logo

LINUXDA FAYL VA PAPKALAR BILAN ISHLASH BUYRUQLARI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

67.19921875 KB
MAVZU:LINUXDA FAYL VA PAPKALAR BILAN ISHLASH BUYRUQLARI.
REJA:
1.Linux haqida qisqacha ma’lumot.
2.Linuxning afzalliklari.
3.Linuxda fayl va papkalar bilan ishlash.
         Linux OT yadrosi finlandiyalik student Linus Torvald tomonidan yaratilgan 
bo'lib, uning tezda rivojlanib ketishi uchun barcha foydalanuvchilarga internet orqali 
bepul tarqatilgan. 1991 yilda Linux ning 0.01 versiyasi vujudga kelgan. Linux OT turli
mamlakatlarning dasturchilari tomonidan yaratilgan bo'lib, ochiq kodli operatsion 
tizim bo'lib, internet mahsuloti hisoblanadi.
OT quyi darajadagi dasturiy ta'minot bo'lib, ma'lumotlarni saqlash va printer, ekran, 
klaviatura, sichqoncha kabi periferiya qurilmalariga interfeysni 
ta'minlab beradi. OT ikki qismdan iborat: yadro va tizim dasturlari. Yadro 
kopmyuterdagi barcha dasturlar uchun CPU, qattiq diskdan, tezkor hotira kabi mashina
resurslarini taqsimlab beradi. Tizim dasturlari yuqori darajadagi topshiriqlarni, 
klient/server qismiga oid vazifalarni bajaradi. 
Keyingi bo ’ limlarda katalog termini ko’plab ishlatiladi.  Katalog bu  – o ’ zida fayllarni 
mujassamlashtirgan resurs hisoblanadi. Boshqa operatsion tizimlar xususan Windows 
va Macintosh, xususan gap GUI Linux haqida boradigan bo ’ lsa, katalog papka deb 
yuritiladi.
Quyidagi buyruqlar Linux da terminal orqali amalga oshiriladi.  ls - Fayllarning 
nomlari keltirilgan ro’yhatni chiqarish .  cat - Matn faylda mavjud matnlarni 
ekranga chop qilish  cat buyruq utiliti orqali matn faylda mavjud bo ’ lgan kontekst 
(matn)ni ekranga chop qilinadi. Ushbu buyruq utility catenate(ulamoq) so’zidan 
olingan bo ’ lib, bir biri bilan bog ’ lamoq degan manoni anglatadi.
$ ls
practice
$ cat practice
This is a small file that I created with a text editor.
cat buyrug’ini quyidagi tartibda yozishimiz kerak bo ’ ladi: cat buyrug’i probel bilan 
ajratilgan holda fayl nomi yoziladi.  rm - Faylni o’chirish rm(remove) utiliti faylni o’chirishga xizmat qiladi. Ushbu buyruqni amalga oshirish 
quyidagichadir: rm buyruq utiliti probel bilan ajratilgan holda fayl nomi keltiriladi 
hamda enter tugmasi bosiladi.  rm buyrug’ini xavfsiz holda keltirilgan variant:
$ rm —i toolist
rm: remove regularfile 'toollist'? y
Yuqorida keltirilgan misolda  toollist  deb nomlangan faylni xavfsiz holda o’chirish 
yo ’ li keltirilgandir. Bunda  rm  
dan so’ng kelgan -i buyrug’i orqali faylni o’chirish uchun ha yoki yo'q degan tanlash 
imkoni beriladi.
less ls more: Matn faylni bitta ekranda chop etish
Uzungligi bitta ekrandan katta bo ’ lgan faylni ko’rishni xoxlasangiz, less utilit a sini 
yoki more utilit a sini ishlatishingiz mumkin.  hostname: Tizim nomini ekranga chop 
qilish  hostname utiliti ishlab turgan tizimingizni nomini ekranga chop qilib beradi. 
Ushbu utilitani ishonchingiz komil bo ’ lmagan tizimga kirgan bo’lganingizda 
ishlatishingiz mumkin.
$hostname bravo.example.com
Fayllar bilan ishlash
• Ushbu bo ’ limda fayllar ustida qidirish, ko’chirish, tartiblash, solishtirish, chop 
qilish utilitalari o’z ichiga oladi.
• Buyruqlar satri orqali faylning bir yoki undan ortiq harfini yozgandan so ’ ng 
TAB tugmasini bosgandan 
• keyin faylning to ’ liq nomini avtomatik tarzda kompyuter tomonidan buyruqlar 
satriga yoziladi.
cp: Faylni nusxalash
• cp(copy) utiliti fayldan nusxa olishga xizmat qiladi. Bu utilita orqali istalgan 
turdagi fayldan nusxa olish mumkin. • Ushbu buyruqni amalga oshirish uchun quyidagilarni buyruqlar satriga yozish 
talab etiladi:
• cp  fayl nomi faylmanzili
• Bu yerda  fayl_nomi  bu nusxa olinishi kerak bolgan fayl,  fayl_manzili  esa
• shu fayl joylashgan manzil hisoblanadi.
• $ ls
• memo
• $ cp memo memo.copy
• $ls
• memo memo.copy
mv: Fayl nomini o’zgartirish
• mv(move) utiliti orqali fayldan nusxa olmasdan turib uning nomini o’zgartirish 
mumkin.
• mv existing-filename new-filename
• Bu yerda  existing-filename   bu mavjud o’zgartirilishi kerak bolgan fayl 
hisoblanadi,  new-filename  esa mavjud faylga yangi nom hisoblanadi.
• $ls
• memo
• $mv memo memo.0130
• $ls
• memo.0130
• Yuqoridagi rasmda  memo  bu eski fayl nomi, o’zgartirishdan song esa ushbu 
faylning nomi  memo.0130  ga o’zgardi.  lpr: Faylni chop etish
• lpr(line printer) utiliti orqali bir yoki bir nechta fayllarni printer uchun pechatga 
berishimiz mumkin. Bunda printer uchun pechatga berilgan barcha fayllar  navbatda turadi. Linux da printer uchun pechatga beriladigan fayllardan bitta 
printerdan turib doimiy ravishda bir necha kishi chiqartirib olishi mumkin. Yani 
bunda bir necha kishi bitta printerga so’rov amalga oshirish imkoniyati 
mavjuddir.  Lpstat -p  orqali tizimda mavjud bolgan printerlarning ro’yhatini 
olishimiz mumkindir.
• Lpstat -o  orqali printerga chiqartirish uchun berilgan fayllar haqida malumotlar 
olish imkoniga ega bolinadi.
• $ lpq
• lp is ready andprinting
• Rank Owner Job Files Total Size
• Active        alex 86(standard input)        954061 bytes
• Lprm  utiliti orqali pechatga berilgan faylni navbatdan o’chirib tashlash 
mumkin.
• $ lprm 86
grep: Satr bo’yicha qidirish
• grep utilitisi orqali bir yoki bir nechta fayllarning ichidan qidirilayotgan satr 
yoki belgini qidirish mumkin. Ushbu utilita faylga hech qanday o’zgartirish 
kiritmasdan turib qidirilayotgan satr yoki belgi mavjud bolgan qatorlarni 
ekranga chop qiladi.
• $ cat memo Helen:
• In our meeting on June 6 we discussed the issue of credit. Have you had any 
further thoughts about it?
• Alex
• $ grep 'credit' memo discussed the issue of credit.
• Bu yerda  cat  utilitasi orqali memo degan matn faylida mavjud matn ekranga 
chop qilindi.  grep  utilitasi orqali esa credit degan so’zni memo degan fayldan qidirish nazarda 
tutilyapti. Natija sifatida esa qidirilayotgan so'z qatnashgan qator ekranga chop 
qilinyapti.
head:Faylning boshini ekranga chop qilish
• head utilitisi orqali faylning standart holda birinchi 10 qator matni ekranga chop 
qilinadi.
• $ head —l months Jan
tail:Faylning oxirini ekranga chop qilish
• tail utilitisi ham head utilitasiga uxshab standart holda faylning oxirgi 10 qator 
matnini ekranga chop qilishga yordam beradi.
 
Bu yerda  days  degan matn faylning ichidagi matn chop qilinib  sort  utilitasi orqali har 
bir qatorga ko’ra alfavit tartibda joylashtirilyapti. 
uniq: Faylda ko’p takrorlangan qatorlarni o’chirish
uniq(unique) utilitasi orqali faylni o’zgartirmasdan turib, unda ko'p takrorlangan 
qatorlarni o’chirib ekranga chop qilishga xizmat qiladi.  
Fayllarni siqish va arxivlash
Katta fayllar diskdan ko'p joyni egallaydi va kichkina fayllarga qaraganda tarmoq 
orqali bir tizimdan boshqa tizimga malumot uzatilayotganda ko'p vaqtni oladi. Agar 
sizga katta fayllardan tez tez foydalanish kerak bo’lmasa, siz ularni CD, DVD diskda 
saqlashingiz mumkin yoki ularni qattiq diskdan o’chirishingiz mumkin. Agar siz faylni
davom ettirmoqchi bolsangiz, ularni CD diskdan ko’chirib olishingiz 
biroz noqulaylik tug’diradi. Fayllarni diskda egallab turgan joyini kamaytirish uchun 
ularni to liq o’chirmasdan turib, siz faylni biror bir malumotini yo’qotmay turib faylni 
siqib qo’yishingiz mumkin.
Bzip2 utilitasi faylni analiz qilish orqali siqadi va uni qaytadan yaxshi kodlashtiradi. 
Faylning yangi ko’rinishi tubdan farq qiladi. Malumotga ko’ra, yangi faylda 
ishlatilmaydigan belgilar ko'p uchraydi. Umuman olganda bzip2 utilitasi ko'p 
takrorlanadigan malumotli fayllar uchun ishlaydi, jumladan matn va rasmli 
malumotlar, shuningdek ko’plab rasmli malumotlar allaqachon siqilgan holda boladi.
gzip:Faylni siqish • gzip(GNU zip deb ham yuritiladi) utilitasi ancha eski va unumdorligi bzip2 ga 
nisbatan ancha pastdir. Bu tur bzip2 ga juda o’xshab ketadi.Gzip orqali siqilgan 
fayllar .gz kengaytmasi bilan belgilab qo’yiladi. Linux tizimida internet orqali 
ko’chirib olinadigan fayllarning aksariyat qismi gzip formatdadir.
• Compress utilitasi ham fayllarni siqishga yordam beradi, albeit gzip dek 
emas.Bu utilita fayllarni siqib ularning kengaytmasiga .z qo’shimchani qo’shib 
qo’yadi.
Linux ning muhim afzalliklaridan biri shundaki, minglab utilitlar orqali cheksiz 
amallarni bajarilishidadir. Linuxda utilitlardan foydalanishingiz 
uchun bilvosita buyruqlar satridan yoki bevosita menyudagi ikonkalaridan 
foydalangan holda ishlatishingiz mumkin. Quyidagi keltirilgan bo’limlarda bir qancha 
boshlang’ich va muhim utilitlar muhokama qilinadi; bu utilitlar belgiga asoslangan 
interfeys da mavjuddir. Bazi bir muhim utilitlar GUI(Foydalanuvchi grafik interfeysi) 
da ham mavjud, boshqalari esa faqat GUI (Foydalanuvchi grafik interfeysi ) uchun 
mavjuddir.
Xulosa: Men oldin Linuxda OT da ishlab kormagan edim hozirda bu Operatsion
Sistema haqida kopgina bilimlarni va ko’nikmalarni o’zimga oldim.
OT quyi darajadagi dasturiy ta'minot bo'lib, ma'lumotlarni saqlash va printer, 
ekran, klaviatura, sichqoncha kabi periferiya qurilmalariga interfeysni ta'minlab 
beradi. OT ikki qismdan iborat: yadro va tizim dasturlari. Yadro kopmyuterdagi  barcha dasturlar uchun CPU, qattiq diskdan, tezkor hotira kabi mashina 
resurslarini taqsimlab beradi. Tizim dasturlari yuqori darajadagi topshiriqlarni, 
klient/server qismiga oid vazifalarni bajarishini ham bilib oldim.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Linux Operatsion Tizimi
2. Google
3. Mavzu bo’yicha prezintatsiyalar.

MAVZU:LINUXDA FAYL VA PAPKALAR BILAN ISHLASH BUYRUQLARI. REJA: 1.Linux haqida qisqacha ma’lumot. 2.Linuxning afzalliklari. 3.Linuxda fayl va papkalar bilan ishlash.

Linux OT yadrosi finlandiyalik student Linus Torvald tomonidan yaratilgan bo'lib, uning tezda rivojlanib ketishi uchun barcha foydalanuvchilarga internet orqali bepul tarqatilgan. 1991 yilda Linux ning 0.01 versiyasi vujudga kelgan. Linux OT turli mamlakatlarning dasturchilari tomonidan yaratilgan bo'lib, ochiq kodli operatsion tizim bo'lib, internet mahsuloti hisoblanadi. OT quyi darajadagi dasturiy ta'minot bo'lib, ma'lumotlarni saqlash va printer, ekran, klaviatura, sichqoncha kabi periferiya qurilmalariga interfeysni ta'minlab beradi. OT ikki qismdan iborat: yadro va tizim dasturlari. Yadro kopmyuterdagi barcha dasturlar uchun CPU, qattiq diskdan, tezkor hotira kabi mashina resurslarini taqsimlab beradi. Tizim dasturlari yuqori darajadagi topshiriqlarni, klient/server qismiga oid vazifalarni bajaradi. Keyingi bo ’ limlarda katalog termini ko’plab ishlatiladi. Katalog bu – o ’ zida fayllarni mujassamlashtirgan resurs hisoblanadi. Boshqa operatsion tizimlar xususan Windows va Macintosh, xususan gap GUI Linux haqida boradigan bo ’ lsa, katalog papka deb yuritiladi. Quyidagi buyruqlar Linux da terminal orqali amalga oshiriladi. ls - Fayllarning nomlari keltirilgan ro’yhatni chiqarish . cat - Matn faylda mavjud matnlarni ekranga chop qilish cat buyruq utiliti orqali matn faylda mavjud bo ’ lgan kontekst (matn)ni ekranga chop qilinadi. Ushbu buyruq utility catenate(ulamoq) so’zidan olingan bo ’ lib, bir biri bilan bog ’ lamoq degan manoni anglatadi. $ ls practice $ cat practice This is a small file that I created with a text editor. cat buyrug’ini quyidagi tartibda yozishimiz kerak bo ’ ladi: cat buyrug’i probel bilan ajratilgan holda fayl nomi yoziladi. rm - Faylni o’chirish

rm(remove) utiliti faylni o’chirishga xizmat qiladi. Ushbu buyruqni amalga oshirish quyidagichadir: rm buyruq utiliti probel bilan ajratilgan holda fayl nomi keltiriladi hamda enter tugmasi bosiladi. rm buyrug’ini xavfsiz holda keltirilgan variant: $ rm —i toolist rm: remove regularfile 'toollist'? y Yuqorida keltirilgan misolda toollist deb nomlangan faylni xavfsiz holda o’chirish yo ’ li keltirilgandir. Bunda rm dan so’ng kelgan -i buyrug’i orqali faylni o’chirish uchun ha yoki yo'q degan tanlash imkoni beriladi. less ls more: Matn faylni bitta ekranda chop etish Uzungligi bitta ekrandan katta bo ’ lgan faylni ko’rishni xoxlasangiz, less utilit a sini yoki more utilit a sini ishlatishingiz mumkin. hostname: Tizim nomini ekranga chop qilish hostname utiliti ishlab turgan tizimingizni nomini ekranga chop qilib beradi. Ushbu utilitani ishonchingiz komil bo ’ lmagan tizimga kirgan bo’lganingizda ishlatishingiz mumkin. $hostname bravo.example.com Fayllar bilan ishlash • Ushbu bo ’ limda fayllar ustida qidirish, ko’chirish, tartiblash, solishtirish, chop qilish utilitalari o’z ichiga oladi. • Buyruqlar satri orqali faylning bir yoki undan ortiq harfini yozgandan so ’ ng TAB tugmasini bosgandan • keyin faylning to ’ liq nomini avtomatik tarzda kompyuter tomonidan buyruqlar satriga yoziladi. cp: Faylni nusxalash • cp(copy) utiliti fayldan nusxa olishga xizmat qiladi. Bu utilita orqali istalgan turdagi fayldan nusxa olish mumkin.

• Ushbu buyruqni amalga oshirish uchun quyidagilarni buyruqlar satriga yozish talab etiladi: • cp fayl nomi faylmanzili • Bu yerda fayl_nomi bu nusxa olinishi kerak bolgan fayl, fayl_manzili esa • shu fayl joylashgan manzil hisoblanadi. • $ ls • memo • $ cp memo memo.copy • $ls • memo memo.copy mv: Fayl nomini o’zgartirish • mv(move) utiliti orqali fayldan nusxa olmasdan turib uning nomini o’zgartirish mumkin. • mv existing-filename new-filename • Bu yerda existing-filename bu mavjud o’zgartirilishi kerak bolgan fayl hisoblanadi, new-filename esa mavjud faylga yangi nom hisoblanadi. • $ls • memo • $mv memo memo.0130 • $ls • memo.0130 • Yuqoridagi rasmda memo bu eski fayl nomi, o’zgartirishdan song esa ushbu faylning nomi memo.0130 ga o’zgardi. lpr: Faylni chop etish • lpr(line printer) utiliti orqali bir yoki bir nechta fayllarni printer uchun pechatga berishimiz mumkin. Bunda printer uchun pechatga berilgan barcha fayllar

navbatda turadi. Linux da printer uchun pechatga beriladigan fayllardan bitta printerdan turib doimiy ravishda bir necha kishi chiqartirib olishi mumkin. Yani bunda bir necha kishi bitta printerga so’rov amalga oshirish imkoniyati mavjuddir. Lpstat -p orqali tizimda mavjud bolgan printerlarning ro’yhatini olishimiz mumkindir. • Lpstat -o orqali printerga chiqartirish uchun berilgan fayllar haqida malumotlar olish imkoniga ega bolinadi. • $ lpq • lp is ready andprinting • Rank Owner Job Files Total Size • Active alex 86(standard input) 954061 bytes • Lprm utiliti orqali pechatga berilgan faylni navbatdan o’chirib tashlash mumkin. • $ lprm 86 grep: Satr bo’yicha qidirish • grep utilitisi orqali bir yoki bir nechta fayllarning ichidan qidirilayotgan satr yoki belgini qidirish mumkin. Ushbu utilita faylga hech qanday o’zgartirish kiritmasdan turib qidirilayotgan satr yoki belgi mavjud bolgan qatorlarni ekranga chop qiladi. • $ cat memo Helen: • In our meeting on June 6 we discussed the issue of credit. Have you had any further thoughts about it? • Alex • $ grep 'credit' memo discussed the issue of credit. • Bu yerda cat utilitasi orqali memo degan matn faylida mavjud matn ekranga chop qilindi. grep