Baliq va asalaridarning g ipovitaminoz kasalliklar i va Zaharlanishlar. Reja: 1. Gipovitaminoz kasalliklar 2. Baliqlarning z aharlanish lari 3. Asalarilarning z aharlanish lari

Gipovitaminozlar – bu bir guro‘h kasalliklar bo‘lib, turli xil fiziologik holatning izdan chiqishi va patologoanatomik o‘zgarishlar bilan xarakterlanib, organizmda turli xil vitaminlarning etishmasligi oqibatida kelib chiqadi. Bunda turli xil vitaminlarning organizmga ozuqa orqali etarli miqdorda kelib tushmasligi yoki organizmda etarli mikdorda sintez bo‘laolmasligi oqibatida kelib chiqadi. Vitaminlarning etishmasligi ko‘proq sun’iy suv havzalarida o‘stirilayotgan, urchitilayotgan baliqlar orasida ko‘proq uchraydi, qaysikim ularning ratsionlarida tabiiy ozuqalar umuman yo‘q yoki etarli mikdorda etishmaydi. Klinik belgilari. Ko‘pchilik gipovitaminoz kasalliklarida ayrim klinik belgilar umumiydir: jumladan, ishtahani yo‘qolishi, holsizlanish, kam harakatlanish yoki kislorodga bo‘lgan extiyojni ortishi, o‘sish-rivojlanishdan orqada qolish, turli yuqumli kasalliklarga beriluvchanligini oshishi va baliqlarning ommaviy ravishda nobud bo‘lishi. Masalan, karp turdagi baliqlarda ayrim zambo‘rug‘lar tomonidan sodir etiladigan kasalliklarni ko‘proq uchrashi, qishda karp turdagi baliqlarda uyquga ketishi (avitaminoz), yoki krasnuxa kasalliklarini ko‘proq uchrashi kuzatiladi.Har bir gipovitaminoz kasalligi o‘ziga xos klinik belgilar bilan kechadi. Gipovitaminoz A kasalligida (retinolning yo‘qligi yoki etishmasligi natijasida) baliqlarda yuqorida ko‘rsatilgan belgilardan tashqari, ko‘zning shox pardasining xiralashuvi, ko‘z to‘qimasida qon qo‘yilish, ekzoftalmiya, suyak to‘qimasining noto‘g‘ri o‘sishi, shakllanishi, jabra qanotlarining shaklsizlanishi, teri pigmentining yo‘qolishi va teri qatlamining o‘zgarishi, jigar va taloqning izdan chiqishi va nobud bo‘lish bilan xarakterlanadi. Qorin bo‘shlig‘ida ekssudat yig‘iladi va ko‘zini parda qoplaydi. Vitamin etishmasligida esa qonda leykotsit va yosh eritrotsitlarning ko‘payishi, jabra qapqoqchasining o‘smay qolishi, organizmda kalsiy, magniy va temir moddasining etishmasligi kuzatiladi. Ushbu

gipovitaminozda baliqning tana og‘irligi va organizmdagi mod d a almashinuv jarayoni juda sekinlik bilan tiklanadi. Gipovitaminoz A va V larning aralash formasida organizmda gemoglobin mikdori kamayadi, eritrotsit soni kamayadi, monotsit va polimorfo‘zakli agranulotsitlar soni ko‘payadi, jigarda deformatsiya va yog‘ning t o‘ planishi kuzatiladi, oqsil tarkibida ko‘pgina aminoqislotalarning mikdori kamayib , ularning nisbatlari o‘zgaradi. V guruhidagi vitaminlar etishmasligi oqibatida turli xil ko‘rinishdagi nerv sistemasining b u zilishi, ovqat emaslik holatlari kuzatiladi. Diagnoz . Gipovitaminoz kasalliklarida aniq diagnoz qo‘yish juda ham mushkil, chunki ularning klinik belgilari bir-biriga juda o‘xshash, sh uning uchun ham ozuqani sifat ko‘rsatkichi b o‘ yicha, ozuqa ratsionining analiz qilish, klinik belgilar va patanatomik o‘zgarishlar asosida diagnoz qo‘yiladi. Ayrim yuqumli kasalliklardan farq qilish kerak . Oldini olish va qarshi k u rashish tadbirlari. Gipovitaminozlarning oldini olishda universal vosita - bu baliqlarning ratsioniga tirik tabiiy vitaminga boy ozuqalarni kiritish bilan amalga oshiriladi. Baliqchilik tarmo g‘ini intensi fikatsiyalashda bunday imkoniyatlar chegaranganligi sababli , ularning ozuqasiga turli xil vitaminli qo‘shimchalar, premikslar, drojlar, baliq moyi, k o‘k massa, hayvonlarning jigari, q ur u q s u t va boshqalar kiritiladi. Baliqlarni sun’iy ozik lantirishda gipovitaminozlarning oldini olishda ularning ratsioni tarkibi, t o‘ yimligi va biologik aktiv moddalar bilan balanslangan bo‘lishi kerak. Karp turdagi baliqlarda vitaminlarning mikdori kunlik extiyoji 1 kg ozuqa h isobida q u yidagicha , mg h isobida: vitamin A 20-2000 IE, tiamin -0,15 mg, riboflavin 0,2-10 mg, inozitol 200- 300 mg, vitamin S-20 mg, vitamin e 70-100 mg. Zaharlanishlar.

1. Zahar – bu yot-begona modda (ksenobiotik) bo‘lib, organizmning turli strukturalari bilan o‘zaro aloqaga kirib, uning hayotiy faoliyatini izdan chiqaradi va ma’lum sharoitda kasallik holatiga, zaharlanishiga olib keladi. Zahar (toksin) – bu organizmning hayotiy faoliyatini izdan chiqarish (zaharlanish) qobiliyatiga ega bo‘lgan ximiyaviy modda bo‘lib hisoblanadi. Gidrobiontlar uchun qo‘yidagi za h arlanish darajalari mavjud. 1. O‘lim k onsentratsiyasi (dozasi) – bunda o‘tkir yoki sur u n k ali za h arlanishda hayvonlarning h ammasi ( SK 100 ) yoki yarmi ( SK 50 ) nobud b o‘ ladi. 2. Za h arli (toksi k ) konsentratsiyasi – organizm tomondan za h arning maksimal k onsentratsiyasini qabul qilib ( SK 0 ) kasallikning klinik belgilari ya qq ol namoyon bo‘lsada, ammo o‘lim kuzatilmaydi. 3. CHegaraviy (porogovie) k onsentratsiyasi - za h arli moddaning minimal k onsentratsiyasi bo‘lib, organizmda ishonchli patologik o‘zgarishni sodir etadi, buni sezgirli tekshirish usullarida aniqlash mumkin. 4. Ruxsat etiladigan k onsentratsiyasi (PDK)- bu baliqchilik suv havzalarida za h arli moddalarning ruxsat etiladigan k onsentratsiyasi b o‘ lib, bunda suv havzalarning rejimiga, baliqlarning va boshqa gidrobiontlar ning hayotiga salbiy ta’sir etmaydi va suv havzalarda toksin moddalarning t o‘ planib qolish xavfiga ega emas. Zaharlanishning kechishi va davomiyligiga qarab o‘tkir, yarim o‘tkir va surunkali oqimlari bo‘ladi. Kasallikning o‘tkir oqimi baliqlarning organizmida juda ko‘p mikdorda zaharli moddalar tushadi, kasallikning klinikasi yaqqol rivojlanib, namoyon bo‘lib, 3-7 kun ichida baliqlarning ommaviy ravishda nobud bo‘lishi yoki sog‘ayishi kuzatiladi.

YArim o‘tkir oqimi sekinlik bilan rivojlanadi. Klinik belgilar o‘rtacha holatda (mu’tadil) namoyon bo‘lib, baliqlarning 10-30 kun ichida asta- sekinlik bilan nobud bo‘lishi kuzatiladi. Surunkali oqimda esa organizmga zaharli moddalarni bir necha marotaba asta-sekinlik bilan tushadi, o‘zoq muddat davomida (oylar) baliqlarni nobud bo‘lishiga olib keladi, stress (qo‘zg‘alish) holatiga tushib qolsa, kasallik avjiga chiqib, baliqlarni ommaviy nobud bo‘lishi kuzatiladi. Tabiiy suv havzalardagi zaharlanishlarni O.N. Krыlov (1980) 3 guruhga bo‘linadi. 1. Tabiiy zaharlanish. CHuchuk suv bilan dengiz (sho‘r) suvlarni chegarasida, chuchuk suvlarni sho‘rlanib qolishi va suvlarni chuchuk suvda qo‘shilib qolishi natijasida yuz beradi. 2. Ko‘k-yashil suv o‘tlarning zaharlari ta’siridagi zaharlanishlar. Bunda ko‘k-yashil suv o‘tlarining nobud bo‘lishi oqibatida kislorod kamayib, zaharli moddalar hosil bo‘ladi. 3. Kelib chiqishi antropogen bo‘lgan ximiyaviy moddalar bilan zaharlanishlar. Bunda suv havzalarga sanoat chiqindilari bilan sistematik ravishda ifloslanish oqibatida kelib chiqadi. Ko‘lmak, tashlandiq, yig‘ilib qolgan suvlarning kelib chiqishi, paydo bo‘lishiga qarab 3 ta guruhga bo‘linadi. 1. S anoat chi q indilaridan hosil bo‘lgan. 2. Komm u nal xo‘jalik. 3. Qishloq xo‘jalik. Hamda yuzaki ko‘lmak suv maydonlaridan yi g‘ ilgan suv havzalari. E.A. Veselova (1971)ning klassifikatsiyasi b o‘ yicha oqmas (ko‘lmak) suvlar 2 ta kategoriyaga bo‘linadi: neorganik (neorganik komponentlar ko‘pchilikni tashkil qiladi) va organik ( organik komponentlar ko‘pchilikni tashkil qiladi). Bu kategoriyalarning h ar biri qo‘yidagi 2 ta gur o‘ hga bo‘linadi.