Mahalliy davlat hokimiyati tizimida tub o`zgarishlarning amalga oshirilishi Reja: 1. O`zbekistonda mahalliy davlat hokimiyatining barpo etilishi 2. Hokimiyat organlaridagi boshqaruvda yangicha usullarning qaror topishi 3. Siyosiy boshqaruvda tub islohotlarning amalga oshirilishi

Fuqarolik jamiyatini shakllantirish asosida huquqiy demokratik davlatni barpo etish, O`zbekiston Respublikasi Kons-titutsiyasida qonun tusini olgan. Uning 7-moddasida «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir», -- deyilgan. Konstituiiyaning 2-moddasida esa «Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi», deb ta`kidlangan. Hozirgi zamon jahon davlatchiligi tajribasida davlat zim-masidagi vazifalar ancha o`zgardi. Bu ayniqsa, biz kabi tota-litar tuzum iskanjasidan chiqqan xalklar uchun butunlay yangi-lik. Jumladan, endi u ko`proq iqtisodiy asoslarni mustah-kamlash, ijtimoiy munosabatlarni chuqurlashtirish, odamlar madaniy va moddiy turmush darajasini oshirishning strate-gik tamoyillarini ishlab chiqish, mamlakat xavfsizligini ta`minlash, tinchligini mustahkamlash va xalqaro munosabat-larni rivojlantirish bilan shug`ullanadi. «Boshqaruv vazifalarining asosiy qismini markazdan viloyatlarga, viloyatlardan shahar - tumanlardagi davlat va boshqa-ruv idoralariga o`tishini ta`minlash darkor. Shu tariqa bu bosqich asta-sekin o`z-o`zini boshqarish jamoatchilik tashkilotlariga ham yetib boradi», deydi Prezident I.Karimov, O`zbekis-ton Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil, 23-24 fev-ral kunlari bo`lib o`tgan birinchi sessiyasida. Bu yo`l bevosita mamlakatimizda fuqarolik jamiyati shakllanishi va fuqaro-lar o`zini o`zi boshqarish tamoyilining bosh yo`nalishiga ayla-nib qoldi. Davlat o`z vazifalarini bajarishda hokimiyatni kuchayti-rish hisobiga emas, aksincha demokratik omillarni kengayti-rish, keng xalq ommasini boshqaruvga jalb etish yo`li bilan amalga oshirishi lozim. Buning uchun jamiyatda keng miqyosli demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, Konstitutsiyada ko`rsa-tilganidek jamiyat hayotini barcha sohalarida fuqarolar haq-huquqlarini kengaytirish, jamiyatning har bir a`zosi ijti-moiy-madaniy rivojlantirishini ta`minlash, siyosiy va maf-kuraviy xilma-xilligiga erishish asosida davlat monopoliya-sini yo`qotish kerak. Boshqacha qilib aytganda, Davlat endi ko`proq fuqarolar haq-huquqini kafolatlaydigan mexanizmga aylanishi kerak. Buning uchun quyidagi asosiy tamoyillar muhim ahamiyatga ega:

Milliy an`analarga, aholi barcha qatlamlari va ijtimoiy guruhlari ehtiyojlariga, xalq hayotining tarixiy tajribalariga tayangan qolda demokratik asoslarni mustahkamlash. Hokimiyat bo`linishining eng demokratik, eng xalkchil shakllarini joriy etish. Bu amalga oshirilmoqda. Hozir O`zbekistonda qonunchilik, ijro va sud hokimiyati mavjud. Boshqaruvni markazlashtirmaslik, respublika va mahalliy hokimiyatlar vazifalarini aniq belgilash, ularni chegaralab qo`yish. Chunki, keng miqyosli xalq xo`jaligi, ijtimoiy hayot muammolarining ko`pqirraliligi mavjud masalalarni markazda to`g`ri va o`z vaqtida hal etish imkonini bermaydi. Shuning uchun Markaziy organning ko`pgina vakolatlarini joylarga - Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, shahar, tuman hokimiyatlari zimmasiga yuklash kerak. Biroq bu markaz- dan uzoqlashish, har qanday muammoni o`z xohishicha qal etishimkonini bermaydi. Ma`lumki, jamiyatni demokratlashtirishning yana bir mu-him sharti odamlarning ijtimoiy saviyasi bilan demokratik o`zgarishlar sur`atlari bir-biriga qanchalik mos bo`lishi bilan belgilanadi. Shuning uchun ham deshjratik o`zgarishlar va yangi demokratik jarayonlarni boshqarishni, ularni hayotga tadbiq qilishni avvalambor jamiyatning o`zi anglamogi va xal qilmog`i darkor. Bu o`rinda mahallalarning o`rni va o`z-o`zini boshqarish tartibotini shakllantirish muhim ahamiyat kasb eta-di. Tarixiy tajriba demokratik jarayonlarni chetdan nusxa olib ko`r-ko`rona ko`chirib bo`lmasligini ko`rsatmoqda. Demokratiya o`z-o`zidan vujudga kelmaydi. Unga tinimsiz intilish bi-lan hayotning og`ir sinovlariga bardosh berib erishish mumkin. Osiyo mintaqasi va musulmon sharqidagi demokratik qad-riyatlar va o`zgarishlarning rivojlanish tajribasi o`ziga xos xususiyatlarga va o`ziga xos an`analarga ega. Sharqda demokra-tiya tushunchasi hamjihatlik g`oyasi, jamoatchilik fikrining ustuvorligi zaminida shakllanadi. «Bizning mamlakatimizda,- deb ko`rsatgan edi I.A.Karimov, -demokratik jarayonlar xalqimizning qonunni hurmat qilishi, qonunga itoat etishi kabi fazilatlarga mos ravishda rivojlanishi zarur. Axloqiy, ma`-naviy qadriyatlar siyosiy munosabatlarda ham ustunlik kasb etishi darkor.»

Bunday qadriyatlar respublikamiz sharoitida avvalo aholi zich yashaydigan mahallalarda shakllanadi. Shuning uchun respublikamizda mustaqillik yillarida ijtimoiy-siyosiy hayotda, demokratik jarayonlarni chuqurlashtirishda ma-hallalar rolini oshirishga katta e`tibor berildi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 105-moddasida ta`kidlanishicha, «Shaharcha, qishloq va ovullarda, shu-ningdek ular tarkibidagi maqallalar hamda shaxarlardagi ma-hallalarda fuqarolarning yig`inlari o`zini-o`zi boshqarish orga-ni bo`lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi. O`zini-o`zi boshqarish organ larini saylash tartibi, faoliyatini tashkil etish hamda vako lat doirasi qonun bilan belgilanadi». Darhaqiqat mahalla Urta Osiyodagi shaharlar ichidagi hududiy birlik bo`lib, u bizga o`tmishdan meros bo`lib qolgan. Arablar istshtosi va islom dini qabul qilinganidan ancha ilgari paydo bo`lgan mahalla cheklangan hududda istiqomat qiluv-chi odamlar birlashmasi bo`lib, unda odamlar faqat qo`shnichi-lik rishtalari bilan emas, balki yuzlab yillar davomida yara-tilgan ichki tartib-qoida ma`naviy axloqiy normalar, urf-odatlar va an`analar bilan belgilangan. Shuning uchun ham undan minglab kishilarni faol ijtimoiy hayotga jalb etishning samarali vositasi sifatida foydalanish lozim. Ong va tafakkur bilan bogliq bo`lgan jarayonlar hamisha qiyinchshtik bilan amalga oshirilgan. Jumladan, yillar mo-baynida ongimiz va tafakkurimizga singib ketgan tanballik, imon-ixtiyerimizni «yuqori»ga topshirib qo`yish illatlari bu-gungi demokratik jarayenlarga to`siq bo`lmoqda. Uning salbiy oqibatlar chuqurlashib borayotgan yangilanishlar mohiyatini ang-lashga, butunlay yangi turmush tarzining shakllanishiga, inson haq-xuquqparining kentayishiga va jamiyatda shaxs rolining oshib borishiga monelik qilmoqda. Ijtimoiy turmushning hamma sohalarini demokratiyalash, o`zkni o`zi idora qila olish fazilatlarini kuchaytirish, o`z hayotini o`zi tashkil etish tamoyillarini kundalik faoliyatga aylantirish nihoyatda murakkab ijtimoiy-iqtisodiy jarayon. U siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma`naviy-axloqky sohalarda yangicha tafakkur tarzini talab etadi. Bu jarayon chin ma`noda har bir fuqaro mehnati, yaratuvchshshk qobiliyati orqali o`z turmushini izga solishi asosida butun jamiyat hayotini mazmu-

nan yangilash, unga butunlay yangi qiyefa baxsh etish bilan bog`liq. Bu o`z navbatida jamiyatni tubdan isloh qilish jarayo-nida fuqarolarning o`z-o`zini boshqarish mahalliy organlari faoliyatini tubdan o`zgartirishni, uni milliy an`analar va jahon tajribalari asosida qaytadan tashkil etishni taqozo etadi. O`zbekiston Resgtublikasida xalq deputatlari mahalliy Kengashlarini uchta hududiy bo`g`inga bo`lish mumkin. Birinchi hudu-diy bo`g`inga xalq deputatlari shahar, tumanga bo`ysunadigan sha-harlar, shaharlardagi tuman kengashlari kiradi. Ikkinchi hududiy bo`g`inga xalq deputatlari tuman, Toshkent shaxridagi tuman, shahar kengashlari kiradi. Uchinchi hududiy bo`g`inga esa xalq deputatlari viloyat, Toshkent shahar Kengashlari kiradi. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlarining barcha bo`g`inlari huquqiy shaxs hisoblanadilar va ular qonun bilan o`z ixtiyoriga berilgan istalgan masalalarni mustaqil hal qilishga haklidirlar. Mahalla o`zini-o`zi boshqarishning asosiy bo`g`ini. Bu aholining ijtimoiy masalalarini hal etishda muhim rol o`ynaydi. Mahalla O`rta Osiyoda qadimdan hududiy-ma`muriy birlik hisoblanadi. Bu yerda xdr bir yashovchi taqdiri, orzu-umidi, hayotga va odamlarga munosabati qat`iy nazoratda turgan. Bir-biri bilan hisoblashib yashagan. Shu bilan birga mahallachi-lik uzoq an`analarga va xalqimiz tarixiga, uning boy ma`na-viy-axloqiy udumlariga bog`liq bo`lgan ulkan hayot maktabi. Mahalla bo`lib, birlashib, uyushib yashash arablar istilo-sigacha yoki islom dini qabul qilinishidan ancha ilgari paydo bo`lgan. Mahalla ma`lum bir hududda istiqomat qiluvchi odam-lar uyushmasi bo`lib, unda odamlar faqat qo`shnichilik munosa-batlari bilangina emas, balki ming yillar mobaynida shakl-langan o`ziga xos ichki tartib-qoida, ma`naviy-axloqiy norma-lar, aniq intizom, urf-odat va an`analar bilan bog`langan. Uzbekistonda o`zini-o`zi boshqarish va mahalliy hokimiyat-lar rolini takomillashtirish asosida mamlakat demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish maqsadida Oliy Kengashining 1993 yil sentabrda qabul qilgan «Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari to`g`risida»gi qonun alohida ahamiyatga ega tub islohotlar davrining eng muhim va dolzarb talablari-ga muvofiq tarzda yuzaga kelgan