logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. Kompyuter tuzilmasi

Kompyuter tuzilmasi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

375.3330078125 KB
Скачать
Reja: 1. Kompyuter tuzilmasi 2. Kompyuterlarning yaratilish tarixi va uning yuzaga kelishi 3. Kompyuterlarning xillari va oilalari 1 Kompyuter tuzilmasi Kompyuter nima – elektroenergiya orqali ishlatiladigan jixoz bo’lib, har xil ma’lumotlarni maxsus dastur orqali qayta ishlab, saqlab, natijani chiqarib beradi. Kompyuter sistemasining asosiy qurilmalari 1. СPU (Central Processing Unit) – Asosiy qayta ishlab chiqaruvchi qurilma 2. Memory Unit (RAM, HDD, FDD) – Xotira qurilmalari 3. Input-Output Unit – Kiritish-chiqrish qurilmalari 4. Multimedia Unit (Sound cart, CD/DVD-ROM) – Multimedia jihozlari 5. Network Unit ( Network card, Modem ) – Tarmoq qurilmalari 6. Peripheral equipment – Tashqi qurilmalar Komputerning imkoniyatlari 1. Word Processing –so’zlar bilan ishlash jarayoni 2. Data Processing – ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlarni yig’ib yaratib, saqlab kerak bo’lsa ta’minlab beradi. 3. Spread Sheet – hisoblash. Har xil hisoblash ishlarini amalga oshiradi. 4. Drawing – chizish. 5. Music – Musiqa eshitish, yaratish. 6. Communication – aloqa. Internet va boshqa kompyuterlar bilan aloqasi KОMRYUTЕR RIVОJLАNISHINING АSОSIY ETАPLАRI Quyidа kоmpyutеr tехnikаsining rivоjlаnishgа tа’sir ko’rsаtgаn vоqеаlаr kеltirilgаn. • 1642 yil. Blеz Pаskаl (Blaise Pascal) sоnlаrni summаlаsh uchun mаshinаni tаriflаdi . • 1822 yil. CHаrlz Bаbbаdj (Charles Babbage) аnаlitik аlimаshinа dеb аtаlgаn mехаnik qurilmаni tаklif etdi. 2 • 1945 yil. Djоn Fоn Nеymаn (John Von Neumann) zаmоnаviy dаsturlаnаdigаn kоmpyutеrlаrning аrхitеkturаsi qаrаlgаn First Draft of a Rerort on the EDVAC stаtyasini yozdi. • 1946 yil. Djоn Mоchli (John Mauchly) vа Dj. Rrеsrеr Ekеrt (J. Rresrer Eckert) tоmоnidаn ENIAC EХM si ishlаb chiqildi. • 1953yil. IBM firmаsi birinchi elеktrоn kоmpyutеr 701 yarаtdi. • 1955yil. Bell Laboratories firmаsi birinchi TRADIC trаnzistоrli kоmpyutеr inоvоzаkildi. • 1958yil. Texas Instruments firmаsi хizmаtchisi Djеk Kilbi (Jack Kilby), bir yarim utkаzgichlirlаtаdаtrаnzistоrvа kоndеnsаtоrlаrdаnturаdigаnbirinchiintеgrаlsхеmаniyarаtdi. • 1960yil. Bell Labs firmаsibirinchiDatarhonemоdеminishlаbchiqdi. • 1970yil. Dunyadаbirinchimоrоtоbаikkikоmryutеrоrаsidаgibоglаnisheshgаtushirildi; tаrmоqningbirinchiturt mаrkаziARRAnet —Kаlifоrniyaunivеrsitеti, UCLA, SRI International vаYUtа shtаti univеrsitеti. • 1971yil. Sаn-ХоsеdеIBM firmаsilаbоrаtоriyasidа 8-dyuymli diskеtаyarаtildi. • 1971yil. Electronic News jurnаlidаbirinchimаrоtоbа Intel 4004 mikrоrrоtsеssоrningrеklаmаsijоriyetildi. 0 • 1972yil. Intel 8008 mikrоrrоtsеssоriningdеbyuti. • 1973yil. Micralfirmаsi Intel 8008 mikrоrrоtsеssоritiykаridаbirinchi RS chikаrdi. • 1974yil. Xerox firmаsiningRаlоАltоizеrtlаshmаrkаzigаkiritishqurilmаsisifаtidа mish qullаnilgаnish stаntsiyasiyarаtildi. • 1976yil. Shugart Associates firmаsibirinchi 5,25-dyuymli yumshоq disk vаdiskоvоdniоvаzаkilаdi. • 1980yil. Seagate Technologies firmаsimikrоkоmryutеrlеruchunbirinshiqаttikdiskniishlаbchiqdi. 3 • 1981yil. АdаmОsbоrn (Adam Osborne) Osborne I dеbаtаlgаnbirinchirоrtаtivkоmryutеrnichikаrdi. • 1981yil. IBM firmаsiuziningbirinchi RC chikаrdi. • 1981yil. Sony firmаsibirinchi 3,5-dyuymli diskеtvаdiskоvоdniоvоzаkilindi. • 1984yil. IBM firmаsi Intel 286 rrоtsеssоribаzаsindа RC-AT kоmryutеrinchikаrdi. • 1985yil. Rhilirsfirmаsitоmоnidаnbirinchimuzikаlikоmrаkt-disk vа CD-ROM chikаrildi • 1986yil. Comraqfirmаsibirinchi Intel 386 rrоtsеssоriurnаtilgаnDeskrro 386 kоmryutеrinchikаrdi. • 1987yil. IBM firmаsi 3,5-dyuymli diskоvоdvа VGA-vidеоаdаrtеrurnаtilgаn RS/2 sеmеystvоsikоmryutеrlаrin ishlаbchikаrishgаkirishdi. • 1988yil. Comraqfirmаsivаbоshqаdа RC ishlаbchiаrio’vchilаryangiеtishilgаnkоmryutеrаrхitеkturаsinishlаb chiqdi. • 1989yil. Intel firmаsi1mlntrаnzistоrlаrdаnibоrаt 486 rrоtsеssоrinishlаbchiqdi. • 1990yil. Jеnеvаdа CERN izеrtlаshmаrkаzidаgirеrtеkstyarаtishtili (HyrertextMarkur>(WWW) ishlаbchikldi. • 1993yil. Intel firmаsi R5 sеmеystvаsidаgibirinchiRentiumrrоtsеssоrinishlаbchiqdi. • 1995yil. Intel firmаsi R6 sеmеystvаsidаgiRentiumRrorrоtsеssоrlаrinsоtishgаchikаrdi. • 1995yil. Microsoft kоmrаniyasibirinchi 32-rаzryadli Windows 95 оrеrаtsiоntizimintаvsiyakildi. • 1997yil. Intel firmаsi MMX instruktsiyasibilаntəmiynlаngаnRentium II rrоtsеssоrinchikаrdi. • 1998yil. Microsoft kоmrаniyasiоrеrаtsiоntizimsiningyangivеrsiyasin Windows 98 оvоzаkildi. 4 • 1998yil. Intel firmаsi Celeron rrоtsеssоrin —Rentium II ningоrzаnrоqvеrsiyasintаvsiyakildi. • 1999yil. Intel firmаsiRentium III rrоtsеssоrinchikаrdi. • 2000yil. Microsoft kоmrаniyasi Windows 2000 оpеrаtsiоntiziminchiqаrdi. • 2000yil. Intel vа AMD firmаlаritаktlichоstаtаli 1GGts bulgаnrrоtsеssоrlаrinchiqаrdi. Kompyuterlarning yaratilish tarixi Tarixdan ma‘lumki, har bir asrda katta-katta voqealar, yangiliklar, ixtirolar bo’lgan va bu asrlar yodga olinganda mazkur sifatlar bilan aytiladi. Mazmunan XX asrni atom, moleqo’lyar kimyo yoki halk xujaligiga shiddat bilan kirib kelgan kibernetika va kompyuterlar asri deb nomlash mumkin. Keyingi matnlarda ularni alohida ta‘kidlamasdan kompyuter terminidan foydalanamiz. Umuman dunyoda ham shunday termin qabul qilingan. Kompyuter paydo bo’lish tarixiga ahamiyat bersak, XIX asrning boshlaridayoq ingliz matematigi Ch. Bebbidj analitik mashina deb atalgan mexanik kompyuter yaratmoqchi bo’lgan. Boshqaruvni esa perfokartada (qattiq karton kog’oz) beriladigan programma orqali amalga oshirish rejasini tuzgan, afsuski bu rejani ruyobga chiqara olmagan. 1940 yillarda mexanik relelar asosida, Ch. Bebbidj tajribasini birinchi bor nemis olimi K. Tsuge qaytarib kichik kompyuter yaratgan, biroq urush tufayli e‘lon qila olmagan. 1943 yilda esa, AQShda G. Eyken tomonidan arifmometrdan 100 barobar tez ishlaydigan ancha quvvatli «Mark - 1» kompyuteri rele bazasida yig’ilgan. U harbiy hisob kitoblarda ishlatilgan. Biroq elektomexanik rele juda sekin va kerakligicha ishonchli ishlamasdi. Shundan keyin 1943 yilda AQShda J. MuchlyvaJ.P.Eckerttomonidanelektron lampalarga asoslangan ENIAC kompyuteri yaratildi. Uning tezligi «Mark- 1»dan ko’ra 10 ming marota tez bo’lsada, amallar boshqaruvi tuliq o’ylanmaganligi, eng qizigi boshqaruv programmasi simlarni mexanik uyalarga (xuddi avvalgi vaqtda kommutatorlar telefon simlarini ulab 5 aloqa tiklashganidek) kiritib bog’lash bilan amalga oshirilgan. Bunday bog’lashlarga soatlar gohida, kunlar kerak bo’lgan. ENIAC - 18 000 ta elektr lampadan, og’irligi 30 tonna, eni 9 m, uzunligi 15 m dan iborat bo’lgan. Hozirda bu kkompyuter Vashington San’at muzeyida eksponat bo’lib turibdi. Kompyuterning yuzaga kelishi 1945 yilda mashhur matematik Djon fon Neyman kompyuter yaratish uchun hamkorlikka chaqiriladi va shundan keyin u kompyuter tuzilishining umumiy printsiplari qanday bo’iishini e’lon qiladi. Mazkur printsip asosida kompyuter quyidagi qurilmalardan iborat bo’iishi lozim: a) arifmetik-logik qurilma – arifmetik-logik amallarni bajarish uchun ; b) boshqaruv qurilmasi – programma bajarish jarayonini boshqaradi; v) xotiralovchi qurilma yoki xotira – programma va ma‘lumotlarni saqlaydi; g) tashqi qurilma – ma‘lumotlarni kiritadi va chiqaradi. Mazkur qurilma orasidagi aloqalarda yakka chizik – boshqaruvni, juft chiziklar – ma‘lumotli bog’lanishlarni bildiradi. Shuni ta‘kidlash kerakki, usha vaqtdan hozirgi kungacha yaratilayotgan kompyuterlarning aksari fon Neyman printsipi asosida yaratilayapti. Shunday qilib, 1949 yilda fon Neyman printsipiga asoslangan birinchi kompyuterni ingliz olimi Moris Uilki yaratdi va kompyuterlar erasi boshlandi. Kompyuterlarning rivojlanishida uning element bazasi o’ zgarishi lozim edi. Chunki 1940 – 50 yillarda yaratilgan kompyuterlar tarkibini elektron lampalar tashkil etardi. Shu sababdan bu kompyuterlar katta hajmda bo’lib, joylashtirish uchun katta zallar kerak bo’lardi. Misol uchun, 1953 yilda yaratilgan BESM – 1 kompyuterida 4000 dona lampa ishlatilgan, 3 x 5 metr hajmdagi maydonda joylashgan, tezligi sekundiga 7000 – 8000 amal bo’lib, xotirada 4096 bayt 6 ma‘lumotni joylay olardi(Pentium turidagi hozirgi zamon kompyuterida operativ xotira – bir necha Gigabaytni tashkil qiladi). Insoniyatda rivojlanishga intilish bo’lgani uchun 1948 yilda tranzistorlar paydo bo’ldi . Tranzistorlarni elektron lampalar o’rniga ishlatish mumkinligi aniqlangach, kompyuter qurilmalarida ham foydalanila boshlandi. Natijada, Amerikada, 1965 yilda PDP – 8 nomli tranzistorlar negizida birinchi minikompyuter (so’ngra mashxur PDP - 11) yaratilgan edi . Bunday mashinilarning analoglari (uxshashlari) ni SM – 3, SM – 4, SM – 1420 nomda Respublikamizning ko’pgina hisoblash markazlarida uchratish mumkin. 1959 yilda Intel firmasining ta‘sischisi Robert Noys kremniyning kichkina plastinasida tarnzistorlar bo'glash usulini ixtiro qilib, integral sxemalar yoki chiplar asrini boshlab berdi . Shunday chiplarga asoslanib, keyin yaratilgan kompyuterlar, shartli ravishda uchinchi bosqich kompyuterlari deb atala boshlandi. Integral sxemalarga asoslangan birinchi kompyuter 1968 yilda Burroughs firmasi tomonidan yana AQShda yaratildi . Respublikamizning ko’pgina statistik organlardagi EC – 1055, 1060 turidagi kompyuterlar uchinchi bosqich kompyuterlariga misol bo’ladi. 1970 yilda Intel firmasida integral sxema asosida birinchi mikroprotsessor yaratildi – ki, u o’zining 3 sm li hajmi bilan ENIAC gigant mashinasidan ishchan va tezkor edi. Avvaliga Intel – 4004 (4 razryadli) mikroprotsessori , so’ng 1974 yildagi Intel 8080 mikroprotsessori yaratildi, u hozirgi kunda ham Shaxsiy kompyuter industriyasining standarti hisoblanadi . Mikroprotsessorlar avvaliga kalkulyatorlar va maxsus qurilmalarda ishlatila boshlandi. Sungra esa kompyuterlar tarkibiga kiritildi va 1975 yilda keng ommaga muljallangan birinchi «Altair - 8800» Shaxsiy kompyuterlarga qiziqish ortdi. 7 Microsoft firmasini tashkil etgan Pol Allen va Bill Geyts «Altair» uchun Basic tili interpretatorini yaratdilar. Bu programmadan yozish, muloqot qilish osonligini ko’rgan iste‘molchilarda Shaxsiy kompyuterlarga qiziqish ortdi. Faqat ulkan EHMlar chiqarish bilan mashg’ul bo’lgan IBM (Intenational Bisiness Machines Corporation) firmasi, Shaxsiy kompyuterlar bozoriga keyinrok e‘tibor berdi. 1981 yildan boshlab, IBM firmasi ham Shaxsiy kompyuter ishlab chiqarishni yo’lga quydi. IBM firmasi Intel – 8088 nomli 16 razryadli mikroprotsessor bazasida IBM PC (ay- bi –em pi- si , deb uqiladi) Shaxsiy kompyuterini yaratdi . Bu kompyuterning programma ta‘minotini yaratish Microsoft firmasiga topshirildi, natijada bir– ikki yilda IBM PC boshqa firma Shaxsiy kompyuterlarini siqib chiqardi. Birinchi Shaxsiy kompyuterlar AQSHda Stiv Jobs va Stiv Voznyaklar tomonidan yaratilgan bo’lib, unga APPLE deb nom quyishgan . Bozorga esa 1- SHK lar 1977 yilda chiqarilgan. Lekin 1981 yilda IBM firmasi tomonidan ishlab chiqilgan ShK lar hozir butun dunyoni qamrab oldi. Boshqaturdagiasosiykompyuterlar 1. Katta EHMlar yoki maynfreymlar – bu katta miqdor, katta hajmdagi ma‘lumotlarni qayta ishlash uchun yaratilgan. Favqulotda ishonchli, yuqori tezligi, kiritish-chiqarish kanallarini katta miqdorda ma‘lumot o’tkazish, ularga minglab terminallar (displey klaviatura bilan) yoki Shaxsiy kompyuterlar ulanishi bilan shaxsiy kompyuterdan farqlanadi. Ko’pgina ulkan korporatsiya, banklar, davlat tashqilotlar o’z ma‘lumotlarini aynan katta EHMlarda qayta ishlaydidilar va saqlaydilar. Katta EHMlar qiymati millionlab dollar tursada ularda ma‘lumot saqlash – uzatish nisbatan arzon, boshqa holda minglab SHEHMga asoslangan tarmoq orqali xizmat ko’rsatish qimmatga tushib ketadi. 2. Super-EHMlar – juda ulkan miqdordagi axborotlar uchun zarur . Super-EHMlardan – dunyoda harbiylar, meteorologlar, geologlar va boshqa ishlarda foydalanadilar. U yadro 8 portlashlarni modellashtirish, ob-havoni oldindan aytish va boshqa masalalarda qo’l keladi va o’zpulini oqlaydi. Bu EHMlarni– Gray, Research, Hitachi firmalari ishlab chiqaradi. Misol uchun IBM korporatsiyasi sekundiga 3,9tril. Amal bajara oladigan, dunyodagi eng tezkor kompyuterni ishlab chiqardi. AQSh ma‘muriiyati vakillarini aytishicha bu mashinadan harbiy maqsadlarda foydalanish mumkin. Bu yangi kompyuter “Pacific Blue” degan nom oldi. U oddiy Shaxsiy kompyuterdan 15 mingmarotaba tez ishlaydiva 80 ming marta katta operativ xotira bilan jihozlangan. Hattoki eng unumdor zamonaviy kompyuterdan foydalanganda bajarish uchun bir necha oy talab qilinadigan murakkab hisoblashlarni yangi EHMda bir necha sekundda (soatda emas) bajarsa bo’ladi. 3. Mini-EHM – Shaxsiy kompyuter va katta EHM o’rtasidagi salobatga ega. Horijda uncha katta bo’lmagan tashkilotlar, universitet, davlat idoralarida, ma‘lumotlarni qayta ishlash markazlarida – Shaxsiy kompyuterlarni quvvati yetmaydigan joylarda foydalaniladi. Mini-EHMga (kichik EHM deb ataladi) ham o’nlab, yo’zlab terminal yoki shaxsiy kompyuter ulash mumkin. Bu EHMlarni DEC, SUN, Hewlett-Packard, IBM, SilconGrapicsvaboshqafirmalarishlabchiqaradi. SilconGrapic so’z kompyuterlariga maxsus qo’shimcha qurilma kiritib, uch ulchovli fazo holatini monitorda tasvirlash mumkin. Natijada, chet el kino filmlaridagi maxsus effekt holatlari (animatsiya usuli) mazkur kompyuterlarda tayyorlanadi. Hozirda kompyuter injiniringi va dasturiy injiniring, hamda ularga yondosh sohalar mutaxassislari – kompyuterlarda, kompyuter tizimlarida va kompyuter tarmoqlarida amalga oshirilayotgan ma’lumotlarni ishlash jarayonlarini qanday tashkil qilinganligini tushunishlari, hamda ulardan kundalik faoliyatlarida foydalana olishlari tobora muhim ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Kompyuterda ma’lumotlarni ishlash jarayonlari, ya’ni hisoblash 9 jarayonlarining qanday tashkil qilinganligi, ma’lumotlarni bir joydan boshqa joyga ko‘chirib yozish amallari, ma’lumotlar bazalari bilan ishlash, kompyuterda, kompyuter tizimlarida va kompyuter tarmoqlarida xavfsizlik choralarini amalga oshirish, hamda multimedia vositalari bilan ishlash uchun yaratilgan dasturiy vositalardan unumli foydalanish, ularni amaliyotda qo‘llashda – kompyuter arxitekturasiga oid bilimlardan xabardor bo‘lishlik ham talab etilmoqda. Hozirda kompyuter va telekommunikatsion tarmoqlar asosida yaratilgan va yaratilayotgan turli xil tizimlarni, jumladan taqsimlangan va bulutli hisoblash tizimlari kabi tizimlarni ham, o‘ziga xos kompyuterlar deb qarash mumkin bo‘lmoqda. Kompyuter arxitekturasi va asosiy qurilmalari Informatika — bu axborotning nafaqat umumiy xususiyatlari, balki unga avtomatlashtirilgan ishlov berishning uslublari, jarayonlari va texnik vositalarini o‘rganuvchi fandir. Avtomatlashtirilgan ishlov berish jarayonlarining asosini axborotni yig‘ish, talqin qilish, saqlash, qayta ishlash va uzatish tashkil qiladi. Bu jarayonlar hisoblash texnikasi, jumladan, EHMlar yordamida amalga oshiriladi. EHM tarkibidagi arifmetik — mantiqiy, boshqarish, xotira, axborotni kiritish va chiqarish kabi qurilmalar uning arxitekturasini tashkil etadilar. Universal EHMlar arxitekturasiga qarab quyidagilarga bo‘linadi: Birinchi avlod EHMlari — bu tarkibida tezkor xotira qurilmasi ham bor bo‘lgan «bazaviy EHM»dir. Ikkinchi avlod EHMlari — bu birinchi avlod mashinasidan tarkibida tashqi xotira qurilmasi ham borligi bilan farq qiladi; Uchinchi avlod EHMlari — bu ikkinchi avlod mashina sidan tarkibida axborot almashuv qurilmasi(kanal) ham borligi bilan farq qiladi. Kanal tezkor xotira bilan EHMning tashqi qurilmalari orasida axborot almashuviga imkon beradi. Shu tufayli ko‘p dasturli (bir vaqtning o‘zida, misol uchun, axborotni chop etish, musiqani ijro etish, ma’lumotlarni kiritish va hokazo) rejimni amalga oshirish 10 mumkin bo’ladi. BESM-6, YeS EHM va boshqalar uchinchi avlod mashinalari sirasiga kiradi. Т o’rtinchi avlod EHMlari — bu uchinchi avlod mashinasidan tarkibida xar biri parallel ravishda ishlay oladigan ikki va undan ko‘p protsessorlar borligi bilan farq qiladi. Beshinchi avlod EHMlari — bu to‘rtinchi avlod mashinasidan tarkibida intellektual interfeys (bilimlar bazasi, masalalarni avtomatik ravishda yechishning dasturiy ta’minoti va muloqot protsessori borligi bilan farq qiluvchi, universal sun’iy tafakkur mashinalaridir. Kompyuterning asosiy qurilmalari quyidagilar : - Sistemali blok, - Monitor va klaviatura (sichqoncha bilan). - Markaziy protsessor - Kiritish – chiqarish kanallari - Kontrollerlar - Tashqi xotira qurilmalari - Tashqi kiritish-chiqarish qurilmalari - Sistemali blokda markaziy protsessor, - Operativ (tezkor) xotira, - Qattiq disk, - Kontrollerlar, - Disketalar va lazerli kompakt disklar bilan ishlash uchun qurilmalar va boshqalar joylashadi. Markaziy protsessor. Kompyuterning eng muhim qismini markaziy protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — protsessor deb ataladi. Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojaat 11 qilish, dasturdagi ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa amallar protsessor zimmasidadir. Bir so‘z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini bajaradi. Mikroprotsessor. IBM rusumli kompyuterlarda protsessor sifatida odatda Intel firmasi yoki unga muvofiq boshqa firmalarning mikroprotsessorlari o‘rnatiladi. Kompyuterlar mikroprotsessor turlari bilan farqlanadi. Mikroprotsessorlarning Intel 8088, 80284, 80386SX, 80386, kabi turlari ma’lum. 1993 yildan boshlab Intel firmasi Pentium mikroprotsessorlarini ishlab chiqarib, IBM kompyuterlariga o‘rnatmoqda. Operativ xotira . Operativ xotira o‘zida kompyuterda ishlatilayotgan dasturlar va ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga ko‘chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta yoziladi. Kompyuter o‘chirilishi bilan operativ xotiradagi ma’lumotlar o‘chiriladi. Diskli jamlagichlar. Ma’lumotlarni saqlash, hujjatlarni va dasturlarni bir joydan ikkinchi joyga olib o‘tish, bir kompyuterdan ikkinchisiga o‘tkazish kompyuter bilan ishlaganda foydalanadigan axborotni doimiy saqlash uchun disklardagi jamlagichlar ishlatiladi. Ular ikki turda bo’lib, egiluvchan disklar (disketalar) va qattiq disklardagi jamlagichlar (vinchesterlar) deb ataladi. Kiritish-chiqarish portlari orqali protsessor tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashadi. Ichki qurilmalar bilan ma’lumot almashuvi uchun maxsus portlar hamda umumiy portlar mavjud.Umumiy portlarga printer, «sichqoncha» ulanishi mumkin. Umumiy portlar 2 xil bo‘ladi: parallel — LPT1—LPT4 deb belgilanadi va ketma-ket — COM1—COM3. Parallel portlar kirish-chiqishni ketma-ket portlarga nisbatan tezroq bajaradi. Monitorlar. Kompyuter monitori (displey) ekranga matnli va grafik axborotni chiqarishga mo’ljallangan. Monitorlar monoxrom yoki rangli bo‘lib, matnli hamda grafik xolatlarda ishlashi mumkin. Matn xolatida monitor ekrani shartli ravishda aloxida belgi o‘rinlariga (ko‘pincha 80 ta belgili 25 ta satrga) bo‘linadi. Har bir 12 o‘ringa 256 ta belgidan biri kiritilishi mumkin. Bu belgilar qatoriga katta va kichik lotin alifbosi xarflari, raqamlar, tinish belgilari, psevdografikramzlar va boshqalar kiradi. Ranglimatnlarda har bir belgi o‘rnigao‘zining va fonning rangi moskelishi mumkin. Bu esa chiroylirangli yozuvlarni ekranga chiqarishimkonini beradi. Grafik holat ekranga grafiklar, rasmlar va boshqalarni chiqarishga mo‘ljallangan. Bu xolatda axborotlarni turli yozuvli matnlar shaklida ham chiqarish mumkin. Yozuvlar ixtiyoriy shrift, o‘lcham, interval va boshqalarga ega bo‘lishi mumkin. Grafik holatda ekran yoritilgan va yoritilmagan nuqtalardan iborat bo‘ladi. Har bir nuqta monoxrom monitorlarda qoraroq yoki yorug‘roq, rangli monitorlarda esa, bir yoki bir necha rangda bo‘lishi mumkin. Ekrandagi nuqtalar soni berilgan holatdagi monitorning xal etish qobiliyatiga bog‘liq. Shuni ta’kidlash lozimki, xal etish qobiliyati monitor ekranining o‘lchamlariga ham bog‘liq.IBM rusumidagi kompyuterlarda so‘nggi paytlarda kerakli sifatga ega bo‘lgan tasvirni hosil qilish imkonini beruvchi SVGA va suyuq kristalli (LCD) monitorlari qo‘llanilmoqda. Klaviatura. IBM PC klaviaturasi foydalanuvchi tomonidan ma’lumotlarni va boshqaruv buyruqlarini kompyuterga kiritishga mo‘ljallangan qurilmadir. Klaviaturaning umumiy ko‘rinishi undagi tugmachalar soni va joy lanishiga qarab turli xil kompyuterlarda farq qilishi mumkin, lekin ularning vazifasi o‘zgarmaydi. Sichqoncha va trekbol. Sichqoncha va trekbol kompyuterga axborotni kiritishning koordinatali qurilmalari hisoblanadi. Ular klaviaturaning o‘rnini to‘laligicha almashtira olmaydi. Bu qurilmalar asosan ikki yoki uchta boshqaruv tugmachasiga 13 ega. Sichqonchani ulanishining uch usulini ko‘rsatish mumkin. Eng ko‘p tarqalgan usul ketma-ket port orqali ulanishdir. Shinali interfeysli sichqonchalar kamroq tarqalgan. Ularni ulash uchunmaxsus interfeys yoki «sichqoncha»porti kerak bo‘ladi. Uchinchiko‘rinishdagi ulanish PS/2 stilidagi sichqonchalarda amalga oshirilgan.Hozirgi kunda ular portativ kompyuterlarda ishlatilmoqda. Т rekbol — «ag‘darilgan» sichqonchani eslatuvchi qurilmadir. Т rekbolda uning korpusi emas, balki sharcha xarakatga keltiriladi. Bu esa kursorni boshqarish aniqligini sezilarli ravishda oshirishga imkon beradi. Shu bois trekbolga ega bo‘lgan sichqonchalarga qiziqish ortib bormoqda. KOMPYU Т ERNING A Т ROF QURILMALARI Kompyuterlar asosiy qurilmalardan tashqari bir qator atrof qurilmalariga ham ega. Ularning ba’zilari bilan tanishib chiqamiz. Printer — ma’lumotlarni qog’ozga chiqaruvchi qurilma. Barcha printerlar matnli ma’lumotni, ko’pchiligi esa rasm va grafiklarni ham qog’ozga chiqaradi. Rangli tasvirlarni chiqaruvchi maxsus printerlar ham bor. Printerlarning quyidagi turlari mavjud: matritsali, purkovchi va lazerli. Matritsali printerlar yaqin vaqtlargacha keng tarqalgan printerlardan biri edi. Bu printerning yozish kallagida vertikal tartibda ignalar joylashgan. Kallak yozuv satri bo’ylab harakatlanadi va ignalar kerakli daqiqada bo’yalgan lenta orqali qog’ozga o’riladi. Natijada qog’ozda belgi yoki tasvir paydo bo’ladi. Ignalar soniga qarab bu printerlar bir necha turlarga bo’linadi: 9 ignali, 24 ignali, 48 ignali. · - 9 ignali printerda yozuv sifati pastroq.Sifatni oshirish uchun yozishni 2 yoki4 yurishda bajarish kerak.· - 24 ignali printer sifatli va tezroq ishlaydi.· - 48 ignalisi yozuvni juda sifatli chiqaradi.Matritsali printerlar tezligi bir bet uchun10 sekunddan 60 sekundgacha. Purkovchi printerda tasvir qog’ozga maxsus qurilma orqali purkaladigan siyoh tomchilaridan yuzaga keladi. Purkovchi rangli printer sifati lazerli printerga 14 yaqin, narxi arzon va shovqinsiz ishlaydi. Shuning uchun xozirgi kunda ko‘pchilik undan foydalanyapti. Т ezligi bir bet uchun 15 dan 100 sekundgacha. Lazerli printerlar matnlarni bosmaxona sifati darajasiga yaqin darajada chop etishni ta’minlaydi. U ishlash nuqtai nazaridan nusxa ko‘chiruvchi kseroksga yaqin. Bunda faqat bosuvchi baraban kompyuter buyrug‘i yordamida elektrlanadi. Bo‘yoq donachalari zarblanib barabanga yopishadi va tasvir hosil bo‘ladi. Т ezligi bir bet matn uchun 3 dan 15 sekundgacha. Rasm uchun ko‘proq, katta rasmlar uchun 3 minutgacha vaqt talab qiladi. Hozirgi kunda minutiga 15—40 betgacha chop etadigan lazerli printerlar bor Skanerlar . Skaner — kompyuterga matn, rasm, slayd, fotosurat ko‘rinishida ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni avtomatik ravishda kiritishga mo‘ljallangan qurilmadir. Skanerlarning turli modellari mavjud. Eng ko‘p tarqalgani — stol usti, planshetli va rangli skanerlardir. Plotterlar — bu, kompyuterdan chiqarilayotgan ma’lumotlarni qog‘ozda rasm yoki grafik ko’rinishda tasvirlash imkonini beruvchi qurilmadir. Odatda uni grafik yasovchi (grafopostroitel) deb ham atashadi.Yuqoridagi qurilmalardan tashqari kompyuterga mahalliy tarmoqqa ulanish imkonini beruvchi tarmoq adapteri, didjitayzer, ya’ni 15 elektron planshet, djoystik, vidioglaz, raqamli fotoapparat va vidiokamera kabi qurilmalar ulanishi mumkin. Kompyuterlar arxitekturasining rivojlanishi EHMlarning xar bir avlodi oldingisiga karaganda juda kup muhim xususyatlarga ega jumladan, EHMning ish samaradoligi va barcha yodda tutivchi moslamalr sigimi odatda ortik buladi. Vazifasiga ko‘ra EHMlar uch guruhga bulinadi: universal, muammoli-yunaltirilgan va ixtisoslashgan EHM. Universal EHMlar turli muxandislik-texnik vazifalar: iqtisodiy, matematik, axboot va boshka, algoritmlar murakkabligi xamda ma’lumotlarni kayta ishlash xajimlarining kattaligi bilan ajralib turuvchi vazifalarni xal etish muljallangan. Ular ommaviy foydalaniladigan hisoblash markazlari va boshka kudratli hisoblash komplekslarida foydalaniladi. Muammoli-yunaltirilgan EHM odatda tenologik ob’ektlarni boshqarish; nisbatan uncha katta bulmagan ma’lumotlar xajimlarini ruyxatdan utkazish, tuplash kayta ishlashJ nisbatan uncha katta bulmagan algoritmlar hisob-kitobini bajarish bilan boglik ancha tor doiradagi vazifalarni bajarish uchun xizmat qiladi; ular universal EHMga nisbatan cheklangan apparat va dasturiy resurslarga ega buladi. Muammoli-yunaltirilgan EHMlar turli-tuman boshkaruv hisoblash komplekslarini misol kilib keltirish mumkin. Ixtisoslashgan EHM tor doiradagi vazifalarni xal etish yoki katt’iy belgilangan guruhdagi vazifalarni amalga oshirishda foydalaniladi. EHMning bunday tor doirada yunaltirilishi ular tuzilmasini anik ixtisoslashtirish, ish faoliyatining yukori samadorligi va ishonchliligini saqlagan holda ularning murakkabligi va tan narxini ancha kamaytirishga imkon beradi. Ixtisoslashgan EHMlarga, masalan, maxsus vazifali mikroprotsessorlar; ayrim nomurakkab texnik qurilmalr,agregatlar va jarayonlarni boshqarish sohasida mantikiy vazifalarni bajaruvchi adapter va kontrollerlarni misol kilib keltirish mumkin. 16 EHMlarni hajmi va funktsional imkonyatlariga kura uta katta (superEHM), katta, kichik, uta kichik (mikro)- EHMlarga bulinadi. Dastlab katta EHM paydo bo’ldi, uning elementli bazasi elektron lampalardan to uta yuksak integratsiya darajasidagi integral sxemalargacha bo’lgan yulni bosib utdi. Katta EHMlar xorijda kupincha meynfermlar( mainframe) deb atashadi kuydagi xususyatga ega bulishi lozim: ishlab chiqarish samaradorligi 10 MIPS( sekundiga million operatsiya) dan katta bulmagan; asosiy xotira sigimi 64 dan 10000 Mbaytgacha bo’lgan; tashqi xotira hajmi 50 Gbaytdan kam bulmagan. Ko’p(kishi) foydalanadigan ish rejimi (bir paytning uzida 16 dan 1000 tagacha foydalanuvchigv xizmat qiladi). 1970-yillarda kichik EHMlarning paydo bulishiga bir tomondan, elektron element bazasi sohasidagi tarakkiyot, boshka tamondan katta EHM reurslarining takchilligi tufayli shart-sharoit yaratildi.1969 yilda kfshf etilgan mikroprotsessor(MP) 70- yillarda EHMning yana bir sinfi mikroEHM paydo bulishiga olib keldi. Hozirda mikroprotsessorlardan EHM barcha sinflarida foydalanilmokda. Zamonaviy kompyuterlar Superkompyuterlar ( EHM ) sekundiga 100 milliondan 10 millardgacha operatsiyani tezkor bajaruvchi kudratli kup protsessorli hisoblash mashinasidir . 17 Superkompyuterning 2000 yildagi namunaviy modeli, ma’lumotlariga kura, q uyidagi xusuyatlarga ega buishi lozim: Taxminan 100000 MSLOPS (erkin vergul ustida sekundiga million operatsiya) tezlikda ishlovchi yukori paralel kup protsessorli hisoblash tizimi; Sigimi: operativ xotira 10 Gbayt, diskli xotira 1-10 Tbayt (1Tbayt-1000 Gbayt); Razryadlik 64; 128 bit. Hozir dunyoda bir necha ming superEHM mavjud. Ular orasida oddiy ofisli Cray EL dan to kudratli Cray 3,4,5, Fujistsu(yaponiya) firmasining VP- 2000, Simenis(Germaniya) firmasisining VPP-500 va boshka kuplab superEHMlari bor Shaxsiy kompyuterlar (ShK)- xammaboplik va kullashda universallik talablarini koniktiruvchi bir kishi foydalanadigan mikroEHMlardir. Shaxsiy kompyuterlar xammaboplik va universal kullash talablarini kondirish uchun kuyidagi xususyatlarga ega bulishi lozim: indivudal xaridor uchun mos keladigan narxlarda; atrof muxit sharoitlariga maxsus talablarsiz foydalanish avtonomligi; tuzilishi boshkarirish,fan, ta’lim, turmush sohalarida kullanishlarga moslashuvchanligi; foydalinuvchilarning maxsus, kasbiy tayyorgarliksiz ishlashi imkoniyatini beruvchi operattsion tizmlar va boshka dasturiy ta’minotlar dustligi; Ishlashning yukori darajada ishonchligi ( 5000 soatdan ortik buzilmasdan ishlashi); Shaxsiy kompyuterlarni bir kator belgilariga karab tavsiflanishi mumkin. Avlodlarga karab ShK kuydagilarga bulinadi: § 1-avlod ShK-8 bitli mikroprotsessorlardan foydalaniladi; § 2-avlod ShK-16 bitli mikroprotsessorlardan foydalaniladi; § 3-avlod ShK-32 bitli mikroprotsessorlardan foydalaniladi; § 4-avlod ShK-86 bitli mikroprotsessorlardan foydalaniladi; Protativ kompyuterlar. 18 Protativ kompyuterlar eng kudratli va yirik kuchma shaxsiy kompyuterlardir. Ular kupincha chemodan shaklida tayyorlanadi va ogzaki tilda kuchmanchi deb ataladi. Ularning xusuyatlari kuchmas ShK lar ishchi stantsiyalar xususiyatiga uxshashdir: kuchli mikroprotsessorli, kupincha RISC turidagi, 300 MGts.gacha bo’lgan taktli chastotali, 64 Mbaytgacha sigimdagi operativ xotirali, gigabaytli diskli jamgaruvchilarga ega, 4 Mbayt kadar videoxotirali tez xarakatlanuvchi interfeys va kudratli videoadapterlari bo’lgan kompyuterlardir. Mohiyatiga kura ular tarmoqdan ta’minlovchi oddiy ishchi stantsiyalar, birok tashqi kobigi(korpusi) kutarib yurish uchun kulay kilib tayyorlangan va boshka kuchma ShK lar kabi VGA sinflaridan yukori bulmagan yassi suyuk kristalli videomonitoriga ega. Ular odatada modemlarga ega va hisoblash tarmogida ishlash uchun aloka kanallarga tezkor ulanishi mumkin. Bir xil kuchma kompyuterlar ayniksa multemidia vositalari mavjud bo’lganda joylarda borib foydalanish samarali, birok kuchmas variantini ish stolini tejab, muvaffaqiyatli kullash mumkin. "Lap Top" tipidagi protativ(tizmaband) kompyuterlar "diplomat" hajmdagi kichik chemodonlar kurinishida tayyorlanadi, ularning ogirligi odatda 5-10 kg atrofida buladi. Zamonviy "Lap Top" larda kupincha katta taktli chastotali( 200 MGts,gacha) Pentium, Pentium Pro mikroprotsessorlardan foydalaniladi; operativ xotirasi 64 Mbaytgacha buladi; sigimi 1200 Mbaytgacha bo’lgan sigimli kattik diskda jamlovchisi mavjud; CD-ROM va boshka multemidia ta’inotidan foydalanish mumkin. SERVERLAR. EHM larnig aloxida jadal rivojlanayotgan guruhini hisoblash tarmoklarida kup foydalanuvchi tomonidan foydalanadigan kompyuterlar serverlar xosil qiladi. Server (Server) - Bu tarmokning barcha ishchi stantsiyalar surovlarini kayta ishlash uchun ajratilgan surovlarini kayta ishlash uchun ajratilgan ko’p foydalanuvchili kompyuter bo’lib , u Bu stantsiyalarga umumiy tizm resurslariga (Hisoblash kuvvatlariga, ma’lumotlar bazasiga, dasturlar kutubxonalariga, 19 printerlarga, fakslarga va boshkalarga) murojat etish imkonini beradi va Bu resurslarni taksimlaydi. Server uziningtarmokli operatsion tizimiga ega bulib, tarmok barcha buginlarining ishi uning boshkaruvi ostida utadi.Serverga kuyiladigan eng muhim talablar ichida yukori ish unumdorligini va ishonchligini ajratib utish lozim. Ishchi stantsiyalarga tarmok resurslarini takdim etishdan tashkari, serverning uzi xam mijozlarning surovlari buyicha ma’lumotlarni mazmunli kayta ishlashni bajarish mumkin-bunday serverni kupincha kushimcha(ilovali) server deb atashadi. Server tarmokda kupincha ixtisosslashtiriladi. Ixtisoslashgan serverlar ma’lumotlar bazasini va ma’lumotlar arxivini yaratish va boshqarish, kup adresli faksimal aloka va elektron pochtani kullash,kup foydalanuvchili terminlarni (printerlar, plotterlarni va boshkalar) boshqarish buyicha tarmok ishidagi eng zaif joylarni bartaraf etish uchun ishlatiladi. KOMPYU Т ERDA MA’LUMO Т LARNI Т ASHKIL E Т ISH VA SAQLASH . Kompyuter ishlov beradigan barcha ma’lumotlar elementlari «Kishtchalar», ya’ni 0 va 1 raqamlardan (bitlar) dan tuziladi. Shundan so‘ng quyidagi zanjir hosil bo‘ladi: bit-bayt-fayl-katalog- mantiqiy disk.Bit — axborotning eng kichik birligi bo‘lib, 0 yoki 1 raqami beradigan axborotni bildiradi. Bitning qiymatini o‘chirilgan-yoqilgan, yo‘q-ha, yolg‘on-rost alternativalari kabi talqin etish mumkin.Kompyuter konkret bitlar bilan alohida juda kam hollarda ish ko‘radi. Odatda kompyuter sakkiz bitdan iborat 0 va 1 raqamlari kombinatsiyasi bilan ishlaydi. Bu kombinatsiyalar bayt deb ataladi. Kompyuterning barcha ishlari — bu, baytlar to‘plamini boshqarishdir Kompyuterning barcha ishlari — bu, baytlar to‘plamini boshqarishdir. Baytlar kompyuterga klaviatura yoki disklardan (yoki alohida liniyalar orqali) kelib tushadi. Shundan so‘ng dasturning buyrug‘i (operatorlari) bo‘yicha baytlarga ishlov beriladi. Ular vaqtincha saqlab turiladi yoki doimiy saqlash uchun yozib qo‘yiladi. Zarur bo‘lsa displey ekraniga yoki chop etish qurilmasidagi qog‘ozga 20 chiqariladi.Baytlarning katta to‘plamlari uchun kattaroq o‘lchov birliklari ishlatiladi. 1 Kbayt (kilobayt) = 1024 bayt 1 Mbayt (megabayt) = 1024 Kbayt 1 Gbayt (gigabayt) = 1024 Mbayt 21 Foydalanilgan adabiyotlar 1. S.I. Raxmankulova ."IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash". "Sharq"-Toshkent -1998 yil. 2. A.Axmedov, N.Toylokov. «Informatika». Toshkent-2001 yil. 3. Nurmuxammedov N. Kompyuter savodxonligi tuplami. «IBM PC kompyuterlaridan foydalanuvchilar uchun». Toshkent –1992 yil. 4. V.L. Broydo. " Ofis texniksi". Toshkent-"Mehnat"- 2001 yil. 5. S.S.Gulomov, A.T. Shermuxammedov, B.A. Begalov. "Iktisodiy informatika". Toshknen-"Uzbekiston"- 1999 yil. 22

Reja: 1. Kompyuter tuzilmasi 2. Kompyuterlarning yaratilish tarixi va uning yuzaga kelishi 3. Kompyuterlarning xillari va oilalari 1

Kompyuter tuzilmasi Kompyuter nima – elektroenergiya orqali ishlatiladigan jixoz bo’lib, har xil ma’lumotlarni maxsus dastur orqali qayta ishlab, saqlab, natijani chiqarib beradi. Kompyuter sistemasining asosiy qurilmalari 1. СPU (Central Processing Unit) – Asosiy qayta ishlab chiqaruvchi qurilma 2. Memory Unit (RAM, HDD, FDD) – Xotira qurilmalari 3. Input-Output Unit – Kiritish-chiqrish qurilmalari 4. Multimedia Unit (Sound cart, CD/DVD-ROM) – Multimedia jihozlari 5. Network Unit ( Network card, Modem ) – Tarmoq qurilmalari 6. Peripheral equipment – Tashqi qurilmalar Komputerning imkoniyatlari 1. Word Processing –so’zlar bilan ishlash jarayoni 2. Data Processing – ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlarni yig’ib yaratib, saqlab kerak bo’lsa ta’minlab beradi. 3. Spread Sheet – hisoblash. Har xil hisoblash ishlarini amalga oshiradi. 4. Drawing – chizish. 5. Music – Musiqa eshitish, yaratish. 6. Communication – aloqa. Internet va boshqa kompyuterlar bilan aloqasi KОMRYUTЕR RIVОJLАNISHINING АSОSIY ETАPLАRI Quyidа kоmpyutеr tехnikаsining rivоjlаnishgа tа’sir ko’rsаtgаn vоqеаlаr kеltirilgаn. • 1642 yil. Blеz Pаskаl (Blaise Pascal) sоnlаrni summаlаsh uchun mаshinаni tаriflаdi . • 1822 yil. CHаrlz Bаbbаdj (Charles Babbage) аnаlitik аlimаshinа dеb аtаlgаn mехаnik qurilmаni tаklif etdi. 2

• 1945 yil. Djоn Fоn Nеymаn (John Von Neumann) zаmоnаviy dаsturlаnаdigаn kоmpyutеrlаrning аrхitеkturаsi qаrаlgаn First Draft of a Rerort on the EDVAC stаtyasini yozdi. • 1946 yil. Djоn Mоchli (John Mauchly) vа Dj. Rrеsrеr Ekеrt (J. Rresrer Eckert) tоmоnidаn ENIAC EХM si ishlаb chiqildi. • 1953yil. IBM firmаsi birinchi elеktrоn kоmpyutеr 701 yarаtdi. • 1955yil. Bell Laboratories firmаsi birinchi TRADIC trаnzistоrli kоmpyutеr inоvоzаkildi. • 1958yil. Texas Instruments firmаsi хizmаtchisi Djеk Kilbi (Jack Kilby), bir yarim utkаzgichlirlаtаdаtrаnzistоrvа kоndеnsаtоrlаrdаnturаdigаnbirinchiintеgrаlsхеmаniyarаtdi. • 1960yil. Bell Labs firmаsibirinchiDatarhonemоdеminishlаbchiqdi. • 1970yil. Dunyadаbirinchimоrоtоbаikkikоmryutеrоrаsidаgibоglаnisheshgаtushirildi; tаrmоqningbirinchiturt mаrkаziARRAnet —Kаlifоrniyaunivеrsitеti, UCLA, SRI International vаYUtа shtаti univеrsitеti. • 1971yil. Sаn-ХоsеdеIBM firmаsilаbоrаtоriyasidа 8-dyuymli diskеtаyarаtildi. • 1971yil. Electronic News jurnаlidаbirinchimаrоtоbа Intel 4004 mikrоrrоtsеssоrningrеklаmаsijоriyetildi. 0 • 1972yil. Intel 8008 mikrоrrоtsеssоriningdеbyuti. • 1973yil. Micralfirmаsi Intel 8008 mikrоrrоtsеssоritiykаridаbirinchi RS chikаrdi. • 1974yil. Xerox firmаsiningRаlоАltоizеrtlаshmаrkаzigаkiritishqurilmаsisifаtidа mish qullаnilgаnish stаntsiyasiyarаtildi. • 1976yil. Shugart Associates firmаsibirinchi 5,25-dyuymli yumshоq disk vаdiskоvоdniоvаzаkilаdi. • 1980yil. Seagate Technologies firmаsimikrоkоmryutеrlеruchunbirinshiqаttikdiskniishlаbchiqdi. 3

• 1981yil. АdаmОsbоrn (Adam Osborne) Osborne I dеbаtаlgаnbirinchirоrtаtivkоmryutеrnichikаrdi. • 1981yil. IBM firmаsiuziningbirinchi RC chikаrdi. • 1981yil. Sony firmаsibirinchi 3,5-dyuymli diskеtvаdiskоvоdniоvоzаkilindi. • 1984yil. IBM firmаsi Intel 286 rrоtsеssоribаzаsindа RC-AT kоmryutеrinchikаrdi. • 1985yil. Rhilirsfirmаsitоmоnidаnbirinchimuzikаlikоmrаkt-disk vа CD-ROM chikаrildi • 1986yil. Comraqfirmаsibirinchi Intel 386 rrоtsеssоriurnаtilgаnDeskrro 386 kоmryutеrinchikаrdi. • 1987yil. IBM firmаsi 3,5-dyuymli diskоvоdvа VGA-vidеоаdаrtеrurnаtilgаn RS/2 sеmеystvоsikоmryutеrlаrin ishlаbchikаrishgаkirishdi. • 1988yil. Comraqfirmаsivаbоshqаdа RC ishlаbchiаrio’vchilаryangiеtishilgаnkоmryutеrаrхitеkturаsinishlаb chiqdi. • 1989yil. Intel firmаsi1mlntrаnzistоrlаrdаnibоrаt 486 rrоtsеssоrinishlаbchiqdi. • 1990yil. Jеnеvаdа CERN izеrtlаshmаrkаzidаgirеrtеkstyarаtishtili (HyrertextMarkur>(WWW) ishlаbchikldi. • 1993yil. Intel firmаsi R5 sеmеystvаsidаgibirinchiRentiumrrоtsеssоrinishlаbchiqdi. • 1995yil. Intel firmаsi R6 sеmеystvаsidаgiRentiumRrorrоtsеssоrlаrinsоtishgаchikаrdi. • 1995yil. Microsoft kоmrаniyasibirinchi 32-rаzryadli Windows 95 оrеrаtsiоntizimintаvsiyakildi. • 1997yil. Intel firmаsi MMX instruktsiyasibilаntəmiynlаngаnRentium II rrоtsеssоrinchikаrdi. • 1998yil. Microsoft kоmrаniyasiоrеrаtsiоntizimsiningyangivеrsiyasin Windows 98 оvоzаkildi. 4

• 1998yil. Intel firmаsi Celeron rrоtsеssоrin —Rentium II ningоrzаnrоqvеrsiyasintаvsiyakildi. • 1999yil. Intel firmаsiRentium III rrоtsеssоrinchikаrdi. • 2000yil. Microsoft kоmrаniyasi Windows 2000 оpеrаtsiоntiziminchiqаrdi. • 2000yil. Intel vа AMD firmаlаritаktlichоstаtаli 1GGts bulgаnrrоtsеssоrlаrinchiqаrdi. Kompyuterlarning yaratilish tarixi Tarixdan ma‘lumki, har bir asrda katta-katta voqealar, yangiliklar, ixtirolar bo’lgan va bu asrlar yodga olinganda mazkur sifatlar bilan aytiladi. Mazmunan XX asrni atom, moleqo’lyar kimyo yoki halk xujaligiga shiddat bilan kirib kelgan kibernetika va kompyuterlar asri deb nomlash mumkin. Keyingi matnlarda ularni alohida ta‘kidlamasdan kompyuter terminidan foydalanamiz. Umuman dunyoda ham shunday termin qabul qilingan. Kompyuter paydo bo’lish tarixiga ahamiyat bersak, XIX asrning boshlaridayoq ingliz matematigi Ch. Bebbidj analitik mashina deb atalgan mexanik kompyuter yaratmoqchi bo’lgan. Boshqaruvni esa perfokartada (qattiq karton kog’oz) beriladigan programma orqali amalga oshirish rejasini tuzgan, afsuski bu rejani ruyobga chiqara olmagan. 1940 yillarda mexanik relelar asosida, Ch. Bebbidj tajribasini birinchi bor nemis olimi K. Tsuge qaytarib kichik kompyuter yaratgan, biroq urush tufayli e‘lon qila olmagan. 1943 yilda esa, AQShda G. Eyken tomonidan arifmometrdan 100 barobar tez ishlaydigan ancha quvvatli «Mark - 1» kompyuteri rele bazasida yig’ilgan. U harbiy hisob kitoblarda ishlatilgan. Biroq elektomexanik rele juda sekin va kerakligicha ishonchli ishlamasdi. Shundan keyin 1943 yilda AQShda J. MuchlyvaJ.P.Eckerttomonidanelektron lampalarga asoslangan ENIAC kompyuteri yaratildi. Uning tezligi «Mark- 1»dan ko’ra 10 ming marota tez bo’lsada, amallar boshqaruvi tuliq o’ylanmaganligi, eng qizigi boshqaruv programmasi simlarni mexanik uyalarga (xuddi avvalgi vaqtda kommutatorlar telefon simlarini ulab 5

Похожие

Ma’lumotlar tuzilmasi, tuzilmalar ustida amallar.Dasturlash texnologiyasi
KOMPYUTER LEKSIKOGRAFIYASI
KOMPYUTER LINGVODIDAKTIKASI
Kompyuter grafikasi asoslari. Kompyuter grafikasi haqida tushuncha
Kompyuter grafikasi tushunchasi