logo

O’xshashlikka doir masalalar va ularni yechish metodlari

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

677.59375 KB
1O’xshashlikka doir masalalar va ularni yechish metodlari
MUNDARIJA
KIRISH  3
I BOB.  Ko’pburchaklarning o’xshashliklari  11
1.1. Ko’pburchaklarning o’xshashliklari   11 
1.2. O’xshash uchburchaklar va ularning xossalari 13
   II BOB.  Uchburchaklarning o’xshashlik alomatlari  15
2.1. Uchburchaklar o’xshashligining birinchi alomati  15
2.2. Uchburchaklar o’xshashligining ikkinchi alomati  16
   2.3. Uchburchaklar o’xshashligining uchinchi alomati 17
   2.4.  To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning o‘xshashlik alomatlari   20
   2.5.  O‘xshashlik alomatlarining isbotlashga doir masalalarga tatbiqlari 21
   2.6.  Amaliy mashq va tatbiq   22
Xulosa  23
Foydalanilgan Adabiyotlar  30 2KIRISH
Kurs   ishining   dolzarbligi.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining
2012-yil   28-maydagi   ―Malakali   kadrlar   tayyorlash   hamda   o‘rta   maxsus   kasb-
hunar   ta‘limi   muaasalarini   shunday   kadrlar   bilan   ta‘minlash   yanada
takomillashtirishga   oid   chora   tadbirlar   to‘g‘risida gi‖   qarori   ta‘lim   mazmunini
uning   samaradorligini   yanada   yaxshilashga   qaratilgan.   Respublikamizda   faoliyat
ko‘rsatayotgan   o‘rta   maxsus   kasb-hunar   kollejlari   uchun   tayyorlanayotgan
pedagog   kadrlar   sifatini   tubdan   yaxshilash,   ta‘lim   muassasalaridagi   o‘quv
jarayonini   zamonaviy   talablar   asosida   qayta   tashkil   etish   va   tayyorlanayotgan
o‘rta   bo‘gin   mutaxasislari   malakasining   raqobatbardosh   bo‘lishiga   erishish
asosiy   vazifalaridan   biri   bo‘lib   hisoblanadi.
Ushbu   vazifalarning   samarali   bajarilishining   asosiy   omili   o‘quv
vositalaridir.   Ta‘lim   vositalari   svilizatsiyaning   ajralmas   qismi   umuminsoniy
madaniyatning   muhum   elementi   hamda   dunyoni   ilmiy   o‘rganish   tilidir.
Shiddatli   axboratlashuv   jarayoni   amalga   oshib   borayotgan   hozirgi   davrda
har   bir   soha   kishisi   zamon   bilan   ham   nafas   ravishda   innovatsion
texnalogiyalarga,   innovatsion   vositalarga   murojaat   qilishiga   to‘g‘ri   kelmoqda
shu   jumladan   matematika   fani   ham   bunday   oqimdan   chetda   qolayotgani   yo‘q.
O’zbekiston   Respublikasi   taraqqiyotida   halqning   boy   ma‘naviy   salohiyati   va
umuminsoniy qadriyatlarga hamda hozirgi zamon   madaniyati,   iqtisodiyoti,   ilmi,
texnikasi   va   texnologiyasining   so’nggi   yutuqlariga   asoslangan   mukammal   ta‘lim
tizimini   barpo   etish   dolzarb   ahamiyatga   ega.   Ma‘lumki,   kadrlar   tayyorlash   milliy
dasturida   ilg’or   pedagogik texnologiyalarni joriy qilish va o’zlashtirish zarurligi
ko’p   marta   takrorlanib   yangi   pedagogik   va   axborot   texnologiyalardan
foydalanib,   talabalarni   o’qitishni   jadallashtirish   ko’zda   tutilgan.Pedagogik
texnologiyaga   UNESCO   ning   bergan   ta‘rifini   keltiramiz: 3―Pedagogik   texnologiya   –   bu   butun   o’qitish   va   bilimlarni   o’zlashtirish   jarayonida
o’z   oldiga   ta‘lim   shakllarini   samaradorlashtirish   vazifasini   qo’yuvchi   texnik   hamda
shaxs   resurslari   va   ularning   o’zaro   aloqasini hisobga olib, bilimlarni yaratish, qo’llash
va belgilashning tizimli   usulidir. Bu ta‘rifdagi asosiy tushuncha ―tizimli usul  bo’lib,‖
aynan   tizimli   yondashuv   pedagogik   texnologiyaning,   o’qitishga   boshqa
yondashuvlardan   farqlanuvchi   asosiy   belgisi   hisoblanadi.   Ta‘lim   maqsadlari,   uning
mazmuni,   o’qitish  va  ta‘lim   berish  usullari,  nazorat  va  natijalarni  baholashni  o’zaro
bog’liklikda   loyihalash-ko’pincha   an‘anaviy   o’quv   jarayonida   yetishmaydigan
narsadir.Jaxon pedagogika fani ilmiy – texnika taraqqiyoti   ta‘sirini   boshdan   kechirib,
psixologiya,   kibernetika,   tizimlar   nazariyasi,   boshqaruv   nazariyasi   va   boshqa   fanlar
yutuqlarini   birlashtirib,   hozirgi   davrda   faol   yangilanish   innovatsiya   jarayonlari
bosqichida   turar   ekan,   inson   imkoniyatlarini   samarali   rivojlantirish   amaliyotiga   boy
mahsul   bermoqda.   Pedagogik   texnologiya   usullari   dastlab   o’qitishning   harakatini
namunaviy   vaziyatdagi   belgilangan   qoida   bo’yicha   o’zlashtirish   talab   etiladigan
mahsuldor   darajasi   uchun   ishlab   chiqilgan.   Mahsuldor   ta‘lim   har   qanday   ta‘limning
zaruriy   tarkibiy   qismi   hisoblanib,   u   insoniyat   jamg’argan   tajribani   aniq   o’quv   fani
doirasida   o’zlashtirish   bilan   bog’liq.   Ta‘lim   oluvchilarda   bilim   va   ko’nikmalarning
ma‘lum   ―poydevori   hosil   qilingandan   keyingina   ta‘limning   natijali   va   ijodiy
yondashish   usullariga   ko’chish   mumkin.Pedagogik   texnalogiya   oqimi   70-80   yillarda
AQSh   da   yuzaga   keldi   va   UNESCO   kabi   nufuzli   tashkilot   tomonidan   tan   olindi   va
qo’llab   –   quvvatlandi   va   hozirgi   kunda   ko’pgina   mamlakatlarda   muvaffaqiyatli
o’zlashtirilmoqda.   Ma‘lumki,   tubdan   farq   qiluvchi   uchta   ta‘lim   turlarini   ajratish
mumkin. Bular: og’zaki- ko’rgazmali, texnologik va izlanuvchan-   ijodiy   ta‘lim   turlari
hisoblanadi. 41. Og’zaki   –   ko’rgazmali   an‘anaviy   bo’lib,      o’qituvchining      axborot   berishi,
talabalarning   bilimlarni   qabul   qilishi,   to’plashi   va   xotirasida   saqlashi   bilan
belgilanadi.   Ta‘limda   og’zaki-ko’rgazmali   yondashuv   juda   katta   tajribaga ega bo’lib,
qismlarga   ajratib   ishlab   chiqilgan   va   ta‘lim   tizimida   ulkan   xizmat   ko’rsatdi.Jadal
suratlar bilan o’sib borayot-gan fan va texnika   talablari, ta‘lim tizimidagi istlohatlar,
raqobotbardosh   kadrlar   tayyorlash,   shaxsni   rivojlantirish,   uning   ma‘lumot   olish
istaklarini   to’laroq   qondirishga   bo’lgan   jamiyat   ehtiyojlari   o’qitish   usullariga
yangicha yondashishni talab   qilmoqda.
2. Ta‘limga   texnologik   yondashuvning   umumiy   tavsifnomasi   qismlarga
ajratilmagan   holda,   ta‘limning   juda   oddiy   mahsuldor   darajasi   sifati   misolida   qaraladi.
O’quv   ishlari   yuqori   natijalarga   erishishga   qaratilgan   bo’lib,   yo’naltirilganlik,
mashg’ul   bo’lish,   musobaqalashish   va   o’zaro   yordamlashish   tushunchalari   mavjud
bo’ladi.
3. Izlanuvchan   yondashuvdagi   maqsad,   talabalarda   muammoni   hal   etish,
yangi,   oxirigacha   tugallanmagan   tajribani   o’zlashtirish,   ta‘sir   etishning   yangi
yo’llarini   yaratish   qobiliyatlarini,   shaxsiy   idrokni   rivojlantirishdan   iboratdir.
Izlanuvchan   ta‘lim   andozasining   ta‘lim   mazmuni,   tabiat   va   jamiyat   bilan   o’zaro
ta‘siri   natijasida   shaxsda   tadqiqotchilik   va   jadal   ijodiy   xarakterli   faoliyat   yo’li
boshlanadi.
O’quv   jarayonining   texnologik   shakl   modeli   va   uning   amaliy   tadbiqi   yangilik
xususiyatiga   ega   bo’lib,   an‘anaviy   ta‘limni   qayta   shakllantiradi.
―Pedagogik      texnologiya      so’z      birikmasi      asosida      ―Texnologiya,
―Texnologik   jarayon   tushunchasi   yotadi.   Bu   tushuncha   orqali   sanoatda‖   tayyor
mahsulotni   olish   uchun   bajariladigan   ishlarning   ketma   –   ketligi   haqidagi   hujjat,
ta‘limda   esa   fan   bo’yicha   uslubiy   tadbirlar   majmuasi   tushuniladi.   Pedagogik
texnologiyada   asosiy   yo’l   aniq   belgilan-gan   maqsadlargaqaratilganlik,   ta‘lim
oluvchi   bilan   muntazam   o’zaro   aloqani 5o’rnatish,   pedagogik   texnologiyaning   falsafiy   asosi   hisoblangan   ta‘lim   oluvchining
xatti   –   harakati   orqali   o’qitishdir.   O’zaro   aloqa   pedagogik   texnologiya   asosini   tashkil
qilib,   o’quv   jarayonini   to’liq   qamrab   olish   kerak.   Pedagogik   texnologiyada   nazarda
tutiladigan   maqsadlarni   qo’yish   usuli,   o’qitish   maqsadlari   o’quvchilar   harakatida
ifodalanadigan   va   aniq   ko’rinadigan hamda o’lchanadigan natijalar orqali belgilanadi.
Maqsadlar   o’qituvchining   faoliyatidan   kelib   chiqqan   holda   o’rgatish,   tushuntirish,
ko’rsa-tish,   aytib   berish   va   hokazo   atamalar   orqali   qo’yila-di.   O’quvchining
harakatlarida   ifodalanadigan   vazifalar   esa   ta‘limining   natijalarda   ifodalanadi.   Natija,
talabaning   tugallangan   xatti   –harakatini   ifodalovchi   keltirib   chiqaring,   sanab   o’ting,
so’zlab   bering   tanlang,   ko’rsatib   bering,   hisoblang   kabi   atamalar   bilan   ifodalanishi
kerak.Shunday   qilib,   an‘anaviy   o’quv   jarayonlarida   asosiy   omil   –   bu   pedagog   va
uning   faoliyati   hisoblansa,   pedagogik   texnologiyada   birinchi   o’ringa   o’qish
jarayonidagi   o’quvchilarning   faoliyati   qo’yiladi.   Har   bir   vazifa   raqamlanib,   u   bitta
natijani   ko’zlashi   lozim.   Har   bir   vazifani   shunday   qo’yish   kerakki,   u   o’qituvchining
o’tadigan darsining bosqichlarini emas, balki, talabaning   o’zini   keyin   qanday   tutishi
kerakligiga   ishora   qilsin.   Ma‘lumki,   ilg’or   texnologiyalarni qo’llashda asosiy e‘tibor
loyihalash bosqichiga qaratiladi,   bunday   tizimli   yondoshuv   asosida   o’quv   jarayonini
loyihalash,   kutilayotgan   natija   shaklidagi   o’quv   maqsadlarini   mumkin   qadar
aniqlashtirish, rejalash-   tirilgan   o’quv   maqsadlariga   kafolatli   erishishga   undaydi.   Biz
ushbu   mavzuda   matematika   sohasi   uchun   innovatsion   vositalar   bilan   tanishib
chiqamiz.
Bugun   yurtimizda   chuqur   tarixiy   asosga   ega   va   zamonaviy   taraqqiyot   uchun   juda
muhim   fanlardan   biri   bo lgan   matematikaga   ham   katta   e tibor   qaratilmoqda.ʻ ʼ
Muhammad   Xorazmiy,   Ahmad   Farg oniy,   Abu   Rayhon   Beruniy,   Mirzo   Ulug bek	
ʻ ʻ
singari ulug  ajdodlarimiz tamal toshini qo ygan bu fan so nggi yillarda o zining yangi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
rivojlanish bosqichiga kirdi, deb bemalol ayta olamiz.
Davlatimiz   rahbarining   2017-yil   17-fevraldagi   “Fanlar   akademiyasi   faoliyati,   ilmiy -
tadqiqot   ishlarini   tashkil   etish,   boshqarish   va   moliyalashtirishni   yana-da
takomillashtirish   chora tadbirlari   to g risida”gi   qaroriga   muvofiq   O zbekiston   Milliy	
ʻ ʻ ʻ 6universiteti  huzuridagi  Matematika instituti  Fanlar  akademiyasi  tarkibida qayta tashkil
etildi.
Ayni   paytda   Prezidentimizning   2019-yil   9-iyuldagi   “Matematika   ta limi   va   fanlariniʼ
yana-da rivojlantirishni davlat tomonidan qo llab	
ʻ quvvatlash, shuningdek, O zbekis ton	ʻ
Respublikasi  Fanlar  akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi  Matematika instituti
faoliyatini   tubdan   takomillashtirish   chora tadbirlari   to g risida”gi   hamda   2020-yil   7-	
ʻ ʻ
maydagi   “Matematika   sohasidagi   ta lim   sifatini   oshirish   va   ilmiy   tadqiqotlarni   rivoj	
ʼ
lantirish   chora tadbirlari   to g risida”gi   qarorlari   qabul   qilindi.   Ushbu   qarorlar   orqali	
ʻ ʻ
matematika   fani   va   ta limini   rivojlantirish,   xalqaro   standartlarga   moslashtirish   uchun	
ʼ
mavjud   muammolarni   bartaraf   etish   tizimi   yaratib   berildi.   Masalan,   matematika
bo yicha   xalqaro   konferensiyalarda,   talabalar   o rtasida   o tkaziladigan   xalqaro	
ʻ ʻ ʻ
olimpiadalarda, seminar   treninglarda ishtirok etish imkoniyati yaratildi. P rezidentimiz
tashabbusi   bilan   Matematika   fani   va   ta limini   rivojlantirishni   qo llab-quvvatlash	
ʼ ʻ
jamg armasi   tashkil   etildi.   Jamg arma   mablag lari   hisobidan   matematika   sohasidagi	
ʻ ʻ ʻ
olimlar  va yosh tadqiqotchilarning xorijdagi xalqaro ilmiy   amaliy tadbirlarda ishtiroki
ta minlanmoqda.   Talabalarning   matematika   fani   bo yicha   xalqaro   olimpiadalardagi	
ʼ ʻ
ishtiroki   qo llab	
ʻ quvvatlanmoqda,   matematika   ta limi   uchun   zarur   ilmiy   va   hisoblash	ʼ
asbob  uskunalarini xarid qilish dasturlari amalga oshirilmoqda.
Matematika   ta lim   yo nalishlarida   ta lim   olayotgan   talabalar   va   tadqiqotchilar   uchun	
ʼ ʻ ʼ
akademik   T.Sarimsoqov   nomidagi   stipendiya   ta sis   etildi.   O zbekiston   matematika	
ʼ ʻ
jamiyatining   xalqaro   aloqalarini   kengaytirish   va   Xalqaro   matematiklar   jamiyatiga
to laqonli a zo bo lishini ta minlash choralari ko rilmoqda.	
ʻ ʼ ʻ ʼ ʻ
Yuqorida   qayd   etilgan   hujjatlar   orqali   olimlarimiz   uchun   yana   qator   imkoniyatlar
yaratildi.   Jumladan,   2020-yilda   Matematika   ins   titutiga   ilmiy   darajalar   berishda
mustaqillik berildi. Qoraqalpog iston Respublikasida, Buxoro, Namangan, Samarqand,	
ʻ
Xorazm viloyatlarida institutning hududiy bo linmalari tashkil etildi. Hozirgi kunda bu	
ʻ
bo linmalarda   22   fan   doktori,   22   fan   nomzodi   va   fizika	
ʻ matematika   fanlari   bo yicha	ʻ
falsafa   doktori   (PhD)   faoliyat   yuritmoqda.   Bo linmalar   viloyatlardagi   universitetlar	
ʻ
binolarida joylashgan bo lib, bu yoshlar va talabalar bilan ishlash va ularni matematika	
ʻ
faniga qiziqtirish uchun juda qulaydir. 7Oxirgi uch yil davomida olimlarimizning maoshi  deyarli 3 barobar oshdi. Matematika
inst   ituti   uchun   yangi,   zamonaviy,   innovatsion   bino   qurildi.   Bugun   hamma   narsamiz
bor! Endi zavq bilan ishlab, natija ko rsatishimiz lozim.ʻ
Ta kidlash   kerakki,   Matematika   instituti   o z   faoliyati   davomida   mazkur   fanni	
ʼ ʻ
rivojlantirishga,   yurtimiz   uchun   yuqori   malakali   kadrlar   tayyorlashga   sezilarli   hissa
qo shdi   va   matematik   tadqiqotlarning   jahon   darajasida   e tirof   etilgan   markazlaridan
ʻ ʼ
biriga aylandi.
Hozir   ham   institut   xodimlari   qator   yutuq   va   natijalarga   erishmoqda.   Institutda
funksional   analiz,   differensial   tenglamalar,   ehtimollar   nazariyasi   va   algebra   bo yicha	
ʻ
ilmiy maktablar shakllandi hamda muvaffaqiyatli rivojlanmoqda.
Institut tarixi yutuqlarga boy. Xodimlarning ilmiy tadqiqotlari besh marta O zbekiston	
ʻ
davlat   mukofotiga   sazovor   bo lgan.   12   nafar   taniqli   olim   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ ʻ
Fanlar   akademiyasining   haqiqiy   a zoligiga,   ikki   nafari   esa   nufuzli   Jahon   fanlar	
ʼ
akademiyasi (TWAS) a zoligiga saylangan.	
ʼ
Olimlarimizdan   besh   nafari   TWASning   yosh   olimlar   bo limi   tanlovlarida   g olib	
ʻ ʻ
chiqqan.   Olimlarimiz   mehnatini   chet   ellik   hamkasblar   ham   e tirof   etmoqda.   Masalan,
ʼ
institutimiz   xodimi   U.Roziqovning   maqolasiga   xorijning   nufuzli   jurnali   keltirgan
taqrizda u “...one of the authors is a well known expert”, ya ni “juda taniqli ekspert...”,	
ʼ
deb   e tirof   etilgan.   Bunday   e tiroflar   o zbek   matematiklarining   ko piga   nisbatan	
ʼ ʼ ʻ ʻ
qo llanilgan.   Aytmoqchimanki,   bugungi   kunda   o zbekistonlik   matematiklarning   ilmiy	
ʻ ʻ
maktablari o z mavqeini xalqaro darajada saqlab kelmoqda.	
ʻ
2016-yil 30-dekabrda Prezidentimiz akademiklar bilan uchrashuvda ilm fanga e tiborni	
ʼ
kuchaytirish   davr   talabi   ekanini   ta kidladi   va   bu   borada   amaliy   ishga   kirishildi.	
ʼ
Dastavval,   Fanlar   akademiyasi   haqiqiy   a zolarini   saylash   tizimi   qayta   tiklandi.	
ʼ
Xususan, Matematika instituti professorlari A.A zamov va S.Lakayev O zRFA haqiqiy	
ʼ ʻ
a zosi   (akademik)   etib   saylandi.   2017-yil   O .Roziqov   SpringerNature   nashriyoti	
ʼ ʻ
tomonidan   “Springer   Nature   top   Author”   sertifikati   bilan   taqdirlandi.   2017-yilda
akademik   Sh.Ayupov,   K.Kudaybergenov,   B.Omirov   va   O .Roziqov   fan   va   texnika	
ʻ
sohasidagi davlat mukofotiga loyiq topildi. “Scopus Award 2019” tanlovida Sh.Ayupov 8“Top   researcher   in   Natural   sciences”   (“Tabiiy   fanlar   bo yicha   yil   tadqiqotchisi”)   debʻ
e tirof   etildi.   2020-yilda   professor   O .Roziqov   Islom   hamkorlik   tashkilotining   “Eng	
ʼ ʻ
yaxshi ilmiy maqola” nominatsiyasi bo yicha xalqaro mukofotiga sazovor bo ldi.	
ʻ ʻ
Dunyo reytingida dastlabki 300 talikka kirgan universitetlarda PhD ilmiy darajasiga ega
bo lgan  institut   xodimlaridan  2 nafariga OAK  tomonidan to g ridan	
ʻ ʻ ʻ to g ri   fan doktori	ʻ ʻ
(DSc) ilmiy darajasi berildi.
So nggi 5 yil davomida institutda matematika bo yicha 19 nafar falsafa doktori (PhD)	
ʻ ʻ
va 18 nafar fan doktori ( DSc) tayyorlandi.
Institutda   universitetlar,   maktablar   va   akademik   litseylarda   ma ruzalar   o qish   va	
ʼ ʻ
maxsus   kurslar   o tish,   shuningdek,   magistrlik   dissertatsiyalariga   rahbarlik   qilish	
ʻ
amaliyoti keng yo lga qo yilgan. Bugungi kunda ilmiy xodimlarning o rtacha yoshi 43
ʻ ʻ ʻ
yoshni, ilmiy darajali ilmiy xodimlar ulushi esa 87 foizni tashkil etmoqda.
O zbekistonda   matematika   fanini   rivojlantirib,   jahon   standartlari   darajasida   saqlash	
ʻ
bizning   asosiy   maqsadimiz.   Biz   dunyoda   matematika   sohasida   bo layotgan   ilmiy	
ʻ
yangiliklarga munosib hissa qo shish uchun yetarli ilmiy salohiyatga egamiz. Ayniqsa,	
ʻ
bu   maqsadlarni   amalga   oshirish   uchun   safimizda   yosh   matematiklarning   ko pligi   va	
ʻ
ular soni tobora oshib borayotgani bizga madad bo lmoqda.	
ʻ
Kurs   ishining   maqsadi:
Innovatsion   pedagogika   asoslarini   va   innovatsion   ta‘lim   jarayonini   ,   maktabda
matematikani o‘qitishning innovatsion vositalarini o‘rganishdan   iborat. 9Kurs   ishining   obyekti:
O‘zbekistondagi   barcha   ta‘lim   muassasalarida   matematikani   o‘qitish   jarayoni.
Kurs   ishining   predmeti:
Innovatsion   ta‘lim   muhiti   mazmuni,   metodlari   va   innovatsion   muhitni  
shakllantiruvchi   vositalar.
Kurs   ishining   vazifalari:
1. Mavzuga   doir   manba   topish,   axborotlarni   tartiblash,   rejani  
shakllantirish;
2. Innovatsion   pedagogik   faoliyatni   o‘rganish;
3. Innovatsion   ta‘lim   jarayoni,   shakl,   metod,   vositalarini   o‘rganish;
4.  Innovatsion   ta‘lim   muhitini o‘rganish;
5. Matematikani o‘qitishning innovatsion muhitini o‘rganish;  
6.O‘rganilgan ma‘lumotlar asosida xulosalar chiqarish;  
7.Kurs ishini   jihozlash,   himoyaga   tayyorlash; 10I BOB.  KO’PBURCHAKLARNING O’XSHASHLIKLARI
1.1.   KO’PBURCHAKLARNING O’XSHASHLIKLARI
Kundalik turmushda teng shakllardan tashqari shakli (ko‘rinishi) bir xil, lekin
o‘lchamlari   turlicha   bo‘lgan   shakllarga   ko‘p   duch   kelamiz.   Tarix   va   geografiya
fanlarida   turli   masshtabda   ishlangan   xaritalardan   foydalangansiz.   Sin   f   doskasiga
ilinadigan va darsliklarda tasvirlangan respublikamizning xaritalari turli o‘lchamda,
lekin   ular   bir   xil   shaklda   (ko   ‘rinishda).   Shuningdek   ,   bi   t   ta   fototasmadan   turli
o‘lchamdagi   fotosuratlar   tayyorlanadi.  Bu  suratlarning  o‘lchamlari  turlicha  bo‘lsa-
da, bir xil ko‘rinishda, ya’ni ular bir-biriga o‘xshaydi (1-rasm).
Mashq.   2-rasmda   to‘rtta   romb
tasvirlangan.   Ulardan   faqat   d)   va   e)   romblar   bir   xil   ko   ‘rinishga   ega.   Bu
romblar   nimasi   bilan   boshqa   romblardan   ajralib   turibdi?   Keling,   buni
birgalikda   aniqlaylik.   1.   Rasmdan   ko‘rinib   turibdiki,   AD   =   3,   A
1 D
1 =   2.
Rombning tomonlari teng bo‘lgani uchun,
tenglikni hosil qilamiz. Bu holatda romblarning mos tomonlari  proporsional  deb 
yuritiladi.
2. ABCD   va  A
1 B
1 C
1 D
1  romblarda ∠ A  =	∠ A
1 = 45°, 	∠ B  =	∠ B
1 =135°, 	
∠
C  = 	∠ C
1 = 45°,	∠ D  = 	∠ D
1 = 135° . Bu holatda romblarning mos burchaklari 
o‘zaro teng  deb   yuritiladi.
Shunday qilib, bu romblarning bir-biriga o‘xshashligining sababi — mos
tomonlarining proporsionalligi va mos burchaklarining tengligi, deb ayta
olamiz. Ixtiyoriy ko‘pburchaklarning o‘xshashligi tushunchasi ham shunga
o‘xshash kiritiladi.
Ikkita ko‘pburchak (beshburchak)  ABCDE  va  A
1 B
1 C
1 D
1 E
1   tarzda belgilangan 
bo‘lib, mos ravishda 	
∠ A  = 	∠ A
1 , 	∠ B  =	∠ B
1 , 	∠ C  =	∠ C
1 , 	∠ D  =	∠ D
1 ,  11∠E  =	∠ E
1   ya’ni mos burchaklari o‘zaro teng bo‘lsin. Unda  AB   va  A
1 B
1 , BC   va  B
1 C
1 ,
CD    va  C
1 D
1 , DE   va  D
1 E
1 , EA   va  E
1 A
1   tomonlar ko‘pburchakning  mos tomonlari 
deb   yuritiladi.
Ta’rif .  Ikki ko‘pburchakning burchaklari mos ravishda o‘zaro teng, barcha
mos tomonlari esa o‘zaro proporsional bo‘lsa, bunday ko‘pburchaklar  o‘xshash
ko‘pburchaklar   deb ataladi  (3-rasm).
Ko‘pburchaklar o‘xshashligi 	
∾  belgisi bilan ko‘rsatiladi.
O‘xshash   ko‘pburchaklar   mos   tomonlari   nisbatiga   teng   bo‘lgan   k   songa   bu
ko‘pburchaklarning  o‘xshashlik   koeffitsiyenti   deyiladi. 121.2 O‘XSHASH UCHBURCHAKLAR VA ULARNING
XOSSALARI
Eng soda ko’pburchak bo’lmish uchburchaklar o’xshashligini o’rganamiz.
Teorema .   Ikkita o’xshash uchburchak perimetrlarining nisbati o’xshashlik
koeffitsientiga teng.
Teorema .     Ikkita   o’xshash   uchburchak   yuzlaring   nisbati   o’xshashlik
koeffitsientining kvadratiga teng.
Isbot.  Teorema shartiga ko’ra,  Δ ABC ∾ Δ A
1 B
1 C
1 .   Demak, ko’pburchaklar 
o’xshashligi ta’rifiga ko’ra,  ∠ A= ∠ A
1 ,  ∠ B= ∠ B
1 ,  ∠ C= ∠ C
1  va
  AB
A
1 B
1 = BC
B
1 C
1 = AC
A
1 C
1 = k	
∠
A = 	∠ A
1  ekanligidan foydalanib, ularni 1-b rasmdagidek ustma-ust qo‘yamiz
va tegishli yasash hamda belgilashlarni amalga oshiramiz.
Quyidagi uchburchaklar yuzlarini topamiz va ularning nisbatlarini qaraymiz:
(1) tenglikni   hadma-had   (2)   tenglikka   bo’lsak,   teng   burchakka   ega
bo’lgan   uchburchaklar   yuzlarining   nisbati   uchun   (3)   tenglikni   hosil
qilamiz: 13Bu yerda shartga ko’ra   AB
A
1 B
1 = BC
B
1 C
1 = AC
A
1 C
1 = k
 ekanligini hisobga olsak,
tenglik kelib chiqadi.  Teorema isbotlandi.
1-masala.  O’xshash uchburchaklarning mos tomonlari nisbati shu tomonlarga 
tushirilgan balandliklar nisbatiga teng ekanligini isbotlang (2-rasm).
Yechish.  Berilgan uchburvhakning o’xshashlik koeffitsienti  k  bo’lsin. Unda AC	:A1C1=	k;
  	SABC	:SA1B1C1=	k2(1)  bo’ladi.
Ikkinchi tomondan 
(1) va (2) tengliklardan 	
k∗BD
B1D	=	k2  yoki 
 	
BD
B1D	=k.   Shunday   qilib,  	BD
B1D   va     AC
A
1 C
1   nisbat   ham   k   ga   teng,   ya’ni
AC
A
1 C
1 = BD
B
1 D . 14II BOB. UCHBURCHAKLARNING O’XSHASHLIK ALOMATLARI
2.1 UCHBURCHAKLAR O‘XSHASHLIGINING BIRINCHI
ALOMATI
Ta’rifga ko‘ra, ikkita uchburchakning o‘xshashligini aniqlash uchun ular 
burchaklarining tengligini va mos tomonlarining proporsional ekanligini tekshirish 
lozim bo‘ladi. Uchburchaklar uchun bu ish ancha osonlashar ekan. Quyida 
keltiriladigan teoremalar shu xususda bo‘lib, ular “uchburchaklar o‘xshashligining 
alomatlari” deb nomlanadi.
Teorem.  (Uchburchaklar o’xshashligining BB alomati). Agar bir uchburchakning 
ikkita burchagi ikkinchi uchburchaknung ikkita burchagiga mos ravishda teng 
bo’lsa, bunday uchburchaklar o’xshash bo’ladi. (2-rasm) 
Isbot.   1.   Uchburchakning   ichki   burchaklari
yig’indisi haqidagi teoremaga ko’ra,
Demak,  ABC	va	A1B1C1   uchburchaklarning
burchaklari mos ravishda teng.
2. Shartga ko’ra, 	
∠ A= 	∠ A 1 , 	∠ C=	∠ C 1.  Teng
burchakka ega bo‘lgan uchburchaklar yuzlarining
nisbati haqidagi teoremaga ko‘ra
Bu   tengliklarning   o’ng   qismlarini   tenglab,   bir   xil   hadlar
qisqartirilsa, 	
AB
A1B1
=	BC
B1C1
 tenglik hosil bo’ladi. Xuddi shu singari, 	∠ A= 	∠ A 1 va 	∠ B=	∠ B 1
tengliklardan foydalanib,  BC
B
1 C
1 = AC
A
1 C
1  tenglikni olamiz. Shunday qilib,  ABC  va
A
1 B
1 C
1  uchburchaklarning burchaklari teng va mos tomonlari proporsional, ya’ni
bu uchburchaklar o‘xshash.  Teorema isbotlandi.
Masala.   ABC   uchburchakning   ikki   tomonini   kesib
o‘tuvchi va uchinchi tomoniga parallel bo‘lgan   DE
to‘g‘ri   chiziq   uchburchakdan   unga   o‘xshash
uchburchak ajratishini isbotlang (3-rasm). 15Isbot.   ABC   va   DBE   uchburchaklarda   ∠ B — umumiy,  ∠ CAB =  	∠ EDB (AC   va   DE
parallel   to‘g‘ri   chiziqlarni   AB   kesuvchi   bilan   kesganda   hosil   bo‘lgan   mos
burchaklar teng bo‘lgani uchun)
(3-rasm). 
Demak uchburchaklar o’xshashligining BB alomatiga ko’ra,  Δ ABC 	
∾ Δ DBE.
2.2 UCHBURCHAKLAR O‘XSHASHLIGINING IKKINCHI
ALOMATI
Teorema.  (Uchburchaklar o’xshashligining TBT alomati). Agar bir 
uchburchakning ikki tomoni ikkinchi uchburchakning ikki tomoniga 
proporsional va bu tomonlar hosil qilgan burchaklar teng bo’lsa, bunday 
uchburchaklar o’xshash bo’ladi(1-rasm).
Isbot. 	
∠ 1 =	∠ A 1 , 	∠ 2 =	∠ B 1  bo‘ladigan qilib
ABC
2  uchburchak yasaymiz  (1-rasm) . U  BB
alomat bo‘yicha  A
1 B
1 C
1  uchburchakka o‘xshash
bo‘ladi.
Shartga ko’ra:  AB
A
1 B
1 = AC
A
1 C
1
Bu   ikki   tenglikdan   AC
2 =AC   ekanligini   aniqlaymiz,   Unda,   uchburchaklar
tengligining TBT alomatiga ko’ra,  ∆ ABC = ∆ AB C
2 Xususan, 	
∠2=	∠B.
Lekin yasashga ko‘ra, 	
∠ 2=	∠ B
1  edi. Demak, 	∠ B =	∠ B 1.  U holda, 	∠ A  =	∠ A
1  va
 	
∠ B  =	∠ B
1   bo‘lgani uchun, uchburchaklar o‘xshashligining BB alomatiga ko‘ra,
Δ ABC 
∾ Δ A
1 B
1 C
1 .  Teorema isbotlandi.
Masala.  AB  va  CD  kesmalar  O  nuqtada kesishadi,  AO  =12  cm ,  BO  =4  cm ,
CO  =30  cm ,  DO  =10  cm  bo‘lsa,  AOC  va  BOD  uchburchaklar yuzlari nisbatini
toping.
   Yechish.  Shartga ko’ra, 16Demak,  AOC  uchburchakning ikki tomoni  BOD  uchburchakning ikki tomoniga 
proporsional va bu tomonlar orasidagi mos burchaklar vertical burchaklar bo’lgani 
uchun:  ∠ AOC  =  ∠ BOD .  Shuning uchun, uchburchaklar o’xshashligining TBT alomatiga
ko’ra,  Δ AOC ∾ Δ BOD  va o’xshashlik koeffitsiyenti k=	OA
OB	=3 . Endi 
o’xshash uchburchaklar yuzlarining nisbati haqidagi teoremani qo’llaymiz:
                            Javob:9
2.3 UCHBURCHAKLAR O‘XSHASHLIGINING UCHINCHI
ALOMATI
Teorema.  (Uchburchaklar o’xshashligining TTT alomati). Agar bir uchburchakning
uchta   tomoni   ikkinchi   uchburchakning   uchta  tomoniga   mos   ravishda   proporsional
bo’lsa, bunday uchburchaklar o’xshash bo’ladi.
Isbot.   ABC   uchburchakning   ABC
uchburchakning   AB   tomonida   AD   = A
1 B
1
bo‘ladigan qilib  D  nuqtani belgilaymiz.
D   nuqtadan   BC   tomonga   parallel   qilib
o‘tkazilgan   to‘g‘ri   chiziq   AC   tomonni   E
nuqtada   kessin.   Unda   uchburchaklar
o‘xshashligining   BB   alomatiga   ko‘ra,   Δ ADE
va  Δ ABC  o‘xshash bo‘ladi. U holda bu o‘xshashlik teorema shartiga ko’ra quyidagi
tengliklar juftiga ega bo’lamiz:
U holda  AD  = A
1 B
1  ekanligini hisobga olsak,ularning birinchisidan  B
1 C
1  = DE ,
ikkinchisidan esa  A
1 C
1  = AE  ekanligi kelib chiqadi. Shunday qilib, uchburchaklar
tengligining TTT alomatiga ko‘ra,  Δ ADE  =  Δ A
1 B
1 C
1 . Unda  Δ ADE  Δ ABC.
Demak,  Δ ABC ∾
  Δ A
1 B
1 C
1 .  Teorema isbotlandi. 
Masala.   Agar   ikkita   teng   yonli   uchburchakdan   birining   asosi   va   yon   tomoni
ikkinchisisning   asosi   va   yon   tomoniga   proporsional   bo’ls,   bu   uchburchaklarning
o’xshash ekanligini isbotlang. 17Isbot.  Berilgan  AB=BC, A
1 B
1 =B
1 C
1  tengliklar va  AB
A
1 B
1 = AC
A
1 C
1 nisbatdan
  AB
A
1 B
1 = AC
A
1 C
1 = BC
B
1 C
1  tengliklarni hosil qilamiz. Demak, uchburchaklar 
o‘xshashligining TTT alomatiga ko‘ra,  Δ ABC∾   Δ A
1 B
1 C
1
2.4 TO‘G‘RI BURCHAKLI UCHBURCHAKLARNING
O‘XSHASHLIK ALOMATLARI
Ma’lumki, to‘g‘ri burchakli uchburchaklarning bittadan burchaklari to‘g‘ri
burchakdan iborat bo‘ladi. Shuning uchun bunday uchburchaklarning o‘xshashlik
alomatlari ancha soddalashadi.
1-teorema.   To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning bittadan o‘tkir burchagi mos
ravishda teng bo‘lsa, ular o‘xshash bo‘ladi.
2-teorema.   To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning katetlari mos ravishda
proporsional bo‘lsa, ular o‘xshash bo‘ladi.
3-Teorema.   To‘g‘ri burchakli uchburchaklardan birining gipotenuzasi va
kateti ikkinchisining gipotenuzasi va katetiga mos ravishda proporsional bo‘lsa,
ular o‘xshash bo‘ladi.
Bu alomatlardan dastlabki ikkitasining to‘g‘riligi o‘z-o‘zidan ravshan.  Keling,
uchinchi alomatni isbotlaylik.
Isbot.  ABC  uchburchakning  BC  tomoniga
CE  = C
1 B
1  bo‘ladigan qilib  CE  kesmani 
qo‘yamiz va  DE || AB  ni o‘tkazamiz  (1-rasm) . 
Unda uchburchaklar o‘xshashligining  BB 
alomatiga ko‘ra,  Δ DEC  va  Δ   ABC  o‘xshash 
bo‘ladi.
O‘xshash uchburchaklar mos tomonlarining
proporsionalligidan:
AB
DE = CB
CE ,
Yasashga ko’ra,  CE=C
1 B
1    Demak,
AB
DE = CB
C
1 B
1                         (1) 18Tenglik o’rinli. Boshqa tomondan, teoremag shartiga ko’ra, AB
A1B1
=	CB
C1B1     (2)
(1)  Va (2) tengliklardan  DE=A
1 B
1  ekanligini qaraymiz.
A
1 B
1 C
1  va DEC  uchburchakni qaraymiz:1.  CE=C
1 B
1  (yasashga ko’ra);
2. DE=A
1 B
1  (isbotlangan tenglik). 
To’g’ri burchakli uchburchakning bittadan kateti hamda gipotenuzasi bo’yicha 
tenglik alomatiga ko’ra ,  Δ A
1 B
1 C
1 =   Δ DEC .
Ikkinchi tomondan esa  Δ ABC	
∾   Δ DEC.  U holda,  Δ ABC	∾   Δ A
1 B
1 C
1  bo’ladi.
Teorema isbotlandi.
Masala.  Agar ikkita teng yonli uchburchakdan birining yon tomoni va
balandligi ikkinchisining yon tomoni va balandligiga proporsional bo‘lsa, bu
uchburchaklarning o‘xshash ekanligini isbotlang  (2-rasm) .
Isbot .  To‘g‘ri burchakli  ABD  va  A
1 B
1 D
1  uchburchaklarni qaraymiz.  Shartga
ko‘ra, ularning bittadan kateti va gipotenuzasi o‘zaro proporsional.  Demak,
3-teoremaga asosan  Δ ABD	
∾   Δ A
1 B
1 D
1  Unda
  ∠ DBA   =   ∠ D
1 B
1 A
1 .     Teng   yonli   uchburchak   asosiga
tushirilgan   balandlikning   bissektrisa   ham   bo’lishini
hisobga olsak,  ∠ B  =2 ∠ DBA  =2 ∠ D
1 B
1 A
1 = ∠ B
1   bo’ladi.
Natijada,  ABC  va  A
1 B
1 C
1  uchburchaklarda 
∠ B  = ∠ B
1  va     AB
A
1 B
1 = BC
B
1 C
1  tengliklarga ega bo’lamiz.
Demak, uchburchaklar o’xshashligining TBT alomatiga ko’ra 
Δ ABC	
∾   Δ A
1 B
1 C
1 .  So’ralgan tasdiq isbotlandi. 192.5 O‘XSHASHLIK ALOMATLARINING ISBOTLASHGA DOIR
MASALALARGA TATBIQLARI
1-masala.   Uchburchak   bissektrisasi   o‘zi
tushgan   tomonni   qolgan   ikki   tomonga
proporsional kesmalarga ajratishini isbotlang.
Yechish.   AA
1   to‘g‘ri
chiziqqa   BE   va   CF   perpendikularlar   tushiramiz.   Unda  ∠ CAF   =  	∠ BAE
bo‘lgani   uchun,   to‘g‘ri   burchakli   CAF   va   BAE   uchburchaklar   o‘xshash
bo‘ladi.  O‘xshash uchburchaklarning mos tomonlari proporsionalligidan
                       (1)
Shunga o’xshash
                       (2)
(1) va (2) tengliklarni solishtirsak 	
AC
A1C1
=	C	A1	
B	A1  yoki 	
AC
AB	=	C	A1	
BA1  bo’ladi. Bu
A
1 B va A
1 C  kesmalar  AB va AC  kesmalarga proporsional ekanligini anglatadi.
2-masala.  ABC  uchburchakning  BD  bissektrisasi 
uchburchakka tashqi chizilgan aylanani  B  va  P 
nuqtalarda kesadi.  ∆ABP	
∾  ∆BDC  ekanligini 
isbotlang (2-rasm). 
Yechish.   ∆ ABP va 	
∠ BDC  da:
1. 	
∠ DBC= 	∠ ABP   ⇐  shartga ko‘ra;
 2. 	
∠ DCB = 	∠ APB 	⇐  chunki ular bitta yoyga 
tiralgan. Demak , uchburchaklar o‘xshashligining 
BB  alomatiga ko‘ra,  ∆ABP	
∾ ∆BDC. 202.6 AMALIY MASHQ VA TATBIQ
1-masala.   Uchburchaklarning   o‘xshashligidan   foydalanib,   uchburchak   o‘rta
chizig‘i   uchburchakning   bir   tomoniga   parallel   va   shu   tomonning   yarmiga   teng
ekanligini isbotlang.
Yechish.   ∆ABC   va   ∆MBN   uchun:   ∠ B   —
umumiy,  BM
AB = BN
BC = 1
2 . 
Shuning   uchun,   uchburchaklar   o‘xshashligining
TBT alomatiga ko‘ra, bu ikki uchburchak 
o   ‘xshash.   Endi   mushohadani   mana   bunday
davom ettiramiz:
2-masala.  Agar asoslari  BC  va  AD  bo‘lgan  ABCD  trapetsiyaning  AC  diagonali
uni ikkita o‘xshash uchburchakka ajratsa,  AC  2
 = BC  * AD  bo‘lishini 
isbotlang.
Yechish .   1-qadam.   ABC   va   ACD
uchburchaklarning   burchaklarini   taqqoslaymiz.
∠ ACB   =   ∠ CAD ,   chunki   bu   burchaklar   —ichki
almashinuvchi burchaklar. 
∠ B  ≠ ∠ D,  chunki  ABCD  — trapetsiya (aks holda,
∠ D+ ∠ A= ∠ B+ ∠ A  =180°,
ya’ni  AB ||CD  bo‘lib,  ABCD  trapetsiya 21bo‘lmay qolar edi). U holda,  ∠ D  = ∠ BAC  va  ∠ ACD  = ∠ B .
2-qadam.  Endi  ABC  va  DCA  o‘xshash uchburchaklarning mos tomonlari
nisbatini yozamiz:  AC
BC = AD
AC , bundan  AC  2
 = BC  * AD .
Xulosa
             Shiddat bilan o zgarayotgan bugungi zamonda kelajakni matematik asoslabʻ
qurish   zarur.   Chunki   bugungi   kunda   atom   bombadan   ham   xavfli,   chegara   bilmas
muammolar   bor.   Masalan,   kibertahdid,   axborot   xavfsizligi,   optimizatsiya,   virus
tarqalishi   xavfi   (jumladan,   bugungi   kundagi   koronovirus   pandemiyasi)   kabilar
shular jumlasidandir.
Bu   zamonaviy   muammolarni   yechishda   axborot   texnologiyalari,   dasturlash,
matematik   modellashtirish   va   kimyo biologiya   kabi   sohalarni   rivojlantirish   juda
muhim. Bu sohalarning asosi esa, albatta, matematika!
Matematika   fanining   biologiya,   fizika,   kimyo,   kompyuter   texnologiyasi,
kriptografiya,   musiqa,   muhandislik,   tibbiyot,   adabiyot,   iqtisodiyot   va   ijtimoiy
sohalarda   qo llanish   doirasi   juda   keng.   Masalan,   bugungi   kunda   kompyuter	
ʻ
dasturchisi   bo lishga   qiziqish   kuchaymoqda.   Dasturlashning   negizini   esa	
ʻ
matematika tashkil qiladi. Dastur matematik algoritmdir! Shunday ekan, matematik
bilimlarni puxta egallamay turib, dasturlash sohasida yetuk mutaxassis bo lish aslo	
ʻ
mumkin emas.
Matematikaning   ba zi   nazariyalari   insoniyatga   misli   ko rilmagan   foyda  olib	
ʼ ʻ
keldi.   Ba zi   ommabop   misollarni   keltiraman.   Lobachevskiy   geometriyasiga	
ʼ
asoslangan   GPS navigator   tizimi   transportning   optimal   harakatini   aniq   ta minlab	
ʼ
bermoqda. Markov zanjirlariga asos lanib qurilgan Google qidiruv dasturi insoniyat
uchun   katta   imkoniyatlar   yaratish   bilan   birga,   das   tur   ijodkorlariga   har   daqiqada 2237000   dollar   daromad   keltirmoqda.   Matematika   qonunlariga   asoslanuvchi
kriptografiya axborotni kodlab, begonalardan sir saqlash uchun ishlatiladi.
Tibbiyotda   lazer   bilan   davolash   rivojlanib   bormoqda.   Masalan,   buyrakdagi
toshni   lazer   orqali   maydalaydigan   tibbiy   asbob   ellipsning   geometrik   xossalariga
asoslangan.
Bugun   ko pgina   fanlar   qatori   matematika   ham   global   hamkorlik   asosidaʻ
rivojlanmoqda. Biz ham bu jarayondan chetda emasmiz. Institutimiz olimlari Bonn,
Boxum,   Kembrij,   Lids,   Parij,   Seul,   Santyago   de   Kompostela   universitetlari   va
boshqa ilmiy markazlardagi hamkasblari bilan birgalikda qo shma ilmiy loyihalarni	
ʻ
amalga oshirmoqda.
Ilmiy   aloqalardan   yuqori   malakali   kadrlar   tayyorlashda   samarali
foydalanilmoqda.   Institutning   yosh   olimlari   K.Masutova,   X.Karimjonov,
R.Turdiboyev va Sh.Murodov Ispaniyaning Santyago de Kompostela universitetida
dissertatsiyani   muvaffaqiyatli   himoya   qilib,   falsafa   doktori   (PhD)   ilmiy   unvonini
oldi.
IRES   (Talabalar   uchun   xalqaro   tadqiqot   amaliyoti)   loyihasi   bo yicha   2017	
ʻ -
2019-yillarda   amerikalik   29   talaba   yozgi   ilmiy   semestrni   institutimizda   o tkazdi.	
ʻ
Ikkinchi   O zbekiston   —   Amerika   konferensiyasida   bu   talabalar   ilmiy   natijalari	
ʻ
bo yicha ma ruza qildi va xorijning nufuzli jurnallarida bir qancha ilmiy maqolalar	
ʻ ʼ
chop etdi.
Matematikaning dolzarb masalalari  bo yicha olingan natijalar asosida  oxirgi	
ʻ
5 yilda institutda o tkazilgan ilmiy konferensiyalarning 11 ta to plami, olimlarimiz	
ʻ ʻ
tomonidan 10 ta monografiya, shundan 7 tasi xorijiy nashriyotlarda nashr etildi.
Prezidentimizning 2020-yil 7-maydagi “Matematika sohasidagi ta lim sifatini	
ʼ
oshirish   va   ilmiy   tadqiqotlarni   rivojlantirish   chora t   adbirlari   to g risida”gi   qarori	
ʻ ʻ
yurtimizda  matematika   taraqqiyoti  uchun  mustahkam   zamin  hozirlaydigan  muhim
hujjat   bo ldi,   deb   bemalol   ayta   olamiz.   Mazkur   qaror   asosida   har   bir   tumanda	
ʻ
matematika   faniga   ixtisoslashgan   maktablar   tashkil   etiladigan   bo ldi.   Biz   tegishli	
ʻ
vazirlik   va   idoralar   bilan   hamkorlikda   matematika   fani   bo yicha   uzluksiz   ta lim	
ʻ ʼ 23dasturlari   majmuasini   yaratdik.   Endi   esa   darsliklardagi   yondashuvni,   metodikani
o zgartirishimiz   lozim.   Bu   muammo   yechimi   uchun   ham   imkoniyat   yaratibʻ
berilgan.   Yuqoridagi   qarorga   ko ra,   2021-yil   1-sentyabrdan   boshlab   matematika	
ʻ
fani   bo yicha   davlat   ta lim   muassasalarida   qo llaniladigan   darsliklar   va   o quv	
ʻ ʼ ʻ ʻ
qo llanmalarni ishlab chiqishda majburiy tartibda institutimizning ekspert  xulosasi	
ʻ
olinadi.   Buning   uchun   institutda   matematika   ta limi   bo yicha   o quv	
ʼ ʻ ʻ uslubiy
materiallarni muvofiqlashtirish laboratoriyasi tashkil etildi.
Xalq   ta limi   vazirligi   tasarrufidagi   matematika   faniga   ixtisoslashtirilgan	
ʼ
umumta lim   maktablari   direktori   lavozimiga   tavsiya   etilgan   nomzodlarning   ish	
ʼ
faoliyati   tahlil   qilinib,   ular   bilan   onlayn   suhbat   natijasiga   ko ra   32   nafar   nomzod	
ʻ
tasdiqlandi.
Aytish   kerakki,   Prezidentimiz   tashabbusi   bilan   bugungi   kunda   yurtimizda
matematikaga   ixtisoslashtirilgan   maktablar   faoliyat   yuritayotgani,   ularning
aksariyati   viloyatlarda   tashkil   etilgani   mamlakatimizda   mazkur   fanga   yoshlarning
qiziqishini   oshirish,   istiqbolda   zamonaviy   talablarga   javob   bera   oladigan   yetuk
mutaxassislar   tayyorlashga   qaratilayotgan   e tiborning   amaliy   ifodasidir.   Mazkur	
ʼ
maktablarning zamonaviy talablar asosida jihozlangani yaqin kelajakda yurtimiz bu
sohada ham katta yutuqlarga erishishiga ishonchimizni oshiradi.
Matematika   murakkab   fan   bo lgani   sababli   o quvchilar   orasida   uni	
ʻ ʻ
yoqtirmaydiganlar,   matematika   darsida   zerikib   o tiradiganlar   ko pligini   tan   olish	
ʻ ʻ
kerak.   Buning   asosiy   sababi   5 sinfdan   boshlab   o tilayotgan   matematik   mavzular
ʻ
hayotdan, turmushimizdan ancha uzoqdek tuyul ishida bo lsa ajabmas.	
ʻ
O quvchi va talabalarning aksariyati nima uchun turli matematik — abstrakt	
ʻ
tushunchalarga   boy   ta lim   olishi   zaruriyatini   bilishni   xohlashadi.   Nega   shunday?	
ʼ
Yoki   matematika   rostdan   ham   shu   qadar   zerikarli   va   turmushimizda   keraksiz
bo lgan   tushunchalar   asosiga   qurilganmi?   Bu   kabi   savollarga   javoblarni	
ʻ
O .Roziqov  va  N.Mamatovaning  “Fan”  nashriyotida  chop  etilgan “Matematika   va
ʻ
turmush”   ilmiy ommabop   kitobidan   topish   mumkin.   Bu   kitob   o quvchi   va	
ʻ
talabalarning   matematikaga   qiziqishini   oshiradi.   Barcha   yoshdagi   kitobxonlar
(matematikaga   aloqasi   yo q   soha   vakillari   ham)   ushbu   kitob   orqali   qiziqarli	
ʻ 24ma lumotlar   oladi.   Kitob   yuqoridagi   savollarga   javob   berish   orqali   bu   fanningʼ
qudrati,   go zalligi   va   kundalik   turmushimizda   biz   uchratadigan   barcha   narsalarda	
ʻ
o z   aksini   topganini   ko rsatib   beradi.   Matematikani   chuqur   bilish   talab	
ʻ ʻ
etilmaydigan   kasblar   ham   ko p.   Demak,   bunday   kasblarning   bo lajak   egalariga	
ʻ ʻ
matematikani o qitish ularning vaqti va davlat resurslarini bekorga yo qotishga olib	
ʻ ʻ
kelmaydimi,   degan   tabiiy   savol   tug iladi.   Yo q,   bu   hech   qanday   yo qotish   emas.	
ʻ ʻ ʻ
Chunki   o quvchilar   yoshligida   bir   kasbni   tanlashda   doim   ikkilanadi.   Har   bir	
ʻ
o quvchi kamida bir marta tanlagan kasb orzusini almashtiradi. Agar o quvchi oldin	
ʻ ʻ
haydovchi   (yoki   aktyor)   bo lishni   orzu   qilib,   keyin   maktabni   bitirishiga   oz	
ʻ
qolganida muhandis (yoki kompyuter  dasturchisi) bo lishni  orzu qila boshlasa	
ʻ chi?
Unda bu o quvchining matematikani chuqurroq o rganishga vaqti qoladimi? Ba zi	
ʻ ʻ ʼ
o quvchilar   esa   maktabni   bitirgunicha   qanday   kasb   egasi   bo lishini   bilmaydi.	
ʻ ʻ
Bunday   o quvchilarni   yoshligidan   biror   kasbni   tanlashga   majburlash   noo rin.	
ʻ ʻ
Kasbga   qiziqish   ancha   kech   paydo   bo lishi   mumkin.   Shu   sababli   o quvchilarga	
ʻ ʻ
maktabda   har   bir   fanning   asoslarini   yaxshi   o rgatish   shart.   Qolaversa,   maktabda	
ʻ
matematikani yaxshi o rganib, kelajakda uni qo llamaydigan o quvchilar ham xafa	
ʻ ʻ ʻ
bo lmasin. Chunki matematika kasbdan, ish joyidan tashqarida ham juda ko p kerak	
ʻ ʻ
bo ladi. Davlatimiz rahbari Oliy Majlisga 2019-yilgi Murojaatnomasida 2020-yilni
ʻ
“Ilm,  ma rifat  va  raqamli  iqtisodiyot  yili”,  deb  e   lon  qilar  ekan,   buning  zamirida	
ʼ ʼ
mamlakatimiz   ilm fani   rivojiga   berilayotgan   katta   e tibor   mujassam   edi.	
ʼ
Prezidentimizning   olimlar   bilan   uchrashuvida   bir   necha   fan   yo nalishini	
ʻ
rivojlantirishga   alohida   e tibor   qaratildi.   Matematika   ana   shulardan   biri   sifatida	
ʼ
belgilandi.   Uchrashuvda   Oliy   va   o rta   maxsus   ta lim   vazirligiga   matematikani	
ʻ ʼ
o qitish   soatlarini   qayta   ko rib   chiqish   topshirig i   berildi.   Yo nalishlar   bo yicha	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
dastur va darsliklar tuzish zarurligi ta kidlandi.	
ʼ
Ushbu   vazifalar   ijrosi   doirasida   Matematika   instituti   olimlari   O zbekiston	
ʻ
Milliy   universiteti   va   Toshkent   davlat   texnika   universitetidagi   hamkasblari   bilan
o quv rejalar va matematika sohalariga oid fan das turlarini qaytadan ko rib chiqib,	
ʻ ʻ
sohalarga yo naltirilgan holda davlat va xalqaro standartlarga moslashtirdi.	
ʻ
Shuningdek, Oliy va o rta maxsus ta lim vazirligi, Xalq ta limi vazirligi bilan	
ʻ ʼ ʼ
hamkorlikda   “Matematika”   yo nalishi   bo yicha   oliy   ta lim   muassasalari   pedagog	
ʻ ʻ ʼ 25kadrlarini   qayta   tayyorlash   va   malakasini   oshirish   kursining   o quv   dasturi   hamdaʻ
xalq   ta limi   tizimidagi   pedagog   kadrlar   uchun   matematika   fani   o qituvchilarining	
ʼ ʻ
malakasini   oshirish   kurslari   tajribaviy   o quv   dasturi   ishlab   chiqilib,   a   maliyotga	
ʻ
joriy etildi.
Xalq   ta limi   tizimida   darsliklardan   ko ra,   qiyinroq   muammo   borki,   bu   —	
ʼ ʻ
kadrlar   masalasi.   Matematikani   o quvchilarga   chuqur   o rgatadigan   o qituvchilar	
ʻ ʻ ʻ
yetarli   emas.   Darsliklar   bilan   chegaralanib   qolgan   o qituvchilar   yo q   emas.	
ʻ ʻ
O qituvchi   dars   o tishda   ijodiy   yondashishi,   har   bir   matematik   mavzuni   hayotiy	
ʻ ʻ
muammolar   bilan   bog lab   o tishi,   darslikdagi   mavzuni   o quvchilar   o zlashtirish	
ʻ ʻ ʻ ʻ
xususiyatini baholagan holda sinfga mos bayon qilishi zarur.
Mutaxassislarning   ta’kidlashlaricha,   matematikani   yaxshi   o‘zlashtirgan
o‘quvchining   tahliliy   va   mantiqiy   fikrlash   darajasi   yuqori   bo‘ladi.   U   nafaqat
misol va masalalar yechishda, balki hayotdagi turli vaziyatlarda ham tezkorlik
bilan   qaror   qabul   qilish,   muhokama   va   muzokara   olib   borish,   ishlarni
bosqichma-bosqich   bajarish   qobiliyatlarini   o‘zida   shakllantiradi.   Shuningdek,
matematiklarga xos fikrlash uni  kelajakda amalga oshirmoqchi bo‘lgan ishlar,
tevarak-atrofda   sodir   bo‘layotgan   voqea-hodisalar   rivojini   bashorat   qilish
darajasiga olib chiqadi.
Matematikaning   hayotimizda   tutgan   beqiyos   o‘rni   inobatga   olingan
holda   mazkur   fan   birinchi   sinfdanoq   maktab   darsliklariga   kiritilgan   bo‘lib,
yurtimizda   barcha   aniq   fanlar   qatori   matematika   ta’limini   zamon   talablari
asosida   takomillashtirib   borish,   uni   o‘qitishda   eng   so‘nggi   pedagogik   va
innovatsion   usullar,   multimedia   vositalari   hamda   axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini   joriy   etishga   katta   e’tibor   qaratilmoqda.   Ayniqsa,   o‘quv
fanini   akademik   bilim   berishdan   ko‘ra   ko‘proq   hayot   bilan   bog‘lash,   amaliy
misol   va   masalalarni   yechish,   o‘quvchilarni   mustaqil   izlanish,   o‘qib-
o‘rganishga jalb etishning ahamiyati  beqiyos. Dars jarayonida o‘quvchi o‘zini
majburan   partaga   mixlab   qo‘yilgandek   his   etmasligi,   aksincha,
mashg‘ulotlarda   katta   ishtiyoq,   kuchli   xohish   bilan   qatnashishiga   erishilishi
lozim. 26Matematik   bilimlar   nafaqat   baho   olish   uchun   savol-javoblar   yoki
imtihonlarda, balki uyda, ish jarayonida, sport va san’at bilan shug‘ullanishda,
savdo-sotiq,   oldi-berdi   –   hayotning   har   bir   lahzasida   o‘quvchiga   naf   berishini
u   chuqur   anglab   yetishi   muhim.   Buning   uchun   esa   mazkur   fan   o‘qituvchisi
o‘tayotgan mavzularini bevosita hayot  bilan bog‘lab, biror misol  yoki masala,
topshiriqlarni   turmushdagi   oddiy   vaziyatlar   yordamida   yechishga   o‘rgatishi
zarur. Misol uchun:
Adham   akaning   plastik   kartochkasiga   450   ming   so‘m   oylik   maoshi   tushdi.   U
oyligining   35   foizini   plastik   kartochkasiga   oladi.   Uning   jami   oyligi   necha
so‘m? Uning naqd pulda oladigan maoshi qancha?
Buni to'g'ri proporsiya usulida osongina yechish mumkin:
Demak, 1 285 714 so‘m – uning jami maoshi. Shundan 450 ming so‘m plastik
kartochkaga tushsa, 835 714 so‘m naqd pul oladi.
Bu   kabi   misollarni   ko‘plab   keltirish   mumkin.   Eng   muhimi,   o‘quvchi   kitob-
daftarida   raqam,   har   xil   amallarni   emas,   balki   oddiy   hayotni,   kelajagini   ko‘ra
olishi   kerak.   Bu   kabi   misollarni   keltirish   bilan   bir   qatorda,   pedagog   o‘z
o‘quvchilarini   mustaqil   izlanish,   tadqiqot   olib   borish,   o‘zi   ham   ana   shunday
qonuniyatlarni   ongli   ravishda   topishga   jalb   qilishi   katta   foyda   beradi.   Deylik,
maktabda   6-sinflar   o‘rtasida   matematika   bo‘yicha   kichik   ilmiy   konferensiya
tashkil   etish   mumkin.   O‘quvchilarga   o‘z   oilasi,   mahallasi,   qishlog‘i,   shahri
doirasida   matematikaning   ahamiyatini   ilmiy   jihatdan   ochib   berish   vazifasi
topshiriladi.   Ma’lum   muddat   belgilanib,   ilmiy   tadqiqot   olib   borgan
o‘quvchilar   ro‘yxati   shakllantiriladi,   o‘ziga   xos,   hayotiy   va   samarali
izlanishlar   mualliflari   rag‘batlantiriladi.   Ilmiy   ishlari   esa   maktab   saytiga
joylashtirilib,   o‘quvchi   haqida   ma’lumotlar   beriladi.   Ilmiy   konferensiyaga
boshqa   sinflar,   boshqa   maktablar   o‘quvchilari   ham   taklif   etilib,   kelgusida   bir
necha   maktab   yoki   tuman   (shahar)   miqyosida   yirikroq   ilmiy-amaliy
konferensiya   tashkil   etilishi   mumkin.   Bunda   ilmiy   ishlar   mavzusi   oldindan
taqdim   etilishi,   ilmiy   tadqiqotni   yuritish   bo‘yicha   nazariy   tushunchalar
berilishi   bilan   birgalikda,   o‘quvchilarga   namunalar   ham   taqdim   etilishi 27mumkin.   Masalan,   “Nurafshon”   qishlog‘ida   matematikaning   amaliy
ahamiyati”.
“Uy sharoitida mitti tovuq fermasini tashkil etishning matematik asoslari”
“Bozor-o‘char qilishda matematik amallarning ahamiyati”
“Katak qurishda matematik hisob-kitoblar” va hokazo.
Aytish   joizki,   bugungi   kunda   elektron   qurilmalar   hayotimizga   chuqur   kirib
keldi,   deyarli   har   bir   uyda   kompyuter,   internet,   mobil   telefonlar,   smartfon   va
planshetlar   mavjud.   Matematik   hisob-kitoblarni   ular   yordamida   osongina
bajarish   mumkin.   Hattoki   eng   murakkab   tenglamalarni   ham   onlayn   tarzda
yechish   yoki   bu   jarayonga   dunyoning   istalgan   nuqtasidagi   matematika
bilimdonini   jalb   qilish   mumkin.   Bu   esa   ayrim   o‘quvchilarda   noto‘g‘ri
tushunchalarning   shakllanishiga   olib   kelmoqda.   Bu   fan   menga   nimaga   kerak,
biror   hisob-kitob   bo‘lsa   ana   –   kompyuter   yoki   telefonimda   yechib   olaman,
shungayam   boshimni   qotirishim   shartmi,   deya   mustaqil   o‘qib-izlanish,   o‘z
kuchi   bilan   amallarni   bajarishni   tashlab   qo‘yadi.   Bu   kabi   holatlarning   oldini
olish   ham   bugungi   kun   matematika   o‘qituvchisi   qarshisiga   bir   qator   dolarzb
savollarni   qo‘ymoqda.   Xo‘sh,   o‘quvchilarni   fikriy   dangasalik,   aqliy
ishyoqmaslikdan   qanday   qilib   qutqarish,   ularni   zamonaviy   texnologiyalarga
qaramlikdan   qay   yo‘l   bilan   asrash   mumkin?   Bu   borada   aytish   kerak   bo‘lgan
eng   muhim   masala   o‘quvchilar   ongida   me’yor   va   chegara   tushunchasini
singdirish   zarur.   Hayotda   turli   vaziyatlar   bo‘lishi,   elektron   qurilmalar   ham
kishiga   pand   berishi,   internet   o‘chib   qolishi,   smartfonning   quvvati   tugab
qolishi   mumkinligini   aytish   maqsadga   muvofiq.   Inson   egallagan   bilimlar   esa
butun umr ularga hamkrohlik qiladi.
Shu   bilan   bir   qatorda,   zamonaviy   texnologiyalar   imkoniyatlarini
butunlay   inkor   etib   bo‘lmaydi.   Axir   zamonaviy   texnologiyalar   ham   insonlar
og‘irini   yengil,   mashaqqatini   oson   qilish,   qimmatli   vaqtini   tejash   maqsadida
ishlab   chiqarilmoqda-ku.   Ular   hisob-kitob,   rejalashtirish,   modellashtirish
jarayonida   insonlarga   katta   yordam   bermoqda.   Albatta,   qo‘shish-ayirish,
ko‘paytirish-bo‘lish   kabi   eng   muhim   amallarni   har   bir   o‘quvchi   mustaqil
bajara   olishi   qat’iy   talab   sifatida   belgilanishi   shart.   Ammo   ayrim   o‘rinlarda 28(har   doim   ham   emas),   muayyan   mavzularni   o‘tishda   ularni   zamonaviy
elektron   qurilmalar   bilan   bog‘liq   holda   tushuntirish   o‘quvchilar   o‘zlariga
yaxshi tanish va qiziq bo‘lgan ma’lumotlarni zarur va foydali bo‘lganlari bilan
bog‘langan   holda   eslab   qolishlari   mumkin.   Bu   xotirani   mustahkamlashda
qo‘llaniladigan   mnemonikaning   ayni   o‘zidir.   Ya’ni,   biror   akademik   bilim
doimiy   xotiradan   o‘rin   olgan   boshqa   bir   ma’lumot   bilan   birgalikda   eslab
qolinadi.   Shunda   qaysidir   biri   yodga   olinganida,   ikkinchisi   beixtiyor   esga
tushadi.
Masalan,   smartfonlarda   matematika,   geometriya   qoidalaridan   foydalanib
chiroyli, ta’sirli suratga olish mumkin. O‘quvchilarga parallel chiziqlar haqida
tushuntirish   berayotgan   vaqtda   rassomchilik,   fotografiya   va   dizaynda
qo‘llaniladigan   “uchdan   bir   qism”   qoidasi   haqida   ham   ma’lumot   berish
mumkin.   Uning   asosiy   mohiyati   shundaki,   rasmga   olayotgan   vaqtda   ekran
tasvir   ikkita   gorizontal   va   ikkita   vertikal   parallel   chiziqlar   bilan   asosiy   uch
qismga bo‘linadi (barcha smartfonlar kamerasi sozlamasida mazkur imkoniyat
o‘rin   olgan).   Tasvirga   olinayotgan   markaziy   obyekt   umumiy   ekranning
uchdan   bir   qismini   egallashi   hamda   mazkur   chiziqlar   bilan   ustma-ust   yoki
chiziqlar kesishmasida joylashgan bo‘lishi lozim.
Xulosa   qilib   aytadigan   bo‘lsak,   bugungi   kun   o‘quvchisini   bugungi
zamonning   talablari   asosida   o‘qitish   lozim.   Zero,   yangi   texnologiyalar
zamonida   dunyoga   kelayotgan   o‘g‘il-qizlar   (G‘arbda   Z   avlod   deyiladi)
o‘zining   bir   qator   umumiy   sifatlari   bilan   ajralib   turadi.   Turmush   tarzimiz,
qiziqish va xohish-istaklarimiz global  makonda qariyb o‘xshash  tus olayotgan
bir   vaqtda  kechagi  o‘qitish  usullari  bilan  maqsadga  erishib  bo‘lmaydi.  Zamon
bilan   hamqadam   rivojlanib   borgandagina   yuksak   intellektual   avlodni
tarbiyalash imkoniga ega bo‘lamiz. 29Foydalanilgan   adabiyotlar:
1. Н.Д.Додажонов, М.Ш.Жўраева. Геометрия. 1-қисм,
Тошкент.
«Ўқитувчи»,   1996   й.   (ўқув   қўлланма)
2. X.X.Назаров,   X.O.Oчиловa,   Е.Г.Подгорнова.   Геометриядан
масалалар тўплами.   1 ва  2  қисм.  Тошкент  «Ўқитувчи»  1993, 1997.  (ўқув
қўлланма)
3. Baxvalov M. Analitik geometriyadan mashqlar to’plami.  Toshkent  
UzMU, 2006 y.
4.K.X. Aбдуллаев и другие Геометрия 1-часть. Тошкент, «Ўқитувчи»  
2002й.
5.K.X.   Aбдуллаев   и   другие.   Сборник   задач   по   геометрии.   Тошкент,  
“Ўқитувчи”   2004 г.
6. Mathematical   Literacy   for Humanists,   Herbert Gintis, pp   75-76 30Elektron   ta’lim   resurslari
1. www   /Ziyo.   Net
2. http://www.pedagog.uz/
3. http://www.ziyonet.uz/
4. http://window.edu.ru/window/

1O’xshashlikka doir masalalar va ularni yechish metodlari MUNDARIJA KIRISH 3 I BOB. Ko’pburchaklarning o’xshashliklari 11 1.1. Ko’pburchaklarning o’xshashliklari 11 1.2. O’xshash uchburchaklar va ularning xossalari 13 II BOB. Uchburchaklarning o’xshashlik alomatlari 15 2.1. Uchburchaklar o’xshashligining birinchi alomati 15 2.2. Uchburchaklar o’xshashligining ikkinchi alomati 16 2.3. Uchburchaklar o’xshashligining uchinchi alomati 17 2.4. To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning o‘xshashlik alomatlari 20 2.5. O‘xshashlik alomatlarining isbotlashga doir masalalarga tatbiqlari 21 2.6. Amaliy mashq va tatbiq 22 Xulosa 23 Foydalanilgan Adabiyotlar 30

2KIRISH Kurs ishining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 28-maydagi ―Malakali kadrlar tayyorlash hamda o‘rta maxsus kasb- hunar ta‘limi muaasalarini shunday kadrlar bilan ta‘minlash yanada takomillashtirishga oid chora tadbirlar to‘g‘risida gi‖ qarori ta‘lim mazmunini uning samaradorligini yanada yaxshilashga qaratilgan. Respublikamizda faoliyat ko‘rsatayotgan o‘rta maxsus kasb-hunar kollejlari uchun tayyorlanayotgan pedagog kadrlar sifatini tubdan yaxshilash, ta‘lim muassasalaridagi o‘quv jarayonini zamonaviy talablar asosida qayta tashkil etish va tayyorlanayotgan o‘rta bo‘gin mutaxasislari malakasining raqobatbardosh bo‘lishiga erishish asosiy vazifalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Ushbu vazifalarning samarali bajarilishining asosiy omili o‘quv vositalaridir. Ta‘lim vositalari svilizatsiyaning ajralmas qismi umuminsoniy madaniyatning muhum elementi hamda dunyoni ilmiy o‘rganish tilidir. Shiddatli axboratlashuv jarayoni amalga oshib borayotgan hozirgi davrda har bir soha kishisi zamon bilan ham nafas ravishda innovatsion texnalogiyalarga, innovatsion vositalarga murojaat qilishiga to‘g‘ri kelmoqda shu jumladan matematika fani ham bunday oqimdan chetda qolayotgani yo‘q. O’zbekiston Respublikasi taraqqiyotida halqning boy ma‘naviy salohiyati va umuminsoniy qadriyatlarga hamda hozirgi zamon madaniyati, iqtisodiyoti, ilmi, texnikasi va texnologiyasining so’nggi yutuqlariga asoslangan mukammal ta‘lim tizimini barpo etish dolzarb ahamiyatga ega. Ma‘lumki, kadrlar tayyorlash milliy dasturida ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy qilish va o’zlashtirish zarurligi ko’p marta takrorlanib yangi pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanib, talabalarni o’qitishni jadallashtirish ko’zda tutilgan.Pedagogik texnologiyaga UNESCO ning bergan ta‘rifini keltiramiz:

3―Pedagogik texnologiya – bu butun o’qitish va bilimlarni o’zlashtirish jarayonida o’z oldiga ta‘lim shakllarini samaradorlashtirish vazifasini qo’yuvchi texnik hamda shaxs resurslari va ularning o’zaro aloqasini hisobga olib, bilimlarni yaratish, qo’llash va belgilashning tizimli usulidir. Bu ta‘rifdagi asosiy tushuncha ―tizimli usul bo’lib,‖ aynan tizimli yondashuv pedagogik texnologiyaning, o’qitishga boshqa yondashuvlardan farqlanuvchi asosiy belgisi hisoblanadi. Ta‘lim maqsadlari, uning mazmuni, o’qitish va ta‘lim berish usullari, nazorat va natijalarni baholashni o’zaro bog’liklikda loyihalash-ko’pincha an‘anaviy o’quv jarayonida yetishmaydigan narsadir.Jaxon pedagogika fani ilmiy – texnika taraqqiyoti ta‘sirini boshdan kechirib, psixologiya, kibernetika, tizimlar nazariyasi, boshqaruv nazariyasi va boshqa fanlar yutuqlarini birlashtirib, hozirgi davrda faol yangilanish innovatsiya jarayonlari bosqichida turar ekan, inson imkoniyatlarini samarali rivojlantirish amaliyotiga boy mahsul bermoqda. Pedagogik texnologiya usullari dastlab o’qitishning harakatini namunaviy vaziyatdagi belgilangan qoida bo’yicha o’zlashtirish talab etiladigan mahsuldor darajasi uchun ishlab chiqilgan. Mahsuldor ta‘lim har qanday ta‘limning zaruriy tarkibiy qismi hisoblanib, u insoniyat jamg’argan tajribani aniq o’quv fani doirasida o’zlashtirish bilan bog’liq. Ta‘lim oluvchilarda bilim va ko’nikmalarning ma‘lum ―poydevori hosil qilingandan keyingina ta‘limning natijali va ijodiy yondashish usullariga ko’chish mumkin.Pedagogik texnalogiya oqimi 70-80 yillarda AQSh da yuzaga keldi va UNESCO kabi nufuzli tashkilot tomonidan tan olindi va qo’llab – quvvatlandi va hozirgi kunda ko’pgina mamlakatlarda muvaffaqiyatli o’zlashtirilmoqda. Ma‘lumki, tubdan farq qiluvchi uchta ta‘lim turlarini ajratish mumkin. Bular: og’zaki- ko’rgazmali, texnologik va izlanuvchan- ijodiy ta‘lim turlari hisoblanadi.

41. Og’zaki – ko’rgazmali an‘anaviy bo’lib, o’qituvchining axborot berishi, talabalarning bilimlarni qabul qilishi, to’plashi va xotirasida saqlashi bilan belgilanadi. Ta‘limda og’zaki-ko’rgazmali yondashuv juda katta tajribaga ega bo’lib, qismlarga ajratib ishlab chiqilgan va ta‘lim tizimida ulkan xizmat ko’rsatdi.Jadal suratlar bilan o’sib borayot-gan fan va texnika talablari, ta‘lim tizimidagi istlohatlar, raqobotbardosh kadrlar tayyorlash, shaxsni rivojlantirish, uning ma‘lumot olish istaklarini to’laroq qondirishga bo’lgan jamiyat ehtiyojlari o’qitish usullariga yangicha yondashishni talab qilmoqda. 2. Ta‘limga texnologik yondashuvning umumiy tavsifnomasi qismlarga ajratilmagan holda, ta‘limning juda oddiy mahsuldor darajasi sifati misolida qaraladi. O’quv ishlari yuqori natijalarga erishishga qaratilgan bo’lib, yo’naltirilganlik, mashg’ul bo’lish, musobaqalashish va o’zaro yordamlashish tushunchalari mavjud bo’ladi. 3. Izlanuvchan yondashuvdagi maqsad, talabalarda muammoni hal etish, yangi, oxirigacha tugallanmagan tajribani o’zlashtirish, ta‘sir etishning yangi yo’llarini yaratish qobiliyatlarini, shaxsiy idrokni rivojlantirishdan iboratdir. Izlanuvchan ta‘lim andozasining ta‘lim mazmuni, tabiat va jamiyat bilan o’zaro ta‘siri natijasida shaxsda tadqiqotchilik va jadal ijodiy xarakterli faoliyat yo’li boshlanadi. O’quv jarayonining texnologik shakl modeli va uning amaliy tadbiqi yangilik xususiyatiga ega bo’lib, an‘anaviy ta‘limni qayta shakllantiradi. ―Pedagogik texnologiya so’z birikmasi asosida ―Texnologiya, ―Texnologik jarayon tushunchasi yotadi. Bu tushuncha orqali sanoatda‖ tayyor mahsulotni olish uchun bajariladigan ishlarning ketma – ketligi haqidagi hujjat, ta‘limda esa fan bo’yicha uslubiy tadbirlar majmuasi tushuniladi. Pedagogik texnologiyada asosiy yo’l aniq belgilan-gan maqsadlargaqaratilganlik, ta‘lim oluvchi bilan muntazam o’zaro aloqani

5o’rnatish, pedagogik texnologiyaning falsafiy asosi hisoblangan ta‘lim oluvchining xatti – harakati orqali o’qitishdir. O’zaro aloqa pedagogik texnologiya asosini tashkil qilib, o’quv jarayonini to’liq qamrab olish kerak. Pedagogik texnologiyada nazarda tutiladigan maqsadlarni qo’yish usuli, o’qitish maqsadlari o’quvchilar harakatida ifodalanadigan va aniq ko’rinadigan hamda o’lchanadigan natijalar orqali belgilanadi. Maqsadlar o’qituvchining faoliyatidan kelib chiqqan holda o’rgatish, tushuntirish, ko’rsa-tish, aytib berish va hokazo atamalar orqali qo’yila-di. O’quvchining harakatlarida ifodalanadigan vazifalar esa ta‘limining natijalarda ifodalanadi. Natija, talabaning tugallangan xatti –harakatini ifodalovchi keltirib chiqaring, sanab o’ting, so’zlab bering tanlang, ko’rsatib bering, hisoblang kabi atamalar bilan ifodalanishi kerak.Shunday qilib, an‘anaviy o’quv jarayonlarida asosiy omil – bu pedagog va uning faoliyati hisoblansa, pedagogik texnologiyada birinchi o’ringa o’qish jarayonidagi o’quvchilarning faoliyati qo’yiladi. Har bir vazifa raqamlanib, u bitta natijani ko’zlashi lozim. Har bir vazifani shunday qo’yish kerakki, u o’qituvchining o’tadigan darsining bosqichlarini emas, balki, talabaning o’zini keyin qanday tutishi kerakligiga ishora qilsin. Ma‘lumki, ilg’or texnologiyalarni qo’llashda asosiy e‘tibor loyihalash bosqichiga qaratiladi, bunday tizimli yondoshuv asosida o’quv jarayonini loyihalash, kutilayotgan natija shaklidagi o’quv maqsadlarini mumkin qadar aniqlashtirish, rejalash- tirilgan o’quv maqsadlariga kafolatli erishishga undaydi. Biz ushbu mavzuda matematika sohasi uchun innovatsion vositalar bilan tanishib chiqamiz. Bugun yurtimizda chuqur tarixiy asosga ega va zamonaviy taraqqiyot uchun juda muhim fanlardan biri bo lgan matematikaga ham katta e tibor qaratilmoqda.ʻ ʼ Muhammad Xorazmiy, Ahmad Farg oniy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug bek ʻ ʻ singari ulug ajdodlarimiz tamal toshini qo ygan bu fan so nggi yillarda o zining yangi ʻ ʻ ʻ ʻ rivojlanish bosqichiga kirdi, deb bemalol ayta olamiz. Davlatimiz rahbarining 2017-yil 17-fevraldagi “Fanlar akademiyasi faoliyati, ilmiy - tadqiqot ishlarini tashkil etish, boshqarish va moliyalashtirishni yana-da takomillashtirish chora tadbirlari to g risida”gi qaroriga muvofiq O zbekiston Milliy ʻ ʻ ʻ