O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI
K afedra: “ Jaxon Tarixi ” KURS ISHI MАVZU: O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI SAMARQAND -202 2 1
MUNDARIJA KIRISH I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari ……….. ............. ......... 5-bet 1.2. O`rta asr Shartnomalariga nazar ……. .................................. ...... 8-bet II. BOB . ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI 2.1. Shahar hunarmandchiligi va savdo masalalari …………......... 12-bet 2.2. Angliya shahar hunarmandchiligi York shahri misolida …….. 18-bet III. BOB . “O`rta asrlarda Angliya shahar hunarmandchiligi” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1 Noan’anaviy ta’lim texnologiyasi … …………………................ 20-bet 3.2 “ BBB” metodi ……………………………….............................. 23-bet XULOSA GLOSSARIY FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 2
KIRISH Shaharnining qishloqdan hatto bozori mavjud bo’lgan qishlog'idan ajratib turuvchi fazilatlardan biri shaharda uchratish mumkin bo'lgan hunarmandchilikning xilma-xilligi edi. Ishlab chiqarishning deyarli har qanday sohasi bo'yicha mutaxassisliklar va kichik mutaxassisliklarni shahar markazida topish mumkin edi. Qolaversa, XII-XIII asrlarda Yevropa iqtisodiyoti kengayib borar ekan, turli hunarmandchilik mahoratiga talab ham oshib bordi. Olimlarning fikricha hunarmandchilik turlarini kuzatishning bir usuli - o'sha paytda endigina ishlatilayotgan familiyalardir, ko'pgina hunarmandlar o'z oilalarini o'zlarining hunarlari bilan nomlashgan; masalan, qurilishda ishlaydigan oilalarga Smit, Shmidt, Faber, Tinker, Plumb, Houseman, Meyson, Maurer, Thatcher, Glazer, Turner, Carpenter va Dauber kiradi. O'rta asrlarda jamiyat asosan qishloqlardan iborat bo'lib, aholining atigi besh foizga yaqini shaharlarda yashagan. O'rta asr shaharlari zamonaviy standartlarga ko'ra kichkina edi. Londonda taxminan 50 000 aholi bor edi; York shahrining aholisi atiga 8000 kishi bo’lgan. Shaharlar odatda qulay bozor yoki ma'muriy markaz bo'lganligi sababli rivojlangan, haftalik bozor chakana savdoning markazi va odamlar hayotidagi muhim voqea edi, chunki biz bilgan do'konlar yo'q edi. London Normand istilosidan oldin Angliyaning poytaxti va eng yirik shahri bo'lgan. Boshqa ingliz shaharlari iqtisodiy o'zgarishlar shamoli tufayli qudrat zinapoyasidan yuqoriga ko'tarildi yoki pastga tushd lekin 1066 yilga kelib Angliya bosqinchi Normandiya gertsogi Uilyam tomonidan bosib olindi. Asrlar davomida mahalliy aholiga zulm qilmagan Normanlar tezda ingliz jamiyatiga singib ketishdi. Normand qirollari va ularning o rnini egallagan Anjevinlar yoki Plantagenetslarʻ Fransiyada katta mulklarini saqlab qolishgan, shuning uchun qirol saroyida va umuman, o qimishli odamlar orasida frantsuz tili va madaniyati moda bo lishda ʻ ʻ davom etgan. O'rta asrlarda Angliyada deyarli har bir kishining tabiiy tili, shu jumladan, vaqt o'tishi bilan qirol ingliz tili edi; lekin frantsuz Angliyada rasmiy til 3
sifatida uzoq vaqt saqlanib qoldi. Angliyada kuchli milliy o'ziga xoslikning o'sishi 13-asrda boshlangan. Qit'ada bo'lgani kabi, oilaviy ishlab chiqarish tubida paydo bo'lgan hunarmandchilik Angliyada anglo-sakson davrida 11-asrda rivojlanib kuchayib shaharlarning tez o'sishida muhim omil bo'ldi. O'rta asrlarda Angliyada shaharlar asosan daryolar bo'yida va qirg'oq bo'ylab paydo bo'lgan dastlab shaharlar qishloq xo'jaligi markazlari bo'lib, ular eksport uchun non etishtirgan. Savdogarlar esa o'z mollarini daryo va dengiz yo'llari, portlar yordamida amalga oshirilgan. Tashqisavdo ichki savdoga qaraganda foydaliroq bo’lgan. Angliya shaharlari nomlari haqida malumotlarni Domesday Kitobidagi malumotlar asosida o’rganiladi. Domesday Kitobi ikkita mustaqil asarni o’zida jamlagan bular “Kichik Domesday” va “Buyuk Domesday”. Domesday kitobida jami 268 984 kishi qayd etilgan, ularning har biri uy xo'jaligi boshlig'i edi. 13 418 ta joyni nomlaydi. Uning asosiy qismini tashkil etuvchi to liq qishloq joylaridanʻ tashqari, Domesday ko pgina shaharlarga oid qiziqarli yozuvlarni o z ichiga oladi, ʻ ʻ 5624 tegirmon ro'yxati keltirilgan. Kitobda, shuningdek, 28 000 ta qul sanab o'tilgan. O’rta asrlarda shahar hunarmandchiligi mavzusida o’rgamnish olib boorish jarayonida asosan Angliyalik mualliflarning asarlaridan foydalandi lekin ushbu asarlar va boshqa masalalarga bag'ishlangan adabiyotlar, afsuski, alohida toifalarga ajratilmaydi. Natijada, keyingi bo'limlardagi ishlar o'rtasida katta o'xshashliklar mavjud bunga malumotlarni o’qish jarayonida tushunasiz. Bir necha asarlarni o’rgangan holda O’sha davr haqida maluotlarni o’rganib chiqib O’rta asrlarda Anglyadagi muhitni shahar hayotini aholining mehnat faoliyatini va shahardagi ishlab chiqarish jarayonlari savdo-sotiq, shaharlarning iqtisodiy ahvoli. Bundan tashqari Anglyada shaharlar qay tarzda vujudga kelgani va rivojlanish sabablari, qishloq ahlining aynan shaharga intilish sabablarini o’rgangan holda ushbu mavzuni yoritdim. 4
I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari Aksariyat hunarmandchilik an'anaviy ravishda shahar mashg'ulotlari sifatida qaralgan, ammo ular qishloqda boshlanib shaharga ko’chgan, ba'zi ma'lumotlarda hatto qishloqda ham qolgan zamonaviy davrda. Ba'zilari, masalan, tog'-kon sanoati, metallurgiya sanoati, qazib oluvchi, yoqilg'i va katta hajmdagi foydali qazilmalarga bog'liq bo'lgan sanoat tarmoqlari, xomashyo tabiatidan qishloqda edi; boshqalar, masalan, frezalash va to'la mato, mexanizmlar ularning ishlashi uchun oqayotgan suvga bog'liq bo’ldi. Masalan, yigiruv va ma'lum darajada to'quvchilik qishloq ya’ni uy hunarmandchiligi bo'lib qoldi, ularni qishloq xo'jaligi taqvimiga kiritilishi mumkin. Qolaversa qishloq maishiy hunarmandchilik ish bilan ta'minlangan, odatda qishloq sharoitida ayollar kam ish bilan band bo'lgan. Shunday qilib shaharlik hunarmandlarining qishloqlik ustalardan farqi ularning mashq qilishlari ortidan hunarmandchilik tarmoqlarining takomillashuvi va hunarmandlarning o'sib borayotgan kasbiy mahoratining o’sishi, shaharlarining tajribali to'quvchilari tomonidan nozik bilan to'qilgan elita matolar, professional hunarmandlar sinfi o'z navbatida shaharlaning yuksalishiga sabab bo'ldi, sifatli mahsulot uchun pul to'lashga qodir va tayyor aristokratik sinf mavjud bo’lishi, shahar mahsulotlari eng yuqori sifatga yetishiga sabab bo’ldi. O'rta asrlarda shahar hunarmandchiligining soni ko'paydi chunki ilgari birlashgan ishlab chiqarishlar alohida jarayonlarga bo'lingan, ma'lum bir hunarmand bitta mas'uliyat ostida faolyat olib brogan bo’lsa, har bir jarayon bilan alohida hunarmandlar ishlagan. Masalan pichoq yasaovchilarning ish taqsimoti: temirchi, tutqichlarni o'rnatuvchilar, ularni olib yurish uchun teri g'iloflar tikuvchilardan tashkil topgan guruhlarga ajralgan. Kiyim tikishda talab qilinadigan noziklik darajasiga ko'ra ko'plab alohida hunarmandchilikni o'z ichiga olgan, ip yigiruvchilardan tashqari taroqchilar, 5