C++ dasturlash tilida sanoq sestemalari ustida amallar bajaruvchi dasturiy vosita yaratish.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

478.3330078125 KB

Скачать

MAVZU; C++ dasturlash tilida sanoq sestemalari ustida
amallar bajaruvchi dasturiy vosita yaratish.
Reja;
1.Kirish.
2.Asosiy qisim.
1 BOB.Sanoq sistemalari va ular ustuda bajaruluvchi
ammalar.
1.1 Sanoq sistemalari va ularning turlari;
1.2 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga
utish usullari;
1.3 Sanoq sistemalari ustida bajariladigan arifmetik
amallar;
2 BOB. C++ dasturlash tili yordamida sanoq sistemalari
ustida amallar bajaruvchi tizim ishlab chiqish.
1.1 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga
o’tkazuvchi dastur tuzish;
1.2 Bir sanoq sistemasidan arifmetik amallar bajarish;
1.3 Turli xil sanoq sistemalari arifmetik ammalar
bajarish.
3. Xulosa.

KIRISH.
Dasturlash - - - - - - peridmet va texnikaning nispatan
yosh va tez rivojlanayotgan sohasi.Mavjud dasturiy
va texnik vositalari real ishlab chiqish va
tarmoqlashni olib borish tajribasi doimo qayta
izlanishni talab qiladi. Hozirgi zamonda kompyuter
texnalogiyasi jaddal rivojlanib bormoqda biz yoshlar
ham shu jadalashib borayotgan zamonda orta
qolamsligimiz uchun uzim uzstimida kupirqo
ishlashimiz kera va uzimiz ham hamma qatori
dunyoni uzgartirishga uz hisamizni qushishumiz
kerak hozirda hamma insonlarni yurmush tarzini
intirentsiz tasavur qilish qiyin chunki kup ishlarini
internetda bajarilmoqda. Biz yoshlarga kata etibor
berilaybdi biz undan unimli foydalanishimiz kerak
men hamma yoshlarga omad tilayman .

Asosiy qisim.
Biz C++ dasturlash tilida kuplab dasturlar ustida amlarni
bajarishimiz mumkin.C++ dasurlashi tilida sanoq
sistemalar ustida bajariladigan amallarni hozir dasurlarni
sizlarga kursatamiz sanoq sistemalar ustida
qushish,ayrish, kupaytirish va bulish ammalari ustida
amallarni ishlab kursatamiz.Bu dasturda ikkilik sanoq
sistemalarni boshqa sanoq sistemlariga utqazish va
boshqa sanoq sistemalarni ikkilik sanoq sistemalariga
utqazish ustida bajariladigan amallarni C++ dasturida
ishlash jarayonlarni sizga kursatamiz.

1.BOB. 1-MAVZU ; Sanoq sistemalar va ularning turlari.
Qadimdan ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosi beshta
(qadimgi Afrika qabialarida). O’n ikkita (masalan,
ingilizlarning sonlar alifbosida) yigirmata (XVI-XVII
asirlarda Afrika qitasida yashagan astek,mayya
qabillarida; eramizdan avvalgi II asrda g’arbiy Yevropada
yashagan keltlarda; fransuzlarda), ba’zilarda oltmishta
(qadimgi bobiliklarda) belgini uz ichiga olgan. Ular mos
ravishta besh raqamli qisqacha beshtalik sanoq sistemasi,
o’n ikki raqamli (o’n ikkilik) sanoq sistemasi, yigirmata
raqamli (yigirmalik ) sanoq sistemasi yoki oltmishlik
sanoq sistemasi deb nomlangan. Soatning oltmishga.
Sutkaning o’n ikkiga karraligi,bir yilning 12 oydan
iboratligi, ingilizlarda uzunlik o’lchov birligi bulmish 1
futning 12 duyumga tengligi; fransuzlarning bir firnaki
yigirma sumga tengligi turli sanoq sistemalarining
qo’lanilishi natijasidir. Inson har bir sistemani
ishlatganida ma’lum vositadan ham foydalangan.
Masalan; O’n ikkilik sanoq sistemasi uchun vosita sifatida
qo’l barmoqlaridan bo’g’inlaridan foydalinlgan.Masalan,

Misr o’nlik sanoq sistemasdian sonlar raqamlarning
birlashmasi kurinishda yozilgan bulib, har bir raqam
ketma-ket 9 martadan ortiq takarorlanmagan.Mayya
sanoq sisstemasida 0 raqami va yana 19 ta raqam
kiritilgan.Mayya sanoq sistemasi gorizontal yo’nalishda
emas, balki vertical yo’nalishda yozilgan.Masalan,
20=1*20+0; 32=1*20+12; 429=1*20 2
+1*20+9;
4805=12*20 2
+0*20+5:
Mayya sanoq sistemasi jadvali bu.
Sanoaq sistemali turlari;Ma’lumki, hariflardan iborat
alifboni qullashda ma’lum qonun va qoidalarga amal
qilinadi.Sonli alifbodagi beldilardan foydalanishda ham
o’ziga xos qoidalardan fuydalinalidi.Bu qoidalar turli
alifbolar uchun turlicha bo’lib, mazkur alifboning kelib
chiqish tarixi bilan bog’liq. O’z ichiga o’nta raqamni

olganiligi birgalikada o’n raqamli uchun bu alifbo
o’zizning barcha qoidalar bilan sanoq sistemasi yoki
qisqach o’nlik sanoq aiatemasi deb ataladi.
Sonlar sistemasidagi raqamlar soni bu sistemaning asosi
(quvvati) deb ataladi.
O’nlik sanoq sistemasidan raqamlar o’zi turgan o’rni
(raziryadi)ga ko’ra turlicha miqdorni anglatadi.Masalan a)
999: 9(to’qqiz)—birlik; 90(to’qson)—o’nlik; 900 (toqqiz
yuz)—yuzlik; b) 1991: 1(bir)—birlik; 90 (to’qson)-o’nlik;
900(to’qqiz yuz)-yuzlik 1 (ming)-minglik;
Shu bois ham bu sistem raqamlari o’z pozitsiyasi (turgan
urni) ga bog’liq Sistema deb ham yuritilgan.
Sanoq sistemalari shu xusisga kura raqmlarning
pozitsiyasiga bog’liq bulmagan (qisqacha pozitsiyali va
poziitsiyali bo’lmagan) sanoq sistemalariga
bo’linadi.Pozitsiyali bo’lmagan sanoq sistemasiga Rim
sanoq sistemasi misol buladi. Sizga ma’lumki,pozitsiyali
sanoq sistemasi bo’lgan o’nlik sanoq sistemasida
arifmetik amallar bajarishda juda qulay,ammo pozitsiyali

bo’lmagan sanoq bo’lgan Rim sanoq sistemasida
arifmetik amallar bajarish juda murakab.Shuning uchun
ham ajdodlarimiz raqam va sonlarni aniq bir shakillar
tizimiga keltirish masalasiga katta e’tibor qaratgan.
Pozitsiyali sanoq sistemalar.
Pozitsiyali sanoq sistemalarida sonnig qiymati raqamlari
miqdoriy qiymatning sondagi turgan o’rni (martabasi,
pozitsiyasi, raziryadi)ga bog’liq bulgan holda, yig’indisi
asosida hosil qilinadi. Nazariy jihatdan olingan sanoq
sistemalarinong asosi 2 dan boshlanib,ixtiyoriy bolishi
mumkun. Sanoq sistemasi asosi p bo’lib p soni10 dan
ortmas, u holda raqam sifatda o’nlik sanoq sistemasi
alifbosidagi 0 dan (p-1) gacha bo’lgan raqamlar
qulaniladi. Agar p soni 10 dan katta bulsa,u holda
qushimcha belgilar odatda, lotin hariflar A harfidan
boshlab qo’llaniladi.
Barcha pozitsiyali sanoq sistemalaridan manfiymas butun
sonlar quydagi qoidalar asosida hosil qilinadi.

1) Raqamni surish – raqamni sanoq sistemasi
alifbosidao’zidan keying kelgan raqamga
almashtirish, masaslan, o’nlik sanoq sistemasidan
0 ni surishda 1 ga, 1 ni suroshda 2 ga, 2 ni
surushda 3 ga va h.k.
Eng katta raqamni surish—eng katta raqamni 0 ga
almashtirish, masalan o’nlik sanoq sistemasidagi 9 ni
0 ga almashtirish.
Yoda tuting;faqat eng katta raqam surilganidagin
undan chapdagi raqam suriladi.
Sanoq sistemalar,2,3,4,5,6,7,8,9,10 va h.k 16 lik
sanoq sistemali mavjud.
Pozitsiyali sanoq sistemasida yozilgan sonnig
indekisida sanoq sistemasi asosi kursatiladi, masalan,
1963
16 , 1001
2 , 1001
4 , ADA
15 . Odatda, agar son 10 lik
sanoq sistemasida yozilgan bulsa, u holda sanoq
sistemasinig asosi kursatilish shart emas. Indekis
kursatilgan sanoq sistemasi asosining qiymati doimo
10 lik sanoq sistemasi deb yuritiladi.

Pozitsiyali sanoq sistemasida sonlarni yozishning
quydagi usularida foydalanish mumkin.
1.Ixcham (oddiy) ko’rinish—son raqamlari raziryat
buyicha ketma-ket yoziladi:
___________________
a
k a
k-1 …a
0 a
-1 a
-2 ...a
-np ,
bu yerda (a
k a
k-1 ….a
0 , a
-1 a
-2 …a
-np —berilgan sonni tashkil
etuvchi raqamlar, p- sanoq sistemasi asosi
(matematikada son ustida chiziq chizilish son raqamlari
qiymatlari oshkormas, ya’ni umumiy ko’rinishda
berilgnidagina qo’llaniladi), masalan 19501, 902
10 ,
210719, 63AA
16 , ;
Qisqacha tarixiy ma’lumot.
Abu Abdullo Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy
Hozirgi kunda butun dunyo qabul qilgan 10 lik sanoaq
sistemasining tarixi haqida turli-tuman ma’lumotlar
berilmoqda.Ba’zi olimlar 10 lik sanoq sistemasida arab
xalqi bilan bog’lasa ba’zi olimlar arablar hindlardan olgan

deb yozishadi.Lekin buyuk marematik, astranom va
geografik,VIII asrning oxiri va IX asrning birinchi yarimda
yashab ijod etgan buyuk mutafakir olim Abu Abdullo
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy ni tan olishdi.783-
yilda Xorazimda tug’ilgan Muso al-Xorazmiy dastlabki
ma’lumot va turli sohadagi bilimlarni asosan o’z yurti-
O’rta-Osiyo shaharlarida ijod etgan olim hamda
mutafakirlardan uzlashtirgan.
Al-Xorazmiyning qalamig mansub 20 dan ortiq asarning
faqat 10 tasi bizgacha yetib kelgan.O’z asarida Al-
Xorazmiy 10 lik sanoq sistemasida (ustunli) qo’shish ,
ayrish, ko’paytirish va bulish arifmetik amalarini
mukammal qoidalarni yoritib, ularni turli missolar bilan
mustahkamlagan. Risola << al-Xorazmiy aytdiki>> iborasi
bilan boshlangan. 1120-yilda risola lotin tilida tajriba
qilinganda bu ibora lotin tilida <<Dixit Algorizmi>> kabi
ifodalangan. Ta’kidlash joizki shu tajriba asosida algoritim
atamasi dunyoga tarqaldi.Tajimadan so’ng al-Xorazmiy
risolasidan barcha Yevropa shaharlarida biriinch darslik
sifatida foydalanilgan.

Hozirgi kunda ishlatilib kelinayotgan 1, 2, 3, ….9, 0
raqamlaridan iborat o’nlik sanoq sistemasi axbarotni
kodlashning yana bir usil hisoblanadi. Yurdoshimiz
Muhammad al-Xorazmiy 0 raqamini kiritib,bu arab
(to’g’rirog’I, hind ) raqamlarining sonodadi turgan o’rniga
bog’liq holda amallar bajarish tartibini yagona tizimga
birlashtirgan,Shuning uchun ham bu kodlash sistemasi
ustida qo’shish ayrish ko’paytirish va bo’lish kabi arifmatik
amallarni bajarish juda oson.
2.Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga
utish usullari.
Kompyuter bilan bog’liq sanoq faqatgina ikkilik
sanoq sistemasi emas, balki sakkizlik va o’n oltilik
sanoq sistemasini ham o’z ichiga oladi. Shu sababli
sanoq sistemalari sonlari orasidagi bog’liqlikni
aniqlash muhimdir.

Bir sanoq sistemasidagi butun sonni o’nlik sanoq
sistemasidagi tasvirlash.Asosi o’n bulmagan
pozitsiyali sanoq sistemasidagi manfiymas butun
sonni o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun uni
ixcham ko’rinishdan yoyiq ko’rinishga o’tkazish va
yig’indi natijasini hisoblash kifoya.Masalan
O’nlik sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni P
asosli sanoq sistemasiga o’tkazish uchun berilgan
sonning p ga qoldiqli bo’linmalaridan biri P dan
kichik bo’lgancha P ga ketma-ket qoldiqli bo’linadi
va qoldiqlar o’ngdan chapga qarab yozib

olinadi.Masalan;
Sonlarni ixtiyoriy P asosli sanoq sistemasidan q
asosli sanoq sistemasiga o’tqazish uchun, saon
avvalo P asosli sanoq sistemasidan o’nlik sanoq
sistemasiga o’tkaziladi, so’ng o’nlik sanoq

sistemasidan q asosli sanoq sistemasiga yuqoridagi
ixtiyoriy pozitsiyalli sanoq Sistemalari orasida
<<ko’piroq>> vazifani utaydi. Masalan;
Sonlarni o’tkazishda 2, 4, 8, 16 lik sanoq
sistemalarida yuqoridagi ussulardan farqli kodlashni
diada, tiada va tetrad usularidan foydalanish qulay.
Sonlarni bunday o’tkazish (kodlash)da butun son
oldiga yozilgan 0 raqamlari son qiymatiga ta’sir
etmasligi hisobga olinadi.
3. Sanoq sistemalar ustida bajariladigan arifmetik
amallar.
Sanoq sistemalarni ishlashda bizga jadvallar kerak
buladi va shu jadvaldan foydalanib ishlaymiz.

Qushish Ayirish Ko’paytirish
0+0=0 0-0=0 0*0=0
0+1=1 1-0=0 0*1=0
1+0=1 10-0=10 1*0=0
1+1=10 10-1=1 1*1=1
Ikkilik sanoq sistemasida amallarni bajaring.
a) 101+111= 1100 c) 1101+110=10011
b) 1111+1011=11110 d) 1010+1111=11001
c) 101*11=1111 k) 110*101=11110
a) 111*11=10101 f) 1111,01*101= 1001100,01
b) 10,101+11,111=111,100
O’tkazishni bajaring;
1011101
2 ?
10
=1*128+0*64+1*32+1*16+1*8+0*4+1*1=128+
32+16+8+1=185
10 o’nlik sistemaga utdkazildi.
1190
10 ?
7 =225
7
110011,01-10111,101=11011,101
101010-10011=10111

II-BOB. C++dasturlash tili yordamida sanoq
sistemallari ustida amallar bajaruvchi tizim
ishlab chiqish.
1. 1 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq
sistemasiga o’tkazuvchi dastur tuzish;

MAVZU; C++ dasturlash tilida sanoq sestemalari ustida amallar bajaruvchi dasturiy vosita yaratish. Reja; 1.Kirish. 2.Asosiy qisim. 1 BOB.Sanoq sistemalari va ular ustuda bajaruluvchi ammalar. 1.1 Sanoq sistemalari va ularning turlari; 1.2 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga utish usullari; 1.3 Sanoq sistemalari ustida bajariladigan arifmetik amallar; 2 BOB. C++ dasturlash tili yordamida sanoq sistemalari ustida amallar bajaruvchi tizim ishlab chiqish. 1.1 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o’tkazuvchi dastur tuzish; 1.2 Bir sanoq sistemasidan arifmetik amallar bajarish; 1.3 Turli xil sanoq sistemalari arifmetik ammalar bajarish. 3. Xulosa.

KIRISH. Dasturlash - - - - - - peridmet va texnikaning nispatan yosh va tez rivojlanayotgan sohasi.Mavjud dasturiy va texnik vositalari real ishlab chiqish va tarmoqlashni olib borish tajribasi doimo qayta izlanishni talab qiladi. Hozirgi zamonda kompyuter texnalogiyasi jaddal rivojlanib bormoqda biz yoshlar ham shu jadalashib borayotgan zamonda orta qolamsligimiz uchun uzim uzstimida kupirqo ishlashimiz kera va uzimiz ham hamma qatori dunyoni uzgartirishga uz hisamizni qushishumiz kerak hozirda hamma insonlarni yurmush tarzini intirentsiz tasavur qilish qiyin chunki kup ishlarini internetda bajarilmoqda. Biz yoshlarga kata etibor berilaybdi biz undan unimli foydalanishimiz kerak men hamma yoshlarga omad tilayman .

Asosiy qisim. Biz C++ dasturlash tilida kuplab dasturlar ustida amlarni bajarishimiz mumkin.C++ dasurlashi tilida sanoq sistemalar ustida bajariladigan amallarni hozir dasurlarni sizlarga kursatamiz sanoq sistemalar ustida qushish,ayrish, kupaytirish va bulish ammalari ustida amallarni ishlab kursatamiz.Bu dasturda ikkilik sanoq sistemalarni boshqa sanoq sistemlariga utqazish va boshqa sanoq sistemalarni ikkilik sanoq sistemalariga utqazish ustida bajariladigan amallarni C++ dasturida ishlash jarayonlarni sizga kursatamiz.

1.BOB. 1-MAVZU ; Sanoq sistemalar va ularning turlari. Qadimdan ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosi beshta (qadimgi Afrika qabialarida). O’n ikkita (masalan, ingilizlarning sonlar alifbosida) yigirmata (XVI-XVII asirlarda Afrika qitasida yashagan astek,mayya qabillarida; eramizdan avvalgi II asrda g’arbiy Yevropada yashagan keltlarda; fransuzlarda), ba’zilarda oltmishta (qadimgi bobiliklarda) belgini uz ichiga olgan. Ular mos ravishta besh raqamli qisqacha beshtalik sanoq sistemasi, o’n ikki raqamli (o’n ikkilik) sanoq sistemasi, yigirmata raqamli (yigirmalik ) sanoq sistemasi yoki oltmishlik sanoq sistemasi deb nomlangan. Soatning oltmishga. Sutkaning o’n ikkiga karraligi,bir yilning 12 oydan iboratligi, ingilizlarda uzunlik o’lchov birligi bulmish 1 futning 12 duyumga tengligi; fransuzlarning bir firnaki yigirma sumga tengligi turli sanoq sistemalarining qo’lanilishi natijasidir. Inson har bir sistemani ishlatganida ma’lum vositadan ham foydalangan. Masalan; O’n ikkilik sanoq sistemasi uchun vosita sifatida qo’l barmoqlaridan bo’g’inlaridan foydalinlgan.Masalan,

Misr o’nlik sanoq sistemasdian sonlar raqamlarning birlashmasi kurinishda yozilgan bulib, har bir raqam ketma-ket 9 martadan ortiq takarorlanmagan.Mayya sanoq sisstemasida 0 raqami va yana 19 ta raqam kiritilgan.Mayya sanoq sistemasi gorizontal yo’nalishda emas, balki vertical yo’nalishda yozilgan.Masalan, 20=1*20+0; 32=1*20+12; 429=1*20 2 +1*20+9; 4805=12*20 2 +0*20+5: Mayya sanoq sistemasi jadvali bu. Sanoaq sistemali turlari;Ma’lumki, hariflardan iborat alifboni qullashda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilinadi.Sonli alifbodagi beldilardan foydalanishda ham o’ziga xos qoidalardan fuydalinalidi.Bu qoidalar turli alifbolar uchun turlicha bo’lib, mazkur alifboning kelib chiqish tarixi bilan bog’liq. O’z ichiga o’nta raqamni

C++ dasturlash tilida sanoq sestemalari ustida amallar bajaruvchi dasturiy vosita yaratish.

08.08.2023

0

478.3330078125 KB

Похожие