Yumshoq va qattiq ferromagnitlar uchun magnit gisterezisi
![15
katta magnit maydon energiyasiga ega bo’ladi. Kristall turli yo’nalishda
magnitlashgan ko’plab domenlardan iborat bo’lsa, tashqi magnit maydon va magnit
maydon energiyasi kichrayishi mumkin, lekin bunda domenlar chegaralari ko’payib,
almashinuv energiyasi ortadi. Shunday sharoitda kristall tabiiy ravishda umumiy
energiyasini kichraytiruvchi domenli tuzilishga ega bo’ladi. Bunda kristallning
shakli, bundan avval qanday magnit may donda bo’lganligi muhim bo’ladi.
Tashqi erkin zaryadlarning magnit maydoni H ferromagnit
kristallning domenli tuzilishiga juda kuchli ta‘sir etadi. H ta‘sirida domenlar
chegarasidagi ionlarning magnit momentlari tashqi maydonga moslasha boshlaydi,
natijada magnitlashuvi tashqi maydonga mos bo’lgan domenlarning hajmi boshqa
domenlar hisobiga orta boradi (1.7 -rasm), kristallning magnitlashuvi keskin o’zgaradi.
Ferromagnetikl arni magnit maydonda magnitlanib qolishi shunday tushuntiriladi.
1.7 -rasm. Magnitlashuvi tashqi maydonga mos bo’lgan domenlar hajmining
boshqa domenlar hisobiga ortishi
Kristallning magnitlashuvi J ning magnit maydon H ga bog’lanishi bir qiymatli
�H�P�D�V���� �E�X���E�R�J�¶�O�D�Q�L�V�K���X�P�X�P�L�\�� �K�R�O�G�D�� �J�L�V�W�H�U�H�]�L�V�� �������� -rasm) halqasini hosil qiladi. Bu
bog’lanish ferromagnetiklarning domenli tuzilishi bilan tushuntiriladi.
Dastlab kristall magnitlanmagan bo’lsin: H 0 va J 0 (1.8 -rasmdagi O nuqta).
Tashqi magnit maydon H ta‘sirida kristall magnitlashuvi keskin o’sa boshlaydi
(OAB -chiziq). Bunda magnitlashuvning ortishi tashqi maydonga mos yo’nalgan
domenlar o’lchamlarini o’sishidan darak beradi. Lekin maydonning katta
qiymatlarida maydon kuchlanganligi ortishi bilan magnitlashuv J ortmay qo’yadi,
to’yinish ro’y beradi. Bunday holat butun kristall yagona domenga aylanganidan,
magnitlashuv J maksimal �= �??????� (yaqinlashganidan) darak beradi.](/data/documents/6f927ac0-4c63-4ddc-96f9-429e64015e1c/page_15.png)
![48
XULOSA
1. Magnit materiallar yumshoq magnit materiallar, qattiq magnit materiallar va maxsus
magnit materiallarga bo‘linar ekan. Yumshoq magnit materiallardan magnit
�R�µ�W�N�D�]�J�L�F�K�O�D�U���W�D�\�\�R�U�O�D�Q�L�V�K�L���V�D�E�D�E�O�L�����E�X���P�D�W�H�U�L�D�O�O�D�U�Q�L�Q�J���P�D�J�Q�L�W���V�L�Q�J�G�L�U�X�Y�F�K�D�Q�O�L�J�L�Q�L�Q�J��
�E�R�V�K�O�D�Q�J�µ�L�F�K�� �T�L �\�P�D�W�L�� �N�D�W�W�D�� �E�R�µ�O�L�V�K�L�� �N�H�U�D�N���� Yumshoq m agnit materiallarida
solishtirma qarshilik nisbatan katta qiymatga, koerisitiv kuch (H c0,1 A/m) esa
kichik qiymatga ega bo‘lishi kerak. Bu materiallarga sof temir, temirning kremniy,
nikel va kobalt bilan qotshimalarin i misol tariqasida keltirish mumkin;
2. Qo‘llanilishi magnit xossalarining u yoki bu xususiyatlariga asoslangan ateriallarni
uch turga ajratish mumkin:
a) maydon kuchlanganligi o‘zgarganda magnit singdiruvchanligi juda kam
o‘zgaradigan qotishmalar. Bunday t urdagi qotishmalarning nomi perminvar bo‘lib,
uning tarkibida 29,4% Fe, 45% Ni; 25% Co va 0,6% Mn bor. Mazkur qotishma
1000 C da yumshatiladi, keyin 400 -500 C da ushlab turiladi va asta -sekin sovitiladi.
Perminvarning boshlang‘ich magnit singdiruvchanligi 300ga teng. Perminvar
harorat ta‘siriga va mexanik kuchlanishlarga sezgir materialdir.
b) magnit singdiruvchanligi haroratga kuchli ravishda bog‘liq bo‘lgan
qotishmalarga Ni -Cu, Fe -Ni yoki Fe -Ni -Cr asosidagi termomagnit qotishmalar
kiradi. to‘yintirish indu ksiyasi o‘ta yuqori bo‘lgan qotishmalar. Bu turdagi
moddalarga temir -kobalt qotishmalari kiradi. Tarkibida 50 -70% Co bo‘lgan
mazkur qotishmalar permendyurlar deb ataladi. Permendyurlarning narxi
qimmatroq bo‘lganligi tufayli ulardan faqat maxsus apparatla rda, xususan, dinamik
reproduktorlar, ossillograflar, telefon membranalarida foydalaniladi.
3. Tarkibida ikki va undan ko‘p valentli metall (Ni, Co, Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Mg)
�R�N�V�L�G�O�D�U�L���K�D�P���E�R�µ�O�J�D�Q���W�H�P�L�U�O�L���E�L�U�L�N�P�D�O�D�U�Q�L���I�H�U�U�L�W�O�D�U���G�H�\�L�O�D�G�L���� Ferritning kristall
panjarasi kub shaklida bo‘ladi. Ferritdagi ( rjm) qiymatlar ferromagnit (yoki oddiy
metall) dagiga nisbatan juda kichik bo‘lgani uchun, u past chastotali asboblarda ham
qo‘llaniladi.](/data/documents/6f927ac0-4c63-4ddc-96f9-429e64015e1c/page_48.png)
![49
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Тешабоев А., Зайнабидинов С., Эрматов Ш.А. Қаттиқ жисм физикаси. –
Молия.: Тошкент, 2011. -357 б.
2. O‘lmasova M.H. Fizika, 2 -kitob. Akademik litseylar uchun o‘quv qo‘llanma.
�± O‘qituvchi.: Toshkent, 2011, -360 bet.
3. G‘aniyev A.G‘., Avliyoqulov A.K., Almardonova G.A. Fizika, 1 -kitob.
Akademik litsey va kasb -hunar kollejlari uchun darslik. – O‘qituvchi.:
4. Пасынков В.В., Сорокин В.С. Материалы электронной техники. М.
Высщая школа, 1988, -348 с.
5. Ельманов Г.Н., Залужный А.Г., Скрытный В.И., Смирнов Е.А., Яльцев
�<���G�����N�b�a�b�q�_�k�d�h�_�� �f�Z�l�_�j�b�Z�e�h�\�_�^�_�g�b�_�����M�q�_�[�g�b�d���^�e�y���\�m�a�h�\�����l�h�f��������
�L�b�i�h�]�j�Z�n�b�y���b�a�^�Z�l�_�e�v�k�l�\�Z���Š�L�j�h�\�Z�g�l�Å�����L�j�h�b�p�d���������������� -636 с.
6. Жданов Г.С. Физика твердого тела. – М.: МГУ, 1961. – 501 с.
7. Федоров Г.Б., Яковлев Е.И. Металлофизика реакционных материалов. –
М.: МИФИ, 1984. – 76 с.
8. Федоров Г.Б., Яковлев Е.И. Атомное строение металлов и сплавов. - М.:
МИФИ, 1985. – 64 с.
9. Смирнов Е.А. Термодинамика фазовых превращений. - М.: МИФИ,
1998. -83с.
10. Нечаев В.В., Смирнов Е.А. Физическая химия сплавов. – М.:
МИФИ, 2006. – 227 с.
11 . Смирнов Е.А. Применение термодинамики необратимых явлений к
�Z�g�Z�e�b�a�m���^�b�n�n�m�a�b�h�g�g�u�o���y�\�e�_�g�b�c���\���j�_�Z�d�l�h�j�g�u�o���f�Z�l�_�j�b�Z�e�Z�o���� �± М.:
�F�B�N�B���������������� �± 38 с.
12. Гуров К.П., Смирнов Е.А., Шабалин А.Н. Диффузия и кинетика
фазовых превращений в металлах и сплавах. – М.: МИФ И, 1990. – 80 с.](/data/documents/6f927ac0-4c63-4ddc-96f9-429e64015e1c/page_49.png)
1 O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti Fizika fakulteti 401”A” - guruhi talabasi Abduqodirov Quvonchbekning Mavzu: Yumshoq va qattiq ferromagnitlar uchun magnit gisterezisi B ajaruvchi: Abduqodirov Quvonchbek Qabul qiluvchi: dots. Shodiyev Zokir SAMARQAND -2022
2 Mundarija bet Kirish 3 I-BOB. MODDALARNING MAGNIT XUSUSIYATLARIGA KO‘RA T URKUMLASH 5 1.1 Magnit kattaliklar haqida dastlabki ma‘lumotla r 5 1.2 Diamagnetiklar 6 1.3 Paramagnetiklar 10 1.4 Ferromagnetiklar . Gisterezis chizig’i 13 1. 5 Antiferromagnetiklar 19 1.6 Ferrimagnitizm 21 II -BOB . MAGNIT MATERIALLARNING QO‘LLANILISHI 24 2.1 Umumiy ma‘lumotlar 24 2.2 Yumshoq magnit materiallar 29 2.3 Qattiq magnit materiallar 38 III -BOB . Tajriba natijalari . 40 3.1 Ferromagnitning magnitlanish egri chizig’ini va gisterzis halqasini o’lchash 40 3.2 Tajriba natijalarini tahlil qilish . 46 XULOSA 47 Foydalanilgan adabiyotlar ro ’yxati 48
3 KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Mamlakatimizning iqtis оdiy -ijtimoiy riv оjlаnishi ishl аb chiq аrishga ilg‘or t еxnik а vа tеxn оlоgiyalarning joriy etilishiga uzviy bоg`langan. Bund а sаnоа tni va ishl аb chiq аrishni jambarchas mexanizatsiyalashtirish va аvt оm аtlаshtirish, komyuterlardan k еng f оyd аlаnish, ya‘ni EHM оrq аli b оshq аril аdig аn st аnоkl аr, s аnоа t r оbоtlаri, m оslаnuvch аn ishl аb chiq аrish tiziml аrini t аtbiq etish birinchi d аrаjаli аhаmiyatg а eg аdir. El еktr оn t еxnik а m аhsul оtlаri v а qurilm аlаrining ish оnchligining оrtishi v а ishl аb chiq аrishining ko`p аyishi f аqаt ul аrni t аyyorl аshning t еxn оlоgik usull аri v а ishl аb chiq аrish m аdаniyatigin а bоg`liq bo`lm аsd аn, b аlki yarim o`tk аzgichli аsb оbl аr v а int еgr аl mikr оsx еm а (IMS)l аrning аsоsiy p аrаm еtrl аrini b еlgil аb bеrаdig аn k еrаkli el еktr оfizik xususiyatli m аtеriаllаrni to`g`ri t аnl аy bilishg а hаm bоg`liq bo`l аdi. El еktr оn t еxnik а m аtеriаllаri, m аhsul оtlаri v а qurilm аlаri t еxn оlоgiyasining riv оjlаnish d аrаjаsi yuq оri m аlаkаli mut аxаssisl аrning t аyyorl аnishi bil аn uzviy bоg`l аng аndir. X аlq xo`j аligining riv оjlаnishid а, iqtis оdiyotning o`sishid а, ilmiy tеxnik j аrаyonning t еzl аshuvid а el еktr оn t еxnik а m аtеriаllаri, m аhsul оtlаri v а qurilm аlаrining t еxn оlоgiyasi muhim r оl o`yn аydi. Elektr texnika materiallari asosan 4 turga - o‘tkazgich (metallar), dielektrik, yarim o‘tkazgich va magnit materiallariga bo‘linadi. Ular qisqacha quyidagicha tavsiflanadi. Elektr stansiyalarida ishlab chiqarilgan elektr tokini havo va kabel orqali uzatuvchi uzatgichlar bilan iste‘molchilarga yetkazib berishda o‘tkazgich materiallar ishlatiladi. Bu materiallar katta elektr o‘tkazuvchanlikka ega sof metallardan tayyorlanadi. Agar metallarning qarshiligi katta bo‘lishi talab etilsa, u holda o‘tkazgich sifatida metallar aralashmasidan iborat qotishmalardan foydalaniladi. Diel ektriklar yoki izolyatsion materiallar qurilma va uskunalarda elektr toki oqimini cheklash uchun ishlatilgani sababli, ular juda katta elektr qarshilikka ega bo‘lishi shart. Dielektrik sifatida ko‘p turdagi organik va
4 anorganik materiallar qo‘llaniladi. Bu materiallar, ya‘ni dielektriklar gazsimon, suyuq va qattiq agregat holatlarda bo ‘lishi mumkin. Yarim o‘tkazgichlar o‘zining elektr o‘tkazuvchanligi jihatidan o‘tkazgich bilan dielektriklar orasida joylashgan bo‘lib, zamonaviy texnikada keng qo‘llaniladi. Materiallarda yarim o‘tkazuvchanlik xossalari, ko‘pincha, tayyor mahsulot olish paytida hosil bo‘ladi. Magnitli elektron texnika asbob -uskunalarida magnit oqimini hosil qilish yoki o‘tkazish maqsadida magnit materiallari qo‘llaniladi. Bu materiallar ma‘lum darajada magnit xossaga ega bo‘lishi talab etiladi. Bu xususiyat temir yoki uning nikelli, kobaltli va hokazo qotishmalarida ham mavjuddir. Elektron texnikaning rivojlanishi elektr texnika materiallariga bog‘lig bo‘lib, u o‘z navbatida yangi xossali mater iallar ishlab chiqishni taqozo etadi. Xossalari yaxshilangan, issiqqa chidamli izolyatsiya va magnit materiallari kichik hajmli, yengil va ixcham elektr mashina va apparatlarni yaratish imkonini beradi. Yuqori ish haroratiga ega bo‘lgan yangi turdagi diele ktriklar aviatsiya, raketa texnikasida va boshqa sohalarda ishlatilmoqda. Elektron texnika materiallarining fizik -kimyoviy хossalarini tushuntirish uchun ularning atom tuzilishini, ximiyaviy va fazaviy tarkibini, nuqsonlar tuzilishini bilish muhim ahamiyat ga ega.
5 I-BOB. MODDALARNING MAGNIT XUSUSIYATLARIGA KO‘RA T URKUMLASH . 1.1 Magnit kattaliklar haqida dastlabki ma‘lumotla r Magnit maydoniga joylashtirilgan har qanday jismga qandaydir magnit mom еnti M ta‘sir etadi. Jism hajm birligining magnit mom еnti magnitlanganlik ????????????⃗⃗⃗⃗ –quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. ��⃗⃗⃗⃗ = � ?????? (1) Agar jism not еkis magnitlangan bo‘lsa, u holda ��⃗⃗⃗⃗ = �� �?????? (2) Magnitlanganlik vеktor kattalik bo‘lib, izotrop jismlarda magnit maydon kuchlanganligi v еktori �⃗⃗ ning yo‘nalishiga parall еl yoki antiparall еl bo‘ladi. Magnitlanganlik X BS da magnit maydoni kuchlanganligi birligi ( A/m ) da ifodalanadi. Magnitlanganlik ????????????⃗⃗⃗⃗ magnit maydon kuchlanganligi ??????⃗⃗⃗⃗ bilan Jm⃗⃗⃗⃗ = km H⃗⃗⃗ (3) Ifoda orqali bog‘langan bo‘lib, bu еrda km - o‘lchamsiz kattaligi, ushbu jismni magnit maydonida magnitlanish xususiyatini xarakt еrlaydi va magnit kirituvchanlik dеb nomlanadi. Magnit qabul qiluvchanlik ?????? ?????? maydon kuchlanganligi ??????⃗⃗⃗⃗ bir birlikga teng bo’lgandagi ????????????⃗⃗⃗⃗ ga son jihatdan t еng bo‘ladi. Ko‘rib o‘tilgan xajmiy magnit qabul qiluvchanlik km dan tashqari, ba‘zan jismning birlik massasiga yoki bir moliga mos k еluvchi solishtirma magnit qabul qiluvchanlik va molyar magnit qabul qiluvchanlik tushunchalari ham ishlatiladi.