I roda va hissiyot Kirish Asosiy Qism: 1. Iroda tushunchasi va uning xususiyatlari 2. Hissiyot va uning inson xulq-atvoriga ta’siri 3. Iroda va hissiyotlar o‘rtasidagi bog‘liqlik va qarama-qarshilik Xulosa Foydalanilgan Adabiyotlar Ro ’ yxati

Psixologiyada iroda va hissiyotlar inson hayotida muhim o‘rin tutadigan ikki asosiy omil hisoblanadi. Iroda — bu insonning ichki intizomi, qiyinchiliklarni yengish va maqsadlarga erishishdagi qat'iyatidir. Hissiyot esa shaxsning muayyan voqealarga, odam va narsalarga nisbatan o‘zida his qiladigan tuyg‘ularidir. Bu ikki tushuncha ko‘pincha qarama-qarshi holatda namoyon bo‘lib, inson hayotiga ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, iroda va hissiyot o‘rtasidagi murakkab munosabatlarni o‘rganish hayotimizdagi qarorlar va tanlovlarimizni chuqurroq anglashga yordam beradi. Iroda — insonning maqsadga yo‘naltirilgan ongli faoliyatini boshqarishga yordam beradigan kuchdir. Psixologiyada iroda shaxsning qiyinchiliklarga duch kelganda ham qat’iyat ko‘rsatib, o‘zini harakatga undashi va vazifani oxiriga yetkazishi uchun zarur omil sifatida o‘rganiladi. Iroda — odamning o z faoliyati va psixik jarayonlarini o zi boshqarishda ʻ ʻ namoyon bo ladigan qobiliyati. Inson I. viy harakatini amalga oshirar-kan, o ziga ʻ ʻ hukmron ehtiyoj va xohishlariga qarshi turadi: I. uchun "men xohlayman" degan kechinma emas, balki "kerak", "bajarishim shart" degan kechinma xosdir. Inson faoliyatining barcha turlari va har qanday mehnat kishidan mustahkam irodani talab qiladi. I. mehnatda paydo bo ladi va toblanadi. I. ning ongdagi ʻ faoliyati harakat maqsadini belgilashda, maqsadga erishish vosi-talari va yo lyo riqlarini oldindan aniqlab, ma lum qarorga kelishda hamda bu qarorni ijro ʻ ʻ ʼ etishda namoyon bo ladi. Odamda I. ning qay darajada ekanligi maqsadni qanday ʻ ro yobga chiqarishida ko rinadi. I.viy harakat jarayonlarida kishi ichki va tashqi ʻ ʻ to siqlarga duch keladi. Ichki to siqlar kishining o ziga, uning ichki mayllariga xos ʻ ʻ ʻ holat. Kishining ichki mayllarini yenga olish, o zini boshqarish va o z ustidan ʻ ʻ hukmronlik qila bilish layoqati ichki I. deb ataladi. Tashqi to siklar ʻ tevarakatrofdagi voqelikda uchraydi. Kishining ana shunday tash-qi to siqlarni ʻ yenga olish layoqati tashqi I. deb ataladi. Irodaviy faoliyatda tashqi to siqlarni ʻ yengish (tashqi I.) ichki to siqlar (ichki I.) ni yengish bilan uzviy bog liq. ʻ ʻ

Irodaning muhim sifatlari: o zini tuta bilish, dadillik, qat iylik, chidam va ʻ ʼ toqat, prinsipiallik, mustaqillik va b. I. kuchi shu sifatlarning qay darajada namoyon bo lishiga qarab belgilanadi. Kishi yuksak g oyalarga asoslangan ongli ʻ ʻ qat iyat va sabot bilan o z harakati yo lidagi to sikdarni yengar ekan, u kuchli I. ʼ ʻ ʻ ʻ egasi hisoblanadi. I. kishining harakteri bilan uzviy bog liq, uning shakllanishida ʻ muhim rol o ynaydi. ʻ [ 1 ] Irodani bir nechta asosiy jihatlari orqali tushuntirish mumkin:  O‘z-o‘zini boshqarish : Inson o‘z istaklarini va hissiyotlarini boshqarish orqali iroda kuchini mustahkamlaydi. Masalan, sog‘lom hayot tarzini saqlashda zarur bo‘lgan mashqlarni bajarish yoki noto‘g‘ri odatlardan voz kechish iroda bilan bog‘liq.  Intizom : Iroda kuchi orqali shaxs o‘z oldiga qo‘ygan rejalardan chalg‘imaydi va aniq intizom asosida o‘z vazifalarini bajarishga kirishadi.  Ma’suliyatlilik : Iroda, shuningdek, insonning o‘ziga va boshqalarga nisbatan mas’uliyatli bo‘lishida ham katta rol o‘ynaydi. Masalan, ishda, o‘qishda yoki o‘z-o‘zini rivojlantirishda ma’suliyatlilik orqali iroda shakllanadi. Hissiyot – shaxsning voqelikdagi narsa va hodisalarga, kishilarga hamda o z-o ziga bo lgan munosabatlardan kelib chiqadigan kechinmalari. Shaxs tirik ʻ ʻ ʻ mavjudot bo lishi bilan birga jamiyat a zosi hamdir, shuningdek, yakka inson ʻ ʼ sifatida tevarak-atrofdagi narsa va hodisalarga munosabatini xolisona aks ettiradi. Inson munosabatlari uning miyasida his-tuyg ular, emotsional holatlar, yuksak ʻ ichki kechinmalar tarzida aks etishi hissiyotni yuzaga keltiradi. Hissiyot tushunchasi kundalik turmushda va ilmiy manbalarda har xil ma nolarda ʼ qo llanadi. Kundalik turmushda hissiyot tushunchasi o rniga sezgilar, anglan- ʻ ʻ magan mayllar, xohishlar, tilaklar , talablar , maqsadlar atamalaridan foydalaniladi. Ilmiy manbalarda esa, shaxsning ehtiyojini qondiruvchi va unga monelik qiluvchi

narsalarga, kishilarga nisbatan o z munosabatiniʻ miyasida aks ettirish ma nosida ʼ qo llanadi. Hissiyot bilan emotsiya bir xil ma noda ishlatilish holatlari ham uchrab ʻ ʼ turadi. Kishi tana a zolarida ranglarning o zgarishi, lablarning titrashi, ʼ ʻ kulgi , yig i, ʻ g amginlik, ikkilanish va boshqa emotsiya ifodasi hisoblanib, vatanparvarlik, ʻ javobgarlik, mas uliyat. ʼ vijdon , sevgi kabi yuksak xislatlarni emotsiya tarkibiga kiritish g ayritabiiy hodi-sa hisoblanar edi. Ushbu hissiy kechinmalar o zining ʻ ʻ mohiyati, kuch-quvvati, davomiyligi, ta sirchanligi, yo nalganligi bilan bir-biridan ʼ ʻ keskin farq qiladi. Shu bois ularning muhim farqi shundaki, birinchisi (hissiyot) ijtimoiy, ikkinchisi ( emotsiya ) xususiy ahamiyat kasb etadi. Shaxsning faoliyati, xulq-atvori, muo-malasi hamda jamiyat uchun ahamiyatli hisoblangan narsa va hodisalarni aks ettiruvchi munosabati hissiyotda mujassamlashadi. Emotsiya faqat insonlarga emas, mavjudotlarga ham taalluqli ruhiy holatdir. Hissiyot ijtimoiy muhitdagi kishilar tomonidan o zlashtirilgan g oyalar, me yorlar, qonunqoidalar, ʻ ʻ ʼ nizomlar, qadriyatlarni aks ettiruvchi anglanilgan his-tuyg ular, murakkab ʻ kechinmalarning vujudga kelishi jarayonidir. Hissiyotda yuk-sak histuyg ular ongli ʻ harakatlarni bajarishning mazmuni bilan uyg unlashgan shaxs holatining murakkab ʻ tarkibida kechadi. Mas, mehnatdan lazzatlanish hislari, axloqiy, aqliy, nafosat tuyg ulari hissiyotning o zagi bo lib hisoblanadi. Jonivorlar esa bunday ʻ ʻ ʻ imkoniyatlarga ega emas. Hissiyotning fiziologik asosi bosh miya katta yarim sharlari po stida va po stloq osti qismida yuzaga keladigan ʻ ʻ nerv jarayonlaridir. Hissiyot tuyg u sifatida ham qabul qilinadi. ʻ Hissiyotlar insonning atrof-muhit bilan munosabatini ifoda etadigan kuchli va o‘ziga xos tuyg‘ulardir. Ular baxt, qo‘rquv, g‘azab, qayg‘u kabi holatlarda namoyon bo‘lib, insonning o‘z-o‘zini anglash va dunyoni tushunishida muhim o‘rin tutadi. Hissiyotlarning inson xulq-atvoriga ta’siri quyidagilar orqali ko‘rinadi:

Загрузите документ, чтобы увидеть его полностью.

Похожие