MAVZU: Axborot texnologiyalarining zamonaviy dasturiy ta’minoti va turlari. Windows va Unix (Linux) oilasi operatsion tizimlari. Android operatsion tizimi haqida tushuncha. REJA: 1. Shaxsiy komputerlarning amaliy (sohaga oid) dasturiy ta’minoti va ulardan foydalanish texnologiyasi. 2.Zamonaviy Office texnologiyalaridan amaliyotda foydalanish. 3.Sohaga oid grafikli ma’lumotlarni qayta ishlovchi komputer grafikasidan foydalanish. Kompyuter tarmoqlarining dasturiy ta’minoti.

Tarmoqning imkoniyati uning foydalanuvchiga ko’rsatadigan xizmati bilan o’lchanadi. Tarmoqning har bir xizmat turi hamda, unga kirish uchun dasturiy ta’minoti ishlab chiqiladi. Tarmoqda ishlash uchun belgilangan dastur bir vaqtda ko’plab foydalanuvchilar foydalanishi uchun mo’ljallangan bo’lishi kerak. Ќ ozirda shunday dasturiy ta’minot tuzishning ikki xil asosiy konsepsiyasi joriy etilgan. Birinchi konsepsiyada tarmoqning dasturlashtirilgan ta’minoti ko’pgina foydalanuvchilarga hamma kirish mumkin bo’lgan tarmoqning bosh kompyuteri resurslarini taqdim etishga mo’ljallagan. U f a y l - serverdeb yuritiladi. Bosh kompyuterning asosiy resursi fayllar bo’lgani uchun u shu nomni olgan. Bu dasturli modullar yoki ma’lumotlarga ega fayllar bo’lishi mumkin. Fayl-server - bu serverning eng umumiy turi. Tarmoqda bir qancha fayl-serverlar bo’lishi mumkin. Fayl-server resurslarini boshqaruvchi va ko’pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat beruvchi dasturiy tarmoq ta’minoti tarmoqning operasiya tizimi deb ataladi. Uning asosiy qismi fayl- serverda joylashadi; ishchi stansiyada faqat resurs va fayl-server orasidan murojaat qilinadigan dasturlar oralig’gidagi interfeys rolini bajaruvchi, uncha katta bo’lmagan qobiq joylashtiriladi. Ushbu konsepsiya doirasida ishlashga mo’ljallangan dastur tizimlari foydalanuvchiga fayl-serverdan foydalanish imkonini beradi. Љ oida bo’yicha ushbu dasturli tizimlar faylli serverda saqlanishi va barcha foydalanuvchilar tomonidan bir vaqtda foydalanilishi mumkin. Lekin bu dasturlarning modullarini bajarish uchun zarur bo’lganda foydalanuvchi kompyuteriga ya’ni ishchi sta nsiyaga o’tkaziladi va kerakli ishni bajaradi. Ikkinchi konsepsiya “klient-server” arxitekturasi deb ataladi. Uning dasturiy ta’minoti resurslardan jamoa bo’lib foydalanishgagina mo’ljallanib qolmay ularni qayta ishlash va foydalanuvchi talabiga ko’ra resurslarni joylashtirishga mo’ljallangan. “Kliyent-server” arxitekturalar dastur tizimi ikkita bo’linmadan iborat: serverning dasturli ta’minoti va foydalanuvchi-mijozning dasturli ta’minoti. Bu tizimlar ishi quyidagicha tashkil qilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining kompyuterida bajariladi va umumiy kirish kompyuterida ishlaydigan dastur - serverga so’rov jo’natiladi. Ma’lumotlarning asosiy qismini qayta ishlash kuchli server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi kompyuteriga faqat bajarilgan so’rov natijalari yuboriladi. Ma’lumotlar bazasi serverlari katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlashga mo’ljallangan va ko’p sonli foydalanuvchilar yuqori unumli ishlab chiqarishni, ishonch va himoyalanganlikni ta’minlaydi. Taqsimlanadigan resursga ega har qanday kompyuter tarmog’i server deb yuritilishi mumkin. Chunki, boshqa kompyuterlardan foydalanishga ruxsat bo’lgan bo’linuvchi modemli kompyuter - bu modem yoki kommunikasiyali serverdir. Shaxsiy kompyuterlarning mahalliy tarmog’i keng tarqalgan. Dunyodagi ko’pgina shaxsiy kompyutelar shu tarmoqlarda ishlaydi. Mahalliy tarmoqlari bir-

biridan uncha uzoq bo’lmagan masofada joylashgan kompyuterlarni bog’lab turadi. Odatda ular bir yoki bir necha yaqin joylashgan korxona, muassasa va ofislar kompyuterlarini birlashtiradi. Mahalliy tarmoqlarining asosiy farqlanuvchi xususiyati barcha uchun yagona kompyuterlarning ma’lumot uzatish tezkor kanali va kommunikasiya asbob - uskunalarida xatolik yuzaga kelish ehtimolining deyarli yo’qligi. Operatsion tizim (OS) kompyuter bilan ishlashga imkon beruvchi dasturdir - kompyuteringizdagi barcha dasturiy va apparat. Qanday ? Asosan , ikki yo ' l bor .  Buyruq-layn operatsion tizimi (masalan, DOS) bilan siz matn buyrug'i yozasiz va kompyuter ushbu buyruqga javob beradi.  Grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI) operatsion tizimi bilan (masalan, Windows), sichqoncha va klaviatura yordamida rasm va tugmachalari bilan grafik interfeys orqali kompyuter bilan o'zaro bog'lanasiz. Unix bilan odatda buyruq satrini (ko'proq nazorat qilish va moslashuvchanlik) yoki GUI-ni (oson) ishlatishingiz mumkin. Unix va Windows: ikkita asosiy operatsion tizimlar sinflari Va ularning raqobat tarixi va kelajagi bor. Unix uch yildan ko'proq vaqtdan beri foydalanmoqda. Dastlab, 1960-yillarning boshlarida ishonchli vaqtinchalik operatsion tizimni ishlab chiqish uchun muvaffaqiyatsiz urinishning kulidan ko'tarildi. Bell Labs kompaniyasidan bir nechta qurbonlar "o'zgacha oddiyligi, kuchi va zerafiti" deb ta'riflangan ish muhitini ta'minlaydigan tizimdan voz kechmadilar va ishlab chiqdilar. 1980-yillarda Unixning asosiy raqobatchisi, Intelning mos keluvchi protsessorlari bilan mikromompyuterlarning kuchayishi tufayli mashhur bo'ldi. Windows, o'sha vaqtda, bu turdagi protsessorlar uchun mo'ljallangan eng katta OS edi. Biroq so'nggi yillarda Unixning yangi versiyasi Linux deb nomlangan, shuningdek microcomputers uchun ishlab chiqilgan. Bu bepul olinishi mumkin va shuning uchun shaxslar va biznes uchun foydali tanlovdir. Server oldida, Unix Microsoftning bozor ulushida yopiladi. 1999-yilda, Linux Novell ning NetWare-dan o'tib, Windows NT-ning orqasidagi 2-sonli server operatsion tizimiga aylandi. 2001 yilda Linux operatsion tizimi uchun bozor ulushi 25 foizni tashkil etdi; boshqa Unix aromati 12 foiz. Xaridor oldida Microsoft bugungi kunda 90% dan ortiq bozor ulushiga ega bo'lgan operatsion tizim bozoriga hukmronlik qilmoqda. Microsoftning tajovuzkor marketing amaliyotlari tufayli, operatsion tizimning o'z kompyuterlarini sotib olganlarida ularga berilgan Windows operatsion tizimlaridan qanday foydalanayotganini bilmagan millionlab foydalanuvchilar.

Ko'pchilik Windows-dan boshqa operatsion tizimlar mavjudligini bilmaydi. Biroq, siz operatsion tizimlar haqida maqola o'qiyapsiz, bu sizning uyingizda foydalanish uchun yoki sizning tashkilotingiz uchun ongli OS qarorlarini qabul qilishga intilayotganingizni anglatadi. Bunday holda, eng kamida Linux / UNIXni sizning e'tiboringizni qaratishingiz kerak. Android ( yunoncha andro — „inson, erkak“, oid qo shimchasi — „robot“; ʻ „odamsimon robot“) — smartfonlar , planshetlar, elektron kitoblar, raqamli pleyerlar, qo l soatlari, fitnes bilakuzuklar, ʻ o yin pristavkalari ʻ , noutbuklar , netbuklar, smartbuklar, Google Glass ko zoynaklari, ʻ televizorlar , proyektorlar hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil ko ngilochar tizimlari ʻ va maishiy robotlarga ham o rnatildi) uchun ʻ operatsion tizim hisoblanadi. Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi. 2014-yilning ikkinchi choragida dunyo bo ylab ʻ sotilgan smartfonlarning 86 % da Android tizimi o rnatilganligi ʼ ʻ hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirilganligini e lon qildi. ʼ MicrosoftOffice — Microsoft korporatsi-yasi tomonidan Microsoft Windows , Windows Phone, Android , Mac OS , iOS operatsion tizimlari uchun yaratilgan idora dasturlari to plamidir. Ushbu to plam tarkibiga turli xildagi hujjatlar: ʻ ʻ matn, jadval, ma lumotlar ombori ʼ va boshqalar bilan ishlash imkonini beruvchi dasturiy ta minotlarni o z ichiga oladi. Shuningdek ʼ ʻ VBA tilida yozilgan skriptlar va makroslarni qo llay oladi. ʻ Microsoft Office bir nechta xilda sotuvga chiqariladi. Ularning farqi to plam tarkibi va narxida. Office dasturlar to plamining nisbatan ʻ ʻ to liqroq variantiga quyidagi dasturlar kiradi: ʻ Microsoft Word — har xil ko ʻ rinishdagi oddiy va murakkab matnlarni taxrirlashga mo ʻ ljallangan matn muharriri . Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Writer, LibreOffice Writer, StarOffice Writer, KWord, NeoOffice Writer, Corel WordPerfect, Apple Pages (bu faqat Mac OS tizimida) va AbiWord. Microsoft Excel — har ko rinishdagi hisob—kitobli ma lumotlar bilan ʻ ʼ ishlashga mo ljallangan elektron jadvalli dastur. ʻ Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Calc, LibreOffice Calc, KSpread, StarOffice, Gnumeric, Corel Quattro Pro va Apple Numbers (bu faqat Mac OS tizimida). Microsoft PowerPoint — ma lumotlarni taqdimot, reklama qilishga ʼ mo ljallangan taqdimot dasturi. ʻ

Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Impress, LibreOffice Impress, KPresenter, Corel WordPerfect va Apple Keynote. Microsoft Access — ma lumotlar ombori (bazasi) bilan ishlashga mo ljallanganʼ ʻ dastur. 1.5.Ma'lumotlarni grafik usulida qayta ishlash t е xnologiyalari Zamonaviy axborot t е xnologiyalarining eng rivojlanib borayotgan soha-laridan biri bu kompyut е r grafikasi vositalaridir. Kompyut е r grafikasi nafaqat iqtisodiyot masalalarini hal qilishda, balki xalq xo`jaligida va boshqa sohalarida ham k е ng qo`llanilmoqda. «Kompyut е r grafikasi» tushunchasi adabiyotlarda juda k е ng talqin qilinadi. Kompyuter tarmoqlarining dasturiy ta’minoti Tarmoqning imkoniyati uning foydalanuvchiga ko’rsatadigan xizmati bilan o’lchanadi. Tarmoqning har bir xizmat turi hamda, unga kirish uchun dasturiy ta’minoti ishlab chiqiladi. Tarmoqda ishlash uchun belgilangan dastur bir vaqtda ko’plab foydalanuvchilar foydalanishi uchun mo’ljallangan bo’lishi kerak. Ќ ozirda shunday dasturiy ta’minot tuzishning ikki xil asosiy konsepsiyasi joriy etilgan. Birinchi konsepsiyada tarmoqning dasturlashtirilgan ta’minoti ko’pgina foydalanuvchilarga hamma kirish mumkin bo’lgan tarmoqning bosh kompyuteri resurslarini taqdim etishga mo’ljallagan. U f a y l - server deb yuritiladi. Bosh kompyuterning asosiy resursi fayllar bo’lgani uchun u shu nomni olgan. Bu dasturli modullar yoki ma’lumotlarga ega fayllar bo’lishi mumkin. Fayl-server - bu serverning eng umumiy turi. Tarmoqda bir qancha fayl-serverlar bo’lishi mumkin. Fayl-server resurslarini boshqaruvchi va ko’pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat beruvchi dasturiy tarmoq ta’minoti tarmoqning operasiya tizimi deb ataladi. Uning asosiy qismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stansiyada faqat resurs va fayl-server orasidan murojaat qilinadigan dasturlar oralig’gidagi interfeys rolini bajaruvchi, uncha katta bo’lmagan qobiq joylashtiriladi. Ushbu konsepsiya doirasida ishlashga mo’ljallangan dastur tizimlari foydalanuvchiga fayl-serverdan foydalanish imkonini beradi. Љ oida bo’yicha ushbu dasturli tizimlar faylli serverda saqlanishi va barcha foydalanuvchilar tomonidan bir vaqtda foydalanilishi mumkin. Lekin bu dasturlarning modullarini bajarish uchun zarur bo’lganda foydalanuvchi kompyuteriga ya’ni ishchi sta nsiyaga o’tkaziladi va kerakli ishni bajaradi.