Massivlar va ko’rsatkichlar Reja: 1.       Bir o‘lchovli  massivlar. 2.       Ko‘p  o‘lchamli  massivlar. 3.       Satrlar  massiv  sifatida. 4.       Satrlar  bilan  ishlovchi  funksiyalar.  

Massiv tushunchasi.   Massiv bu  bir  tipli  nomerlangan  ma’lumotlar jamlanmasidir.  Massiv  indeksli  o‘zgaruvchi  tushunchasiga  mos  keladi.  Massiv ta’riflanganda  tipi,  nomi  va  indekslar  chegarasi  ko‘rsatiladi.  Masalan  type turidagi  length  ta  elementdan  iborat  a nomli  massiv  shunday  e’lon  qilinadi: type  a[length]; Bu  maxsus  a[0],  a[1],  ...,  a[length  -1]  nomlarga  ega  bo‘lgan  type  turidagi o‘zgaruvchilarning  e’lon  qilinishiga  to‘g‘ri  keladi. Massivning  har  bir  elementi  o‘z  raqamiga  - indeksga  ega.  Massivning  x- nchi  elementiga  murojaat  indekslash  operatsiyasi  yordamida  amalga  oshiriladi: int  x=...;                     //butun  sonli  indeks TYPE  value=a[x];           //ch-nchi  elementni  o‘qish a[x]=value;                 //x-yxb  elementga  yozish Indeks  sifatida  butun  tur  qiymatini  qaytaradigan  har  qanday  ifoda qo‘llanishi  mumkin:  char,  short,  int,  long.  C++  da  massiv  elementlarining indekslari  0 dan  boshlanadi  (1  dan  emas),  length  elementdan  iborat  bo‘lgan massivning  oxirgi  elementining  indeksi  esa  - bu  length  -1  (length  emas). Massivning  int  z[3]  shakldagi  ta’rifi,  int  tipiga  tegishli  z[0],z[1],z[2] elementlardan  iborat  massivni  aniqlaydi. Massiv  chegarasidan  tashqariga  chiqish  (ya’ni  mavjud  bo‘lmagan elementni  o‘qish/yozishga  urinish)  dastur  bajarilishida  kutilmagan  natijalarga olib  kelishi  mumkin.  SHuni  ta’kidlab  o‘tamizki,  bu  eng  ko‘p  tarqalgan xatolardan  biridir.

Agar massiv  initsializatsiya  qilinganda  elementlar  chegarasi  ko‘rsatilgan bo‘lsa  , ro‘yxatdagi  elementlar  soni  bu  chegaradan  kam  bo‘lishi  mumkin,  lekin ortiq  bo‘lishi  mumkin  emas. Misol  uchun  int  a[5]={2,-2}.  Bu  holda  a[0]  va  a[1]  qiymatlari  aniqlangan bo‘lib,  mos  holda  2 va  –2  ga  teng.  Agar  massiv  uzunligiga  qaraganda  kamroq element  berilgan  bo‘lsa,  qolgan  elementlar  0 hisoblanadi: int  a10[10]={1,  2,  3,  4};         //va  6 ta  nol Agar  nomlangan  massivning  tavsifida  uning  o‘lchamlari  ko‘rsatilmagan bo‘lsa,  kompilyator  tomonidan  massiv  chegarasi  avtomatik  aniqlanadi: int  a3[]={1,  2,  3};           Bir  o‘lchamli  massivlarni  funksiya  parametrlari  sifatida  uzatish.  Massivdan funksiya  parametri  sifatida  foylalanganda,  funksiyaning  birinchi  elementiga ko‘rsatkich  uzatiladi,  ya’ni  massiv  hamma  vaqt  adres  bo‘yicha  uzatiladi.  Bunda   massivdagi  elementlarning  miqdori  haqidagi  axborot  yo‘qotiladi,  shuning  uchun massivning  o‘lchamlari  haqidagi  ma’lumotni  alohida  parametr  sifatida  uzatish kerak. Funksiyaga  massiv  boshlanishi  uchun  ko‘rsatkich  uzatilgani  tufayli  (adres bo‘yicha  uzatish),  funksiya  tanasining  operatorlari  hisobiga  massiv  o‘zgarishi mumkin. Funksiyalarda  bir  o‘lchovli  sonli  massivlar  argument  sifatida  ishlatilganda ularning  chegarasini  ko‘rsatish  shart  emas. Funksiyalarda  bir  o‘lchovli  sonli  massivlar  argument  sifatida  ishlatilganda ularning  chegarasini  ko‘rsatish  shart  emas.

Ko‘p o‘lchovli  massivlar  ta’rifi.   Ikki  o‘lchovli  massivlar  matematikada matritsa  yoki  jadval  tushunchasiga  mos  keladi.  Jadvallarning  insializatsiya qilish  qoidasi,  ikki  o‘lchovli  massivning  elementlari  massivlardan  iborat bo‘lgan  bir  o‘lchovli  massiv  ta’rifiga  asoslangandir. Misol  uchun  ikki  qator  va  uch  ustundan  iborat  bo‘lgan  xaqiqiy  tipga tegishli  d massiv  boshlang‘ich  qiymatlari  quyidagicha  ko‘rsatilishi  mumkin: float  d[2][3]={(1,-2.5,10),(-5.3,2,14)}; Bu  yozuv  quyidagi  qiymat  berish  operatorlariga  mosdir: d[0][0]=1;d[0][1]=-2.5;d[0][2]=10; d[1][0]=-5.3;d[1][1]=2;d[1][2]=14; Bu  qiymatlarni  bitta  ro‘yxat  bilan  xosil  qilish  mumkin: float  d[2][3]={1,-2.5,10,-5.3,2,14}; Initsializatsiya  yordamida  boshlang‘ich  qiymatlar  aniqlanganda  massivning hamma  elementlariga  qiymat  berish  shart  emas.         Misol  uchun:  int  x[3][3]={(1,-2,3),(1,2),(-4)}. Bu  yozuv  quyidagi  qiymat  berish  operatorlariga  mosdir: x[0][0]=1;x[0][1]=-2;x[0][2]=3; x[1][0]=-1;x[1][1]=2;x[2][0]=-4; Initsializatsiya  yordamida  boshlang‘ich  qiymatlar  aniqlanganda  massivning birinchi  indeksi  chegarasi  ko‘rsatilishi  shart  emas,  lekin  qolgan  indekslar chegaralari  ko‘rsatilishi  shart. Misol  uchun:

double x[][2]={(1.1,1.5),(-1.6,2.5),(3,-4)} Bu  misolda  avtomatik  ravishda  katorlar  soni  uchga  teng  deb  olinadi. Funksiyaga  ko‘p  o‘lchamli  massivlarni  uzatish.  Ko‘p  o‘lchamli massivlarni  funksiyaga  uzatishda  barcha  o‘lchamlar  parametrlar  sifatida uzatilishi  kerak.  C++  da  ko‘p  o‘lchamli  massivlar  aniqlanishi  bo‘yicha  mavjud emas.  Agar  biz  bir  nechta  indeksga  ega  bo‘lgan  massivni  tavsiflasak  (masalan, int  mas  [3][4]),  bu  degani,  biz  bir  o‘lchamli  mas  massivini  tavsifladik,  bir o‘lchamli  int  [4]  massivlar  esa  uning  elementlaridir Misol:   Kvadrat  matritsani  uzatish  (transportirovka  qilish) Agar  void  transp(int  a[][],int  n){.....}  funksiyasining  sarlavhasini  aniqlasak, bu  holda  biz  funksiyaga  noma’lum  o‘lchamdagi  massivni  uzatishni  xohlagan bo‘lib  qolamiz.  Aniqlanishiga  ko‘ra  massiv  bir  o‘lchamli  bo‘lishi  kerak,  hamda uning  elementlari  bir  xil  uzo‘nlikda  bo‘lishi  kerak.  Massivni  uzatishda  uning elementlarining  o‘lchamlari  haqida  ham  biron  narsa  deyilmagan,  shuning  uchun kompilyator  xato  chiqarib  beradi. Bu  muammoning  eng  sodda  echimi  funksiyani  quyidagicha  aniqlashdir: void  transp(int  a[][4],int  n){.....},  bu  holda  har  bir  satr  o‘lchami  4 bo‘ladi, massiv  ko‘rsatkichlarining  o‘lchami  esa  hisoblab  chiqariladi. Satrlar.  C++  da  belgili  ma’lumotlar  uchun  char  turi  qabul  qilingan.  Belgili axborotni  taqdim  etishda  belgilar,  simvolli  o‘zgaruvchilar  va  matniy konstantalar  qabul  qilingan. Misollar: const  char  c= ' c ' ;//belgi  - bir  baytni  egallaydi,  uning  qiymati  o‘zgarmaydi