Ob’yektga mo’ljallangan dasturlash asoslari.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

23.7138671875 KB

Скачать

Mavzu: Ob’yektga mo’ljallangan dasturlash asoslari.
Reja:
1. Sinf va ob’yekt tushunchalari.
2. Sinfda o’zgaruvchi va metodlar yaratish.
3. Konstruktor va destruktor tushunchalari.
4. Sinfda o’zgaruvchi va metodlarni ko’rinish sohalari.

Obyektga mo'ljallangan yondashuv (OMY) bir kunda o'ylab topilgan emas.
Uning paydo bo'lishi dasturiy ta'minotning tabiiy rivojidagi navbatdagi pog'ona,
xolos. Vaqt o'tishi bilan qanday uslublar ishlash uchun qulay, qaysinisi noqulay
ekanini aniqlash oson bo'lib bordi. OMY eng muvaffaqiyatli, vaqt sinovidan o'tgan
uslublarni o'zida mujassam etadi.
Dastlab dasturlash anchayin boshqotirma ixtiro bo'Iib, u dasturchilarga
dasturlarni kommutatsiya bloki orqali kompyuterning asosiy xotirasiga to'g'ridan-
to'g'ri kiritish imkonini berdi. Dasturlar mashina tillarida ikkilik tasawurda yozilar
edi. Dasturlarni mashina tilida yozishda tez-tez xatolarga yo'l qo'yilar, kodni
kuzatib borish amalda deyarli mumkin emas edi. Bundan tashqari, mashina
kodlaridagi
dastur tushunish uchun g'oyat murakkab edi.
Vaqt o'tishi bilan kompyuterlar tobora kengroq qo'llana boshlandi hamda
yuqoriroq darajadagi protsedura tillari paydo bo'ldi. Bularning dastlabkisi
FORTRAN tili edi. Biroq obyektga mo'ljallangan yondashuv rivojiga asosiy ta'sir
keyinroq paydo bo'lgan. Protsedura tillari dasturchiga axborotga ishlov berish
dasturini pastroq darajadagi bir nechta protseduraga boMib tashlash imkonini
beradi. Pastroq darajadagi bunday protseduralar dasturning umumiy tuzilmasini
belgilab beradi. Ushbu protseduralarga izchil murojaatlar protseduralardan tashkil
topgan dasturlarning bajarilishini boshqaradi.
Modulli dasturlashda, masalan, Modula 2 kabi tilda protsedurali
dasturlashda topilgan ayrim kamchiliklarni bartaraf etishga urinib ko'rildi. Modulli
dasturlash dasturni bir necha tarkibiy bo'laklarga, yoki, boshqacha qilib aytganda,
modullarga bo'lib tashlaydi. Agar protsedurali dasturlash ma'lumotlar va
protseduralarni boMib tashlasa, modulli dasturlash, undan farqli o'laroq, ularni
birlashtiradi. Modul ma’lumotlarning o'zidan hamda ma'lumotlarga ishlov
beradigan protseduralardan iborat. Dasturning boshqa qismlariga moduldan
foydalanish kerak bo'lib qolsa, ular modul interfeysiga murojaat etib qo'ya qoladi.
Modullar barcha ichki axborotni dasturning boshqa qismlarida yashiradi.

Obyektga mo'ljallangan dasturlash (OMD) modulli dasturlashdan keyingi
mantiqiy pog'onani egallaydi, u modulga nasldan naslga o'tishni va polimorfizmni
qo'shadi. Dasturchi OMD dan foydalanar ekan, dasturni bir qator oliy darajali
obyektlarga bo'lish yo'li bilan tizimlashtiradi. Har bir obyekt hal qilinayotgan
muammoning ma'lum birtomonini modellashtiradi. OMD endilikda dasturni
bajarish jarayonini boshqarish uchun dasturchi diqqatini protseduralarni ketma-
ketlikda chaqirib olish ro'yxatini tuzib o'tirishga qaratmaydi.Buning o'rniga
obyektlar o'zaro aloqada bo'ladi. OMY yordamida ishlab chiqilgan dastur hal
qilinayotgan muammoning amaldagi modeli bo'lib xizmat qiladi.
Dasturga obyektlar atamalari bilan ta'rif berish dasturiy ta'minotni ishlab
chiqishning eng tushunarli usulidir. Obyektlar hamma narsani obyekt nima
qilayotgani nuqtayi nazaridan idrok etishga, ya'ni uning xatti-harakatlarini xayolan
modellashtirishga majbur qiladi. Shu tufayli obyektga yondashishda u dasturning
bajarilishi jarayonida qanday ishlatiladi degan nuqtayi nazardan biroz e'tiborni
chalg'itishi mumkin.
Shunday qilib. dasturni yozish jarayonida haqiqiy dunyoning tabiiy
atamalaridan foydalanish mumkin. Dasturni alohida protseduralar va ma'lumotlar
shaklida (kompyuter dunyosi atamalarida) qurish o'rniga obyektlardan iborat dastur
qurish mumkin. Obyektlar otlar, fe'llar va sifatlar yordamida haqiqiy dunyoni
dasturda modellashtirishga imkon beradi. Joriy qilish (realizatsiya) xatti-harakatlar
qanday bajarilayotganini belgilaydi. Dasturlash atamalarida joriy qilish — bu
dasturiy kod.
OMD, haqiqiy dunyo kabi, obyektlardan tashkil topadi. Obyektga
mo'ljallangan sof dasturlash tilida eng dastlabki, bazaviy, butun, mantiqiy turlardan
tortib, to sinflarning murakkabroq nusxalarigacha, barchasi obyekt hisoblanadi.
Biroq obyektga moMjallangan tillarning hammasi ham bu darajada chuqurlashib
ketmagan. Ayrim tillarda (masalan, Java kabi) int va float ga o'xshash oddiy
primitivlar obyekt sifatida olib qaralmaydi. OMD obyektlari, haqiqiy olam
obyektlari kabi, o'z xususiyatlari va xatti-harakatlari bo'yicha tasniflanadi.

1. Sinf va ob’yekt tushunchalari .
Sinf - bu maxsus turlar bo’lib, o’zida maydon, usullar va xossalarni
mujassamlashtiradi.
Sinf murakkab struktura bo’lib, ma’lumotlar ta’riflaridan tashqari, prosedura
va funksiyalar ta’riflarini o’z ichiga oladi.
Sinf jismoniy mohiyatga ega emas, tuzilmaning e’lon qilinishi uning eng yaqin
analogiyasidir. Sinf ob’ektni yaratish uchun qo’llangandagina, xotira ajralib
chiqadi. Bu jarayon ham sinf nusxasi (class intsance) ni yaratish deb ataladi.
To’g’ri aniqlangan sinf ob’ektini butun dasturiy modul sifatida ishlatish mumkin.
Haqiqiy sinfning barcha ichki ishlari yashirin bo’lishi lozim. To’g’ri
aniqlangan sinfning foydalanuvchilari uning qanday ishlashini bilishi shart emas,
ular sinf qanday vazifani bajarishini bilsalar yetarlidir.
Obyekt — mavhum (abstrakt) mohiyat bo'lib, u bizni o'rab turgan haqiqiy
olamning tavsiflariga ega. Obyektlarni yaratish va ular ustida manipulyatsiyalar
olib borish С++ tilining qandaydir alohida imtiyozi emas, balki obyektlarning
tavsifi va ular ustida o'tkaziladigan operatsiyalarni kodli konstruksiyalarda o'zida
mujassamlantiradigan dasturlash metodologiyasi (uslubiyoti) ning natijasidir.
Dasturning har bir obyekti, har qanday haqiqiy obyekt kabi, o'z atributlari va o'ziga
xos xulq-atvori bilan ajralib turadi. Obyektlarni turli kategoriyalarga ko'ra
tasniflash mumkin: masalan, mening «Cassio» raqamli qo’l soatim soatlar sinfiga
mansub. Soatlarning dasturiy realizatsiyasi (ishlatilishi), standart holat sifatida,
sizning kompyuteringizning operatsiya tizimi tarkibiga kiradi.
Har bir sinf sinflar tabaqalanishida (ierarxiyasida) ma'lum o'rinni egallaydi.
Masalan, barcha soatlar vaqtni o'Ichash asboblari sinfiga (tabaqalanishda ancha
yuqori turgan) mansub, soatlar sinfining o'zi esa xuddi shu mavzudagi ko'plab
hosila variatsiyalarni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, har qanday sinf obyektlarning
biror bir kategoriyasini aniqlaydi, har qanday obyekt esa biror bir sinf ekzemplyari
(nusxasi)dir.

Obyektga mo’ljallangan dasturlash (OMD) — bu dasturchining asosiy
diqqatini obyektlarni ishlatish tafsilotlariga emas, balki obyektlar o'rtasidagi
aloqalarga qaratadigan metodika.
2. Sinfda o’zgaruvchi va metodlar yaratish.
Sinflar ma'lum maqsadlarga erishish uchun ishlab chiqiladi. Odatda dasturchi
mavhum g'oyadan boshlaydi va u asta-sekin loyihani ishlab chiqish jarayonida turli
detallar bilan toidirib boriladi. Ba'zida birbiriga g'oyat o'xshash bo'Igan bir necha
sinfni ishlab chiqish bilan ish tugallanadi. Sinflarda kodlarni bu kabi takrorlash
(dubllashtirish)dan qochish uchun bu sinflarni ikki qismga bo'lish kerak, ya'ni
umumiy qismni ota sinfida aniqlab, farqlanadiganlarini hosila sinfda qoldirish
kerak.
Sinfdan foydalanishdan oldin u e'lon qilinishi kerak. Odatda, amaliyotchi
dasturchi tayyor bazaviy sinflardan foydalanadi, bundan tashqari u barcha
spetsifikatsiyalarni va ichki ishlash yo’llarini bilishi mutlaqo shart emas. Biroq, C+
+bazaviy sinfidan foydalanishingiz uchun qanday ma'lumotlar a'zolari va
metodlarga kira olishingiz mumkinligini albatta bilishingiz lozim.
Sinf ichidagi har bir e'lon qilish, sinf nomi qaysi seksiyada paydo bo'lishiga
qarab, bu nomlarga kirish imtiyozlarini aniqlaydi. Har bir seksiya quyidagi kalit-
so'zlarning biridan boshlanadi: private, protected, public . Bazaviy sinfni e'lon
qilishning umumlashma sintaksisi quyidagi ko'rinishga ega:
class className
private:
<privat ma'lumotlar a'zolari> <privat konstruktorlar> <privat
metodlar>
protected:
<himoyalangan ma'lumotlar a'zolari> <himoyalangan
konstruktorlar> <himoyalangan metodlar>
public:
<ommaviy xususiyatlar> <ommaviy ma'lumotlar a'zolari>
<ommaviy konstruktorlar> <ommaviy destruktor> <ommaviy

metodlar>
3. Sinfda o’zgaruvchi va metodlarni ko’rinish sohalari.
Shunday qilib, C++da bazaviy sinfni e'lon qilish quyidagicha kirish huquqlari
va tegishli ko'rishlik sohasini taqdim etadi:
■ Privat private nomlar faqat ushbu sinf metodlariga ruxsat etilgan eng
cheklangan kirish huquqiga ega. Hosila sinflar uchun bazaviy sinflarning privat
metodlariga kirish taqiqlangan.
■ Himoyalangan protected nomlar ushbu sinf va undan hosil bo'lgan sinflar
metodlariga ruxsat etilgan kirish huquqiga ega.
■ Ommaviy public nomlar barcha sinflar va ularning obyektlari metodlariga
ruxsat etilgan cheksiz kirish huquqiga ega.
Quyidagi qoidalar sinf e'lon qilinishining turli seksiyalarining hosil bo'lishida
qo’llaniladi:
Quyidagi qoidalar sinf e'lon qilinishining turli seksiyalarining hosil
bo'lishida qo’llaniladi:
1. Seksiyalar har qanday tartibda ham paydo bo'lishi, ularning nomlari esa
takroran uchrayverishi mumkin.
2. Agar seksiya nomlanmagan bo'lsa, sinf nomlarining keying e'lonlarini
kompilyator privat deb hisoblaydi. Bu yerda sinf va tuzilmaning e'lon qilinishida
farq yuzaga kelyapti: tuzilma yashirin holda ommaviy deb olib qaraladi.
3. Agar siz haqiqatan ham ma'lumotlar a'zolariga har qayerdan kirishni ruxsat
etmoqchi bo'lmasangiz, imkon darajasida ularni ommaviy seksiyaga
joylashtirmang. Faqat hosila sinflar metodlariga kirish huquqini berish uchun
ularni odatda himoyalangan deb e'lon qiladilar.
4. Metodlardan ma'lumotlar xususiyatlari va a'zolarini tanlash, tekshirish va
qiymatlarini o'rnatish uchun foydalaning.
5. Konstruktorlar va destruktorlar maxsus funksiyalar bo'lib, qiymatni
qaytarmaydilar va o'z sinfining nomiga ega bo'ladilar. Konstruktor berilgan sinf
obyektini quradi, destruktor esa uni olib tashlaydi.

6. C++ning bittadan ortiq yo'riqnomasiga ega boMgan metodlarni
(konstruktorlar va destruktorlar kabi) sinfdan tashqarida deb e'lon qilish tavsiya
etiladi.
4. Konstruktor va destruktor tushunchalari.
Nomlaridan ko'rinib turganidek, konstruktor — bu metod bo'lib, u o'z
xotirasida ushbu sinf obyektini quradi, destruktor esa — bu obyektni olib
tashlaydigan metod. Konstruktorlar va destruktorlar boshqa obyektli metodlardan
quyidagi xususiyatlariga ko'ra farqlanadi:
■ O'z sinfi nomi bilan bir xil bo'lgan nomga ega.
■ Qaytariladigan qiymatga ega emas.
■ Garchi hosila sinf bazaviy sinflarning konstruktorlari va destruktorlarini
chaqira olsa-da, konstruktor va destruktorlarning o’zlari vorislik qilolmaydi.
■ Agar boshqacha e'lon qilinmagan bo'lsa, kompilyator tomonidan avtomatik
tarzda public sifatida generatsiya qilinadi.
■ Sinf obyektlarining yaratilishi va yo'q qilinishini tegishli tarzda kafolatlash
uchun kompilyator tomonidan chaqirib olinadi.
■ Agar obyekt dinamik xotiraning ajratilishi va yo'q qilinishini talab qilsa,
new va delete operatorlariga noaniq murojaatga ega bo'lishi mumkin.
Quyida konstruktorlar va destruktorlar e'lonining umumlashma sintaksisini
namoyish qiluvchi misol keltiramiz:
class className
{public:
//className ma'lumotlarining boshqa a'zolari; className
(<parametrlar ro'yxati;-)//Dalillarga ega konstruktor
className(const className&);//Nusxa ko'chirish konstruktori
//Boshqa konstruktorlar
~className();//Destruktor
//Boshqa metodlar};
Sinf soni cheklanmagan konstruktorlarga ega bo'lishi, shu jumladan,
konstruktorlarga umuman ega bo'lmasligi mumkin.Konstruktorlar virtual deb e'lon

qilinishi mumkin emas. Hamma konstruktorlarni himoyalangan seksiyaga
joylashtirmang hamda yashirin argumentlar qiymatidan foydalanib, ularning sonini
kamaytirishga intiling.
Ko'p hollarda sinf obyektlarini initsiallash (nomlash) ning bir nechta
usullariga ega boiish yaxshi natija beradi. Bunga bir nechta konstruktor vositasida
erishish mumkin. Masalan:
class date {
int month, day, year;
public:
date(int, int, int); //yilning oyi, kuni
date(char*); //satr ko'rinishidagi sana
date(int); //bugungi kun, oy, yil
date(); //yashirin sana: bugungisi
};
Ortiqcha yuklangan funksiyalar qanday qoidalarga amal qilsa, konstruktorlar ham
parametrlar turlariga nisbatan xuddi shunday qoidalarga amal qiladilar. Agar
konstruktorlar o'z parametrlari turlari bo'yicha ancha-muncha farq qilsa,
kompilyator har gal foydalanganda to'g'ri parametrni tanlab olishi mumkin:
date today(4);
date july4("1983-yil, 4-iyul");
date guy("5-noyabr")
date now; //yashirish initsiallashadi (nomlanadi)
Konstruktorlarning uch turi mavjud:
■ Yashirin konstruktor parametrlarga ega emas. Agar sinf bitta ham konstruktorga
ega boimasa, kompilyator avtomatik tarzda bitta yashirin konstruktor yaratadiki, u
o'z sinfiga mansub obyektni yaratishda xotirani shunchaki ajratib beradi.
Date holatida har bir parametr uchun «yashirin qabul qilish: today» (bugun)
sifatida talqin qilinadigan yashiringan qiymatni berish mumkin:
class date {
int month, day, year;

public:
date(int d =0, int m =0, int у =0);
date(char*); // satr vositasida berilgan sana
};
date::date(int d, int m, int y)
{
day = d ? d : today.day;
month = m ? m : today.month;
year = у ? у : today.year;
// yo'l qo'yiladigan sana ekanini tekshirish
}
■ Dalillarga ega konstruktor obyektning yaratilish paytida uni initsiallash
(nomlash) ga, ya'ni turli funksiyalarni chaqirib olishga, dinamik xotirani
ajratish, o'zgaruvchilarga dastlabki qiymatlarni berish va h.k. ga imkon beradi.
■ Nusxa ko'chirish konstruktori berilgan sinf obyektlarini yaratish uchun
ma'lumotlarni ushbu sinfning mavjud bo'lgan boshqa obyektidan nusxa
ko'chirish yo'lidan borishga mo'ljallangan. Bunday konstruktorlar
ma'lumotlarning dinamik tuzilmalarini modellashtiradigan obyektlar nusxasini
yaratishda ayniqsa maqsadga muvofiqdir. Biroq yashirin holda kompilyator
yuzaki nusxalash
konstruktorlari (shallow copy constructors) deb ataluvchi faqat ma'lumotlar
a'zolaridan nusxa oladigan konstruktorlarni yaratadi.
Shuning uchun, agar biror bir ma'lumotlar a'zolari ko'rsatkichlarga ega bo'lsa,
ma'lumotlarning o'zidan nusxa ko'chirilmaydi. «Chuqur» nusxalashni
konstruktor kodiga joriy qilish uchun tegishli yo'riqnomalarni kiritish kerak.
Misol:
class string
{
char *Str;
int size;

public:
string(string&); // nusxa ko'chirish konstruktorlari
};
string::string(string& right) // dinamik o'zgaruvchilar va resurslar
{ // nusxalarini yaratadi
s = new char[right->size];
strcpy(Str,right->Str);
}
Sinf faqat bitta ommaviy destruktorni e'lon qilishi mumkin. Uning o'z sinfi
bilan bir xil bo'Igan nomi oldidan ~ (tilda) belgisi turishi kerak. Dcstruktor
paramctrlarga ega emas hamda virtual deb e'lon qilinishi mumkin. Agar sinf
destruktor e'loniga ega bo'lmasa, kompilyator avtomatik ravishda uni yaratadi.
Odatda tegishli konstruktorlar bajargan operatsiyalarga teskari operatsiyalarni
destruktorlar bajaradi. Agar siz fayl sinfi obyektini yaratgan boMsangiz, bu holda
destruktorda bu faylning yopilishi ehtimoldan xoli emas. Agar sinf konstruktori
ma'lumotlar massivi uchun dinamik xotirani ajratsa (new operatori yordamida), bu
holda destruktor ajratilgan xotirani bo'shatishi (delete operatori yordamida)
ehtimoldan xoli emas va h.k. date obyekti konstruktori va destruktoriga misol:
class date { int *day, *month, *year
public:
date(int d, int m, int y)
{
day=new int;month=new int;
year=new int;*day= d ? d : 1;
*month = m ? m : L;
*year = у ? у : 1;
}
~date()
{
delete day;delete month;delete year;

Foydalanilgan ea dabiyotlar ro’yxati
1. Sh.A.Nazirov, R.V.Qobulov, M.R.Babajanov «C va C++ TILI»
2. Informatika fanidan o’quv qo’llanma //TATU 489 b. Toshkent, 2012.
3. C/C++. Программирование на языке высокого уровня / Т. А.
Павловская. — СПб.:Питер, 2003. —461 с: ил.
4. Программирование на языке С++ в среде Qt Creator:
5. / Е. Р. Алексеев, Г. Г. Злобин, Д. А. Костюк,О. В. Чеснокова,
6. А. С. Чмыхало — М. : ALT Linux, 2015. — 448 с.
7. Жасмин Бланшет, Марк Саммерфилд Qt 4:Программирование GUI на
C++
8. М.Шлее, Qt 5.10. Профессиональное программирование на С++. - СПб.:
БХВ-Петербург, 2018. - 1072 с.

Mavzu: Ob’yektga mo’ljallangan dasturlash asoslari. Reja: 1. Sinf va ob’yekt tushunchalari. 2. Sinfda o’zgaruvchi va metodlar yaratish. 3. Konstruktor va destruktor tushunchalari. 4. Sinfda o’zgaruvchi va metodlarni ko’rinish sohalari.

Obyektga mo'ljallangan yondashuv (OMY) bir kunda o'ylab topilgan emas. Uning paydo bo'lishi dasturiy ta'minotning tabiiy rivojidagi navbatdagi pog'ona, xolos. Vaqt o'tishi bilan qanday uslublar ishlash uchun qulay, qaysinisi noqulay ekanini aniqlash oson bo'lib bordi. OMY eng muvaffaqiyatli, vaqt sinovidan o'tgan uslublarni o'zida mujassam etadi. Dastlab dasturlash anchayin boshqotirma ixtiro bo'Iib, u dasturchilarga dasturlarni kommutatsiya bloki orqali kompyuterning asosiy xotirasiga to'g'ridan- to'g'ri kiritish imkonini berdi. Dasturlar mashina tillarida ikkilik tasawurda yozilar edi. Dasturlarni mashina tilida yozishda tez-tez xatolarga yo'l qo'yilar, kodni kuzatib borish amalda deyarli mumkin emas edi. Bundan tashqari, mashina kodlaridagi dastur tushunish uchun g'oyat murakkab edi. Vaqt o'tishi bilan kompyuterlar tobora kengroq qo'llana boshlandi hamda yuqoriroq darajadagi protsedura tillari paydo bo'ldi. Bularning dastlabkisi FORTRAN tili edi. Biroq obyektga mo'ljallangan yondashuv rivojiga asosiy ta'sir keyinroq paydo bo'lgan. Protsedura tillari dasturchiga axborotga ishlov berish dasturini pastroq darajadagi bir nechta protseduraga boMib tashlash imkonini beradi. Pastroq darajadagi bunday protseduralar dasturning umumiy tuzilmasini belgilab beradi. Ushbu protseduralarga izchil murojaatlar protseduralardan tashkil topgan dasturlarning bajarilishini boshqaradi. Modulli dasturlashda, masalan, Modula 2 kabi tilda protsedurali dasturlashda topilgan ayrim kamchiliklarni bartaraf etishga urinib ko'rildi. Modulli dasturlash dasturni bir necha tarkibiy bo'laklarga, yoki, boshqacha qilib aytganda, modullarga bo'lib tashlaydi. Agar protsedurali dasturlash ma'lumotlar va protseduralarni boMib tashlasa, modulli dasturlash, undan farqli o'laroq, ularni birlashtiradi. Modul ma’lumotlarning o'zidan hamda ma'lumotlarga ishlov beradigan protseduralardan iborat. Dasturning boshqa qismlariga moduldan foydalanish kerak bo'lib qolsa, ular modul interfeysiga murojaat etib qo'ya qoladi. Modullar barcha ichki axborotni dasturning boshqa qismlarida yashiradi.

Obyektga mo'ljallangan dasturlash (OMD) modulli dasturlashdan keyingi mantiqiy pog'onani egallaydi, u modulga nasldan naslga o'tishni va polimorfizmni qo'shadi. Dasturchi OMD dan foydalanar ekan, dasturni bir qator oliy darajali obyektlarga bo'lish yo'li bilan tizimlashtiradi. Har bir obyekt hal qilinayotgan muammoning ma'lum birtomonini modellashtiradi. OMD endilikda dasturni bajarish jarayonini boshqarish uchun dasturchi diqqatini protseduralarni ketma- ketlikda chaqirib olish ro'yxatini tuzib o'tirishga qaratmaydi.Buning o'rniga obyektlar o'zaro aloqada bo'ladi. OMY yordamida ishlab chiqilgan dastur hal qilinayotgan muammoning amaldagi modeli bo'lib xizmat qiladi. Dasturga obyektlar atamalari bilan ta'rif berish dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning eng tushunarli usulidir. Obyektlar hamma narsani obyekt nima qilayotgani nuqtayi nazaridan idrok etishga, ya'ni uning xatti-harakatlarini xayolan modellashtirishga majbur qiladi. Shu tufayli obyektga yondashishda u dasturning bajarilishi jarayonida qanday ishlatiladi degan nuqtayi nazardan biroz e'tiborni chalg'itishi mumkin. Shunday qilib. dasturni yozish jarayonida haqiqiy dunyoning tabiiy atamalaridan foydalanish mumkin. Dasturni alohida protseduralar va ma'lumotlar shaklida (kompyuter dunyosi atamalarida) qurish o'rniga obyektlardan iborat dastur qurish mumkin. Obyektlar otlar, fe'llar va sifatlar yordamida haqiqiy dunyoni dasturda modellashtirishga imkon beradi. Joriy qilish (realizatsiya) xatti-harakatlar qanday bajarilayotganini belgilaydi. Dasturlash atamalarida joriy qilish — bu dasturiy kod. OMD, haqiqiy dunyo kabi, obyektlardan tashkil topadi. Obyektga mo'ljallangan sof dasturlash tilida eng dastlabki, bazaviy, butun, mantiqiy turlardan tortib, to sinflarning murakkabroq nusxalarigacha, barchasi obyekt hisoblanadi. Biroq obyektga moMjallangan tillarning hammasi ham bu darajada chuqurlashib ketmagan. Ayrim tillarda (masalan, Java kabi) int va float ga o'xshash oddiy primitivlar obyekt sifatida olib qaralmaydi. OMD obyektlari, haqiqiy olam obyektlari kabi, o'z xususiyatlari va xatti-harakatlari bo'yicha tasniflanadi.

1. Sinf va ob’yekt tushunchalari . Sinf - bu maxsus turlar bo’lib, o’zida maydon, usullar va xossalarni mujassamlashtiradi. Sinf murakkab struktura bo’lib, ma’lumotlar ta’riflaridan tashqari, prosedura va funksiyalar ta’riflarini o’z ichiga oladi. Sinf jismoniy mohiyatga ega emas, tuzilmaning e’lon qilinishi uning eng yaqin analogiyasidir. Sinf ob’ektni yaratish uchun qo’llangandagina, xotira ajralib chiqadi. Bu jarayon ham sinf nusxasi (class intsance) ni yaratish deb ataladi. To’g’ri aniqlangan sinf ob’ektini butun dasturiy modul sifatida ishlatish mumkin. Haqiqiy sinfning barcha ichki ishlari yashirin bo’lishi lozim. To’g’ri aniqlangan sinfning foydalanuvchilari uning qanday ishlashini bilishi shart emas, ular sinf qanday vazifani bajarishini bilsalar yetarlidir. Obyekt — mavhum (abstrakt) mohiyat bo'lib, u bizni o'rab turgan haqiqiy olamning tavsiflariga ega. Obyektlarni yaratish va ular ustida manipulyatsiyalar olib borish С++ tilining qandaydir alohida imtiyozi emas, balki obyektlarning tavsifi va ular ustida o'tkaziladigan operatsiyalarni kodli konstruksiyalarda o'zida mujassamlantiradigan dasturlash metodologiyasi (uslubiyoti) ning natijasidir. Dasturning har bir obyekti, har qanday haqiqiy obyekt kabi, o'z atributlari va o'ziga xos xulq-atvori bilan ajralib turadi. Obyektlarni turli kategoriyalarga ko'ra tasniflash mumkin: masalan, mening «Cassio» raqamli qo’l soatim soatlar sinfiga mansub. Soatlarning dasturiy realizatsiyasi (ishlatilishi), standart holat sifatida, sizning kompyuteringizning operatsiya tizimi tarkibiga kiradi. Har bir sinf sinflar tabaqalanishida (ierarxiyasida) ma'lum o'rinni egallaydi. Masalan, barcha soatlar vaqtni o'Ichash asboblari sinfiga (tabaqalanishda ancha yuqori turgan) mansub, soatlar sinfining o'zi esa xuddi shu mavzudagi ko'plab hosila variatsiyalarni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, har qanday sinf obyektlarning biror bir kategoriyasini aniqlaydi, har qanday obyekt esa biror bir sinf ekzemplyari (nusxasi)dir.

Obyektga mo’ljallangan dasturlash (OMD) — bu dasturchining asosiy diqqatini obyektlarni ishlatish tafsilotlariga emas, balki obyektlar o'rtasidagi aloqalarga qaratadigan metodika. 2. Sinfda o’zgaruvchi va metodlar yaratish. Sinflar ma'lum maqsadlarga erishish uchun ishlab chiqiladi. Odatda dasturchi mavhum g'oyadan boshlaydi va u asta-sekin loyihani ishlab chiqish jarayonida turli detallar bilan toidirib boriladi. Ba'zida birbiriga g'oyat o'xshash bo'Igan bir necha sinfni ishlab chiqish bilan ish tugallanadi. Sinflarda kodlarni bu kabi takrorlash (dubllashtirish)dan qochish uchun bu sinflarni ikki qismga bo'lish kerak, ya'ni umumiy qismni ota sinfida aniqlab, farqlanadiganlarini hosila sinfda qoldirish kerak. Sinfdan foydalanishdan oldin u e'lon qilinishi kerak. Odatda, amaliyotchi dasturchi tayyor bazaviy sinflardan foydalanadi, bundan tashqari u barcha spetsifikatsiyalarni va ichki ishlash yo’llarini bilishi mutlaqo shart emas. Biroq, C+ +bazaviy sinfidan foydalanishingiz uchun qanday ma'lumotlar a'zolari va metodlarga kira olishingiz mumkinligini albatta bilishingiz lozim. Sinf ichidagi har bir e'lon qilish, sinf nomi qaysi seksiyada paydo bo'lishiga qarab, bu nomlarga kirish imtiyozlarini aniqlaydi. Har bir seksiya quyidagi kalit- so'zlarning biridan boshlanadi: private, protected, public . Bazaviy sinfni e'lon qilishning umumlashma sintaksisi quyidagi ko'rinishga ega: class className private: <privat ma'lumotlar a'zolari> <privat konstruktorlar> <privat metodlar> protected: <himoyalangan ma'lumotlar a'zolari> <himoyalangan konstruktorlar> <himoyalangan metodlar> public: <ommaviy xususiyatlar> <ommaviy ma'lumotlar a'zolari> <ommaviy konstruktorlar> <ommaviy destruktor> <ommaviy

Ob’yektga mo’ljallangan dasturlash asoslari.

08.08.2023

0

23.7138671875 KB

Похожие