SO’Z MANTIQIY VA OBRAZLI XOTIRANI O’RGANISH BO’YICHA TADQIQOTLAR Mundarija: Kirish… ........................................................................................................... 3 I. Bob. Xotira haqida tushuncha .................................................................... 4 1.1. Genetik, hаyotiy, ixtiyorsiz, ixtiyoriy xоtirа ......................................... 5 1. 2. Lаhzаli, sensоr (ikоnik, exоik) qisqа muddаtli, uzоq muddаtili, оperаtiv vа оrаliq xоtirа ....................................................................................... 10 II. Bob. Оbrаzli xоtirа. Eydetik xоtirа. Emоtsiоnаl xоtirа. So’z-mаntiq xоtirаsi. Kоgnitiv vа shаxslilik xоtirаsi ............................................................... .14 2.1. Xоtirаning individuаl psixоlоgik xususiyatlаr.....................................15 2.2. Xоtirа аssоtsiаtsiyalаri ........................................................................... 17 2.3 Xotira tadqiqot usullari ....................................................................... 24 Xulosa… ........................................................................................................ 26 Foydanilgan adabiyotlar …………………………………….…………….. 28

KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Insonning hayot yo'li - bu ma'lum bir jamiyatda, ma'lum bir davrning zamondoshi va ma'lum bir avlod tengdoshi shaxsining shakllanishi va rivojlanishi jarayoni. Shu bilan birga, hayot yo'lining bosqichlari tarixiy voqealarga, ta'lim usullarining o'zgarishiga, turmush tarzi va munosabatlar tizimidagi o'zgarishlarga, qadriyatlar yig'indisi va hayot dasturi - maqsadlarga to'g'ri keladi. va bu odam egalik qiladigan hayotning ma'nosi. Ma'noli hayot yo'nalishlarining xususiyatlarini ochib berish so'nggi paytlarda dolzarb tadqiqot mavzusiga aylandi. Biroq, ushbu hodisa haqida etarli ma'lumotga ega bo'lgan holda, biz hayotning mazmunli yo'nalishlarini rivojlantirish usullari va ularning shakllanishi jarayoniga ta'sir qilish usullari haqida hali gapira olmaymiz. Deyarli har bir inson hayotning mazmuni muammosiga duch keladi. Bu muammo ayniqsa o'smirlik davrida dolzarb bo'lib qoladi. Hayotning mazmuni muammosi V. Frankl tomonidan o'rganilgan va u ta'kidlaganidek, dunyoning turli mamlakatlaridagi odamlar bu muammoga duch kelishadi. Hayotning ma'nosi, bir tomondan, shaxs uchun qadriyat sifatida harakat qilishi mumkin, ikkinchi tomondan, ma'no uning hayotida shaxsni boshqaradigan qadriyatlarni tanlashni aniqlashi mumkin. Odamlar hayot mazmunining turli tomonlarini turlicha idrok etadilar: o'tmish, hozirgi, kelajak Hayot mazmunining barcha jihatlari qadriyatlar bilan bog'liq: ma'naviy qoniqish va muvaffaqiyat. Bundan tashqari, umuman mazmunlilik ijodkorlik, o'z- o'zini rivojlantirish va o'z shaxsiyligini saqlab qolish bilan bog'liq. Jarayonning mazmunliligi faol ijtimoiy aloqalar, natijaning mazmunliligi o'z-o'zini rivojlantirish bilan bog'liq va kelajakning mazmunliligi yuqori moliyaviy holat bilan bog'liq. Hayot ma'nosining barcha jihatlari va ijodkorlik, faol ijtimoiy aloqalar, o'z-o'zini rivojlantirish, yutuqlar, ma'naviy qoniqish va o'z shaxsiyligini saqlab qolish kabi qadriyatlar bir-biri bilan bevosita bog'liqdir, ya'ni. qanchalik mazmunli bo'lsa, bu

qadriyatlar shunchalik ko'p ifodalanadi. Umumiy ma'no, kelajakning mazmunliligi va o'z obro'si, yuqori moliyaviy ahvoli o'rtasidagi bog'liqlik teskari bo'lib, bu umumiy hayot va kelajak qanchalik mazmunli bo'lsa, bu qadriyatlar shunchalik muhim emasligini ko'rsatadi. Ushbu tadqiqotning maqsadi erta balog'at yoshidagi insonning hayotiy ma'no yo'nalishlarini o'rganish, ob'ekt - shaxs, ob'ekt - uning hayotiy ma'no yo'nalishlari. Mavzuning metodologik asosi: Xotiraning sifatlari insonning individual xususiyatlariga bog'liq. Odamda yodlash va ko'paytirish jarayonlarining individual xususiyatlari xotira turlariga qo'shiladi. Ular orasida: majoziy, og'zaki va mantiqiy. Shunday qilib, majoziy tip tasvirning butun "bo'laklari" saqlanib qolishida farq qiladi. Semantik turda idrok etiladigan elementlar tizimga joylashtiriladi, urg'u shaklga emas, ma'noga qaratiladi. Kurs ishining maqsadi: Erta balog'at yoshidagi insonning hayotiy ma'no yo'nalishlarini o'rganish Kurs ishining ob’yekti : Sahxs va uning hayotiy ma'no yo'nalishlari Kurs ishining predmeti: Shaxsning hayot faoliyatini o’rganishda psixologik, fiziologik yondashuv

I.bob. Xotira haqida tushuncha. Xotira — idrok etilgan narsa va hodisalarni yoki o tmish tajribalarni esdaʻ qoldirish va zarur bo lganda tiklashdan iborat psixik jarayon.Xotira eng yaxshi ʻ damlarni esda qoldiradi. U nerv sistemasi xususiyatlaridan biri bo lib, tashqi olam ʻ voqealari va organizm reaksiyalari haqidagi axborotni uzoq saqlash hamda uni ong faoliyatida va xulq, xatti harakat doirasida takror jinnini qobiliyatida namoyon bo ladi. ʻ Xotira individning o z ʻ tajribasida esda olib qolishi, esda saqlashi va keyinchalik uni yana esga tushirishi xotira deb ataladi. Xotira haqidagi dastlabki ilmiy qarashlar Sharq mutafakkirlari va yunon faylasuflari ( Aristotel va boshqalar) da uchraydi. Xususan, Forobiy Xotiraga bilishdagi aqliy jarayonning tarkibiy qismi sifatida qarab, Xotirani faqat insonga emas, hayvonga ham xos xususiyat ekanini alohida ta kidlagan. ʼ Xotiraning fiziologik asosi bosh miya yarim sharlari po stlog ining muvaqqat ʻ ʻ bog lanishi (qarang ʻ Assotsiatsiya ) va ularning keyingi faoliyatidan iborat. Xotira kulami, axborotlarning uzoq vaqt va mustaxkam saqlanishi, shuningdek, muhitdagi murakkab signallarni idrok etish va adekvat reaksiyalarda ishlab chikish bosh miya nerv hujayralari ( neyronlar ) sonining ko payib borishi hamda uning strukturasi ʻ murakkablashuvi jarayonida o sib boradi. Fiziologik tadqiqotlarda qisqa va uzoq ʻ muddatli Xotiralar qayd etilgan. Qisqa muddatli Xotirada axborotlar bir necha dakiqadan bir necha o n minutgacha saqlanadi, neyronlar ishiga xalal berilganda ʻ (mas, elektr shok, narkoz ta sirida) u buziladi. Uzoq muddatli Xotirada axborotlar ʼ odam umri bo yi saqlanib turli ta sirlarga chidamli bo ladi. Kisqa muddatli Xotira ʻ ʼ ʻ astasekin uzoq muddatli Xotiraga aylanadi. Xotira ruhiyatning o tmish holati bilan ʻ hozirgi holati va kelgusidagi holatlarga tayyorlash jarayonlari o rtasidagi o zaro ʻ ʻ aloqadorlikni ko rsatadi. ʻ Boshqa psixik hodisalar kabi Xotira ham shaxsning

xususiyatlari, uning ehtiyoji, qiziqishlari, odati, fe l-atvoriʼ va sh.k. bilan uzviy bog liq. ʻ Xotira namoyon bo lishdagi shakliga ko ra, shartli ravishda emotsional Xotira ʻ ʻ (histuyg uni ʻ esda tutish), obraz Xotirasi (narsalarning tasviri va xususiyatlarini esda tutish), so z*mantiq ʻ Xotirasi (narsalarning mohiyati, mazmunini so z ʻ bilan ifodalangan hodda esda tutish) kabi turlarga bo linadi. ʻ Bulardan insonda so z*mantiq Xotirasi yetakchi o rin tutadi. Xotiraning barcha turi bir-birlari bilan ʻ ʻ chambarchas bog liq ʻ holda kechadi. Psixologiyada, shuningdek, ixtiyoriy va ixtiyorsiz Xotiralar farq qilinadi. Ixtiyoriy Xotirada muayyan materialni esda olib qolish oldindan maqsad qilib qo yiladi; ʻ ixtiyorsiz Xotirada bunday maksad bo lmaydi — ʻ biror faoliyatda (mas, mehnat jarayonida yoki kim bilandir suhbatlashib turilganda) o z-o zidan ʻ ʻ esda saqlab qolinadi. Barqarorligi jihatdan ixtiyoriy Xotira ixtiyorsiz Xotiradan samaraliroq. Fanda Xotira bilan bog liq ravishda unutish masalasini o rganishga ahamiyat ʻ ʻ berilmoqda. „Normal“ unutishni psixik kasalliklardagi Xotira buzilishidan farq qilmoq kerak. Bu kasalliklarda Xotira susayishi (gipomneziya), yo qolishi ʻ ( amneziya ) yoki bir tomonlama kuchayishi (gipermneziya) kuzatiladi. Ba zi ʼ kasalliklarda u sifat jihatdan buziladi: bemorga bo lmagan voqealarni go yoki o z ʻ ʻ ʻ boshidan kechirgandek tuyuladi, yoki qachonlardir bo lib o tgan voqealarni kecha ʻ ʻ yoki bugun ro y ʻ bergan deb o ylaydi ʻ (konfabulyatsiya, psevdoreminssensiya), Bunday soxta Xotiralar kishida jiddiy ruhiy xastaliklar oqibatida kelib chiqadi. Bunday kasalliklarga bosh miya qon tomirlari aterosklerozi, shikastlanish, miyaga qon quyilishi holatlari, og ir ʻ zaharlanishlar oqibati (mas, alkogolizmda uchraydigan psixoz) va sh.k. kiradi. Xotira buzilganda uni keltirib chiqaruvchi asosiy kasallikni davolashga e tiborni qaratish kerak. ʼ