Charlz Dikkensning “Katta umidlar” asari Reja: 1. “Katta umidlar” asari haqida. 2. “Katta umidlar” asarida obraz portretini chizish mahorati. 3. Asarning qisman avtobiografik asar ekanligi. 4. Xulosa.

Bugun qanday zamonda yashamoqdamizki, zamon talabiga mos ravishda zamonaviy bilimlar ham juda katta qurol vazifasini o’tamoqda. Zero, M.Behbudiy ham “Dunyoda tarmoq uchun dunyoviy fan va ilm lozimdir, zamona ilmi va fanidan bebahra milllat boshqalarga poymol bo’lur”,-deb ta’kidlab o’tgan. Shu sababli, barchamiz jahon adabiyoti va undagi jarayonlar bilan yaqindan tanishmoqdamiz. Bizda bunda eng katta yordamchi badiiy adabiyotdir. Unda o’sha davr va u bilan bo’g’liq jarayonlar aks etadi. Ular jamiyatdagi illatlar yoki yutuqlar yo kamchilik va qusur, shuningdek biror oqim namunalari bilan tanishish imkonini beradi. Biz ular orqali yetuk adiblar va ularning asarlaridan bahramand bo’lamiz. Shunday ijodkorlardan biri Charlz Dikkensdir. Charlz Dikkensning “Katta umidlar” asari o’zbek kitobxonlari orasida mashhur asarlardan bo’lib, asarda Buyuk Britaniyaning XIX asrdagi ijtimoiy hayoti tasvirlangan. Asarda yozuvchi ingliz jamiyatidagi boylar va qashshoqlar o’rtasidagi tafovutlarni, sinflar o’rtasidagi kurashlarni hamda inson orzu umidlari uni nimalarga qodir etishi mumkinligini va jamiyatdagi adolatsiliklarni keskin qoralaydi. Yozuvchi ushbu asarda butun voqelikni bolaning hayotga bo’lgan munosabatini bor jihati bilan tasvirlab bergan. Asarni o’qir ekanmiz, ba’zida lablarga shirin kulgu, ba’zida esa istehzoga limmo-lim tabassum baxsh etadi. Asar qagramoni Pipning tasavvuridagi hayot qanday bo’lsa, shundayligicha davom etishi kerak degan soda g’oyasi uning asarining boshqa qahramonlari bilan uchrashishi natijasida o’zgarib boradi. Nihoyatda Pip o’z fikrlarini o’zidagina qoldirgan, jamiyat hayotidagi sodir bo’layotgan ishlarga fikr bildirmaydigan insonga aylanadi. Bu asar Pipning siymosida butun ingliz jamiyatida yashayotgan har qanday odam bilan sodir bo’lishi mumkinligini yozuvchi ko’rsatib bergan. Charlz Dikkensning "Buyuk umidlar" romani birinchi marta 1860-yilda nashr etilgan va yozuvchining eng mashhur asarlaridan biriga aylangan.Birinchi nashr muallifning o'zi tomonidan nashr etilgan "Yil davomida" jurnalida bo'lib o'tadi. Roman boblari bir necha oy davomida nashr etilgan: 1860-yil dekabrdan 1861-yil avgustgacha. Shu 1861-yilda asar rus tiliga tarjima qilingan va "Russian Bulletin" jurnalida chop etilgan.

Yetti yoshli Pip ismli bola (to'liq ismi Filipp Pirrip) shafqatsiz opasining uyida yashaydi, u doimo uni masxara qiladi va uni har tomonlama haqorat qiladi. G'amgin ayol nafaqat jiyanini, balki eri temirchi Jo Garjerini ham ta'qib qiladi. Pipning ota-onasi uzoq vaqt oldin vafot etgan, bola ko'pincha qabristonga ularning qabrlarini ziyorat qilish uchun boradi. Bir marta Filipp qochgan mahkum bilan uchrashdi. Erkak bolani qo'rqitib, unga ovqat olib kelishni talab qildi. Pip buyruqqa bo'ysunishga va undan yashirincha uydan hamma narsani olib kelishga majbur bo'ladi. Pipning baxtiga mahkum qo'lga olindi. Keksa xizmatchi Xavisham asrab olingan qizi Estellaga do'st topmoqchi. Ko'p yillar oldin, bu ayol qaylig’i tomonidan aldanib, uning mulki talon-taroj qilingan va to’yi kuni tashlab ketilgan. O'shandan beri miss Xevishem sarg'ish to'y libosida ma'yus xonada o'tiribdi va hamma erkaklar uchun qasos olmoqchi. U Estellaning yordami bilan o'z maqsadiga erishishga umid qilmoqda. U qizga barcha erkaklardan nafratlanishni, ularni ranjitishni va qalblarni buzishni o'rgatadi. Miss Xevishemga Pipga o'yin do'sti sifatida tavsiya etilganida, bola eski xizmatkorning uyiga tez-tez bora boshladi. Pip Estellani juda yaxshi ko'radi. U qizni chiroyli deb o'ylaydi. Estellaning asosiy kamchiligi - takabburlik. Buni unga asrab olgan onasi o'rgatgan. Ilgari Filipp amakisidan o'rgangan temirchilikni yaxshi ko'rar edi. Endi u sevimli mashg'ulotidan uyaladi, yangi qiz do'sti uni qachondir iflos ish uchun ustaxonada topib olishidan qo'rqadi.Bir kuni Joning uyiga poytaxtlik advokat Jaggerlar tashrif buyurishadi, uning aytishicha, uning noma'lum mijozi Filippning kelajagi haqida qayg'urmoqchi va uning taqdirini hal qilish uchun hamma narsani qilmoqchi. Filipp rozi bo'lsa, Londonga ko'chib o'tishi kerak bo'ladi. Jaggerning o'zi, bu holda, 21 yoshigacha Filippning vasiysi etib tayinlanadi. Pip aminki, uning xayrixohi bo'lishni istagan mijoz Miss Xevishem va agar natija ijobiy bo'lsa, u Estellaga uylanishi mumkin. Bu orada noma'lum kimsa Pipaning opasiga hujum qilib, boshining orqa qismiga urib yubordi. Jinoyatchi hech qachon topilmadi. Filipp, temirchilikda yordamchi bo'lib ishlagan Orlikdan shubhalanadi. U taklifni qabul qiladi va Londonga ketadi. U yerda eski do’sti bilan tanishib u bilan yanada yaqinlashib ketadi. Poytaxtda Pip do'sti bilan kvartirani ijaraga oladi. Uning ismi

Gerbert edi(keyinchalik Pip unga doimiy vasiy bo’ladi, ammo do’sti buni kech biladi). Pip Miss Xavishamnikiga tashrif buyuradi va allaqachon etuk Estella bilan uchrashadi va tuyg’ulari yanada urug’ yoyadi. To'satdan, Pip ko'p yillar oldin o'z irodasiga qarshi yordam berishga uringan qochgan mahkum Abel Magvich bilan uchrashadi. Pip bu uchrashuvdan dahshatga tushdi, chunki Abel uni o'ldirmoqchi bo'lishidan qo'rqdi. Qo'rquvlar behuda edi. Magvich Jaggerning advokatini yollagan va Pipga g'amxo'rlik qilishga qaror qilgan sirli xayrixoh bo'lib chiqdi. Mahkum Avstraliyadan qochib ketdi, u erda surgunga yuborildi va uyiga qaytdi, garchi bunday qilmish uni osib qo'yish bilan tahdid qilsa ham. Magvich o'rtoq Kompeson haqida gapiradi, ular bilan "ish bilan shug'ullanishgan", keyin qochishga urinishgan va Avstraliyaga yuborilgan. Kompeson eski xizmatkor Xavishamning qaylig’i edi. Magvich - Estellaning otasi. Ko'p o'tmay, Pip sevgilisi shafqatsiz odam deb tan olingan Dramblga turmushga chiqqanini bilib oladi. Filipp Miss Xevishamga tashrif buyuradi. Xevishem qilgan ishlaridan pushaymoligini va qilgan gunohlari uchun uzur so’raydi. Tasodifiy yong’in tufayli Xevishem va Pip ziyon ko’radi, ammo Xevishem xonim keyinchalik vafot etadi. Filippga anonim xat yuboriladi, unda noma'lum kishi kechasi ohak zavodida uchrashishni talab qiladi. Zavodga kelgan Pip yigitni o'ldirmoqchi bo'lgan Orlikning yordamchi ustaxonasini ko'radi. Biroq, Pip qochishga muvaffaq bo'ldi. Pip chet elga qochishga tayyorgarlik ko'rishga majbur bo'ladi. Magvich ham u bilan yugurishni xohlaydi. Harakat muvaffaqiyatsiz tugadi: do'stlarni politsiya ushlab oldi. Magvich sudlanadi va keyin qamoqxona kasalxonasida vafot etadi. Pip bundan o’ziga kelolmaydi, barcha umidlari yo’qqa chiqqaniga achindi. Hayoti izdan chiqdi, keyichalik unda o’zgarish paydo bo’ldi va ishlashga qattiq kirishadi do’sti Gerbet bilan jon jahdi bilan ishlaydi. U Biddi ismli qizni esga oladi va u bilan oila qurish haqida o’ylab qoladi va Jonikiga boradi, ammo Biddi Joga turmushga chiqqan va ular juda baxtli edi. Pip bundan faqatgina xursand bo’ladi. U keying safar kelganida ular farzandli bo’lishgan va Pipning sharafiga uning ismini berishgandi. U tez-tez ularning yoniga kelar dildan yozilib ketardi, u mitti Pipga qarab zavqlanardi, uni o’zi bilan ham olib ketmoqchi bo’ldi, ammo Biddi

bunga ko’nmaydi, u ikki farzandini ham yonidan uzoqlashishini xohlamas edi. Ta'riflangan voqealardan 11 yil o'tdi. Filipp bakalavr bo'lishga qaror qildi. Bir kuni Miss Xevishem uyining xarobalari yonida yurib, beva bo'lib qolgan Estella bilan uchrashdi. Pip va Estella xarobalarni birga tark etishadi. Ularning baxtiga boshqa hech narsa xalaqit bermaydi. Asar qisman fojiali bo’lsada katta muvaffaqiyatga erishadi. Asarda umidlar puchga chiqsada, insonda harakat bo’lishi kerakligi shundagina unda yana umid uchqunlari paydo bo’lishi mumkinligini aytadi. Bu asar juda ham hissiyotlarga ta’sir qiluvchi va qisman detektiv yo’nalishda yozilgan. Unda sirlilik, sirlar ochilganda esa hayrat e’tiborni tortadi. Kitobxonni o’sha davr hayotiga olib borib joylab qo’ygandek bo’ladi. Va o’sha davr muhiti ko’z oldimizda gavdalanadi. Jamiyatdagi illatlar shu orqali namoyon bo’ladi. Asarda obrazlarni tasvirlashga katta ahamiyat beriladi. Har bitta qahramonlarni boshdan oyoq portretini chizadi. U orqali bemalol biz o’sha obrazni xayolimizda rasmini gavdalantira olamiz va tasavvurimizda u bilan bog’liq barcha xususiyatlar jonlanadi. Asarda qahramonlarni tasvirlashga alohida ahamiyat qaratilgan. U orqali yozuvchi ham tasvir mahoratini, ham obrazni yaratish estetikasini ko’rsatib bergan. Masalan, Pipning otasi tasviriga e’tibor qilaylik:”Otam qabriga o’rnatilgan toshdagi yozuvlar uning yelkador, to’ladan kelgan, bug’doyrang va qora sochli ekani haqida taassurot uyg’otardi…”. Pip buni ota-onasi qabriga borganda aytib o’tadi. Buni o’qib birgina Pipgina emas, balki kitobxon ham Pipning otasini, albatta, tasavvur qiloladi, deb o’ylayman. Bu birgina ota tasviri emas, boshqa obrazlar ham shunday birma-bir tasvirlanadi. Yana bir qahramonimiz Joning tasvirlanishini ko’raylik:”Jo silli yuzining ikki yoni qattiq, jingalak sochlar qoplagan, moviy ko’zlarining qorachig’i oqiga qo’shilib ketganday tuyiladigan, chiroyli erkak edi. U yumshoqtabiat, xushfe’l, shirinso’z, harakatchan, sodda, baquvvat, ayni paytda jur’atsiz, yaxshi inson edi”,- kitobni o’qigan, har bir kitobxon Joning qanday ekanligini bu tasvirsiz ham bilishi mumkin, ammo bilamizki, birinchi taassurot degan tushuncha bor, bu tushuncha kimningdir bizning hayotimizda qoldirgan o’rnini ko’rsatadi. Birinchi taassurot