrlar - feodal jamiyati rivojlanishini to'xtatgan mo'g'ullar istilosi davri; XIV-XVI asrlar - mo'g'ullardan keyingi davr, ijtimoiy taraqqiyotning sekinlashishi, hokimiyatning despotik shakli. Geografik jihatdan O rta asr Sharqiʻ hududlarni o'z ichiga oladi: Shimoliy Afrika, Yaqin va O rta Sharq, Markaziy va O rta Osiyo, Hindiston, Shri- ʻ ʻ Lanka, Janubi-Sharqiy Osiyo va Uzoq Sharq. sharqiy feodal sultonligi samuraylari O'rta asr Sharqi Evropadan turli sivilizatsiyalarning mavjudligi bilan ajralib turardi. Sharqdagi ba zi sivilizatsiyalar antik davrda vujudga kelgan; ʼ Buddist Va hind Men Hinduston yarim orolidaman, Taochi-konfutsiy - Xitoyda. Boshqalari o'rta asrlarda tug'ilgan: musulmon Yaqin va O'rta Sharqdagi sivilizatsiya, hind-musulmon - Hindistonda, Hindu va musulmon - Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida, Buddist Men Yaponiya va Janubi-Sharqiy Osiyodaman, konfutsiy - Yaponiya va Koreyada O'rta asr Sharqi evropaliklar uchun boylik va hashamat ramzi edi. U erda 18- asrning oxirigacha turmush darajasi G'arbga qaraganda ancha yuqori edi va shaharlar soni Evropadagidan ko'p edi. Sharqning yirik shaharlarida hunarmandchilik rivojlanib, o rta asrlar uchun juda yuqori darajaga yetdi. Yevropa ʻ Sharqdan ipak, chinni, qurol-yarog', ziravorlar sotib oldi. Shu bilan birga, o'rta asr Sharqining hayoti notinch edi. Qadimgi imperiyalar parchalanib, ularning o rnida yangi davlatlar paydo ʻ bo ldi. Ko'chmanchilar to'dalari tsivilizatsiyaning mavjudligiga tahdid solib, ʻ qadimgi madaniyat markazlarini vayron qildi. Agar XII asrga kelib G'arbiy Evropa. asosan bu xavfdan xalos bo'ldi, keyin Sharqda uzoq vaqt keyinchalik ko'chmanchilar bilan kurash davom etgan. Sharq hech qachon bir butun bo lmagan: ulkan tubsizlik ko chmanchi ʻ ʻ qabilalar va o troq madaniyatlarni bir-biridan ajratib turardi, qadimgi ʻ tsivilizatsiyalar (Hind va Xitoy) va 6-7-asrlarda paydo bo lgan yoshlarning tarixiy ʻ yo llari har xil edi. n. e. (arab va yapon). ʻ 32 Ushbu tsivilizatsiyalarni alohida ko'rib chiqishdan oldin, mumkin umumiylikni ajratib ko‘rsatish xarakter xususiyatlari : Davlat yerning oliy egasidir. Kimning kuchi bor bo'lsa, uning mulki bor; Jamiyat va davlatning asosini qishloq jamoasi tashkil etadi; Xususiy mulk faqat yordamchi rol o'ynaydi va davlat hukmronlik qiladi; Ilgari ma'muriy rol o'ynagan yirik shaharlarning mavjudligi, diniy markazlar, shuningdek, xalqaro savdo markazlari. Sharqning barcha davlatlarida iqtisodiy tizim quyidagi sxema bo'yicha tashkil etilgan: yerga ishlov beruvchilar jamoalarga birlashgan. Jamoalar yerga ishlov berish va dehqonchilik uchun barcha zarur resurslardan: suv, o'rmon, shahar atrofi va boshqalardan foydalanish huquqiga ega edi. Ammo yer va uning boyliklariga egalik qilish va uni tasarruf etish huquqi davlat apparati qo‘lida edi. Shuning uchun Davlat apparati qanchalik samarali ishlasa, soliqlar shunchalik muntazam va yetarli hajmda undirilar edi. Davlat kuchli va qudratli edi. Uning kuchi dehqon yoki hunarmandning mahsuldorligidan oshdi. Ammo butun jamiyat hayoti buzildi: qo'zg'olon, ocharchilik, davlatlar vayron bo'ldi va hokazo. Ikkita asosiy sabab davlatni vayron qildi: asossiz hukmdorlar soliqlar miqdorini oshirib yuborganida, qo'zg'olonlar sodir bo'lgan yoki ko'chmanchilar bosqinlari an'anaviy turmush tizimini buzgan. Jamiyat davlatga soliq to'lagan, Davlat esa kanallar, yo'llar, ko'priklar, ibodatxonalar va boshqalarni qurdi. Davlat apparati ishlab chiqarilgan mahsulotlarni taqsimlash imkoniyatiga ega bo'ldi va shunga mos ravishda mulkchilikda o'z ulushini oldi. Shaxsning davlat apparatida egallagan mavqei qanchalik baland bo'lsa, uning ulushi shunchalik ko'p bo'ladi. Shuning uchun biz Sharq sivilizatsiyasining o'ziga xos xususiyati mulk kuchining mavjudligi edi, deymiz. Feodal munosabatlarining rivojlanishiVII- XIIasrlar Ilk o'rta asrlar hujjatlaridan kelib chiqadiki, maharajalar - knyazlar qishloq jamoalariga tegishli yerlarni alohida shaxslarga, ibodatxonalar va ruhoniylarga - braxmanlarga taqsimlagan. Bundan tashqari, er xizmat ko'rsatish sharti bilan berildi. Ammo baribir, erta o rta asrlarning dastlabki davrida Hindistondagiʻ yerlarning katta qismi knyazlarning o zlariga tegishli edi. ʻ 33 Kichik va katta patriarxal oilalar guruhidan iborat qishloq jamoalari mavjud edi. Har bir oila ekin maydonlarining merosiy ulushiga ega bo'lib, unda mustaqil xo'jalik yuritgan. Hindistondagi har bir qishloq jamoasida hunarmandlar va jamoat xizmatkorlari, temirchilar, duradgorlar, kulollar, sartaroshlar, kir yuvishchilar, qorovullar va cho'ponlar bo'lgan. Ular jamoa tomonidan hosilning ma'lum ulushi shaklida yordam oldilar. Bundan tashqari, ayrim toifadagi hunarmand va xizmatchilar jamoadan kichik yer maydonlarini olib, ularda o z xo jaliklariniʻ ʻ yuritgan. Oqsoqol jamoa boshlig'i edi. Hujum sodir bo'lgan taqdirda u ham sudya, ham harbiy rahbar edi. U va jamoa kotibining qo'shimcha yer uchastkalari, yirik fermer xo'jaliklari bor edi va ular o'z jamoalari a'zolari yoki yangi kelganlarning mehnatini ekspluatatsiya qilishga kirishdilar. Bu mayda feodallarning vujudga kelishi uchun imkoniyat yaratdi. Feodal ekspluatatsiyasi shakllari Dehqonlarning feodal ekspluatatsiyasining ustun shakllari - jamoa a'zolari edi oziq-ovqat ijarasi va mehnat xizmati (irrigatsiya inshootlari, qal'alar, saroylar, ibodatxonalar, ko'priklar va yo'llar qurish bo'yicha ishlar). Feodallar chorva mollari, dastgohlar, o'simlik moyi siqish uchun presslar, uy qurish huquqi, to'y va boshqa oilaviy bayramlar uchun maxsus rekvizitsiyalar oldi. Mahalliy hokimiyatlar dehqonlardan jamoat binolarini saqlash, mahalliy ma'muriy va politsiya apparatlari uchun to'lovlar, diniy bayramlar va boshqalar uchun pul yig'ishdi. Biroq yiliga kamida ikki marta hosil beradigan sug'orma dehqonchilik sharoitida dehqonlarning bir qismi bozorlarda sotilgan zarur mahsulotdan ortiqcha mahsulot olish imkoniyatiga ega bo'ldi. Dehqonlarning qarshiligiga qaramay, Hindistonning iqtisodiy rivojlangan mintaqalarida jamoa a'zolarining asosiy qismi allaqachon 7-asrda. edi feodal boshlig'iVahaqiqiy dehqonchilik. Ularning ehtiyojlarini qondirish uchun feodallar hunarmandlarni shaharlarga joylashtirdilar. Feodallar, ayniqsa, hashamatli buyumlar ishlab chiqarishni rag'batlantirdilar, ular nafaqat o'zlari iste'mol qildilar, balki sotdilar. Hunarmandlar eng yaxshi paxta va shoyi gazlamalar, gilamlar, oltin, kumush va qimmatbaho toshlardan yasalgan zargarlik buyumlari, fil suyagidan, lakdan yasalgan badiiy buyumlar va hind daraxtining qimmatbaho turlarini yasadilar. Hunarmandlar shuningdek, qurol-yarog , charm buyumlar, palankinlar, ot va fil bezaklari va ʻ 34 boshqalar yasagan. Hunarmandlar to'quvchi, zargar, etikdo'z, qurol ustasi, yog'och o'ymakorligi va boshqalarning professional kastalariga birlashgan. Har bir kastani usta va kasta kengashi boshqargan, ular ishlab chiqarishda ham, kundalik hayotda ham kasta qoidalarining bajarilishini nazorat qilib, ularni buzganlarni jarimalar va hatto kastadan chiqarib yuborish bilan jazolardi. Bularning barchasi kasta tashkilotlari edi feodallarga bo'ysungan va o'zaro javobgarlik asosida soliqlarni to'lash uchun javobgar bo'lgan. Indus kasta tuzilishiYian o'rta asrlar jamiyati Qadim zamonlarda to'rtta katta guruh bor edi - varnalar. Brahmanlar vakshatriyalar - yuqoriroq hukmronlik qilgan va jang qilgan INaishyaVasudralar - pastdagilar dalada va ustaxonalarda ishlagan. O'rta asrlarda ichidaarns kasb yoki kasblarga bo linib keta boshladi.ʻ Brahmanlar - farmatsevtlar, shifokorlar, o'qituvchilar va boshqalar. TOshatriVa - jangchilar, amaldorlar va boshqalar. Yevropaliklar bu guruhlarni chaqirishgan kastalar . X asrga kelib. kastalar soni bir necha mingga etdi. Har bir kastaning o'ziga xos belgilari, marosimlari, bezaklari, xulq-atvor qoidalari bor edi. Kelin yoki kuyovni faqat o'z tabaqasidan izlash, bolalarni faqat tabaqaning urf-odatlari va an'analariga ko'ra tarbiyalash mumkin edi. Kastalar quyi va yuqoriga bo'lingan. Shuningdek, "tegib bo'lmaydiganlar"ning maxsus kastasi ham bor edi. Yuqori tabaqalarning vakillari hatto quyi kastalarning yonida bo'lolmadilar, qo'llaridan ovqat yoki suv olishmaydi. Hatto "Tegib bo'lmaydiganlar" ning soyasi ham yuqoriroqlarni "tahqirlashi" mumkinligiga ishonishgan. Muqaddas matnlarni faqat yuqori odamlarning vakillari o'qishlari va tinglashlari mumkin edi. Bu urf- odat va an’analarni buzganlar qattiq jazolandi. Turli kastalar vakillari jamoalarga birlashgan hind jamiyatining tayanchi bo'lganlar. Ular unga ichki barqarorlikni ta'minladilar. Turli kastalar o'rtasida mahsulot va xizmatlar almashinuvi mavjud edi. Jamiyat barcha masalalarni o'zi hal qildi: u kengashni, sudyalarni, soliqlarni to'lashni, jamoat ishlariga odamlarni ajratdi. Jamiyatda turmush qoidalarini buzganlar jazolanishi mumkin edi - jamiyatdan chiqarib yuboriladi. Kimdanxitoylik sayohatchining eslatmalari Xuan Zang (7-asr) 35 Tog'lardan tashqarida qassoblar, baliqchilar, axlatchilar, shifokorlar, kir yuvishchilar, sayohatchilar, qabr qazuvchilar, jallodlar va boshqalar yashaydi.haqidaHa. Ko'chalarda bu odamlar yo umuman ko'rinmaydi yoki kerakli joyga etib borguncha chap tomonda yuradilar. Ularning turar joylari devorlar bilan o'ralgan va shahar tashqarisida joylashgan. Hinduizm Hindiston feodal jamiyati O'rta asrlarda Hindistonda bir nechta dinlar mavjud edi. Dre asosidaichidaeramizning 1-ming yillikdagi dini. Hinduizm shakllangan. Birinchi o'rinda uchta xudoga sig'inish keldi: Vishnu, Shiva va Brahmi. Ularning sharafiga ibodatxonalar qurilib, boy qurbonliklar keltirildi. Vishnu va Shiva xudolari sharafiga knyazlar ulug'vor ibodatxonalar qurdilar, u erda o'zlarining suratlarini joylashtirdilar va yuzlab brahman ruhoniylari xudolarga tirik er yuzidagi hukmdorlar sifatida xizmat qildilar. Maxsus kunlarda ruhoniylar shtatning turli burchaklaridan minglab odamlarni to'plagan bayramlar o'tkazdilar. Brahminlar ta'limotni yaratdilar, unga ko'ra boshqa barcha xudolar, ular hurmat qiladigan shaklda, faqat Vishnu va Shivaning mujassamlanishi edi. Natijada, yagona diniy tizimning rivojlanish tendentsiyasi turli xil, ko'pincha bir-biriga zid bo'lgan diniy e'tiqod va marosimlarning uyg'unlashuviga olib keldi. ularning jami Hinduizm deb ataladi. Hindlar o'limdan keyin ruhlarning ko'chishiga ishonishgan. Agar inson qadr- qimmat bilan yashagan bo'lsa, keyingi hayotda u yuqori tabaqada qayta tug'ilishi mumkin edi, aks holda u pastroqda qayta tug'ilgan yoki hayvon, o'simlik, toshga aylangan. Hindular hayvonlarni ilohiylashtirgan. Ayniqsa sigirlar. Ularni o'ldirish taqiqlangan. Hindular muqaddas Gang daryosiga ham sig'inardilar. Hindistonning ikkinchi dini edi Buddizm , bu erda VI asrda paydo bo'lgan. Miloddan avvalgi. Budda insonning butun hayoti azob-uqubatlardan iborat, shuning uchun uning ruhi erdagi hamma narsadan ozod bo'lishi va oliy tinchlikka intilishi kerakligini o'rgatgan. U boylikni, rohat-farog‘atni unutishga, faqat haqiqatni gapirishga, jonzotni o‘ldirmaslikka chaqirdi. V asrdan boshlab Hindistonda buddizm tanazzulga yuz tutdi, lekin Xitoy, Yaponiya, Koreya, Mo'g'uliston va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida tez tarqalmoqda. Buddizm xristianlik va islom bilan bir qatorda yana bir jahon diniga aylandi. 36 Hindistonga musulmon bosqinchilar kelishi bilan, Islom . Qayd etilgan dinlardan tashqari Hindistonda yuzlab mahalliy kultlar tarqalgan. Dehli sultonligining tashkil topishi Hindistonda 4—6-asrlarda Guptalar sulolasi hukmronligida Guptalar davlati mavjud edi. Guptalar hukmronligi Hindiston tarixiga milliy adabiyotning asosiy qonunlari ishlab chiqilgan oltin davr sifatida kirdi. tasviriy san'at , arxitektura va falsafa. Lekin VI asr oxiridagi xunlarning bosqinlari tufayli . u mavjud bo ' lishni to ' xtatdi . 7-asrda Hindistonda 70 ga yaqin knyazlik bo lgan, ularning hukmdorlari rajalar vaʻ maharajalar bo lib, ular o zaro kurashgan. ʻ ʻ Qo'shnilar - musulmonlar Hindistonni o'ziga bo'ysundirishga intildilar. Mamlakat ko'plab reydlar va talon-tarojlarni boshdan kechirgan. Bosqinchilar Hindistondan katta boyliklarni olib chiqib ketishdi va o'n minglab hindularni qullikka olib ketishdi. Ko'pgina shaharlar xarobaga aylandi. Mamlakatning eng boy ibodatxonalari butunlay talon-taroj qilindi va vayron qilindi. Parchalangan hind knyazliklari bu bosqinlarga qarshi tura olmadilar va sekin-asta Hindiston shimolida musulmon bosqinchilari boshchiligidagi yirik davlat tashkil topdi. Dehlithsultonlik. Dehli sultonligi mavjudligining boshlanishi 1206 yilda, musulmon hukmdorlaridan birining qo'mondoni Dehli shahrini o'zining poytaxtiga aylantirgan holda o'zini sulton deb e'lon qilganida qo'yilgan. Asta-sekin sultonlar hokimiyati butun Shimoliy va Markaziy Hindistonga tarqaldi va ba'zida ular Janubiy Hindistonni ham qo'lga kiritdilar. Hindiston yerlarining katta qismi musulmon jangchilari va masjidlar o rtasida taqsimlangan. Hind knyazlari musulmonlarga ʻ itoat qilishlari kerak edi. Davlatda oliy hokimiyat sultonga tegishli edi. Adolatni musulmon ruhoniylari amalga oshirgan. Butun davlat apparati armiya kabi musulmonlardan iborat edi. Musulmonlar soliqlardan ozod qilindi. Hindistonda Dehli sultonligi davrida musulmon diniy binolari - masjidlar, minoralar, maqbaralar va madrasalar qurilishi boshlandi. Dehli sultonligining mavjudligi, musulmon feodallarining hukmron sinfining paydo bo'lishi, hindular va musulmonlarning uzoq vaqt birga yashashi va o'zaro ta'siri Shimoliy Hindistonda yangi kuchli musulmon imperiyasining paydo bo'lishiga tayyorladi - Mug'ullar imperiyasi. Dehli sultonligining davlat tuzilishi 37 Ekspluatatsiya qilingan dehqonlarni bostirish, yangi hududlarni egallash, shuningdek, Balban boshchiligidagi Dehli sultonligida ularning mulklarini tashqi dushmanlardan himoya qilish uchun; kuchli davlat apparati va yollanma askarlarning ulkan armiyasi. To'liq hokimiyat Sulton qo'lida to'plangan edi. Uning eng yaqin yordamchisi bosh vazir edi. Dehli sultonligi hududi bir qancha hududlarga bo lingan bo lib, bu hududlarni uning oila a zolari va musulmonlarningʻ ʻ ʼ oliy zodagonlari boshqargan. Ular yer solig'i va boshqa to'lovlarni yig'ib, yollanma qo'shinlar yordamida xalqning noroziligini bostirdilar. Gubernatorlar o'z hududlaridan tushgan daromadlarni tasarruf etishdi, lekin Sultonning xazinasiga soliq yubordilar. Ular aslida mustaqil hukmdorlar edi. Musulmon feodallari o z mavqelarini ʻ mustahkamlash maqsadida hindularni islom dinini qabul qilishga undadilar. Ular musulmonlarga armiyada va boshqaruv apparatida yuqori lavozimlarni egallashda alohida imtiyozlar berdilar, soliq imtiyozlari va boshqa bir qator kichikroq imtiyozlar berdilar. Dehli sultonligining davrdagi tashqi va ichki holatiuning gullagan davri 13-asrning ikkinchi yarmida mo g ul xonlari tomonidan xavf shu qadar katta ʻ ʻ bo lganki, Dehli sultonlari Hindistonning hali bosib olinmagan hududlariga qarshi ʻ hujumlarini to xtatishga majbur bo ladilar. Sultonlar tashqi dushmanlar bilan bir ʻ ʻ qatorda yirik feodallarga qarshi ham doimiy kurash olib borishlari kerak edi. Biroq yollanma qo‘shinlarni ta’minlash uchun katta mablag‘ talab qilinib, sulton xazinasini tugatdi. Sultonning xazinasini to'ldirish uchun soliqlarni oshirdi , hosilning yarmini dehqonlardan tortib olish. Sulton shu yillarda o'z qudratining cho'qqisiga chiqdi. Biroq, dehqonlarning haddan tashqari ekspluatatsiyasi, oxir-oqibat, ularning avj olishiga olib keldi. dehqonlar qo'zg'olonlari . Bu tartibsizliklar davrida zabt etilgan knyazliklarning ko pchiligi Dehlidan uzoqlashib ketdi. Dehqonlar butunlay ʻ vayronaga keltirildi. Mamlakatda ocharchilik boshlandi, dehqonlar yerlarini tashlab, o'rmonlarga qochib ketishdi. Dehli sultonligining qulashi Agressiv siyosat davlatning parchalana boshlagan ichki qudratiga putur yetkazdi. XIV asr oxirida. Dehli sultonligi 13-asr boshlariga qaraganda kichikroq hududni egallagan. U allaqachon sultonlik qulagandan keyin paydo bo'lgan kuchli qo'shnilarning bosqiniga qarshi kurashishi kerak edi. Doimiy urushlar saltanat va 38 uning qo‘shnilarini zaiflashtirib, vayron qildi. Bundan foydalanildi Mo'g'ullar shimoliy Hindistonga muntazam bosqinlar uyushtirib, shaharlar va aholini talon-taroj qila boshlagan. 1398 yilda u Hindistonga yurish qildi Temur . Uning kampaniyasining asosiy maqsadi Hindistonni o'z mulkiga qo'shib olish emas, balki talonchilik edi. Temurning 120 minglik qo shini Shimoliyʻ Hindiston shaharlaridan o t va qilich bilan o tdi. Temur musulmon bo'lsa-da, uning ʻ ʻ yo'liga kim to'g'ri kelganini - hindumi yoki musulmonmi, unchalik tushunmasdi. G'oliblar rahm-shafqatiga taslim bo'lgan Dehli shahri ham talonchilik va qotillik ob'ektiga aylandi. Temur O'rta Osiyoga qaytib kelgach, o'zi bilan juda ko'p asirlarni, ayniqsa hunarmandlarni olib ketdi. Temur poytaxti Samarqand asosan asirga olingan hindlar qo li bilan qurilgan. Bu qattiq bosqinchi o'tgan hududlar ʻ cho'lga aylandi. 1413 yildan Dehli sultonligi o z faoliyatini to xtatdihaqidakatta ʻ ʻ va kuchli kuch kabi harakat qilish . Shimoliy Hindiston bir qancha knyazliklarga parchalanib ketdi. Ularning hukmdorlari o'z fuqarolariga ko'p vazifalar qo'ydilar. Dehqonlar hosilning deyarli yarmini topshirishga, yo'llar, ko'priklar, ibodatxonalar, saroylar va qal'alar qurishda ishlashga majbur bo'ldilar. Ular kanallar, to'g'onlar va suv omborlarini kuzatib borishlari shart edi. Bundan tashqari, dehqonlar chorva mollari, dastgohlar, o‘simlik yog‘ini siqish, kulba qurishga ruxsat olish, to‘yxona va boshqa ko‘p narsalar uchun soliq to‘lagan. Shahar hunarmandlari ham shafqatsiz ekspluatatsiyaga uchragan. Temurning yurishlari va Dehli sultonligi parchalanganidan keyin vujudga kelgan yigirma davlatlar o'rtasidagi o'zaro kurashdan so'ng Hindiston zaiflashgan va Evropaga kirib borish xavfidan himoyalanmagan edi. Buyuk Mo'g'ulning kuchi (XVI- XVIIasrlar). RefoRmy Shoh Akbar 1526 yilda O rta asrlarda Hindiston Buyuk M.ning kuchiga ʻ aylandihaqidamaqsadlar taxminan 200 yil davom etgan. Hindiston Mo'g'uliston mamlakatidan kelgan Muhammad Bobur tufayli Mo'g'ul davlatiga aylandi, mos ravishda bu mamlakatning barcha aholisi Mug'ullar deb ataldi. Bobur qisqa muddat hukmronlik qildi. 1530-yilda vafot etdi va butun o rta asr ʻ Hindistonini o g li Humoyunga vasiyat qildi. Ammo u uzoq vaqt hukmronlik ʻ ʻ qilmadi - saroydagi marmar zinapoyalar bo'ylab tushishlardan birida u yiqilib, bo'ynini sindirdi. Uning 13 yoshli o‘g‘li Akbar taxtga o‘tirdi. Mug'allar dastlab hukmronlik qildilar deyarli yarim asrlik hukmronlik (1556 yildan 1605 yilgacha) Gang va Jamnaning ikki daryosidan tashqariga chiqmagan. Uning hukmronligi oxirida faqat Hinduston yarim orolining janubiy qismi Mug'allar davlati chegaralaridan tashqarida qoldi. 39 Akbarni haqli ravishda o'rta asrlarning eng ko'zga ko'ringan odamlaridan biri deb hisoblash mumkin. U davlat chegaralarini kengaytirdi, mamlakatda iqtisodiyotni o'rnatdi, lekin uning eng katta yutug'i diniy islohot bo'ldi. Akbar yoshidan ham donishmand bo‘lib, tartibsizliklar va qo‘zg‘olonlarning oldini olish uchun barcha diniy jamoalarni tenglashtirish zarurligini tushundi. U barcha g‘ayrimusulmonlardan olinadigan soliqni bekor qildi, ko‘plab namozxonalar qurdi. Akbar hukmronligining yarim asrida davlat hokimiyatini markazlashtirish, imperiya qudratini mustahkamlash, savdo-sotiqni rivojlantirish maqsadida bir qator islohotlarni amalga oshirdi. Mug'allar imperiyasining aholisi ko'p tilli edi, ijtimoiy rivojlanishning turli darajalarida edi, kasta to'siqlari bilan bo'lingan. Lekin ko'pchilik qishloq jamoasining tor dunyosida yashagan. Barcha huquq va majburiyatlar otadan o‘g‘ilga meros bo‘lib qolgan. Mana nimaga qishloq jamoasi juda barqaror bo lib, o rta asr hind jamiyatining asosi bo lgan.ʻ ʻ ʻ Biroq, Hindiston o'rta asrlarda nafaqat urushlar bilan mashhur edi. O'sha paytda san'at va estetika juda jiddiy rivojlandi. Akbarning merosxo'rlaridan biri mashhur Shoh Jahon bo'lib, u o'zining go'zal rafiqasi Mumtaz-i Mahalga muhabbat bilan o'zini abadiylashtirdi. Shoh Jahon o'zining fors go'zalligini juda yaxshi ko'rar edi va u 1630 yilda vafot etganida, yuragi ezilib, xotiniga daryo bo'yida qabr qurishni buyurdi va uni Toj Mahal - Saroy toji deb ataydi. 1656-yilda imperator og‘ir kasal bo‘lib qoldi va taxt uchun navbatdagi kurash boshlanib, taxtga islom dini tarafdori bo‘lgan va O‘rta asr Hindistonida boshqa dinlarga qarshi har tomonlama kurashgan Aurangzeb o‘tirdi. U ko'plab hind ibodatxonalarini vayron qilishni buyurdi, raqs va musiqani taqiqladi. Akbar shunday urinishlar bilan barpo qilgan hamma narsani Aurangzeb vayron qildi. Qo'zg'olon va urushlar bo'ldi. O'rta asrlar Hindiston tarixida hinduizmga e'tiqod qiluvchi Hindistonning tub aholisi - Murathalar qo'zg'oloni ayniqsa sezilarli bo'ldi. Ular mamlakatni mug'allardan ozod qilish uchun bosh ko'tardilar. Ular to'satdan Mug'al aholi punktlari va otryadlariga hujum qilib, ularni mag'lub etib, o'ljalarni olib, darhol g'oyib bo'ldilar. 1674 yilda Marathalar hukmdori Shivaji Pune shahrida toj kiygan o'zining mustaqil davlatiga asos soldi. Buyuk mo‘g‘ul Aurangzeb 49 yil taxtda hukmronlik qildi. Bu yillar davomida u nafaqat hindular, balki o'z atrofidagilar tomonidan ham nafratlangan. Har kuni bostirilishi kerak bo'lgan qo'zg'olonlar bo'lardi, har kuni birovning qoni to'kiladi va faqat 89 yoshida o'lim to'shagida Aurangzeb hayot behuda o'tganini tan oldi. 40 Uning o'limidan keyin Mug'allar imperiyasi quladi. O'rta asrlardagi Hindistonning keyingi uchta hukmdori boy feodallar qo'lida qo'g'irchoqlar edi, mamlakat yana o'zaro urushlar tufayli zaiflashdi. Hindistonni ingliz mustamlakasiga aylantirish vaqti yaqinlashayotgan edi, ammo bu butunlay boshqacha hikoya. Yevropa savdo kompaniyalariga uyushgan bosqinchilik XVI asrda. Mug'allar imperiyasiga Hindistonda muvaffaqiyatli o'rnatilgan Evropa savdo kompaniyalari kirib boradi. Bu kompaniyalar nafaqat savdo-sotiq, balki siyosat bilan ham shug'ullangan, bu esa Hindistonning mustamlakachilar tomonidan bosib olinishining boshlanishi edi. Ayniqsa, g'ayratli inglizlar o'zlarining G'arbiy Hindiston kompilekinniei. Amsterdam savdogarlar 17-asr boshlarida birlashgan. IN Sharqiy Hindiston kompaniyasi , u qirolicha qo lidan nafaqat Sharq bilan barcha savdo-sotiqdaʻ monopoliya, balki ittifoq va bitimlar tuzish, e lon qilish va urush boshlash, ʼ mahalliy aholini qatl etish va kechirish huquqini ham oldi. Gollandiya bilan hamkorlik qildi Angliya mustamlakachilikka qarshi kurashda Ispaniya Va Portugaliya . portugallarni haydab chiqarish, golland savdogarlar savdo ustidan shafqatsiz nazorat o'rnatdilar. Majburiy arzon narxlar va orollarga guruch yetkazib berilmasligi mahalliy aholini ochlik va yo'q bo'lib ketishga mahkum qildi. 1621 yilda Banda orolining aborigenlarining qo'zg'oloni gollandlar tomonidan bostirildi. 115 ming aholidan faqat 300 nafari qochib qutulgan. Darhaqiqat, butun bir xalq mavjud bo'lishni to'xtatdi. Gollandiyaliklar aholi soni kamaygan orollarda mahalliy qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishni tashkil qilish uchun hatto plantatsiya qulligidan ham foydalanganlar. Ammo faqat XVII asrning o'rtalarida. Nihoyat, gollandlar Indoneziya va unga tutash orollarda mustahkam o'rin egallashga muvaffaq bo'lishdi. Sohil bo'yida savdogarlar turli xil tovarlar bilan to'plangan bir qancha port shaharlari bo'lgan, ulardan eng qimmati oltin, kumush va otlar edi. Paxta matolari, ziravorlar, fil suyagi, qimmatbaho toshlar, qimmatbaho daraxt turlari eksport qilindi. Hindistondan hunarmandchilikdan tashqari guruch, bo'yoqlar, ayniqsa, ko'plab ziravorlar eksport qilingan. Chet ellik savdogarlar barcha tovarlar uchun oltin va kumush bilan saxiylik bilan to'lashdi. Hindistonda bu qimmatbaho metallarning zaxiralari shakllangan. Hindiston madaniyati 41 Ilk o'rta asrlarning eng mashhur madaniy yodgorliklari Adjanin va Ellorada joylashgan.Adjaniya asosan buddist monastirlarining devor rasmlari bilan mashhur bo'lgan. Elloraning ma'bad majmualari o'zining haykaltaroshligi bilan mashhur bo'lib, ular erta o'rta asrlardan boshlab ibodatxonalarni bezashda asosiy o'rinni egallagan. X-XII asrlarda Hindistonning janubida. bronza haykaltaroshlik keng tarqalmoqda. Hindu xudolarining haykallari va haykalchalari orasida asosiy o'rinni Xudoning surati egallaydi. Shiva. U ko'p qurolli Natarajan, raqs xudosi sifatida namoyon bo'ladi. Eramizning boshidan boshlab Hindistonda o'nlik sanoq tizimi qo'llanila boshlandi. Matematiklar kasrlardan foydalanganlar, raqamlarning maydoni va hajmini hisoblaganlar. Aryabxata Pi sonini hisoblab chiqdi va Yer o'z o'qi atrofida aylanadigan shar ekanligini aytdi. Insonning ichki tuzilishini o'rgangan shifokorlar 200 tagacha operatsiyani bajarishlari mumkin edi. Mamlakat me'morchiligi o'zining ajoyib xilma-xilligi bilan ajralib turardi. Boshida xplekinbiz qoyalarga o‘yib tashladik . Ular asrlar davomida qurilgan. Ularning devorlari freskalar bilan bo'yalgan. 7-asrdan boshlab. Hind ibodatxonalari minoralar shaklida qurila boshlandi. Ularning devorlari bo'rtma, haykal va tosh o'ymakorligi bilan qoplangan. 13-asrdan boshlab Hindiston san'atida musulmon naqshlari paydo bo'ldi - maqbaralar, masjidlar, saroylar qurilgan. Ularning haykallari yo'q edi, lekin bu binolar chiziqlarning aniqligi bilan hayratlanarli edi. Agradagi Toj Mahal ayniqsa mashhur. Mug ullar davrida naqqoshlik, ayniqsa, kitob miniatyurasi san atiʻ ʼ rivojlandi. X-XII asrlarda Shimoliy Hindistonning bosib olinishi. Musulmonlar Hindistonga Markaziy Osiyo, Yaqin va O'rta Sharqning yangi madaniy an'analarini olib kelishdi. Hindistonda arkli, gumbazli va gumbazli inshootlar qurila boshlandi. Yangi turdagi binolar (masjidlar, minoralar, maqbaralar) ham paydo bo ldi. ʻ Hindistonning fanga qo‘shgan hissasi ham katta. Shunday qilib, o'nlik sanoq tizimini yaratish nihoyatda muhim bo'ldi. Hindistonlik olimlar sayyoralarning joylashishini hisoblash uchun jadval yaratdilar. Olim va astronom Arnabxata Yer shar shaklida bo‘lib, o‘z o‘qi atrofida aylanadi, degan fikrni ilgari surdi. Hind olimlarining ko plab astronomik asarlari arab tiliga tarjima qilingan. Shu tufayli bu ʻ asarlarda o‘z ifodasini topgan g‘oyalar boshqa mamlakatlarga ham kirib bordi. 42 Ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar. O‘z zamonasining buyuk davlatlari bo‘lgan Qang‘ davlati va Kushon podsholigi davrida Qadimgi Turon diyori yuksala boshlagan edi. Bu davrda mamlakat aholisining ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va siyosiy hayotida muhim o‘zgarishlar ro‘y berdi. Shaharlarning soni ko‘paydi va hududi kengaydi. Shahar ilk o‘rta asrlardan boshlab hunarmandchilik, savdo-sotiq va madaniy hayotning markaziga aylangan. Vohalarda yirik sug‘orish tarmoqlari qazilib, sug‘orma dehqonchilik maydonlari kengaygan. Suv tegirmoni, chig‘ir va charxpalak kabi suv inshootlari kashf etilgan. Oqar suv sathidan birmuncha balandlikda joylashgan maydonlarga suv chiqarib obod etilgan ekin maydonlarini sug‘orish va ishlov berishning takomillashuvi tufayli aholi dehqonchilikdanmo‘l hosil olgan. Shaharlarda aholining ko‘payib borishi, hunarmandchilik, ichki va tashqi savdoning rivoj topishi bilan qishloq xo‘jalik mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyoj ortib borgan. Natijada mamlakatning iqtisodiy hayotida xomashyo yetkazuvchi qishloqlarning nufuzi ko‘tarildi. Bir tomondan, yerga, ziroatkor maydonlarga bo‘lgan munosabat, ularga egalik qilish shakli asta- sekin o‘zgara boshlagan. Ikkinchi tomondan esa o‘troq ziroatkor aholi bilan chorvador qabilalar o‘rtasidagi aloqalar rivojlandi. Mamlakatning dasht va tog‘oldi mintaqalarida yashovchi ko‘chmanchi va yarim ko‘chmanchi aholining o‘troq hayot tarziga o‘tishi kuchaygan. Oqibatda dehqonchilik uchun yaroqli sug‘oriladigan yerlarga bo‘lgan ehtiyoj tobora oshib borgan. Buning natijasida qo‘riq va bo‘z yerlarga suv chiqarilib, kattakatta ekin maydonlari barpo etilgan. Bunday obodonchilik ishlarini amalga oshirishda mamlakat ijtimoiy hayotida katta- gina nufuzga ega bo‘lgan mulkdor tabaqa vakillari, qishloq oqsoqollari hamda qabila boshliqlari ishboshi sifatida faol qatnashadilar. Yangi o‘zlashtirilgan yer maydonlarining ma'lum bir ulushi ularning qo‘liga o‘tib, meros mulkiga aylangan. Shu tariqa, kattagina yer egaligiga asoslangan mulkdorlar tabaqasi shakllangan. Dehqonlar va ular xo‘jaligidagi hayot. Qabila boshliqlari, ishboshilar o‘zlariga tegishli yer maydonlarini sug‘orish tarmoqlariningyuqori qismidan, 43 ayniqsa, to‘g‘on boshi atrofidan ajratib olganlar. Bu yo‘l bilan ular suvdan dehqonchilikda bemalol foydalanish, suv taqsimotini nazoratga olib, qishloq aholisi ustidan o‘z ta'sirini o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lganlar. Shu tariqa, ular ziroatkor aholi ustidan hukmronlik qila boshlaganlar. O‘sha davrda ular dehqonlar deb atalgan. Dehqonlar shaharlarda hashamatli qasr va saroylarga, savdo va hunarmandchilik do‘kon-u rastalaridan iborat kattagina xo‘jalikka ham ega bo‘lganlar. Qishloqlarda esa ekinzor paykallardan tashqari, ularning ko‘shk va istehkomli qo‘rg‘onlari, tegirmonlari bo‘lgan. Ko‘pdan ko‘p xizmatkorlar dehqonlarning xo‘jaligida qishin-yozin mehnat qilganlar. Har bir katta yer egasining 30-40, 50-100 va ba'zan undan ortiq maxsus askarlar guruhi - chokarlari bo‘lgan. Chokarlar baquvvat va abjir hamda o‘z xojasiga sadoqatli o‘spirinlardan tanlab olingan. Bunday sodiq va jangovar chokarlari bilan dehqonlar yov hujumi paytlarida dushmanga qarshi harbiy yurishlarda qatnashgan. Boshqa vaqtlarda ular dehqon xo‘jaligidagi tartibga qarab turganlar. Qishloqlarda dehqonlarning mavqeyi ortib, katta-katta yerlarga ega bo‘lib oldilar. Bu esa o‘z navbatida mamlakatning ijtimoiy hayotiga ta'sir o‘tkazdi. Yer egaligining tarkib topishi oqibatida mamlakatning ijtimoiy hayotida keskin o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Qishloq jamoalari yerli mulkdor dehqon va unga qaram bo‘lgan yersiz va erksiz kadivarlarga ajralib borgan. Qishloq jamoalari yerlarida yashab yer va suvdan iborat umumiy mulkka ega bo‘lgan erkin ziroatchilar tabaqasi kashovarzlar deb atalardi. Keyinchalik ularning ma'lum bir qismi yerlaridan mahrum bo‘lib, bora-bora kadivarlarga aylanib borganlar. Ayrim dehqonlar esa o‘z viloyatlarida hatto mustaqil hokim bo‘lib olganlar. V asrning o‘rtalariga kelib, garchi ekin yerlarining ma'- lum bir qismi mulkdor dehqonlar qo‘lida bo‘lsa-da, ammo ziroatkor vohalardagi sug‘oriladigan yerlarning asosiy qismi hali ham qishloq jamoalarining qaramog‘ida edi. ILK O‘RTA ASRLARDA XORAZM, XIONIYLAR, KIDARIYLAR DAVLATLARI Xorazm davlatining tashkil topishi. Zaiflashib borayotgan Qang‘ davlatidan birinchi bo‘lib Xorazm ajralib chiqadi. Uni mahalliy afrig‘iylar sulolasiga mansub xorazmshohlar idora qila boshlaydi. III asr o‘rtalarida Xorazm davlatining poytaxti hozirgi Qoraqalpog‘istonning ellikqal'a tumanida joylashgan qadimgi Tuproqqal'a shahar xarobasining o‘rnida bo‘lgan. 44 Milodiy 305-yilda Xorazmshoh Afrig‘ o‘z qarorgohini Xorazmning qadimgi Kat shahriga ko‘chiradi. Kat qayta tiklanib, shoh o‘ziga yangi saroy qurdiradi. 305- yildan boshlab, Xorazmning afrig‘iy shohlari kumush tangalar zarb etganlar. Tangalarining oldi tarafiga shoh surati, orqasiga esa suvoriy surati tushirilgan. Kumush tangalarning zarb etilishi mamlakatning ichki va tashqi savdo munosabatlarini mustahkamlagan. Hukmdorlar “Xorazmshoh” unvoniga sazovor bo‘lishgan. Ayrim manbalarga qaraganda “Xorazmshohlar” unvonini dastlab siyovushlar sulolasi qabul qilgan. III asrda Xorazm hududida bir nechta mayda hokimliklar mavjud bo‘lgan. Tuproqqal'adan qo‘lida burgut qo‘ndirilgan tojdor hukmdor yoki Anqaqal'a yaqinidan esa qo‘lida lochin tutgan tojdor kishi tasviri tushirilgan tanganing topilishi, shubhasiz, hukmronlik ramzidan dalolat beradi. Xorazmda sug‘orma dehqonchilik, hunarmandchilik, chorvachilik va savdo-sotiq, ilm-fan, san'at, xususan, haykaltaroshlik yuqori darajada rivoj topgan Xorazm xioniylar, kidariylar, eftallar hamda Turk xoqonligi davrida ham o‘zining siyosiy mustaqilligini saqlab qoladi. Xorazm Vizantiya va turklar bilan diplomatik aloqalar olib borgan. Xioniylar davlati. IV asrning 70-yillaridan V asrning ikkinchi yarmigacha O‘rta Osiyoda xioniylar hukmronlik qilgan. Bu davlatga turkiy qabilalardan xioniylar asos solgan bo‘lib, davlatning markazi Zarafshon vohasida bo‘lgan. Xioniylar dastlab Zarafshon vohasini egallab, Janubga harakat qilishgan va ancha zaiflashib qolgan Kushon podsholigi o‘rnini egallagan. Markazi Toxariston bo‘lgan Shimoliy Hindiston, Afg‘oniston, Xurosonning bir qismini ham o‘z ichiga olgan Xioniylar davlatini barpo qilishgan. Ushbu davlat 120 yildan oshiqroq faoliyat yuritgan. Kidariylar davlati. V asrning 20-yillarida sharqdan Sirdaryo va Orol bo‘ylari orqali Xorazm hamda Amudaryo havzasiga yana bir ko‘chmanchi chorvador aholi - toxarlar kirib kelgan. Toxariylar kushonlarning avlodlari bo‘lgan. Ularga Kidar ismli hukmdor boshchilik qilganligi uchun ularni kidariylar deb ham atashadi. Tez orada kidariylar Xioniylar davlatining janubiy qismida o‘z hukmronligini o‘rnatganlar. Balx shahri bu yangi davlatning poytaxtiga aylantirilgan. 456-yilda Kidariylar va Sosoniylar davlatlari o‘rtasida to‘qnashuv bo‘lib o‘tadi. Bu to‘qnashuvda Kidariylar davlati Sosoniylardan yengiladi va o‘zini qayta o‘nglayolmaydi. Shundan so‘ng zaiflashib qolgan. Kidariylar ko‘chmanchi 45 chorvador aholi- eftallar bilan to‘qnashishi natijasida Shimoliy Hindistonga chekinadilar va u yerda 75 yil hukm suradi. EFTALLAR DAVLATI. EFTALLAR DAVRIDA IJTIMOIY-IQTISODIY VA MADANIY HAYOT Eftallar davlati. V asrning 20-yillaridan VI asrning 70-yillarigacha bo‘lgan davrda O‘rta Osiyoda eftaliylar davlati faoliyat ko‘rsatgan. Yozma manbalarda eftaliylar, eftallar, eftalitlar, xaytallar kabi turli nomlar bilan atalgan bo‘lib, bu nomlar eftallar shohi “Eftalon”, ba'zi manbalarda “Vaxshunvar”dan olingan. eftallar V asr boshlarida O‘rta Osiyo hududiga Sharqdan kirib kelganlar. eftaliylar davlatining dastlabki poytaxti Buxoro yaqinidagi Poykant va Varaxsha shaharlari bo‘lgan. Bu davlatga O‘rta Osiyodan tashqari Sharqiy Turkiston, Afg‘oniston, Shimoliy Hindiston va hozirgi Pokiston hududlari ham kirgan. eftallar davlati o‘zaro aloqa o‘rnatish maqsadida 456-yilda Xitoyga elchi yuborgan. eftallarning tobora kuchayib borayotganidan xavfsiragan sosoniylar ularga qarshi yurish qiladi. 484-yilda eftallarga qarshi bo‘lgan urush sosoniylar shohi Pero‘zning halokati bilan tugaydi. Shundan so‘ng eftallarga qaram bo‘lib qolgan sosoniylar ularga kumush hisobida belgilangan bojni uzluksiz to‘lab turganlar. eftaliylar davrida saltanat yakka hukmdor tomonidan boshqarilgan. Taxt otadan bolaga qolmay, shu suloladan kim loyiq deb topilsa o‘sha taxtga o‘tirgan. Nomzodni aniqlab taqdim etadigan kengash ham mavjud bo‘lgan. Bu kengash sulolaning mo‘tabar namoyandalari hamda saltanatning obro‘li a'yonlaridan iborat bo‘lgan. Viloyatlarda boshqaruv mahalliy xonadonlar(sulolalar) tomonidan olib borilgan. Mazkur mulklar hukmdor- Sho (shoh)ga tobe sulolalar tomonidan boshqarilgan. Hatto ularning har biri o‘zining kumush yoki mis tangasini zarb etgan. V asr oxiri - VI asr boshlarida Xorazm, Sug‘d, Choch va Toxariston viloyatlarida hashamatli binolari bo‘lgan alohida-alohida qo‘rg‘onlar yuzaga kelgan. eftaliylar davlat boshqaruvida ma'lum qonun-qoidalar mavjud bo‘lgan. Davlat harbiy kuchga tayangan. Jinoyat uchun juda qattiq jazolar belgilangan. 563- 567-yillarda eftallar davlati Turk xoqonligi hamda eron sosoniylarining zarbasiga uchragan va tamomila barbod bo‘lgan. Xo‘jalik hayoti. eftallar davlatiga birlashgan aholining etnik tarkibi xilma-xil bo‘lgan. Iqtisodiy-savdo munosabatlarining izchil yo‘lga qo‘yilishi mamlakatda dehqonchilik, sun'iy sug‘orish, chorvachilik, bog‘dorchilik va hunarmandchilik ravnaq topishiga asos bo‘lgan. Hozirgi vaqtda ham Toshkent vohasi va Janubiy 46 Qozog‘iston yerlarining bir qismini suv bilan ta'minlab turgan Zog‘ariq (Zovariq) va Bo‘zsuv, Samarqand viloyati janubiy tumanlarining asosiy suv manbayi Darg‘om kanali V asrda barpo etilgan eng yirik sug‘orish tarmoqlaridan hisoblanadi. Savdo va pul muomalasi. Tashqi savdo bojidan manfaatdor bo‘lgan eftallar “Ipak yo‘li”ni o‘z nazoratlari ostida tutib turishga harakat qilgan. Xitoy, Hindiston, eron va Vizantiya bilan bo‘lgan xalqaro savdoda faol qatnashgan. Ipak yo‘li savdosida sosoniy savdogarlari bilan raqobatda asosan sug‘diylar vositachi bo‘lgan. Bu esa o‘z o‘rnida yo‘l, qatnov, ta'minot, xizmat ko‘rsatish tarmoqlarining kengayib borishiga yo‘l ochgan. Tashqi savdoda ipak, lok, bo‘yoqlar, rangli shishalar, qimmatbaho toshlar, arg‘umoq otlar, matolar, shirinliklar, qurol-yarog‘ kabi noyob mahsulotlar bozori chaqqon bo‘lgan. Xalqaro savdo aloqalarining rivojlanishi bilan mamlakatda tanga pul muomalasi tartibga solinadi. Ichki va tashqi savdo munosabatlarida eftallar dastavval sosoniy hukmdorlarining kumush tangalaridan keng foydalanadilar. Bulardan tashqari, Buxoro, Poykand, Vardona, Naxshab, Samarqand va Xorazmda mahalliy hokimlar tomonidan chiqarilgan chaqa tangalar mamlakatning ichki savdosida keng muomalada bo‘lgan. xulosalar Hindiston hududida musulmon davlatlari - Dehli sultonligi (1206-1526) va Mug'allar imperiyasining (1526 - XVIII asr) tashkil topishi Hindistonning ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy hayotida o'zgarishlar kiritdi. Bu davrda markazlashuv kuchaydi, byurokratiya kuchaydi, feodal munosabatlarining rivojlanishi uchun katta imkoniyatlar ochildi, chunki davlat yerlarining salmoqli qismi askar va amaldorlarga xizmat qilish uchun berilgan, soliq undirish tizimi mukammallashgan. Biroq, hind sivilizatsiyasining poydevori ancha mustahkam bo'lib chiqdi: musulmon davlatlari parchalanishi bilanoq, hayotning avvalgi shakllariga qaytish boshlandi. Va hind jamiyati bu erda muhim rol o'ynadi va butun hududga kirib bordi ijtimoiy tuzilma Hindiston (qishloq jamiyatining o'ziga xos turi shaharlardagi savdogarlar va hunarmandlarning professional korporatsiyalari edi). Jamiyat tsivilizatsiyaga katta ichki barqarorlik berib, hind jamiyatining rivojlanishini to'xtatuvchi va to'sqinlik qiluvchi kuch bo'lib qoldi. Shunday qilib, o'rta asr Hindistoni eng xilma-xillik sintezini ifodalaydibturli ijtimoiy-siyosiy asoslar, diniy an'analar. etnike osmon madaniyatlari. Bu ko'p boshlang'ichlarni o'zida eritib, davr oxirida u hayratlanarli 47 evropaliklar oldida bir mamlakat sifatida paydo bo'ldi. lekinboylik, ekzotizm, sirlar bilan o'ziga ishora qiluvchi ko'z ulug'vorligi. Biroq, uning ichida Yangi asrga xos bo'lgan Evropaga o'xshash jarayonlar boshlandi. Ichki bozor shakllandi, xalqaro munosabatlar rivojlandi, ijtimoiy qarama-qarshiliklar chuqurlashdi. Ammo Osiyoning tipik davlati bo'lgan Hindiston uchun despotik davlat kapitallashuvga kuchli to'sqinlik qildi. O'zining zaiflashishi bilan mamlakat Yevropa mustamlakachilarining oson o'ljasiga aylanadi, ularning faoliyati ko'p yillar davomida mamlakat tarixiy rivojlanishining tabiiy yo'nalishini to'xtatdi. O'rta asrlarda Sharq "muzlab qoldi", o'z rivojlanishida to'xtadi, deb aytish mumkin emas. Sharq sivilizatsiyalari hayotining ko plab sohalarida o zgarishlarʻ ʻ ro y berdi: ishlab chiqarish qurollari asta-sekin takomillashtirildi, shaharlar o sdi, ʻ ʻ savdo aloqalari mustahkamlandi va kengaydi, falsafa va adabiyotda yangi yo nalishlar paydo bo ldi. Ammo, umuman olganda, Sharqning rivojlanish sur'ati ʻ ʻ G'arbnikiga qaraganda sekinroq edi. Tarixchilar buni Sharq sivilizatsiyalari takrorlashga, davlatchilikning eski, shakllangan shakllari, ijtimoiy munosabatlar va g‘oyalarni doimiy ravishda takror ishlab chiqarishga qaratilganligi bilan izohlaydilar. An'ana o'zgarishlarni to'xtatib, qattiq to'siqlarni qo'ydi. Sharq jamiyatlarining rivojlanishi sivilizatsiya an analari doirasida kechdi. Shuning ʼ uchun Sharq sivilizatsiyalari an'anaviy deb ataladi. Mug'allar imperiyasining qulashi XX asr boshlariga to'g'ri keldiichida Hindiston va Osiyoning qo'shni mintaqalarining Yevropa mustamlakasi. Hind jamiyatining an'anaviy tuzilishining buzilishiga olib kelgan mustamlaka ekspansiyasi o'rta asrlar davrini tugatdi. dHindiston tarixidagi davr. Xitoy Miloddan avvalgi 246 yilda butun Xitoy ostida birlashdi. yagona Butunxitoy imperiyasining kuchi Qin . Chegaralarning o'zi, sobiq qirolliklarning nomlari tugatildi. Mamlakatni ko'chmanchilar bosqinlaridan himoya qilish uchun imperator Buyuk Xitoy devorini qurishni boshladi. u qoqilgan tuproq, g'isht va tosh bloklardan qurilgan. buyuk Xitoy devori minglab kilometrlarga (6450 km) cho'zilgan. Balandligi devorlari 6,5 dan 10 m gacha, kengligi 5,4 gacha yetdi m, Ikkita yaqinlashib kelayotgan arava o'tishi uchun devorda ko'rish joylari va teshiklari bor. Har 2,5 km masofada soqchilar bor edi minoralar. Jangchilar pastdagi minorada yashab, eng yuqori qavatda o'z xizmatlarini bajardilar. Ular olovga o'tin tayyorlab qo'yishdi. Agar askarlar xavfni sezsalar, darhol olov yoqishdi. 48 BIZ haqida Qo'shni minoralarda bu belgini ko'rib, ular cho'tkaga o't qo'yishdi. Shunday qilib, signal katta otryad to'liq jangovar tayyorgarlikda bo'lgan joyga keldi. U darhol shoshildi haqida kuch. Qin Shixuang-dining haddan tashqari shafqatsizligi uning nomini mamlakatda yomon ko'rdi. Xalqning sabr-toqati nihoyasiga yetdi. Tayoq va ketmonlar bilan qurollangan odamlar otryadlarga to'planishdi. Qo'rqib ketgan imperator o'z joniga qasd qildi. Xalq qo zg olonlari natijasida hokimiyat tepasiga sulola keldiʻ ʻ Xan miloddan avvalgi 207 yildan Xitoyni boshqargan 220-yilgacha Hukmdor xalqqa qandaydir yon bosdi: u qonli qonunlarni bekor qildi, buyuk qurilish loyihalarini to'xtatdi. Ko'p odamlar ozod qilindi va qarz uchun qulga aylandi. Dehqonlar uchun yer solig'i 20 barobar kamaytirildi. Odamlarga Qin hukmdorining qo'riqlanadigan o'rmonlari, bog'lari va suv omborlari berildi. Xonyokrepla sulolasi bilanoq uning hukmdorlari bosqinchilik urushlarini boshladilar dasht ko'chmanchilari -Hunlar, shuningdek, Indochinaning tog'li qabilalariga qarshi. Natijada, Xitoydan O'rta Osiyo va Fors orqali O'rta er dengiziga yo'l ochildi, keyinchalik bu yo'l Ajoyib Ulyo'l . Bu yo l bo ylab ʻ ʻ Xitoydan G arbga ipak, chinni va boshqa yuqori sifatli hunarmandchilik ʻ mahsulotlari olib kelingan. Qarama-qarshi yo nalishda otlar, jun buyumlar, binafsha rangli matolar, ʻ shisha, zargarlik buyumlari olib kelingan.Bu yo l tufayli Xitoyga beda, loviya, ʻ anor, uzum, yong oq, za faron olib kelingan. ʻ ʼ Biroq, keng qamrovli bosqinchilik yurishlarini o'tkazish katta mablag'larni talab qildi. Soliqlar va yig'imlar juda katta hajmga yetdi. Milodiy 184 yilda Xitoyda yirik dehqonlar qo zg oloni ko tarildi. Qirol askarlari uni qonga botirdilar. ʻ ʻ ʻ G'oliblar o'rtasida hokimiyat taqsimoti boshlandi. Ularning ichki nizolari Xan imperiyasining o'limi (qulashi) bilan tugadi. Milodiy 220 u uchta shohlikka bo'lingan. II-III asrlar oxirida Xan imperiyasining qulashi bilan. Xitoyda davrlar almashmoqda: mamlakat tarixining qadimiy davri tugaydi va o rta asrlar ʻ boshlanadi. Mamlakat hududida uchta davlat mavjud bo'lib, ularning kuchi turlari bo'yicha harbiy diktaturaga yaqinlashdi. Ammo allaqachon III asrning oxirida. Xitoyda siyosiy barqarorlik yana yo'qolib boryapti va bu yerga yugurib kelgan ko'chmanchi qabilalar uchun oson o'ljaga aylanmoqda. 49 Shu paytdan boshlab, ikki yarim asr davomida Xitoy ikkiga bo'lindi shimoliy va janubiy qismi, bu uning keyingi rivojlanishiga ta'sir qildi. Siyosiy tarqoqlik davri iqtisodiy hayotning sezilarli naturallashuvi, shaharlarning tanazzulga uchrashi va pul muomalasining qisqarishi bilan birga kechdi. Don va ipak qiymat o'lchovi sifatida harakat qila boshladi. Yerdan foydalanishning taqsimlash tizimi (jan tyan) joriy etildi, bu jamiyatni tashkil etish turiga va uni boshqarish uslubiga ta'sir qildi. Uning mohiyati har bir oddiy aholiga ma'lum hajmdagi yer uchastkasini olish huquqini berish va undan qat'iy belgilangan soliqlarni belgilashdan iborat edi. Ajratish tizimiga "kuchli uylar" ("da jia") deb ataladigan shaxsiy yer uchastkalarining o'sishi jarayoni qarshilik ko'rsatdi, bu esa dehqonlarning vayron bo'lishi va qullikka aylanishi bilan birga keldi. Jamiyatning parchalanishi va qayta tug'ilishi sodir bo'ldi. Shtatdagi barcha quyi qatlamlar birgalikda "yomon odamlar" (tszyanchjen) deb atalgan va "yaxshi odamlar" (liangmin) ga qarshi edi. IV asr boshlarida. ko'chmanchilar qo'shinlari, shu jumladan hunlar shimoldan Xitoyga oqib kelishdi. Aholi xorijlik vahshiylar bosib olgan hududlardan qochib ketdi, mamlakat shimolida bosqinchilar tomonidan yaratilgan ko plab mayda davlatlar vujudga keldi. Ular tezda mahalliy madaniyat, urf-odatlarʻ va boshqaruv tizimini o'zlashtirib, jinga aylandi. 581 yilda shimolda davlat to'ntarishi bo'lib o'tdi: qo'mondon Yang Jian imperatorni hokimiyatdan chetlatdi, janubiy davlatni o'ziga bo'ysundirdi va 400 yillik parchalanish davridan keyin birinchi marta mamlakatning siyosiy birligini tikladi. . Sulola hukmronlik qildi Sui . Biroq dehqonlar qo zg oloni natijasida ʻ ʻ sulola Sui ag'darildi. Tang imperiyasi 618 yilda sulola hokimiyat tepasiga keldi Tan , markaziy hokimiyatni jonlantirdi. Uning birinchi hukmdorlari Li Yuan va Li Shimin Xitoyning gullab- yashnashini ta'minlovchi etarlicha oqilona siyosat olib bordilar. Yangi hukmdorlar yerlarni qayta taqsimladilar. Millionlab dehqonlarning mashaqqatli mehnati evaziga vayronaga aylangan yerlar serhosil dalalarga aylanib, katta hosil olib keldi. Puxta o‘ylangan soliq tizimi davlatga katta foyda keltirdi. Xitoyning birlashishi qo shni davlatlar o rtasida o z ta sirini kengaytirish ʻ ʻ ʻ ʼ imkonini berdi. Ko'p ko'chmanchilar tinchlandi. Buyuk Xitoy devori mustahkamlandi. "Xudoning o'g'li" imperatorga amaldorlar qo'shini yordam berdi. 50 Mamlakat birlashdi va unda iqtisodiyot jonlana boshladi. Xitoy Koreyani, Vetnamni, G arbdagi yerlarni va Buyuk Ipak yo lini egallab oldi, ammo 751-yildaʻ ʻ Xitoy g arbiy yerlarni arablarga berdi. Biroq Xitoy savdogarlari Vizantiya va O rta ʻ ʻ Osiyo bilan savdo qilishda davom etdilar. Xitoyliklar Hind okeani orqali ham savdo qilishgan. Xuanxe daryosi va Yantszi daryolarini tutashtirib, xitoyliklar keng hududlarni sug'orishdi. Yer imperatorga tegishli edi, dehqonlar esa yer uchastkasini olgach, soliq to ladilar va yig imlar oldilar - ular jamoat ishlarida ʻ ʻ qatnashdilar. IX asr oxiridagi dehqonlar urushi 8-asrning ikkinchi yarmidan boshlab. davlatning tanazzulga uchrashi boshlanadi Tan . Boshqaruv apparatining o'sishi xarajatlarni oshirdi. Harbiy tuzum parchalanib bordi, zodagonlarning o'zboshimchalik irodasi kuchaydi. IX asrda dehqonlar qo zg olonlari boshlanadi. 874 yilda ular katta dehqonlar urushiga ʻ ʻ aylandi. 881 yilda dehqonlar armiyasi poytaxtni egalladi Shaharni egallab, Xuan Chao o'zini imperator deb e'lon qildi, soliqlarni bekor qildi, zodagonlar mulkini kambag'allarga taqsimladi. Sobiq imperator shimoldan ko'chmanchilarni taklif qildi va 884 yilda qo'zg'olonchilar mag'lubiyatga uchradi. Dehqonlar mag'lubiyatga uchraganiga qaramay, ular o'z taqdirlarini engillashtirishga muvaffaq bo'lishdi. Foydalanilgan Adabiyotlar 1.I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “O’zbekiston”, 1998. 2.A.Alibekov, S.Nishonov. Jizzax viloyati. T., “Mehnat”, 1978. 3.A.A.Asqarov. O’zbekiston tarixi. T., “O’qituvchi”, 1994. 4.A.R.Muhammadjonov. O’zbekiston tarixi. T., 1994. 5.A.A.Gritsina. Ustrushanskiye b ы li. T., 2002. 6.A.A.Gritsina. Arxeologicheskiye pamyatniki Sirdarbinskoy oblasti. T., “Fan”, 1992. 7.Drevniy Zaamin. T., «Fan», 1994. 8. I.A.Anboyev. Drevnosti golodnoy stepi. // Y.M.M.T. 4-nashr. T., 1963. 51 9.M.Pardayev, S.Suyunov. Sardobalar ko’hna karvon yo’llarini belgilovchi inshoat. // Buyuk Ipak yo’lidagi Markaziy Osiyo shaharlari. Samarqand, 1994. 10.M.H.Pardayev. Ustrushona aholisining shaharlashuv tarixiga oid ayrim mulohazalar. // O’zbekiston tarixida Ustrushonaning qadimgi va o’rta asr tarixini o’rganish muammosi. Guliston, 2007. 52

O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi Mundarija. KIRISH . I BOB O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi . 1.1. Hindiston Mo'g'ullar imperiyasi davrida (XVI-XVIII asrla 1.2. Mo'g'ullar hukmronligi davridagi Xitoy. Yuan imperiyasi (1271-1367) II BOB O'rta asrlarda Sharq mamlakatlari rivojlanishining asosiy xususiyatlari. 2.1. Feodal munosabatlarining rivojlanishi VII- XIIasrlar . 2.2. Indus kasta tuzilishiYian o'rta asrlar jamiyati . Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1

Kirish. XX asr o’zbek xalqi tarixida ro‗y bergan eng muhim voqelik, shubhasiz, davlat mustaqilligiga erishish bo‗ldi. Istiqlol sharofati bilan xalqning asriy orzusi ushalib, mustaqillik tufayli o‗z e‘tiqodi, urf-odatlari, qadriyatlari o‗z o‗rniga qaytdi. Respublika taraqqiyotining o‗zbek xalqiga xos bo‗lgan xususiyat va an‘analarini hisobga olgan holda o‗z rivojlanish yo‗lini tanlashi, boy madaniyati va ma‘naviyatini e‘zozlash, xalq istiqboliga qaratilgan milliy istiqlol mafkurasini targ‗ib etish, Vatan tarixini xolisona o‗rganish va tadqiq etishni hayotiy zaruriyat darajasiga ko‗tardi. O‗z oldiga huquqiy demokratik davlat qurishni maqsad qilib olgan O‗zbekistonning XXI asrdagi istiqbol siyosati – bu jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. Zero mazkur jamiyatni barpo etishda, d avlat boshqaruvini to‗g‗ri, izchil yo‗lga qo‗yishda davlatchiligimizni tarixiy nuqtai-nazardan boshqaruvini o‗rganish va boy tarixiy tajribadan foydalanish amaliyotga tadbiq etish muhim ahamiyatga ega. IV-XV asrlarda dastlab Xorazm, Xioniylar, Kidariylar, eftallar, Turk xoqonligi, keyinchalik Somoniylar, Qoraxoniylar, Xorazmshohlar, Amir Temur hukmronlik qilgan yirik davlatlar faoliyat ko‘rsatgan. Ushbu davlatlar mazkur hudud aholisining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma'naviy hayoti rivojiga ta'sir ko‘rsatgan. Ilk o‘rta asrlarda “qishloq hokimi” deb atalgan katta yer egasi - “dehqon”lar va ularning ekinzorlarida ishlovchi yersiz “kadivar”lar shakllandi. Yerda ishlash tartiblarining tubdan o‘zgarishi aholi o‘rtasida tabaqalanishni yanada keskinlashtirgan. VIII asrning boshlariga kelib mamlakatimizda Arab xalifaligi o‘rnatildi. O‘lkamizga arab madaniyatining ta'siri kuchaydi. Xalifalik hukmronligidan keyingi asrlarda ilm-ma'rifatning rivoji uchun sharoit yuzaga keldi. Yurtimizdan jahon ilm-fan rivojiga hissa qo‘shgan Muhammad ibn Muso alXorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Ulug‘bek va Alisher Navoiy kabi buyuk mutafakkirlar yetishib chiqdi. O‘rta asrlarda yashab ijod qilgan Imom Buxoriy, Imom at-Termiziy, Mahmud az-Zamaxshariy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband va Xoja Ahror Valiy singari mashhur ulamolarning Islom dini va ta'limotiga oid asarlari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 2

O'rta asrlar sharqida moliyaviy isloxatlar va pul tizimi "O'rta asrlar" atamasi Sharq mamlakatlari tarixida yangi davrning birinchi XVII asrlari davriga nisbatan qo'llaniladi. Davrning tabiiy yuqori chegarasi 16-17- asr boshlari bo'lib, Sharq Yevropa savdosi va mustamlaka ekspansiyasi ob'ekti bo'lib, Osiyo va Shimoliy Afrika mamlakatlariga xos rivojlanish yo'lini to'xtatdi. Geografik jihatdan O rta asr Sharqi Shimoliy Afrika, Yaqin va O rta Sharq,ʻ ʻ Markaziy va O rta Osiyo, Hindiston, Shri-Lanka, Janubi-Sharqiy Osiyo va Uzoq ʻ Sharq hududlarini qamrab oladi. Sharqda o'rta asrlarga o'tish ba'zi hollarda allaqachon mavjud bo'lgan siyosiy tuzilmalar (masalan, Vizantiya, Sosoniy Eron, Kushano-Gupta Hindistoni) asosida amalga oshirilgan bo'lsa, boshqalarida ijtimoiy qo'zg'alishlar bilan birga bo'lgan. Xitoyda va deyarli hamma joyda ulardagi "varvar" ko'chmanchi qabilalarning ishtiroki tufayli jarayonlar tezlashdi. Bu davrda tarixiy maydonda arablar, saljuqiy turklar, mo g ullar kabi shu paytgacha noma lum xalqlar paydo bo ldi va ʻ ʻ ʼ ʻ ko tarildi. Yangi dinlar vujudga keldi va ular asosida sivilizatsiyalar vujudga keldi. ʻ O rta asrlarda Sharq mamlakatlari Yevropa bilan bog langan. Vizantiya ʻ ʻ yunon-rum madaniyati an analarining tashuvchisi bo lib qoldi. Arablarning ʼ ʻ Ispaniyani bosib olishi va salibchilarning Sharqqa yurishlari madaniyatlarning o'zaro ta'siriga yordam berdi. Biroq, Janubiy Osiyo va Uzoq Sharq mamlakatlari uchun evropaliklar bilan tanishish faqat 15-16-asrlarda sodir bo'lgan. Sharqning o'rta asr jamiyatlarining shakllanishi ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi bilan tavsiflanadi - temir qurollar keng tarqaldi, sun'iy sug'orish kengaydi va sug'orish texnologiyasi takomillashtirildi, Sharqda ham, Evropada ham tarixiy jarayonning etakchi tendentsiyasi feodal munosabatlarining o'rnatilishi edi. 20-asr oxirlarida Sharq va G arbda rivojlanishning turli natijalari. uning ʻ dinamikligining kamroq darajasi bilan bog'liq edi. Sharq jamiyatlarining “kechikishi”ni keltirib chiqaruvchi omillar orasida quyidagilar ajralib turadi: feodal turmush tarzi bilan bir qatorda nihoyatda sekin parchalanib borayotgan ibtidoiy jamoa va quldorlik munosabatlarining saqlanib qolishi; dehqonlarning tabaqalanishini to'xtatgan jamoa hayotining kommunal shakllarining barqarorligi; davlat mulki va hokimiyatning xususiy yer egaligi va feodallarning xususiy hokimiyatidan ustunligi; feodallarning shahar ustidan bo linmagan hokimiyati, shahar aholisining antifeodal intilishlarini zaiflashtirdi. ʻ 3

O'rta asr Sharq tarixini davrlashtirish Ushbu xususiyatlarni hisobga olgan holda va Sharq tarixidagi feodal munosabatlarining etuklik darajasi haqidagi g'oyaga asoslanib, quyidagi bosqichlar ajratiladi: 1-6 asrlar Milodiy - feodalizm tug'ilishining o'tish davri; 7-10-asrlar - o'ziga xos bo'lgan iqtisodiyotning naturalizatsiya jarayoni va qadimgi shaharlarning tanazzulga uchrashi bilan erta feodal munosabatlari davri; XI-XII asrlar - mo'g'ul davrigacha, feodalizm gullagan davrining boshlanishi, sinfiy-korporativ hayot tizimining shakllanishi, madaniy yuksalish; 13-asr - feodal jamiyati taraqqiyotini to‘xtatib, ularning bir qismini teskari tomonga o‘zgartirgan mo‘g‘ullar istilosi davri; XIV-XVI asrlar - ijtimoiy taraqqiyotning sekinlashishi, hokimiyatning despotik shaklining saqlanishi bilan tavsiflangan post-mongoliya davri. Sharq sivilizatsiyalari O'rta asr Sharqi tomonidan tsivilizatsiya nuqtai nazaridan rang-barang rasm taqdim etildi, bu ham uni Evropadan ajratib turdi. Sharqdagi ba'zi sivilizatsiyalar antik davrda paydo bo'lgan: buddist va hindu - Hindustan yarim orolida, daoist- konfutsiy - Xitoyda. Boshqalari esa o rta asrlarda tug ilganlar: Yaqin va O rtaʻ ʻ ʻ Sharqda musulmon sivilizatsiyasi, Hindistonda hind-musulmon sivilizatsiyasi, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida hind va musulmon sivilizatsiyasi, Yaponiya va Janubi-Sharqiy Osiyoda buddist sivilizatsiyasi, Yaponiya va Koreyada konfutsiy sivilizatsiyasi. Hindiston (VII-XVIII asrlar) Rajput davri (7—12-asrlar) 2-bobda ko'rsatilganidek, IV-VI asrlarda. AD zamonaviy Hindiston hududida rivojlangan kuchli Gupta imperiyasi. Hindistonning oltin davri sifatida qabul qilingan Gupta davri 7-12-asrlarda almashtirildi. feodal tarqoqlik davri. Biroq, bu bosqichda port savdosining rivojlanishi tufayli mamlakat mintaqalarining izolyatsiyasi va madaniyatning tanazzulga uchrashi sodir bo'lmadi. Mamlakatning shimoliy-g arbida bosqinchi xunlarning qabilalari — O rta ʻ ʻ Osiyodan kelgan eftaliylar, ular bilan birga paydo bo lgan gujaratlar esa Panjob, ʻ 4

Sind, Rajputana va Malvada joylashdilar. Begona xalqlarning mahalliy aholi bilan qo shilishi natijasida 8-asrda ixcham rajputlar etnik jamoasi vujudga keldi.ʻ Rajputanadan Gang vodiysi va Markaziy Hindistonning boy hududlariga kengayishni boshladi. Eng mashhuri Gurjara klani - Malvada davlatni tashkil etgan Pratixarov edi. Rivojlangan ierarxiya va vassal psixologiyaga ega bo'lgan feodal munosabatlarining eng yorqin turi aynan shu erda rivojlangan. VI-VII asrlarda. Hindistonda turli sulolalar - Shimoliy Hindiston, Bengaliya, Dekan va Uzoq Janub bayrog'i ostida bir-biri bilan kurashadigan barqaror siyosiy markazlar tizimi shakllanmoqda. VIII-X asrlardagi siyosiy voqealar tuvali. Doab uchun kurash boshlandi (Jumna va Gang daryolari o'rtasida). X asrda mamlakatning yetakchi kuchlari tanazzulga yuz tutdi, mustaqil knyazliklarga bo lindi. Mamlakatning siyosiy bo'linishi, ayniqsa XI asrda azob chekkan Shimoliy ʻ Hindiston uchun fojiali bo'ldi. muntazam harbiy reydlar Mahmud G'aznaviy (998- 1030), O rta Osiyoning zamonaviy davlatlari, Eron, Afg oniston, shuningdek, ʻ ʻ Panjob va Sind hududlarini o z ichiga olgan ulkan imperiya hukmdori. ʻ Hindistonning Rajput davridagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi feodal mulklarining o'sishi bilan tavsiflanadi. Feodallar orasida hukmdorlar bilan birga eng boylari hind ibodatxonalari va monastirlari edi. Agar dastlab faqat ishlov berilmagan erlar ularga va ularga egalik qilgan jamoaning ajralmas roziligi bilan shikoyat qilgan bo'lsa, 8-asrdan boshlab. Ko'pincha nafaqat erlar, balki aholisi oluvchi foydasiga tabiiy xizmat ko'rsatishga majbur bo'lgan qishloqlar ham o'tkaziladi. Biroq, bu vaqtda hind jamiyati hali ham nisbatan mustaqil, kattaligi va o'zini o'zi boshqarish qobiliyatiga ega edi. Jamiyatning to'la huquqli a'zosi o'z maydoniga merosxo'r bo'lgan, garchi yer bilan savdo operatsiyalari, albatta, jamoa ma'muriyati tomonidan nazorat qilingan. 6-asrdan keyin muzlatilgan shahar hayoti faqat Rajput davrining oxiriga kelib jonlana boshladi. Qadimgi port markazlari tezroq rivojlangan. Feodallar qasrlari yaqinida hunarmandlar o rnashib, saroy va yer egasi qo shinlarining ʻ ʻ ehtiyojlari uchun xizmat qiladigan yangi shaharlar paydo bo ldi. Shaharlar ʻ hayotining rivojlanishiga shaharlar o'rtasidagi almashinuvning kuchayishi va kastalarga ko'ra hunarmandlar guruhlarining paydo bo'lishi yordam berdi. Xuddi G arbiy Yevropada bo lgani kabi Hindiston shahrida ham hunarmandchilik va ʻ ʻ savdo-sotiqning rivojlanishi fuqarolarning feodallarga qarshi kurashi bilan kechdi, ular hunarmand va savdogarlarga yangi soliqlar o rnatdilar. Bundan tashqari, ʻ soliqning qiymati qanchalik yuqori bo'lsa, hunarmandlar va savdogarlar tegishli bo'lgan kastalarning tabaqaviy mavqei shunchalik past bo'lgan. 5

Похожие

PUL TIZIMI EVOLYUTSIYASI VA UNING TURLARI
O'RTA OSIYONING ANTIK DAVR MEMORCHILIGI (MIL. AV. IV MIL. IV ASRLAR).
kurs ishi Genrix II Plantaganet davrida Angliya
Antik va o‘rta asrlar davri kulolchiligi
Ilk o'rta asrlarda Afrika xalqlari