logo

Ikkinchi jahon urushi yillarida o‘zbek xalqining front ortidagi jasorati

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

48 KB
Mavzu:Ikkinchi   jahon   urushi   yillarida   o ‘ zbek   xalqining   front ortidagi
jasorati
Reja:
1.Urushning   boshlanishi
2.Umumiy harbiy safarbarlik
3.O'zbekistonliklarning frontdagi jasorati
  Insoniyat   juda   ko ‘ plab   urushlarni   boshidan   kechirgan   bo ‘ lib ,   bular
ichida   eng   dahshatlisi ,   50   mlndan   ortiq   kishining   yostig ‘ ini   quritgan ,
XX   asr   foj e asi   bo ‘ lmish   ikkinchi   jahon   urushidir .   Olti   yil   (1939   yil
sentabr -1945   yil   sentabr )   davom   etgan   bu   urush   yer   sharining   80%
aholisi   joylashgan   hududni   o ‘ z   ichiga   olgan  61  ta   mamlakatni   qamrab
oldi .
Ikkinchi   jahon   urushini   Angliya ,   Fransiya   va   SSSR   kabi   yirik
davlatlar   o ‘ rtasidagi   ixtiloflar ,   xususan ,   paydo   bo ‘ lgan   dastlabki
damlaridanoq   tashqi   siyosat   strategiyasi   “ jahon   proletar   inqilobi ”
mafkurasiga   tayanib ,   butunjahon   kommunistik   imperiyasini   tuzishga
qaratilgan   sovet   davlati   hamda   Germaniya   va   Yaponiya   kabi   agressiv
kuchlarning   dunyoga   hukmron   bo ‘ lish   uchun   intilishlari   keltirib
chiqardi .   Urushning   asosiy   aybdorlari   jahonga   hukmronlik   qilish
da ’ vosi   bilan   maydonga   chiqqan   Adolf   Gitler   va   Iosif   Stalin   yurgizgan
agressiv   siyosat   bo ‘ ldi .   Fransiya   va   Angliya   siyosiy   yetakchilarining
javobgarligi   shundan   iborat   bo ‘ ldiki ,   ular   bolshevizm   xavfiga   qarshi
turuvchi   kuchni   tashkil   qilish   g ‘ oyasi   bilan   Germaniyada   gitlerchilar
partiyasining   mustahkamlashuviga   yordam   beribgina   qolmasdan ,
Avstriyaning   Germaniya   tarkibiga   qo ‘ shib   olinishiga   (1938 y   mart )   va
Myunxen   bitishuviga   (1938   y   sentyabr )   yo ‘ l   ochib   berdilar .   Bu   esa,
Ikkinchi jahon urushining boshlanishi uchun asos bo‘lib xizmat qildi.
30-yillar   oxirlarida   xalqaro   keskinlikning   va   ikkinchi   jahon
urushining boshlanishida Stalin boshliq sovet rahbarlari kapitalistlarni
o‘zaro   urushtirib,   ularning   kuchi   kamayishi   bilan   qizil   armiya
kuchlarining   qaqshatqich   zarbasini   berishga   intilishlari   va   aynan   shu
maqsadda   1939-yil   23-avgustda   Germaniya   bilan   10   yil   muddatga o‘zaro   hujum   qilmaslik   to‘g‘risidagi   shartnomasi   ularning
javobgarliklarini   tashkil   qiladi.   Sovet-german   bitimining   maxfiy
qo‘shimcha   bayonnomasiga   ko‘ra,   Germaniya   bilan   SSSR   ta’sir
doiralarini   bo‘lib   olishgan   edi.   Ularning   manfaatdor   hududlari
chegarasi   Polshadan   o‘tgan   bo‘lib,   G‘arbiy   Ukraina   va   G‘arbiy
Belorusiya   hududlari   hamda   Boltiqbo‘yi   mamlakatlari   SSSR   ta’sir
doirasidagi hudud ekanligi Germaniya tomonidan tan olingan edi. Eng
so‘nggi   tarixiy   tadqiqotlar   ”avgust   bitimi”   mamlakat   xavfsizligini
mustahkamlab,   sovet-german   urushining   boshlanishini   orqaga   surgan
emas,   balki,   ikkinchi   jahon   urushini   va   unga   SSSR   ning   tortilishini
tezlashtirgan   hujjat   bo‘lganligini   ko‘rsatadi.   Chunki   Germaniya
davlatining   ham,   Sovet   davlatining   ham   strategik   maqsadlarini   aks
ettirgan bu shartnomaga muvofiq Germaniya bilan SSSR Polshaga bir
vaqtda   qo‘shin   kiritishlari   lozim   bo‘lgan.   Shunga   ko‘ra   1939-yil   1-
sentabrda   fashistlar   Germaniyasi   Polshaga   bostirib   kirdi.   3-sentabrda
esa   Angliya   va   Fransiya   Germaniyaga   urush   e’lon   qildilar   hamda
ikkinchi   jahon   urushi   boshlandi.   Natijada   Germaniya   ikki   frontda
urush   holatida   bo‘lib   qoldi.   Gitler   jahon   jamoatchiligi   ko‘z   o‘ngida
halokatli   urush   yong‘inining   asosiy   aybdori   bo‘lib   namoyon   bo‘ldi.
Stalin   esa   aynan   shuni   kutgan   edi.   U   sovet   qo‘shinlarini   17
sentabrdagina   Polsha   hududlariga   kirita   boshladi   va   Sharqiy
Yevropaning  «haloskori» sifatida  G‘arbiy  Belorussiya  yerlarini  bosib
olib, keyinroq rasmiy ravishda SSSR ga qo‘shib oldi. 
1939-yil   oxiri   –   1940-yil   boshlarida   bo‘lgan   sovet-fin   urushi
natijasida   Finlandiya   Leningrad   va   Murmansk   oralig‘idagi   o‘z
yerlarini   SSSRga   berishga   majbur   bo‘ldi.   1940   yil   iyunda   Estoniya, Latviya   va   Litva   davlatlarini   bosib   olib,   avgust   oyida   o‘z   tarkibiga
kiritdi.   O‘z   hududlarini   bunday   kengaytirish   siyosati   Germaniya   va
SSSRni 1939-1940 yillarda yanada yaqinlashtirdi. G‘arbiy Yevropada
fashistlar   Germaniyasi   Polsha,   Norvegiya,   Fransiya,   Belgiya,
Gollandiya,   Daniya,   Lyuksemburg   kabi   davlatlar   poytaxtlarini   bosib
olganda, sovetlar hukumati nemis qo‘mondonligini tabriklab borgan.
Kapitalistlar   o‘zaro   urush   natijasida   zaiflashishini   kutayotgan
Stalin   boshliq   sovetlar   hukumati   bir   zarba   bilan   Yevropani
sovetlashtirishga tayyorlanar, buni zimdan his qilgan Gitler hukumati
Stalindan   xavfsirar,   ularning   har   biri   “hujum   qilmaslik   haqidagi
bitim”ini   o‘zi   uchun   qulay   bo‘lgan   paytda   bekor   qilishni   oqilona   ish
deb   o‘ylardilar.   Aynan   shu   narsa   ikkita   “do‘st”   davlat   o‘rtasidagi
muqarrar urushni tezlashtirdi.
1941-yil   22-iyul   yakshanba   kuni   tongotarida   avgust
shartnomasini buzib, fashistlar Germaniyasi SSSR ga hujum boshladi.
Germaniya   bilan   uning   ittifoqchilari-Italiya,   Fillandiya,   Vengriya,
Ruminiya, Bolgariya ham Sovet Ittifoqiga qarshi urushga kirdilar. Bu
urushga   majburan   tortilgan   Sovet   Ittifoqi   xalqlari   mustamlaka
asoratida   bo‘lgan   barcha   respublikalar   shu   jumladan,   O‘zbekiston
xalqlari   uchun   og‘ir   sinovlar   vaqti   va   ularning   nemis   fashist
bosqinchilariga qarshi fidokorona kurashi boshlandi.
Urushning   dastlabki   kunlaridanoq,   butun   mamlakatda
bo‘lganidek,   O‘zbekistonda   ham   partiya   tashkilotlari   tomonidan
mitinglar   va   yig‘ilishlar   tashkil   qilindi.   1941-yil   22-iyundayoq
Toshkent   to‘qimachilik   kombinatining   ishchilari   ana   shu   daqiqadan
boshlab   o‘zlarini   Vatan   himoyasiga   safarbar   qilingan   deb hisoblashlarini bildirdilar. 23-24 iyunda Samarqand, Buxoro, Andijon,
Namangan,   Farg‘ona,   Nukus   va   boshqa   shaharlardagi   yig‘ilishlarda
Vatan   himoyasi   uchun   har   qanday   vazifani   bajarishga   shay
ekanliklarini   bildirgan   o‘zbekistonliklar   harbiy   komissarliklarga
frontga   ko‘ngilli   sifatida   jo‘natishlarini   so‘rab   arizalar   bera
boshladilar.
Arxiv   hujjatlarining   dalolat   berishicha,   urushning   dastlabki
kunlarida respublikaning shahar va tuman harbiy komissarliklariga 14
mingdan   ortiq   ariza   tushgan.   Bu   o‘zbekistonliklarning   o‘z
vatanparvarlik burchlarini, har bir urush insoniyat boshiga kelgan ofat
ekanligini yuksak darajada anglab, urush olovini yoquvchilarga qattiq
nafrat   bilan   qarashliklarini   ko‘rsatadi.   Chunki   boshlangan   urush
yuqori   hokimiyat   rahbarlari   orasida   sarosimalikni   keltirib   chiqargan
bo‘lib,   faqat   29   iyundagina   Xalq   Komissarlari   Kengashi   nomidan
joylarga   ko‘rsatmalar   jo‘natib,   unda   urush   ahvolni   keskin   o‘zgartirib
yuborganligi,   Vatan   jiddiy   xavf   ostida   qolganligi,   barcha   ishlarni
harbiy izga solish uchun tez va qat’iy ravishda qayta qurishni amalga
oshirish zarurligi ko‘rsatilib, “hamma narsa front uchun, hamma narsa
g‘alaba   uchun!”   chaqirig‘i   talab   darajasiga   ko‘tarilgan   edi.   1941-yil
30-iyunda I.V.Stalin  boshchiligida  Davlat Mudofaa Qo‘mitasi  tashkil
etilib,   davlat,   harbiy   va   partiyaviy   hokimiyat   uning   qo‘liga   o‘tdi.
Stalin   hukumat   nomidan   3   iyulda   radio   orqali   xalqqa   murojaat   qilib,
haqiqiy   ahvolni   bayon   qildi.   Qurolli   kuchlarga   strategik   rahbarlikni
amalga oshirish uchun Oliy Bosh Qo‘mondon Qarorgohi tashkil etilib,
8   avgustda   Stalin   Oliy   Bosh   Qo‘mondon   lavozimini   qabul   qildi.
Barcha muhim harbiy-siyosiy qarorlarni qabul qilish haqiqatdan uning qo‘lida to‘plangan bo‘lib, bu qarorlar DMQ yoki VKP (b) MQ Siyosiy
byurosining qarorlari sifatida rasmiylashtirilgan.
Urushning   dastlabki   kunlaridanoq   sovet   xalqi-o‘zbekistonliklar
ham   bosqinchilar   ustidan   g‘alabaga   erishishga   butun   kuchlarini
baxshida   etdilar.   Mustabid   tuzum   zulmi   ostida   ezilayotgan   xalqlar
qandaydir g‘oyalarni emas, balki ona-yurt-Vatanlarini himoya qildilar.
O‘zining   vatanparvarlik   burchini   yuksak   darajada   his   qilgan   o‘zbek
xalqi   fashizmdan   faqat   SSSRni   emas,   eng   avvalo   O‘zbekistonni
himoya   qilishni,   uni   yana   bir   bosqinchidan   saqlab   qolishni   maqsad
qilib   qo‘ygan   edi.   Chunki   xalqimiz   sotsializm   niqobi   ostida   qilingan
bosqinchilik   siyosiy   qatog‘onlar   zahmini   hali   unutmagan   bir   davrda
gitlerchi   bosqinchilarning   bosib   olingan   hududlarda   qilgan   ashaddiy
jinoyatlari,   ular   o‘rnatayotgan   tartib   to‘g‘risidagi   xabarlarni   eshitib
fashizmning  mustabid  tuzumdan  ham dahshatliroq,  insoniyat  boshiga
kelgan ofat ekanligini anglab yetgan edi, ya’ni xalq o‘zini dushmanni
to‘xtashishga va uloqtirib tashlashga qodir bo‘lgan birdan bir kuch deb
his qildi. U kommunistik tizim foydasini emas, balki fashizmga qarshi
kurashning   adolatli   ekanligi   g‘oyasini   tanladi.   Shu   jihatdan   ham
I.A.Karimovning   “urush   davri   voqealarini,   jangchilarimizning
jasoratlarini   tahlil   etishda   va   ta’riflashda   ham   mafkurabozlikni...
kamroq   aytish”   ga   doir   chaqirig‘i   nihoyatda   dolzarb   bo‘lib
jaranglaydi.   Prezident   haqli   ravishda   bunday   deb   ta’kidlagan   edi:
“Ikkinchi   jahon   urushiga   qanday   qaralmasin,   bu   urush   qaysi   g‘oya
ostida  va  kimning   izmi  bilan   olib  borilgan   bo‘lmasin,   o‘z  Vatani,   el-
yurtining yorug‘ kelajagi, beg‘ubor osmoni uchun jang maydonlarida
halok   bo‘lganlarni,   o‘z   umrlarini   bevaqt   xazon   qilgan   insonlarni doimo   yodda   saqlaymiz.   Bu   achchiq,   lekin   oliy   haqiqatni   unutishga
hech   kimning   haqqi   yo‘q   va   bunga   yo‘l   ham   bermaymiz!”   Chunki
o‘zbekistonliklarning   jang   maydonlaridagi   jasorati,   front   orqasidagi
fidokorona   mehnati   mustabid   davlat   mashinasining   tazyiqi,   erksiz
harakat   tarzida   emas,   balki   ongli,   asl   vatanparvarlikning   manbai
bo‘lgan Vatanga muhabbat  tuyg‘usining  yuksak darajadagi ko‘rinishi
bo‘ldi.
Urushning   dastlabki   kunlaridayoq   O‘zbekistonning   barcha
moddiy   va   ma’naviy   kuchlari,   resurslari   front   uchun   safarbar   qilina
boshlandi. Umumiy harbiy safarbarlik e’lon qilindi.
O‘rta Osiyo harbiy okrugi front uchun 1941-yil iyundan 1942-yil
oxirigacha   harbiy   safarbarlik   asosida   109   ta   harbiy   qo‘shilma   tuzdi,
harakatdagi armiyaga va Oliy Bosh qo‘mondonlik qarorgohi rezerviga
86 diviziya va brigada jo‘natdi.
O‘zbekiston   hukumati   milliy   harbiy   qo‘shilmalar   tuzish
tashabbusi   bilan   chiqdi.   1941-yil   13-noyabrdan   1942-yil   martigacha
14 ta milliy harbiy qo‘shilma, jumladan, 9 ta o‘qchi brigada, 5 ta otliq
askarlar   diviziyasi   tuzilib   frontga   jo‘natildi.   Umuman,   urush
boshlarida 6,5 million kishidan iborat bo‘lgan O‘zbekiston aholisining
1.433.230   tasi   urushga   safarbar   etilgan.   Ularning   ko‘pchiligi   mardlik
namunalarini  ko‘rsatib,  jangovar  orden  va  medallar   bilan  taqdirlandi.
Chunki   ota   va   onalar,   O‘zbekiston   xalqi   o‘z   o‘g‘lonlarini   frontga
jo‘natar   ekanlar,   ularga   bosqinchilarga   qarshi   sharaf   bilan   kurashish,
o‘tmishda   bosqinchilarga   qarshi   kurashlarda   g‘olib   chiqqan
qahramonlarning   jangovar   jasoratlaridan   namuna   olishni,   mard,   botir askar   bo‘lib,   dushmanlar   ustidan   g‘alaba   qozonishlarini   tilab
qolgandilar.
Harbiy   vaziyat   front   orqasini   mustahkamlash   yuzasidan
shoshilinch chora-tadbirlar ko‘rishni talab qildi. Xalq xo‘jaligini qayta
qurib, harbiy  izga  tushirish  umumiy  dasturning  tarkibiy  qismi  bo‘ldi.
O‘zbekiston   iqtisodiyoti   ham   harbiy   vaziyatdan   kelib   chiqib   zudlik
bilan   front   manfaatlariga   bo‘ysundirildi.   Respublika   sanoat
korxonalari urush boshlanishi bilanoq qayta qurilib,  mudofaaga zarur
mahsulotlar   ishlab   chiqarishga   o‘tkazildi.   Qayta   qurish   grajdanlar
urushi   yillarida   sinovdan   o‘tgan   harbiy-kommunistik   usullar   bilan
amalga   oshirildi.   26   iyundan   boshlaboq   mamlakatda   ishchilar   va
xizmatchilar uchun ishdan tashqari vaqtda majburiy ishlab berish joriy
etildi.   Katta   yoshdagilar   uchun   ish   kuni   olti   kunlik   ish   haftasida   11
soatgacha   uzaytirildi.   Aslida   ish   kuni   12-14   soatga   cho‘zilardi.
Ta’tilga   chiqish   bekor   qilindi.   Bu   hol   ishchi   xizmatchilar   sonini
ko‘paytirmasdan   turib   ishlab   chiqarish   quvvatlari   hajmini   taxminan
1G‘3 ga oshirish imkonini berdi.
Ishchi kuchining yetishmasligi natijasida idora xizmatchilari, uy
bekalari,   o‘quvchilar   ishlab   chiqarishga   jalb   etildi.1941   yil   dekabrda
harbiy  korxonalarning   barcha  xodimlari   safarbar   deb  e’lon   qilindi  va
mazkur   korxonalarga   biriktirib   qo‘yildi.   Korxonalardan
o‘zboshimchalik   bilan   ketib   qolganlar   5   yildan   8   yilgacha   muddat
bilan   qamoqqa   hukm   qilinardi.   Biroq   odamlar   mamlakat   ichkarisida-
O‘zbekistonda   ham   “yuqoridan”   ortiqcha   qistovsiz   ozodlik   va
mustaqillik yo‘lida fidokorona mehnat qildilar. Respublika hukumati 1941-yil sentyabr-dekabrda O‘zbekistonda
sanoat ishlab chiqarishni harbiy izga moslab qayta qurishning umumiy
rejalarini   belgilab   berdi.   Qabul   qilingan   qarorlarda   xalq   xo‘jaligini
qayta   qurishga   doir   aniq   vazifalar   belgilangan   bo‘lib,   sanoat
korxonalarining   mudofaa   mahsulotlarini   ishlab   chiqarishga   o‘tish
muddatlari   belgilanib,   ichki   imkoniyatlardan   foydalanish   tavsiya
etilgan.
Kadrlar,   xom-ashyo,   ishlab   chiqarish   vositalari   tanqisligiga
qaramasdan   1941-yil   dekabrdayoq   respublikadagi   30   ga   yaqin
korxona   mudofaa   uchun   mahsulot   bera   boshladi.   Korxonalarda   front
brigadalari nomini olgan brigadalar tuzila boshladi, dastlab oktyabrda
“Tashselmash”   zavodida   tashkil   etilgan   bo‘lsa,   1942-yil   boshlarida
ularning   soni   1,5   mingga   yetgan.   1942-yil   o‘rtalariga   kelib   xalq
xo‘jaligini   qayta   qurib,   harbiy   izga   o‘tkazish   O‘zbekistonda   asosan
oxiriga yetkazildi.
O‘lka   aholisi   an’anaviy   vatanparvarligining   ajoyib
namunalaridan   biri   frontga   umumxalq   yordami   ko‘rsatish   edi.
O‘zbekistonliklar   urushning   dastlabki   kunlaridanoq   mudofaa
jamg‘armasini   tashkil   etish   harakatida   faol   ishtirok   etdi.   Mudofaa
jamg‘armasiga ishchilar, ziyolilar bir kunlik ish haqlari, “kommunistik
shanbalik”larda   ishlab   topilgan   pullar,   fuqarolarning   shaxsiy
jamg‘armalari,   qimmatbaho   boyliklari,   davlat   zayomlari,   buyumlar,
oziq-ovqat   mahsulotlari   topshirilardi.   Urushning   dastlabki   kunlarida
respublika aholisidan 30 million so‘mlik miqdorda pul, obligatsiya va
qimmatbaho   buyumlar   to‘plandi.   O‘zbekiston   aholisi   urush   yillarida
mudofaa jamg‘armasiga  jami  649, 9 mln. sum pul va 55 kg.ga yaqin oltin,   kumush   va   boshqa   qimmatbaho   metallar   topshirdi.   Bu
jamg‘arma   hisobiga   tank   kolonnalari,   aviatsiya   eskadrilyalari,
bronepoyezdlar qurilib frontga jo‘natildi.
Aholi  tomonidan  issiq   kiyimlar   to‘plash  va  tayyorlash  keng  avj
oldi. Respublika aholisi urushning dastlabki olti oyi mobaynida 421,5
mingta   turli   issiq   kiyimlar   frontga   yubordi.   Jangchilar   uchun
to‘plangan   buyumlar,   oziq-ovqatlarni   O‘zSSR   Oliy   Soveti
Prezidiumining   rayisi   Y.   Oxunboboyev   (1885-1943)   rahbarligidagi
delegatsiya frontning oldingi marralariga yetkazib berdi. 
Mustabid   tuzum   tazyiqi,   qatag‘onlarga   qaramasdan
o‘zbekistonliklarning   ikkinchi   jahon   urushi   yillarida   ko‘rsatgan
yuksak   vatanparvarlik   namunalari   bu   xalqning   ko‘p   ming   yillik
tarixga,   boy   ma’naviy   merosga   ega   ekanligi,   umuminsoniy   va   milliy
qadriyatlarni bir xilda his qilishini ko‘rsatadi.
Urushning   og‘ir   yillarida   o‘zbek   xalqining   asosiy   ma’naviy-
ahloqiy   xususiyatlari,   uning   insonparvarligi   yorqin   namoyon   bo‘ldi,
ya’ni   yurtboshimiz   aytganlaridek:   “tarixning   o‘yini   ham,   omonsiz
jangu   jadallar   ham,   tabiiy   ofatlar   va   ochlik   ham   xalqimizning
insoniylik tabiatiga dog‘ tushira olmadi”.
Urushning   dastlabki   kunlaridan   boshlab   butun   mamlakatda
bo‘lgani   kabi   O‘zbekistonda   ham   oziq-ovqat   va   sanoat   mollari
kamayib ketdi. Aholining ahvoli keskin yomonlashdi. Shahar aholisini
oziq-ovqat   bilan   ta’minlash   “chiptalar”   bo‘yicha   amalga   oshirila
boshlandi.   Ishchilar   va   xizmatchilar   kuniga   faqat   400-500   gr.   past
navli   non   olardi,   qaramog‘dagilar   esa,   yuqoridagi   miqdordan   1,5
barobar   kamroq   olishardi.   Aholiga   go‘sht,   baliq,   yog‘,   yorma, makaron   sotishda   ham   me’yorlangan   taqsimot   joriy   qilindi.
Me’yorlangan   taqsimot   qishloq   aholisiga   umuman   tadbiq   etilmagan.
Qishloq   mehnatkashlari   mehnat   kunlariga   oladigan   natura   (mahsulot
bilan)   to‘lovi   va   shaxsiy   yordamchi   xo‘jaliklarida   yetishtirilgan
qishloq   xo‘jalik   mahsulotlari   hisobiga   oziq-ovqat   bilan
ta’minlanishlari   lozim   edi.   Lekin   bu   mahsulotlar   juda   cheklangan
miqdorda   edi.   4   yil   urush   mobaynida   kolxozlar   dehqonlarga   amalda
pul   to‘lamaganlar   va   mehnat   kunlariga   nihoyatda   kam   miqdorda
mahsulot   berganlar.   Urush   tufayli   qiyin   va   og‘ir   sharoitda   qolganiga
qaramasdan   ko‘chirib   keltirilganlarga,   yarador   va   nogironlarga,
frontga   ketganlarning   xotinlari   va   bolalariga   ko‘rsatgan   g‘amxo‘rligi
o‘zbek   xalqining   birlik   va   qardoshlarcha   do‘stlikka   insonparvarlik
bilan   intilishining   yorqin   timsoli,   ulkan   ahloqiy   kuch-qudrati   va
haqiqiy samimiy olijanobligining chin ma’nodagi isboti bo‘ldi.
O‘zbekiston   urush   yillarida   Rossiyaning   bosib   olingan
rayonlardan-Ukrainadan,   Belorussiyadan   hammasi   bo‘lib   bir
milliondan   ortiq   kishini  qabul   qildi.  Ulardan  200  ming  nafari  bolalar
edi.   Aholi   ularga   turar-joy   berib,   o‘zi   siqilib   yashadi,   ko‘chib
kelganlarni   to‘ydirish   uchun   oxirgi   bo‘lak   nonini   ham   bo‘lib   berdi,
ular   poyabzal,   kiyim   bosh   to‘pladi.   Ularga   135   ming   kv.m   turar-joy
maydoni   ajratib   berildi.   Ko‘chirib   keltirilganlarni   ishga   joylashtirish
yuzasidan   katta   ishlar   amalga   oshirildi.   Faqat   Toshkent   shahrining
o‘zida 1941-1942 yillarda qariyib 240 ming kishi joylashtirildi va ish
bilan ta’minlandi.
Ko‘chirib   keltirilgan   bolalarni   qabul   qilishni   tartibli   yo‘sinda
tashkil etish maqsadida respublika hukumatining qarori bilan 1941 yil oktyabrda evakuatsiya qilingan bolalarni qabul qilish uchun markaziy
punkt, tashkil  etilib, joylashtirish bo‘yicha respublika, viloyat, shahar
va   tuman   komissiyalari   tuzildi.   Faqat   1941   yil   25   noyabrda   1942   yil
oktyabrga   qadar   respublikaning   evakuatsiya   punktlari   orqali   15649
nafar bola o‘tdi. Ko‘pgina  oilalar  ikki va undan ortiq  yetim  bolalarni
o‘z   tarbiyalariga   oldilar.   Toshkentlik   Shomahmudovlar   turli   millat
farzandlaridan   14   bolani   o‘z   oilalariga   tarbiyaga   oldilar.
Kattaqo‘rg‘onlik   Hamid   Samadov   oilasi   12   bolani   asrab   oldi.   F.
Qosimova   10,   M.   Jo‘rayeva   va   Ashurxo‘jayevalar   8   bolani   o‘z
oilalariga   oldilar.   1943   yilning   oxiriga   kelib   shaharlarda   4672   bola,
qishloqlarda esa, 870 bola o‘zbek oilalari tomonidan tarbiyaga olingan
edi.   Urush   arafasida   respublikada   106   ta   bolalar   uyida   12   ming   bola
tarbiyalanayotgan  bo‘lsa, 1945 yilga kelib, ularning soni O‘zbekiston
viloyatlarida va Qoraqalpog‘istonda 263 ta bolalar uyida 31300 bolaga
yetdi.   1943   yilda   bolalar   bog‘chalarida   tarbiyalanayotgan   53072
boladan   15108   nafari   evakuatsiya   qilingan   bolalar   edi.   Yuqoridagi
aniq   dalillar   xalqimizning   boshqa   millatlarga   bo‘lgan   mehr-
muhabbatining, bag‘rikenglik fazilatlarini aks ettiradi.
Urush yillarida O‘zbekistonga frontda yarador bo‘lgan jangchilar
ko‘plab   keltirildi.   Urush   boshlangandayoq   respublika   hukumati
gospital   bazasini   tashkil   qilishga   kirishgan   edi.   1941   yil   1
oktyabrgacha O‘zbekiston sog‘liqni saqlash xalq komissarligi tizimida
14950 o‘ringa ega bo‘lgan 47 gospital barpo etildi va zarur uskunalar
bilan   jihozlandi.   Faqat   Moskva,   Kalinin,   Rostov   va   boshqa
viloyatlardan   15900   o‘rin-karovatga   ega   bo‘lgan   48   gospital
respublikamizga   ko‘chirib   keltirildi   va   ishga   tushirildi.   Evakuatsiya qilingan  gospitallarga  Toshkentdagi  va  O‘zbekistonning  boshqa   yirik
shaharlardagi   eng   yaxshi   binolar   ajratib   berildi.   1942   yilning   oxirida
O‘zbekiston   hududida   39140   o‘ringa   ega   bo‘lgan   113   ta   evakuatsiya
gospitallari   joylashtirildi.   Urush   yillarida   bu   gospitallarga   164382
yarador   keltirilgan   bo‘lib,   ulardan   87   foizi   davolanib   chiqdi.
Davolanayotgan   jangchilar   uchun   to‘laqonli   ovqatlanishni   tashkil
qilish   uchun   750   dan   ortiq   korxona,   tashkilot,   kolxoz   va   savxozlar
gospitallarni   otaliqqa   oldi   va   butun   o‘zbek   xalqi   yaradorlarga
g‘amxo‘rlik qildi
Foydalanilgan adabiyotlar:
   1.Qamariddin Usmonov " O'zbekiston tarixi"
    
2Moyli Lafosov "Jahon tarixi" 2017

Mavzu:Ikkinchi jahon urushi yillarida o ‘ zbek xalqining front ortidagi jasorati Reja: 1.Urushning boshlanishi 2.Umumiy harbiy safarbarlik 3.O'zbekistonliklarning frontdagi jasorati

Insoniyat juda ko ‘ plab urushlarni boshidan kechirgan bo ‘ lib , bular ichida eng dahshatlisi , 50 mlndan ortiq kishining yostig ‘ ini quritgan , XX asr foj e asi bo ‘ lmish ikkinchi jahon urushidir . Olti yil (1939 yil sentabr -1945 yil sentabr ) davom etgan bu urush yer sharining 80% aholisi joylashgan hududni o ‘ z ichiga olgan 61 ta mamlakatni qamrab oldi . Ikkinchi jahon urushini Angliya , Fransiya va SSSR kabi yirik davlatlar o ‘ rtasidagi ixtiloflar , xususan , paydo bo ‘ lgan dastlabki damlaridanoq tashqi siyosat strategiyasi “ jahon proletar inqilobi ” mafkurasiga tayanib , butunjahon kommunistik imperiyasini tuzishga qaratilgan sovet davlati hamda Germaniya va Yaponiya kabi agressiv kuchlarning dunyoga hukmron bo ‘ lish uchun intilishlari keltirib chiqardi . Urushning asosiy aybdorlari jahonga hukmronlik qilish da ’ vosi bilan maydonga chiqqan Adolf Gitler va Iosif Stalin yurgizgan agressiv siyosat bo ‘ ldi . Fransiya va Angliya siyosiy yetakchilarining javobgarligi shundan iborat bo ‘ ldiki , ular bolshevizm xavfiga qarshi turuvchi kuchni tashkil qilish g ‘ oyasi bilan Germaniyada gitlerchilar partiyasining mustahkamlashuviga yordam beribgina qolmasdan , Avstriyaning Germaniya tarkibiga qo ‘ shib olinishiga (1938 y mart ) va Myunxen bitishuviga (1938 y sentyabr ) yo ‘ l ochib berdilar . Bu esa, Ikkinchi jahon urushining boshlanishi uchun asos bo‘lib xizmat qildi. 30-yillar oxirlarida xalqaro keskinlikning va ikkinchi jahon urushining boshlanishida Stalin boshliq sovet rahbarlari kapitalistlarni o‘zaro urushtirib, ularning kuchi kamayishi bilan qizil armiya kuchlarining qaqshatqich zarbasini berishga intilishlari va aynan shu maqsadda 1939-yil 23-avgustda Germaniya bilan 10 yil muddatga

o‘zaro hujum qilmaslik to‘g‘risidagi shartnomasi ularning javobgarliklarini tashkil qiladi. Sovet-german bitimining maxfiy qo‘shimcha bayonnomasiga ko‘ra, Germaniya bilan SSSR ta’sir doiralarini bo‘lib olishgan edi. Ularning manfaatdor hududlari chegarasi Polshadan o‘tgan bo‘lib, G‘arbiy Ukraina va G‘arbiy Belorusiya hududlari hamda Boltiqbo‘yi mamlakatlari SSSR ta’sir doirasidagi hudud ekanligi Germaniya tomonidan tan olingan edi. Eng so‘nggi tarixiy tadqiqotlar ”avgust bitimi” mamlakat xavfsizligini mustahkamlab, sovet-german urushining boshlanishini orqaga surgan emas, balki, ikkinchi jahon urushini va unga SSSR ning tortilishini tezlashtirgan hujjat bo‘lganligini ko‘rsatadi. Chunki Germaniya davlatining ham, Sovet davlatining ham strategik maqsadlarini aks ettirgan bu shartnomaga muvofiq Germaniya bilan SSSR Polshaga bir vaqtda qo‘shin kiritishlari lozim bo‘lgan. Shunga ko‘ra 1939-yil 1- sentabrda fashistlar Germaniyasi Polshaga bostirib kirdi. 3-sentabrda esa Angliya va Fransiya Germaniyaga urush e’lon qildilar hamda ikkinchi jahon urushi boshlandi. Natijada Germaniya ikki frontda urush holatida bo‘lib qoldi. Gitler jahon jamoatchiligi ko‘z o‘ngida halokatli urush yong‘inining asosiy aybdori bo‘lib namoyon bo‘ldi. Stalin esa aynan shuni kutgan edi. U sovet qo‘shinlarini 17 sentabrdagina Polsha hududlariga kirita boshladi va Sharqiy Yevropaning «haloskori» sifatida G‘arbiy Belorussiya yerlarini bosib olib, keyinroq rasmiy ravishda SSSR ga qo‘shib oldi. 1939-yil oxiri – 1940-yil boshlarida bo‘lgan sovet-fin urushi natijasida Finlandiya Leningrad va Murmansk oralig‘idagi o‘z yerlarini SSSRga berishga majbur bo‘ldi. 1940 yil iyunda Estoniya,

Latviya va Litva davlatlarini bosib olib, avgust oyida o‘z tarkibiga kiritdi. O‘z hududlarini bunday kengaytirish siyosati Germaniya va SSSRni 1939-1940 yillarda yanada yaqinlashtirdi. G‘arbiy Yevropada fashistlar Germaniyasi Polsha, Norvegiya, Fransiya, Belgiya, Gollandiya, Daniya, Lyuksemburg kabi davlatlar poytaxtlarini bosib olganda, sovetlar hukumati nemis qo‘mondonligini tabriklab borgan. Kapitalistlar o‘zaro urush natijasida zaiflashishini kutayotgan Stalin boshliq sovetlar hukumati bir zarba bilan Yevropani sovetlashtirishga tayyorlanar, buni zimdan his qilgan Gitler hukumati Stalindan xavfsirar, ularning har biri “hujum qilmaslik haqidagi bitim”ini o‘zi uchun qulay bo‘lgan paytda bekor qilishni oqilona ish deb o‘ylardilar. Aynan shu narsa ikkita “do‘st” davlat o‘rtasidagi muqarrar urushni tezlashtirdi. 1941-yil 22-iyul yakshanba kuni tongotarida avgust shartnomasini buzib, fashistlar Germaniyasi SSSR ga hujum boshladi. Germaniya bilan uning ittifoqchilari-Italiya, Fillandiya, Vengriya, Ruminiya, Bolgariya ham Sovet Ittifoqiga qarshi urushga kirdilar. Bu urushga majburan tortilgan Sovet Ittifoqi xalqlari mustamlaka asoratida bo‘lgan barcha respublikalar shu jumladan, O‘zbekiston xalqlari uchun og‘ir sinovlar vaqti va ularning nemis fashist bosqinchilariga qarshi fidokorona kurashi boshlandi. Urushning dastlabki kunlaridanoq, butun mamlakatda bo‘lganidek, O‘zbekistonda ham partiya tashkilotlari tomonidan mitinglar va yig‘ilishlar tashkil qilindi. 1941-yil 22-iyundayoq Toshkent to‘qimachilik kombinatining ishchilari ana shu daqiqadan boshlab o‘zlarini Vatan himoyasiga safarbar qilingan deb

hisoblashlarini bildirdilar. 23-24 iyunda Samarqand, Buxoro, Andijon, Namangan, Farg‘ona, Nukus va boshqa shaharlardagi yig‘ilishlarda Vatan himoyasi uchun har qanday vazifani bajarishga shay ekanliklarini bildirgan o‘zbekistonliklar harbiy komissarliklarga frontga ko‘ngilli sifatida jo‘natishlarini so‘rab arizalar bera boshladilar. Arxiv hujjatlarining dalolat berishicha, urushning dastlabki kunlarida respublikaning shahar va tuman harbiy komissarliklariga 14 mingdan ortiq ariza tushgan. Bu o‘zbekistonliklarning o‘z vatanparvarlik burchlarini, har bir urush insoniyat boshiga kelgan ofat ekanligini yuksak darajada anglab, urush olovini yoquvchilarga qattiq nafrat bilan qarashliklarini ko‘rsatadi. Chunki boshlangan urush yuqori hokimiyat rahbarlari orasida sarosimalikni keltirib chiqargan bo‘lib, faqat 29 iyundagina Xalq Komissarlari Kengashi nomidan joylarga ko‘rsatmalar jo‘natib, unda urush ahvolni keskin o‘zgartirib yuborganligi, Vatan jiddiy xavf ostida qolganligi, barcha ishlarni harbiy izga solish uchun tez va qat’iy ravishda qayta qurishni amalga oshirish zarurligi ko‘rsatilib, “hamma narsa front uchun, hamma narsa g‘alaba uchun!” chaqirig‘i talab darajasiga ko‘tarilgan edi. 1941-yil 30-iyunda I.V.Stalin boshchiligida Davlat Mudofaa Qo‘mitasi tashkil etilib, davlat, harbiy va partiyaviy hokimiyat uning qo‘liga o‘tdi. Stalin hukumat nomidan 3 iyulda radio orqali xalqqa murojaat qilib, haqiqiy ahvolni bayon qildi. Qurolli kuchlarga strategik rahbarlikni amalga oshirish uchun Oliy Bosh Qo‘mondon Qarorgohi tashkil etilib, 8 avgustda Stalin Oliy Bosh Qo‘mondon lavozimini qabul qildi. Barcha muhim harbiy-siyosiy qarorlarni qabul qilish haqiqatdan uning