BOSHLANG`ICH SINFLARDA MATEMATIKA O`QITISHBOSHLANG`ICH SINFLARDA MATEMATIKA O`QITISH METODIKASINI PREDMETIMETODIKASINI PREDMETI R E J AR E J A 1-§.1-§. Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi predmeti.Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi predmeti. 2-§.2-§. Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi. (matematika, umumiy metodika, pedagogika, pedagogik - psixologiya va yosh(matematika, umumiy metodika, pedagogika, pedagogik - psixologiya va yosh psixologiyasi, ona tili…) psixologiyasi, ona tili…) 3-§. Metodika fanida foydalaniladigan tadqiqot metodlari. (kuzatish,3-§. Metodika fanida foydalaniladigan tadqiqot metodlari. (kuzatish, ekspriment, o`quvchilarning ishlari va hujjatlarini o`rganish, suhbatekspriment, o`quvchilarning ishlari va hujjatlarini o`rganish, suhbat anketalashtirish).anketalashtirish).

1- § Boshlang`ich matematika o`qitish metodikasi predmeti.1- § Boshlang`ich matematika o`qitish metodikasi predmeti. Umuman ”Metodika” so’zi grekchadan olingan bo’lib, ”yo’l” ma’nosiniUmuman ”Metodika” so’zi grekchadan olingan bo’lib, ”yo’l” ma’nosini bildiradi. Boshlang’ich sinflarda mbildiradi. Boshlang’ich sinflarda m atematika o`qitish metodikasiatematika o`qitish metodikasi , universitetlarning, universitetlarning boshlang’ich ta’lim yo’nalishining 2 va 3 kurslarida 80 soat ma’ruza, 160 soatboshlang’ich ta’lim yo’nalishining 2 va 3 kurslarida 80 soat ma’ruza, 160 soat amaliy, 64 soat seminar mashg’ulotlarini o’tkazish rejalashtirilgan.amaliy, 64 soat seminar mashg’ulotlarini o’tkazish rejalashtirilgan. Bashlang’ich sinflarda matematika o’qituvchisi o’z fanini fan sifatida bilishgaBashlang’ich sinflarda matematika o’qituvchisi o’z fanini fan sifatida bilishga majbur. O’qituvchi bilimining sifati, uning o’quvchilari bilimining sifatlimajbur. O’qituvchi bilimining sifati, uning o’quvchilari bilimining sifatli bo’lishiga albatta ta’siri bo’ladi. Lekin buning o’zi yetarli emas. Chunki o’qituvchibo’lishiga albatta ta’siri bo’ladi. Lekin buning o’zi yetarli emas. Chunki o’qituvchi fanni bilishi bilan, bu bilimlarni o’quvchilarga yetkazib berolmasligi mumkin.fanni bilishi bilan, bu bilimlarni o’quvchilarga yetkazib berolmasligi mumkin. Shuning uchun o’qituvchi matematikani bilish bilan birga, o’qitish vositalarini,Shuning uchun o’qituvchi matematikani bilish bilan birga, o’qitish vositalarini, o’qitish usullarini, o’qitishning yangi texnologiyalarini ham bilishi kerakki,o’qitish usullarini, o’qitishning yangi texnologiyalarini ham bilishi kerakki, o’quvchilar matematikaga qiziqishlari rivojlansin, matematik bilimlarnio’quvchilar matematikaga qiziqishlari rivojlansin, matematik bilimlarni mustahkam o’zlashtirishsinlar va bu bilimlarni amaliyotga va bilimning boshqamustahkam o’zlashtirishsinlar va bu bilimlarni amaliyotga va bilimning boshqa sohalariga tadbiq eta olsinlar. Bu matematika o’qitishning vositalarini,usullarinisohalariga tadbiq eta olsinlar. Bu matematika o’qitishning vositalarini,usullarini o’rganish matematika o’qitish metodikasining maqsad va vazifalaridan iboratdir.o’rganish matematika o’qitish metodikasining maqsad va vazifalaridan iboratdir. Ma’lumki har bir fan fan bo’lishi uchun uning maqsadi va vazifalari, shu fandanMa’lumki har bir fan fan bo’lishi uchun uning maqsadi va vazifalari, shu fandan foydalanuvchilari va darsligi bo’lsagina fan hisoblanadi. Bundan ko’rinadikifoydalanuvchilari va darsligi bo’lsagina fan hisoblanadi. Bundan ko’rinadiki boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishning mundarijasi quyidagicha bo’ladi. boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishning mundarijasi quyidagicha bo’ladi. Matematika o`qitish metodikasiMatematika o`qitish metodikasi ni o’rganishga iod quyidagi savollarga javobni o’rganishga iod quyidagi savollarga javob berish kerak:berish kerak: -- Nega o’qitish kerak? Bunda boshlang’ich sinflarda Nega o’qitish kerak? Bunda boshlang’ich sinflarda MatematikaMatematika o`qitiso`qitis hning maqsad va vazifalari yotadi. Ya’ni boshlang’ich sinfhning maqsad va vazifalari yotadi. Ya’ni boshlang’ich sinf matematika fanida o’rganiladigan tushunchalar sistemasi, ham o’rganishmatematika fanida o’rganiladigan tushunchalar sistemasi, ham o’rganish usullari maqsad qilib qo’yilgan.usullari maqsad qilib qo’yilgan. -- Nimani o’qitish kerak? bunda dasturda talab etilgan tushinchalarni tanlashNimani o’qitish kerak? bunda dasturda talab etilgan tushinchalarni tanlash va bu tushunchalarni asosli va tizimli ravishda ravon til bilan asoslab olishva bu tushunchalarni asosli va tizimli ravishda ravon til bilan asoslab olish kerak. bu qanday vosita va usullardan foydalanishga asos bo’lsin.kerak. bu qanday vosita va usullardan foydalanishga asos bo’lsin.

-- Qanday o’qitish kerak? bunda asoslab olingan materiallarning o’zigaQanday o’qitish kerak? bunda asoslab olingan materiallarning o’ziga xosligiga ko’ra o’qitish vositalari, usullaridan foydalanibxosligiga ko’ra o’qitish vositalari, usullaridan foydalanib o`qitish o`qitish metodikasimetodikasi ishlab chiqiladi. ishlab chiqiladi. -- O’qitishni qanday tashkil qilish kerak? Bunda yuqorida aytilganO’qitishni qanday tashkil qilish kerak? Bunda yuqorida aytilgan savollarga ketma – ket javoblar berilsa, o’qitishning bir butun doirasi hosilsavollarga ketma – ket javoblar berilsa, o’qitishning bir butun doirasi hosil bo’ladi. Bunga mbo’ladi. Bunga m atematika o`qitish metodikasiatematika o`qitish metodikasi ning mundarijasi deyiladi.ning mundarijasi deyiladi. Ma’lumki mMa’lumki m atematika o`qitish metodikasiatematika o`qitish metodikasi ning mundarijasi kesimida ishchining mundarijasi kesimida ishchi o’quv dasturlari, ma’ruzalar majmuasi tuzish maqsadga muvofiq bo’ladi.o’quv dasturlari, ma’ruzalar majmuasi tuzish maqsadga muvofiq bo’ladi. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga matematikani muvaffaqiyat bilan o`qitishBoshlang`ich sinf o`quvchilariga matematikani muvaffaqiyat bilan o`qitish uchun mehnat faoliyatini boshlovchi o`qituvchi matematika o`qitishning ishlabuchun mehnat faoliyatini boshlovchi o`qituvchi matematika o`qitishning ishlab chiqilgan tizimini, ya'ni chiqilgan tizimini, ya'ni boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasiboshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi nini egallagan bo`lishi va shu asosda mustaqil ravishda ijodiy ishga kirishishi kerak. egallagan bo`lishi va shu asosda mustaqil ravishda ijodiy ishga kirishishi kerak. Shunday qilib, o`qitishning maqsad va vazifalari, maqsad yo’nalishidaShunday qilib, o`qitishning maqsad va vazifalari, maqsad yo’nalishida materiallarni tanlash, asosli va tizimli ravishda asoslashmateriallarni tanlash, asosli va tizimli ravishda asoslash ,, tanlangan materiallarga tanlangan materiallarga moslab o’qitish vositalarini, o’qitish usullarini aniqlash, o’qitishni zamon talablarimoslab o’qitish vositalarini, o’qitish usullarini aniqlash, o’qitishni zamon talablari darajasida tashkil qilish va o’tkazish metodik tizimning asosiy komponentalaridir. darajasida tashkil qilish va o’tkazish metodik tizimning asosiy komponentalaridir. A.A. M. Pishkalo bu tizimni o`ziga xos quyidagicha grafik bilan tasvirlaydi. M. Pishkalo bu tizimni o`ziga xos quyidagicha grafik bilan tasvirlaydi. O’qitish maqsadlari O’qitish shakllari O’qitish vositalariO’qitish mazmuni O’qitish metodlari

Bu sxemada boshlang’ich sinflarda Bu sxemada boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasiningmatematika o`qitish metodikasining mazmuni va tuzilishi ochib berilgan. Shuningdek, o’quvchilarning o’qish faolyatinimazmuni va tuzilishi ochib berilgan. Shuningdek, o’quvchilarning o’qish faolyatini qanday tashkil etish masalalari ham yoritilgan.qanday tashkil etish masalalari ham yoritilgan. Ma’lumki matematika o`qitish metodikasi fani ham barcha fanlar qatoriMa’lumki matematika o`qitish metodikasi fani ham barcha fanlar qatori tarbiyaviy xarakterga ega. Bu haqda M.A.Bantova shunday diydi. ”metodikaningtarbiyaviy xarakterga ega. Bu haqda M.A.Bantova shunday diydi. ”metodikaning vazifasi o’qituvchini matematika o’qitishning shunday usul va vositalari bilanvazifasi o’qituvchini matematika o’qitishning shunday usul va vositalari bilan qurollantirishidan iboratki, bu usullar va vositalar yangi insonni, yangi jamiyatqurollantirishidan iboratki, bu usullar va vositalar yangi insonni, yangi jamiyat kishisini kishisini tarbiyalashga, o’quvchilarning aqliy rivojlanishiga imkon bersin,tarbiyalashga, o’quvchilarning aqliy rivojlanishiga imkon bersin, o’quvchilarning matematikaga qiziqishlarini rag’batlantirsin,”!o’quvchilarning matematikaga qiziqishlarini rag’batlantirsin,”! 2-§. Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.2-§. Matematika o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi. Boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi boshlang’ich ta’limBoshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi boshlang’ich ta’lim yo’nalishidagi fakultetlarda o’rganiladigan ona tili, mehnat ta’limi va boshqa fanlaryo’nalishidagi fakultetlarda o’rganiladigan ona tili, mehnat ta’limi va boshqa fanlar metodikasi bilan ko’p tomonlama uzviyliklarga ega. Boshlang’ich ta’limdametodikasi bilan ko’p tomonlama uzviyliklarga ega. Boshlang’ich ta’limda matematika o’qitish, boshqa fanlar qatori ta’lim, tarbiya va amaliy vazifalarni halmatematika o’qitish, boshqa fanlar qatori ta’lim, tarbiya va amaliy vazifalarni hal qilishi kerak.qilishi kerak. Eng avvalo shuni ta'kidlash kerakki, o`zining bazaviy fani bo`lmish-Eng avvalo shuni ta'kidlash kerakki, o`zining bazaviy fani bo`lmish- matematika fani bilan uzviy ravishda bog`langan. Yani boshlang’ich sinflardamatematika fani bilan uzviy ravishda bog`langan. Yani boshlang’ich sinflarda beriladigan bilimlar matematikani o’rganishning keyingi bosqichlarigaberiladigan bilimlar matematikani o’rganishning keyingi bosqichlariga tayanchtayanch vazifasini bajaradi. XVIII asrda matematikada natural son deyilganda birlarvazifasini bajaradi. XVIII asrda matematikada natural son deyilganda birlar to’plami tushunilgan. Boshlang`ich matematik hisoblashlarda birinchi o`nlikto’plami tushunilgan. Boshlang`ich matematik hisoblashlarda birinchi o`nlik sonlarining har birini birlardan tuzishga doir mashqlarga katta ahamiyat berilgan.sonlarining har birini birlardan tuzishga doir mashqlarga katta ahamiyat berilgan. Hozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda toplamlarHozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda toplamlar nazariyasiga tayanadi. Masalan, chekli to`plamlar elementlari orasida o`zaro birnazariyasiga tayanadi. Masalan, chekli to`plamlar elementlari orasida o`zaro bir qiymatli moslik o`rnatish o`zaro ekvivalent to`plamlar sinflarini ajratish imkoniniqiymatli moslik o`rnatish o`zaro ekvivalent to`plamlar sinflarini ajratish imkonini beradi, shu bilan birga bu sinflarning har birini xarakterlovchi umumiy narsa -beradi, shu bilan birga bu sinflarning har birini xarakterlovchi umumiy narsa - natural sonlarni ajratish imkonini beradi. Natural son mohiyatini bunday tushunish,natural sonlarni ajratish imkonini beradi. Natural son mohiyatini bunday tushunish,

o`qitish amaliyotigao`qitish amaliyotiga 11 narsalarning taqqoslanayotgan to’plamlari elementlari orasida narsalarning taqqoslanayotgan to’plamlari elementlari orasida o`zaro bir qiymatli moslik o`rnatishga doir mashqlarni kiritishga olib keladi.o`zaro bir qiymatli moslik o`rnatishga doir mashqlarni kiritishga olib keladi. 1 sinf uchun mo`ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining dastlabki1 sinf uchun mo`ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining dastlabki sahifalarida bu o`quvchilar uchun berilgan bunday topshiriqlarga duch kelamiz: sahifalarida bu o`quvchilar uchun berilgan bunday topshiriqlarga duch kelamiz: - Narsalarning rangi, shakli, o’lchamlariga bog’liq rasmlarga;- Narsalarning rangi, shakli, o’lchamlariga bog’liq rasmlarga; - Narsalarning uzun – qisqa, keng – tor, baland – past, ustida – ostida,- Narsalarning uzun – qisqa, keng – tor, baland – past, ustida – ostida, chapda – o’ngda, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga bochapda – o’ngda, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga bo ’’ lgan rasmlarga;lgan rasmlarga; - Narsalarning bir xil, har xil, ko’p, kam, shuncha, ikkita ortiq, ikkita kam- Narsalarning bir xil, har xil, ko’p, kam, shuncha, ikkita ortiq, ikkita kam kabi tushunchalarga bog’liq rasmlarga;kabi tushunchalarga bog’liq rasmlarga; - Narsalarning- Narsalarning “har bir”, “hammasi”, “shundan boshqa hammasi” kabi “har bir”, “hammasi”, “shundan boshqa hammasi” kabi tushunchalarini anglatuvchi rasmlarga;tushunchalarini anglatuvchi rasmlarga; - Narsalarni ajratish, sanog’ini va ketma – ketligini o’rgatishga doir- Narsalarni ajratish, sanog’ini va ketma – ketligini o’rgatishga doir rasmlar berilgan. Shu rasmlarga qarab topshiriqlarni bajarish jarayonidarasmlar berilgan. Shu rasmlarga qarab topshiriqlarni bajarish jarayonida o’quvchilar ko’rsatilgan to’plamlar elementlari orasidagi o’zaro biro’quvchilar ko’rsatilgan to’plamlar elementlari orasidagi o’zaro bir qiymatli moslik o’rgatishga yo’naltiradi va yuqoridagi narsalarningqiymatli moslik o’rgatishga yo’naltiradi va yuqoridagi narsalarning xossalarini anglatuvchi tushunchalar haqida dastlabki tasavvurlar hosilxossalarini anglatuvchi tushunchalar haqida dastlabki tasavvurlar hosil bo’la boshlaydi. Bbo’la boshlaydi. B u esa o’quvchilarda natural son tushunchasiniu esa o’quvchilarda natural son tushunchasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Matematikadagi hisoblash amallari unga qo’yilgan talablar dastlabMatematikadagi hisoblash amallari unga qo’yilgan talablar dastlab boshlang’ich sinf matematikasidayoq berilgan. Masalan, birinchi bosqich amallariboshlang’ich sinf matematikasidayoq berilgan. Masalan, birinchi bosqich amallari qo’shish va ayirish amali, ikkinchi bosqich amallari ko’paytirish va bo’lish,qo’shish va ayirish amali, ikkinchi bosqich amallari ko’paytirish va bo’lish, kirishligi o’rgatiladi. Shuningdek, bu amallarning bajarilishi tartibi quyidagichakirishligi o’rgatiladi. Shuningdek, bu amallarning bajarilishi tartibi quyidagicha bajariladi. Agar ifodalarda qavs ishtirok etgan bo’lsa dastlab qavs ichidagi amalbajariladi. Agar ifodalarda qavs ishtirok etgan bo’lsa dastlab qavs ichidagi amal bajariladi, keyin ikkinchi bosqich amali, so’ngra birinchi bosqich amali chapdanbajariladi, keyin ikkinchi bosqich amali, so’ngra birinchi bosqich amali chapdan o’ngga tomon tartibda bajariladi. Bu tushunchalar matematikaning keyingio’ngga tomon tartibda bajariladi. Bu tushunchalar matematikaning keyingi bosqichlari uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Matematika o`qitish metodikasibosqichlari uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Matematika o`qitish metodikasi umumiy matematika metodikasi bilan bog`liq. umumiy matematika metodikasi bilan bog`liq. Boshlang’ich sinf matematika o`qitish metodikasi pedagogika fani bilan uzviyBoshlang’ich sinf matematika o`qitish metodikasi pedagogika fani bilan uzviy bog`liq bo`lib, uning orasidagi qonuniyatlariga tayanadi. Matematika o`qitishbog`liq bo`lib, uning orasidagi qonuniyatlariga tayanadi. Matematika o`qitish 1 1. M. A. Bantova va boshqalar. Boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi. T.,1983 yil,5 bet