logo

Video taqdimotlar yaratish dasturlari. Comtasiya studio, Captura dasturlaridan foydalanish asoslari

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1073.45703125 KB
Mavzu:  Video taqdimotlar yaratish dasturlari.  Comtasiya studio, Captura dasturlaridan
foydalanish asoslari.
Reja:
1.  Video taqdimotlar yaratish dasturlari  .
2.  Comtasiya studio dasturlaridan foydalanish   asoslari.
3.  Captura dasturlaridan foydalanish asoslari.
Camtasia Studio dasturi 
        -bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini beruvchi juda 
ham qulay kuchli dastur hisoblanadi.       Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi 
jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb-kameralar orqali videoga olishimiz, 
PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur 
videoni tahrirlash imkonini beradi: turli effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning 
o’lchamlarini almashtirish, kerakli formatlarda saqlash va boshqalar. 
        Adobe Captivate  (avvalgi RoboDemo sifatida tanilgan) — Microsoft 
Windows va dasturiy ta’minotni namoyish etish, video-darslarni yozish, dastur 
simulyasiyasini yaratish, o`quv taqdimotlarni yaratish va .swf formatda turli 
testlarni yaratish uchun qo’llanilishi mumkin bo’lgan Mac OS Xning 5 versiyalari
uchun elektron ta’limda qo’llaniladigan elektron kurslarni yaratish va tahrirlash 
dasturi. Adobe Captivatedagi generatsiyalangan .swf ni .aviga videoxosting 
saytlarga konvertatsiya qilish imkoniyati mavjud.
       Multimedia-tizimlar hozirgi paytda ta’im va kasbga tayyorlash sohasida, 
nashriyot faoliyotida (elektron kitoblar), biznesni kompiyuterlashtirish uchun 
(reklama, mijozlarga xizmat ko’rsatish), axborot markazlarida (kutibxona, muzey)
va Hakozolarda muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda.
          Camtasia Studio dasturi  – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni 
yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu 
dastur yordamida biz ekrandagi jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb- 
kameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio 
yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli 
effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning o’lchamlarini almashtirish, 
kerakli formatlarda saqlash va boshqalar.

Camtasia Studio  – video darsliklar, taqdimotlar va boshqa shunga o’xshash 
kuzatuvchilarga namoyish etiladigan materiallar yaratish uchun mo’ljallangan. 
Camtasia Studio dasturida monitor ekranidagilarni video tasvirga olishdan tashqari 
videoni tahrirlash imkoniyati ham mavjud.
            Camtasia Studio  dasturidan foydalanib kompyuter monitorida yuz 
berayogan barcha jarayonlarni osonlik bilan yozib borish mumkin. Monitor 
ekranidagi butun sohani yoki uning alohida ajratilgan sohasini yozib olish mumkin,
shundan so’ng video va audioning turli effektlarini berishimiz mumkin bo’ladi. 
Monitor ekranida kuzatilayotgan jarayonlarni yozib olish uchun etarlicha yuqori 
unumdorlikka ega bo’lgan kompyuter tanlansa ish unumdorligi ortadi albatta.
            Camtasia Studio  dasturining yana bir afzalligi shundaki, u o’zining shaxsiy
TechSmit Screen Capture Codec kodekiga ega bo’lib, tasvirni kodlashtirishda 
yaxshi natijalarni beradi. Uning algoritmi tizimga bo’lgan ortiqcha yuklanishlarni 
minimallashtiradi, shuning uchun ushbu dasturdan unumdorligi past bo’lgan 
kompyuterlarda ham foydalanish mumkin.
 Dasturning asosiy imkoniyatlari:
1. Monitor ekranidagi va veb-kameralar orqali kuzatilayotgan jarayonlarni, mikrofondagi
ovozni sifatli yozib olish.
2. Videolavhalarga turli xil vizual effektlar berish.
3. Video yo’laklarni kesib olish, birlashtirish, o’chirish va qo’shish.
4. Audio yozuvlar qo’yish va tahrirlash.
5. Videoni bizga qulay bo’lgan formatlarda saqlash  SWF, FLV,  AVI, MOV, WMV, PPT, 
GIF, RM, CAMV.

Ish stolida navbatdagi lavhani yozib olgandan so’ng, video  va  audio fayl aks
etadi. Olingan natijani ko’rish va tahrirlash uchun, uni sichqoncha orqali vaqt
shkalasi maydoniga olib o’tish lozim.
Camtasia Studio  dasturining boshqaruv paneli.
Boshqaruv panelida quyidagilarga murojaat qilish mumkin: ADD qismi.
Import Media  – audio yoki videomateriallarni import qilish.
Title Clips  – yuklanuvchi ekranni tayyorlash.
Dasturda yaratilgan videolavhani yuklashdan oldin, foydalanuviga belgilangan
axborotlarni (reklama, tabriknoma va b.) ko’rsatish kerak bo’lsa, ushbu bandda
buni bajarish mumkin .
Voice Narration  bu opsiya  fonli musiqalar yoki o’zining ovozli sharhlarini yozish 
imkonini beradi.
Record Camera  – bu opsiya suratda rasm effektini yasash imkonini beradi, masalan, 
videolavhaning burchagida yana bitta lavhani joylashtirish.
EDIT qismi.
Picture in Picture  – suratda rasm effektini tahrirlash. Dastur interfeysi
1. Ish stoli; 
2. Boshqaruv paneli; 
3. Vaqt shkalasi;
4. Proigryvatel Mavzu :Kompyuter grafikasi va ularning turlari. Kompyuter grafikasi.
Kompyuter grafikasi turlari: vektorli, rastrli, fraktal, CD-grafika. Paint grafik
muharririda grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi.
Grafik   muharrirlari   asosan   uchta   katta   guruhga   bo’linadi:   rastrli,   vektorli   va
fraktalli   grafik   muharrirlari.   Bu   guruhlarga   kiruvchi   dasturlarning   asosiy   farqi
shundaki,   rastrli   grafik   muharrirlarida   tasvirlarning   rangi   asosiy   vosita   hisoblansa,
vektorli   grafik   muharrirlarida   esa   tasvirlarning   shakli   asosiy   vosita   hisoblanadi.
Rastrli grafik muharrirlarga kiruvchi dasturlarni shartli ravishda ikkita, ya’ni grafikli
tasvirlarni   tashkil   qilish   va   tayyor   grafikli   tasvirlarni   qayta   ishlash   guruhlariga
ajratish mumkin. 
   Axborotni grafik ko’rinishda ishlab chiqish, taqdim etish, ularga ishlov berish,
shuningdek,   grafik   obyektlar   va   fayllarda   bo’lgan   nografik   obyektlar   o’rtasida
bog’lanish   o’rnatishni   informatikada   kompyuter   grafikasi     deb   atash   qabul
qilingan.     
    Kompyuter   grafikasi(mashina   grafikasi)nima     degani?   Kompyuter(mashina)
grafikasi deganda obyektlarning hajm modellarini yaratish, saklash, ishlov berish va
EHMlar yordamida ularni tasvirlash tushuniladi.
Tasvirlarni tuzish usullari
  Grafik   tasvirni   hosil   qilishning   zamonaviy   usullari   bilan   yaxshiroq   tanishish
maqsadida   kompyuter   grafikasining   quyidagi   usullari–rastrli,   vektorli   va   fraktalli
usullar   yordamida   grafikli   obyeklarning    hosil   qilinishi   bilan  tanishib  chiqamiz.   Bu
ikki   usullarning   asosiy   farqi   ekran   yuzasi   bo’yicha   o’rni       harakatlanishining   tur-
lichaligidadir.
  Vektorli kompyuter grafikasi -bunda tasvirlar chiziqlar vositasida hosil qilinadi.
Chiziq   sifatida   egri   va   to’g’ri   chiziqlardan   foydalanadi.   Shuning   uchun   vektorli
grafikada   yaratilgan   tasvirlar   juda   aniq   chiqadi.   Vektorli   grafika   reklama
agentliklarida, dizaynerlik byurolarida keng qo’llaniladi. Vektorli grafik dasturlarning
eng mashhurlari  bu   Adobe ILLustrator, Macromedia Freehand, CorelDRAW   va
boshqalar kiradi.
Rastrli kompyuter grafikasi- bunda tasvir uni  hosil qiluvchi nuqtalar (piksellar,
pellar) yordamida hosil qilinishi tushuniladi.
  Rastr-bu   gorizontal   rastr   qatorlar   to’plami   bo’lib,   bunda   har   bir   qator   alohida
pellar     yig’indisidan   iborat   bo’ladi.   Rastrli   grafikada   tasvirlar   nuqta(pixels)lar
majmuasi   orqali   hosil   qilinadi.   Rastr–bu   ekranning   butun   maydonini   qoplovchi
piksellar   matrisasidir.   Demak   rastrli   grafikaning   asosiy   elementi   nuqtadan   iborat
ekan.   Nuqtalar   soni   qanchalik   zich   bo’lsa,   tasvir   shunchalik   aniq   va   tiniq   chiqadi.
Displeylar turli rejimda  ishlashi mumkin. Bir qatordagi piksellar sonining ekrandagi
qatorlar   soniga   ko’paytmasi   displeyning   sezuvchanlik     darajasini   ko’rsatadi.
Sezuvchanlik   darajasi   qanchalik   katta   bo’lsa,   shunchalik   hosil   qilinadigan   tasvirni
sifati   ham   yaxshi   bo’ladi,   lekin   teskari   nisbatda   apparatura   tannarxi   qimmatlashib
boradi. Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan displeylar 2-xil sezuvchanlikka ega:
Past sezuvchanlik-200 vertikal nuqtalar 320 gorizontal nuqtalar (200*320);
Yuqori sezuvchanlk-1280 vertikal nuqtalar 1024 gorizon-tal nuqtalar (1280*1024). Rastrli   grafik   muharrirlarda   kompyuter   ekrani   juda   zich   chiziqlar   bilan   to’r
ko’rinishiga   keltiriladi.   Chizilgan   tasvirlar   esa   nuqtalarni   ketma-ketligi   orqali   hosil
qilinadi. Uni quyidagi misol orqali ko’rib chiqamiz. Chiziqlar joylashgan kataklarni 1
bilan, chiziqlar yo’q kataklarni esa 0 bilan belgilaymiz:
  Endi   biz   yuqoridagi   2-jadvaldagi   raqamlarni   ranglab   chiqamiz   va   natijada
yuqoridagi   grafikni   kompyuterda   qanday   qilib   rastrli   ko’rinishga   o’tishini
ko’ramiz:
Ushbu ko’rinishda to’rni kattaroq olganimiz uchun tasviri miz unchalik aniq 
chiqmadi.
To’rni qanchalik kichik va zich olsak, kompyuterdagi tasvir haqiqiysiga shunchalik 
yaqin bo’ladi. Tasvir chizilganda har bir katakdagi chiziq va uni qaysi rang bilan 
chizish yoki belgilash kerakligi belgilab qo’yiladi.  
Rastrli grafik muharrirlarining eng ommaviy va eng mashhurlari bu  Paint  va 
Photoshop  dasturlaridir.  Paint  dasturida chizilgan rasmlar  *.bmp  kengaytmali 
fayllarida saqlanadi.Uning ma’nosi  Windows Bitmape –Windowsning Vit kartasi  demakdir.   Bulardan   tashqari   *.jpg,   *.gif,   *.pdf,   *.tiff   va   boshqa   kengaytmali
fayllarda ham saqlanadi.
  Rastrli   grafikaning   asosiy   kamchiligi   bu   tasvirni   kattalashtirish   ya’ni
masshtablashtirishda   tasvirni   buzilishidir.   Chunki   tasvir   kattalashganida   uni   hosil
qilgan nuqtalar hajmi ham kattalashadi.
    Fraktalli   kompyuter   grafikasi- esa   hisoblanuvchi   grafikadir.   Bunda
yaratilayotgan tasvirlar tenglamalar va ularning sistemalari vositasida hosil qilinadi.
Shuning   uchun   bunday   muharrirlarda   hosil   qilingan   dasturlar   katta   hajm
egallamaydi. Chunki xotirada tasvir emas uni hosil qiladigan tenglamalar saqlanadi.
       Fraktalli grafika badiiy kompozisiya yaratish, tasvirni chizish yoki jihozlash
emas, balki uni dasturlash-dir, ya’ni bunda tasvirlar formulalar yordamida quriladi. 
Arxitektura va qurilish sohalarida bugun fraktalli grafika muhim o’rin tutmoqda.
Jumladan   konstruktorlik   va   loyihalash   jamda   dizaynerlik-jihozlash   ishlarida.
Bunday  muharrirlardan  eng  ommalashganlari  bu   Avto  CAD,  DesingCAD,  Grafic
CAD  va   Archi CAD   lardir. 
Rang modellari.
 RGB modeli ning nomi   Red   - qizil,   Green   –   yashil        va        Blue   – ko’k birlamchi 
ranglarning bosh xarflaridan olingan bo’lib, ushbu ranglarning turli proporsiyalarda 
aralashtirish natijasida ko’rinuvchi spektrning turli hil boshqa ranglarini olish 
mumkin. Birlamchi ranglarning aralashmasidan ikkilamchi moviy (cyan), pushti 
(magenta) va sariq (yellow) ranglar xosil bo’ladi.  
  RGB modeli.  
RGB modelining tashkil etuvchilari 0 dan 255 gacha qiymat qabul 
qilishlari mumkin.   R =255,   G =255,   B =255 bo’lganda oq 
rang,   R =0,   G =0,   B =0 bo’lganda esa qora rang xosil qilishimiz 
mumkin.  
CMYK modeli   bo’yoqlarning nurni yo’tish qobiliyatiga asoslangan. Oq 
rangning nur o’tuvchi bo’yoqdan o’tishida spektrning bir qismi yutiladi. 
Yutilmagan nur qaytadi va odam ko’ziga tushadi.  
Rasm. 1.2.   CMYK modeli.  
Ranglar moviy   (Cyan) , pushti   (Magenta)   va sariq   (Yellow)   ranglar 
aralashmasidan paydo bo’ladi. Ularning to’liq aralashmasidan 
qora   (blacK)   rang xosil bo’ladi. Modelining tashkil etuvchilari 0 dan 100 gacha 
qiymat qabul qilishlari mumkin.  
HSB(HSV)   modeli . Model nomi o’nga asos bo’lgan uch komponentning 
bosh xarflaridan olingan: Hue - rang toni; Saturation - to’yinganlik; Brightness - 
yorqinlik. Model odam ko’zining rangni xis qilish qobiliyatiga asoslangan.
Rang toni   0 dan 360 gradusgacha diapszondagi burchak kattaligi bilan 
tavsiflanadi.  
  1. h.
To’yinganlik   (yoki xromatiklik) rangning tozalik darajasidir. U kul rangning 
boshqa rangga nisbati bilan aniqlanadi (0% –   kul     rang    , 100% – to’la to’yingan 
rang).
Rangning   yorqinligi   0 dan 100 gacha o’zgarishi mumkin
.
Mavzu: Modellashtirish, algoritmlash va dasturlash vositalari. .
Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari. Matematik modellar
yaratishning asosiy bosqichlari.
Masalalarni   k ompy ut erda   y echish   bosqichlari.   Har   qanday
masalani   kompyuterga   tayyorlash   va   uni   o’tkazish   quyidagi
bosqichlarda amalga oshiriladi.
1. Masalani qo’yilishini aniqlash va matematik modelini ishlab chiqish.
2. Masalani yechishning sonli usulini tanlash.
3. Masalani yechish algoritmini ishlab chiqish.
4. Kompyuter uchun dastur tuzish.
5.Dasturni kompyuter xotirasiga kiritish, rostlash va tekshirish.
6.Hisoblash natijalarini qayta ishlash va tahlil qilis
1. Masalaning qo’y ilishini aniqlash v a mat emat ik  modelini ishlab 
chiqish . Masalani yechishdan oldin uning qo’yilshi oydinlashtiriladi, 
ya’ni bunda uning maqsadi va yechilish shartlari aniqlanadi, 
boshlang’ich ma’lumotlar va natijalarning tarkibi asoslanadi. Bu 
ma’lumotlar asosida u matematik formulalar ko’rinishida ifoda qilinadi.
2. Masalani y echishning sonli usulini t anlash . Qo’yilgan 
matematik masalalar uchun ukning sonli yechish usulini tanlash kerak 
bo’ladi. Sonli usullar turli- tuman bo’lganligidan ularning eng samarali 
va qulayini tanlash kerak. Bu masala bilan matematikaning sonli usullar 
bo’limi shug’ullanadi. Yechish usulini tanlash masalaga qo’yilgan barcha 
talablarni va uni konkret kompyuterlarda hal qilish imkoniyatlarini 
hisobga olish kerak.
3 . Masalani y echish algorit mini ishlab chiqish . Masalani yechish
uchun tanlangan sonli usulning algoritmi ishlab chiqiladi, ya’ni masalani
yechish uchun bajariladigan arifmetik va mantiqiy amallar ketma- ketligi
yoritiladi. Masalani yechish algoritmlari ko’rgazmaliroq bo’lishi uchun, 
ular ko’p hollarda blok- sxema ko’rinishida ifodalanadi.
4.   Kompy ut er   uchun   dast ur   t uzish .   Kompyuter   uchun   dastur
masalaning   umumiy   yechimidir .   U   algoritmning   mashina   buyruqlari
ketma -  ketligi   shaklidagi   yozuvdir .  Buning   uchun   dasturlash   tillari  ( Besk ,
Fortran ,   Paskal ,   SI   va   boshqalar )   dan   biri   tanlanadi   va   unga   mos   dastur Matematik modelni  qur ish bosqichlari.
        Matematik modelni ko’rishni 4 bosqichda amalga oshiriladi. 
      1. Sistemaning xulqi haqidagi model yordamida javobi izlanayotgan asosiy 
masalalar tuziladi. 
    2. Sistemaning xulqini boshqaradigan qonunlar tuplamidan muximlari 
xisobga olinadi. 
    3. Bu qonunlarga qo’shimcha holda, zarurat bulsa, sistema va uning sistema 
ostilari ishlashi haqida gipotezalar bayon qilinadi. 
    4. Qonunlar va  gipotezalar matematik munosabatlar shaklida ifodalanadi va 
bu matematik munosabatlar birlashtiriladi. 
 Shu bilan matematik model ko’riladi. Bundan keyin qqabul qilingan modelning 
amaliyot mezonlarin kanoatlantirishi aniqlanadi,  ya‘ni ko’zatishlar natijasi 
modelning nazariy natijalari bilan ko’zatish aniqligi chegarasida mos kelishi masalasi 
aniqlanadi.  Zarur bulsa,  model takomillashtiriladi.  
Modellarni tanlash vositalariga qarab uni uch guruhga ajratish mumkin. Bular 
abstrakt, fizik va biologiya guruhlar. 
Abstrakt modellar qatoriga matematik, matematik-mantiqiy va shu kabi 
modellar kiradi. Fizik modellar qatoriga kichiklashtirilgan maketlar, turli asbob va 
qurilmalar, trenajyorlar va shu kabilar kiritiladi. 
1. Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geo- metrik tuzilishi asl 
nusxadagidek, ammo undan miqdor (o’lchami, tezligi, qo’lami) jihatidan farq, 
qiladigan modellar, masalan, samolyot, kema, avtomobil, poyezd, GES va 
boshqalarning modellari fizik modelga misol bo’ladi. 
2. Matematik modellar tirik organizmlarning tuzilishi, o’zaro aloqasi, vazifasiga 
oid qonuniyatlarning matematik va mantiqiy-matematik tavsifidan iborat bo’lib, 
tajriba ma’lumotlariga ko’ra yoki mantiqiy asosda tuziladi, so’ngra tajriba yo’li bilan 
tekshirib ko’riladi. 
3. Biologii model turli tirik obyektlar va ularning qismlari-molekula, xujayra, 
organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksiya va jarayonlarni modellashda
qo’llaniladi. Biologiyada, asosan, uch xil modeldan foydalaniladi. Ular biologik, fizik 
va matematik modellardir. 
Biologik model - odam va hayvonlarda uchraydigan ma’lum bir holat yoki 
kasallikni laboratoriyada hayvonlarda sinab ko’rish imkonini beradi. Bunda shu holat
yoki kasallikning kelib chiqish mexanizmi, kechishi, oqibati kabilar tajriba asosida 
o’rganiladi. Biologik modelda har xil usullar: genetik apparatga ta’sir qilish, 
mikroblar yuqtirish, ba’zi organlarni olib tashlash yoki ular faoliyati mahsuli bo’lgan 
garmonlarni kiritish va boshqa usullar qo’llaniladi. Bunday modellarda genetika, 
fiziologiya, farmokologiya
sohasidagi bilimlar tadqiq qilinadi. 
4. Fizik-kimyoviy modellar biologik tuzilish, funksiya yoki jarayonlarni fizik yoki 
kimyoviy vositalar bilan qaytadan hosil qilishdir. 
5. Iqtisodiy modellar taxminan XVIII asrdan qo’llanila boshlandi. F.Kenening 
«Iqtisodiy jadvallar»ida birinchi marta butun ijtimoiy takror ishlab chiqarish 
jarayonining shakllanishini ko’rsatishga harakat qilingan.   Matematik model deb o’rganilayotgan obyektni matematik formula yoki 
algoritm ko’rinishida ifodalangan xarakteristika- lari orasidagi funksional 
bog’lanishga aytiladi. 
Matematik modelni tahlil qilish o’rganilayotgan hodisaning mohiyatiga singish 
imkoniyatini beradi. Hodisalarni matematik model yordamida o’rganish to’rt 
bosqichda amalga oshiriladi. 
Birinchi bosqich — modelning asosiy obyektlarini bog’lovchi qonunlarni 
ifodalash. 
Ikkinchi bosqich — modeldagi matematik masalalarni tekshirish. 
Uchinchi bosqich — modelning qabul qilingan amaliyot mezonla- : rini 
qanoatlantirishini aniqlash. Boshqacha aytganda, modeldan 
olingan nazariy natijalar bilan olingan obyektni kuzatish na- tijalari mos kelishi 
masalasini aniqlash. 
To’rtinchi bosqich — o’rganilayotgan hodisa haqidagi ma’lu- motlarni jamlash 
orqali modelning navbatdagi tahlilini o’tka- zish va uni rivojlantirish, aniqlashtirish
Ma’lumotlar modellari shakli qanday bo’lishidan qat’i na- zar quyidagi talablarni 
bajarishi kerak:
Soddalik. Ma’lumotlar modeli kam sondagi bog’lanishli tuzilish turlariga ega 
bo’lishi lozim.
Yaqqollik. Ma’lumotlar modeli vizual (ko’zga ko’rinadigan, tasvirlanadigan) 
bo’lishi kerak.
Qimslarga bo’linishi. Ma’lumotlar modeli ma’lumotlar omborida oddiy o’rin 
almashtirish imkoniyatiga ega bo’lishi lozim. 
O’rin almashtirish. Ma’lumotlar modeli o’ziga o’xshash modellar bilan 
almashtirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
Erkinlik. Ma’lumotlar modeli aniq bo’lakchalarnigina o’z ichiga olmasligi lozim.
Mavzu: Dasturlash asoslari. Dasturlash tillari to'g'risida umumiy ma'lumotlar va
asosiy tushunchalar. Yuqori darajali dasturlash tillari va ularning turlari. Python
dasturlash muhitining chiziqli ,tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi va murakkab
jarayonlar uchun dasturlar tuzish.
Python dasturlash tili
 Python dasturlash tili o‗zoq tarixga bormasada, 
lekin uning rivojlanishi hozirgi vaqtda eng istiqbolli sohalardan 
hisoblanadi. Python dasturlash tili o‗tgan asrning 80-yillari oxirlarida 
ishlab chiqila boshlandi. Gido Van Rossum Python dasturlash tilini 1980- 
yillarda yaratgan va u til 9 yildan so‗ng, ya‘ni 1989 yil dekabrda 
Gollandiyadagi matematika va informatika laboratoriya markazida ishlab 
chiqilgan. Python istisno holatlarini ko‗rib chiqishga va Amoeba 
operatsion tizimiga ta‘sir ko‗rsatishga qodir bo‗lgan ABC dasturlash 
tilining avlodi hisoblanadi. Van Rossum Pythonning asosiy muallifidir va 
u 2018 yilgacha tilni rivojlantirish bo‗yicha bir qancha ishlar olib borgan.     Python  – bu o'rganishga oson va shu bilan birga imkoniyatlari yuqori 
bo'lgan oz sonlik zamonaviy dasturlash tillari qatoriga kiradi. Python 
yuqori darajadagi ma'lumotlar strukturasi va oddiy lekin samarador 
obyektga yo'naltirilgan dasturlash uslublarini taq dim etadi. 
Python dasturlash tilida chiziqli jarayon uchun dastur qutidagicha bo’ladi:
a=input('a=')         ikki son ya’ni a va b ni qo’shish dasturi. 
a=int(a)                 dastur ishlashi natijasida bizha quyidagi oyna chiqadi
b=input('b=')        
b=int(b)
y=a*b
print('y=',y);
Bizdan a va b  ni kiritishimizni so’radi. Bu yerda a va b  butun tipdagi istalgan son 
bolishi mumkin.Biz a ga 4 ni b ga esa 5 ni ta’minladik va dastur ishlash jarayonida 
bizga a va b ni kop’paytmasini y ga ta’minlab berdi.ya’ni y=a*b  y=4*5 y=20 
natijani berdi va dastur to’xtadi.
   Tarmoqlanuvchi jarayonga misol:
Bizga quyidagicha misol berilgan bo’lsin: a va b soni berilgan bo’lsin. Agar a>b 
bo’lsa ikkala sonni yig’indisini aks holda esa ayirmasini hisoblovchi dastur tuzing .
a=input('a=')             a va b ni butun tipda e’lon qilib oldik. So’ngra shartni qo’ydik,   
a=int(a)                      agar shart bajarilsa a+b ni aks holda esa a-b ni chiqaradi.
b=input('b=')    
b=int(b)
if a>b:
    y=a+b
else:     y=a-b              
print('y=',y)       
Dastur quyidagicha ishladi:
5>8 shart bajarilmaganligi uchun  bizga y= 5-8  y=-3 natijani chiqardi.
Tarmoqlanuvchi jarayonga misol:
Noma’lum son berilgan. Agar son x>0 bolsa x ni kvadratini ,agar x=0 bolsa x+10 ni
va agar x<0 bo’lsa “berilgan son manfiy” degan natijani beruvchi dastur tuzing.
a=input('a=')         Berilgan misolni dasturi quyidagicha tuzildi. 
a=int(a)
if a>0:
    y=a**2
elif a==0:
    y=a+10
else:
    print('a manfiy son')
print('y=',y)    
 Dastur ishlash natijasida nomalum sonni qanday tanlashimizga kora bizga 
quyidacha natijani beradi.Men bu yerda noma’lum sonni musbat qilib tanladim:
  Mavzu:Algoritm tushunchasi, xossalari va berilish usullari. Blok-sxema 
Algoritmlarning turlari: chiziqli , tarmoqlanuvchi ,takrorlanuvchi va murakkab 
jarayonlar uchun algoritmlar tuzish.
        Tarif: Algoritm- bu biror bir masala yoki muommoni hal etish uchun 
kerak bo„lgan chekli sondagi buyruqlar ketma- ketligi.
Algoritmning tasvirlash usullari 
Masala algoritmini tuzish vaqtida, bu masala qanday sohaga 
tegishliligiga qarab algoritm bir necha xil ko‗rinishda tasvirlanishi 
mumkin. Algoritmlarni bir nechta tasvirlash usullari mavjud. Iqtisodiy 
masalalar algoritmi jadvallar ko‗rinishida, matematik masalalar formula 
yoki grafik usullarda va sanoatda esa so‗zlar yordamida tasvirlanish 
mumkin. 
1.Algoritmning so‘zlar orqali ifodalanishi.  Bu usulda ijrochi uchun 
beriladigan har bir ko‗rsatma jumlalar, so‗zlar orqali buyruq shaklida 
beriladi. 
Misol.  To‗g‘ri to‗rtburchakning yuzasi va peremetrini hisoblash 
algoritmi tuzilsin. 
1. boshlanish 
2.  a,b  lar kiritilsin; 
3.  S=ab va P=2(a+b)  hisoblansin; 
4.  S va P  chiqarilsin; 
5. Tamom. 
2.Algoritmlarning grafik shaklida tasvirlanishida  algoritmlar 
maxsus geometrik figuralar yordamida tasvirlanadi va bu grafik ko‗rinishi 
blok-sxema deyiladi. Algoritmning blok-sxema ko‗rinishida tasvirlanishi 
beriladigan buyruqlar qandaydir shakllar orqali ifodalanadi. 
Algoritmning blok-sxemalar yordamida tuzishda foydalaniladigan 
asosiy sodda geometrik figuralar quyidagilardan iborat Misol.  Teng yonli uchburchakning tomonlari berilganda uning yuzi va 
perimetrini topish algoritm blok-sxemasini yozing.  
Algoritmlarni umumlashtirgan holda quyidagi turlarga 
ajratamiz. 
- Chiziqli algoritmlar; 
- Tarmoqlanuvchi algoritmlar; 
- Takrorlanuvchi algoritmlar. 
Chiziqli algoritmlar
Tarif: Algoritm bajarilish vaqtida hech qanday to„siqqa 
uchramasdan buyruqlar ketma-ketligi uzluksiz bajarilsa bunday 
algoritmlar  chiziqli algoritm  deyiladi. 
Misol:  a ni qiymati berilganda quyidagi funksiyani hisoblash 
algoritmini keltiring.  Tarmoqlanuvchi algoritmlar .
Ta‟rif: Algoritm bajarilish vaqtida buyruqlar ketma-ketligi shartlar 
asosida u yoki bu qismga tarmoqlanishiga  tarmoqlanuvchi algoritmlar 
deyiladi
Takrorlanuvchi algoritmlar
Ta‟rif: Algoritmning ma‟lum bir qismi qandaydir shartlar asosida 
ikki va undan ortiq bajarilishiga  takrorlanuvchi algoritmlar  deyiladi Mavzu : Komputer tаrmоqlаri. Ахbоrоtlаshgаn tizimlаr. Kоmmunikаtsiоn vоsitа
vа tаrmоqlаr. Komputer tarmog’ining аsоsiy tushunchаlаri va turlari. Internetning
sоnli mаnzillаri. Internet tarmog’idan  foydalanish sohalari.
1960-yillarda birinchi kompyuter tarmoqlari (CN) paydo bo'ldi. O'sha vaqtdan 
boshlab tarmoq axborot texnologiyalari haqiqatda paydo bo'ldi, bu esa 
kompyuterda ma'lumotlarni yig'ish, saqlash, uzatish va qayta ishlash 
texnologiyalarini aloqa texnologiyasi bilan birlashtirishga imkon berdi
Tarmoq (tarmoq) - aloqa liniyalari orqali bir-biriga bog'langan o'zaro ta'sir 
qiluvchi ob'ektlar to'plami.
Tarmoq texnologiyalarining asosini kompyuter tarmoqlari - aloqa vositalari 
(telekommunikatsiya) tashkil etadi, ular yordamida fazoda tarqalgan kompyuterlar
bir tizimga birlashtiriladi.
Tarmoq texnologiyalarining asosini kompyuter tarmoqlari - aloqa vositalari 
(telekommunikatsiya) tashkil etadi, ular yordamida fazoda tarqalgan kompyuterlar
bir tizimga birlashtiriladi.
Hisoblash tarmog'i ham chaqiriladi kompyuter tarmog'i yoki kompyuter 
tarmog'i(kompyuter tarmog'i). U yagona tizimga birlashtirilgan kompyuterlar va 
ularning terminallarining geografik taqsimlangan tizimini o'z ichiga olgan hisoblash
kompleksini ifodalaydi.
Deyarli darhol, kompyuter tarmoqlarining paydo bo'lishi bilan ular turli xil 
ma'lumotlar (ma'lumotlar tarmoqlari) va ma'lumotlarni almashish uchun ishlatila 
boshlandi. Kompyuter tarmoqlari va tarmoq texnologiyalarining rivojlanishi 
ularning yordami bilan odamlarni keng ko'lamli axborot bilan ta'minlashni tashkil 
etish imkoniyatini ko'rsatdi.
Bu axborot resurslari almashinuvini ta'minlaydigan kompyuter tarmoqlari "deb
nomlana boshlaganiga olib keldi. axborot tarmoqlari”, bir turdagi aloqa 
tarmoqlarini ifodalaydi.
Odatda ular hududiy asosda mintaqaviy va global tarmoqlarga bo'linadi.
Shuning uchun mintaqaviy tarmoqlar ba'zan MAN (Metropolitan Area 
Network) tarmoqlari deb ataladi. Mintaqaviylar korporativ tarmoqlar (korporativ 
tarmoqlar) hududni qamrab olgan, qoida tariqasida, ushbu korporatsiya (korxona) 
tarkibiga kiruvchi bir yoki bir nechta yaqin joylashgan binolarni ifodalovchi 
LANlarni ulash. Ular taqsimlangan axborot arxitekturasiga ega murakkab axborot 
tizimlarini (infotizimlarni) tashkil qiladi.
Korporativ axborot tizimi (MDH) "Intranet" ni o'z ichiga oladi. Ushbu 
texnologiya bir xil shaxs bo'lishi mumkin bo'lgan ichki foydalanuvchi va tashqi 
iste'molchi uchun birlikni nazarda tutadi. U o'z tashkiloti uchun ichki 
foydalanuvchi, uchinchi tomon kompaniyasi uchun esa tashqi iste'molchi 
hisoblanadi.
global kompyuter tarmog'i(Wide Area Network, WAN) - bu bir-biridan 
geografik jihatdan uzoqda joylashgan, ma'lumotlarni uzatish kanallari va maxsus 
dasturiy ta'minot - tarmoq operatsion tizimlari yordamida bir-biri bilan o'zaro 
ta'sir qiluvchi kompyuterlar (host-tugunlar) to'plami. Xost-kompyuterlar - kuchli 
ko'p foydalanuvchili hisoblash tizimlari (serverlar), shuningdek, aloqa tugunlari 
funktsiyalarini bajaradigan maxsus kompyuterlar. Shaxsiy kompyuter  foydalanuvchilari o'z kompyuterlarini uning asosiy tugunlariga ulagandan so'ng 
bunday tarmoqning abonentiga aylanadilar.
Qabul qilinganiga qarab nazorat qilish usuli tarmoqlar quyidagilarga bo'linadi: 
markazlashtirilgan, markazlashmagan va aralash.
Internet markazlashtirilmagan internet. Uni qurish printsipi markaziy uzel stansiyalari 
o'rtasida avtomobil yo'llarini (tezkor telefon, radio, sun'iy yo'ldosh va boshqa aloqa 
liniyalari) tashkil etishdan iborat.
Axborot almashish va boshqa muammolarni hal qilish uchun o'zaro bog'langan 
axborot tizimlarining o'sishi xalqaro tarmoqlarni, keyin esa Internetni yaratishni 
boshladi. Bu Internet texnologiyalarining paydo bo'lishiga yordam berdi.
Zamonaviy tarmoq texnologiyalari kechiktirilgan (oflayn) va interaktiv (onlayn) 
rejimda ishlash qobiliyatini ta'minlaydi, mavjud bo'lgan har qanday ma'lumot 
manbalari bilan aloqani ta'minlaydi, professional yo'naltirilgan maslahat va o'qitish
imkonini beradi va hokazo.
Onlayn texnologiyalarga Internetdagi interaktiv xizmatlar turlari kiradi: ISQ, 
Internet-telefoniya va boshqalar.
Axborot tarmoqlarida boshqaruv tizimlari serverlar deb ataladi. "Server" 
atamasi (ing. "server" - xizmat ko'rsatuvchi protsessor, xizmat ko'rsatish tugunlari) 
ma'lum umumiy resurslarga, shuningdek, qoida tariqasida, ma'lum bir sonni 
birlashtirish qobiliyatiga ega bo'lgan tarmoqqa ulangan, etarlicha kuchli 
kompyuter sifatida tushuniladi. kompyuterlarning ham mahalliy, ham global 
axborot tarmoqlarida. Serverlar chaqirilgan tarmoq tugunlari xostlar(Inglizcha 
"xost" - egasi). Ular odatda Internet-provayderga aylanadi.
Serverlar odatda tarmoqda ma'muriy funktsiyalarni bajaradi va chaqiriladi 
tizim ma'murlari. Ularning vazifalari tizimning ishlashini tekshirishni o'z ichiga oladi
(kanallar, kompyuterlar, dasturlar va boshqalar); tarmoqdagi nosozliklar, ruxsatsiz 
kirish va boshqa qoidabuzarliklarni aniqlash; tarmoqni tiklash; tarmoq ishlashini 
hisobga olish, uning ishlashi bo'yicha hisobotlarni tayyorlash va foydalanuvchilarga
tarmoq resurslari haqida ma'lumot berish.
Uchrashuv bo'yicha serverlar quyidagilarga bo'linadi: fayl, aloqa, ilovalar, 
pochta va boshqalar. Bundan tashqari, tarmoqlar quyidagilardan foydalanadi: 
ma'lumotlar bazasi serveri ("Ma'lumotlar bazasi serveri"), chop etish serveri, faks 
serveri va boshqalar.
 Kompyuterlar axborot tarmog'ining so'nggi tizimlari sifatida harakat qilganligi 
sababli, u "kompyuter tarmog'i" deb ham ataladi. Bunda telekommunikatsiya 
tarmog‘i “ma’lumotlarni uzatish tarmog‘i” (uzatilayotgan axborot turiga ko‘ra ilgari
qo‘llanilgan tasnif) sifatida tasniflanadi.
Axborot tarmog'i- geografik jihatdan tarqoq so'nggi tizimlar to'plami va ularni 
birlashtirgan telekommunikatsiya tarmog'i, bu tizimlarning har qandayini qo'llash 
jarayonlariga barcha tarmoq resurslariga kirishni va ularni almashishni ta'minlaydi.
Axborot tarmog'ining asosiy komponenti, o'zagi hisoblanadi 
telekommunikatsiya tarmog'i(TN - Telekommunikatsiya tarmog'i), ya'ni umumiylik 
texnik vositalar, masofaviy ob'ektlarning o'zaro ta'sirida axborot oqimlarini uzatish
va taqsimlashni ta'minlaydigan.

Mavzu: Video taqdimotlar yaratish dasturlari. Comtasiya studio, Captura dasturlaridan foydalanish asoslari. Reja: 1. Video taqdimotlar yaratish dasturlari . 2. Comtasiya studio dasturlaridan foydalanish asoslari. 3. Captura dasturlaridan foydalanish asoslari. Camtasia Studio dasturi -bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb-kameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning o’lchamlarini almashtirish, kerakli formatlarda saqlash va boshqalar. Adobe Captivate (avvalgi RoboDemo sifatida tanilgan) — Microsoft Windows va dasturiy ta’minotni namoyish etish, video-darslarni yozish, dastur simulyasiyasini yaratish, o`quv taqdimotlarni yaratish va .swf formatda turli testlarni yaratish uchun qo’llanilishi mumkin bo’lgan Mac OS Xning 5 versiyalari uchun elektron ta’limda qo’llaniladigan elektron kurslarni yaratish va tahrirlash dasturi. Adobe Captivatedagi generatsiyalangan .swf ni .aviga videoxosting saytlarga konvertatsiya qilish imkoniyati mavjud. Multimedia-tizimlar hozirgi paytda ta’im va kasbga tayyorlash sohasida, nashriyot faoliyotida (elektron kitoblar), biznesni kompiyuterlashtirish uchun (reklama, mijozlarga xizmat ko’rsatish), axborot markazlarida (kutibxona, muzey) va Hakozolarda muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Camtasia Studio dasturi – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb- kameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning o’lchamlarini almashtirish, kerakli formatlarda saqlash va boshqalar.  Camtasia Studio – video darsliklar, taqdimotlar va boshqa shunga o’xshash kuzatuvchilarga namoyish etiladigan materiallar yaratish uchun mo’ljallangan. Camtasia Studio dasturida monitor ekranidagilarni video tasvirga olishdan tashqari videoni tahrirlash imkoniyati ham mavjud. Camtasia Studio dasturidan foydalanib kompyuter monitorida yuz berayogan barcha jarayonlarni osonlik bilan yozib borish mumkin. Monitor ekranidagi butun sohani yoki uning alohida ajratilgan sohasini yozib olish mumkin, shundan so’ng video va audioning turli effektlarini berishimiz mumkin bo’ladi. Monitor ekranida kuzatilayotgan jarayonlarni yozib olish uchun etarlicha yuqori unumdorlikka ega bo’lgan kompyuter tanlansa ish unumdorligi ortadi albatta. Camtasia Studio dasturining yana bir afzalligi shundaki, u o’zining shaxsiy TechSmit Screen Capture Codec kodekiga ega bo’lib, tasvirni kodlashtirishda yaxshi natijalarni beradi. Uning algoritmi tizimga bo’lgan ortiqcha yuklanishlarni minimallashtiradi, shuning uchun ushbu dasturdan unumdorligi past bo’lgan kompyuterlarda ham foydalanish mumkin. 

Dasturning asosiy imkoniyatlari: 1. Monitor ekranidagi va veb-kameralar orqali kuzatilayotgan jarayonlarni, mikrofondagi ovozni sifatli yozib olish. 2. Videolavhalarga turli xil vizual effektlar berish. 3. Video yo’laklarni kesib olish, birlashtirish, o’chirish va qo’shish. 4. Audio yozuvlar qo’yish va tahrirlash. 5. Videoni bizga qulay bo’lgan formatlarda saqlash SWF, FLV, AVI, MOV, WMV, PPT, GIF, RM, CAMV.  Ish stolida navbatdagi lavhani yozib olgandan so’ng, video va audio fayl aks etadi. Olingan natijani ko’rish va tahrirlash uchun, uni sichqoncha orqali vaqt shkalasi maydoniga olib o’tish lozim. Camtasia Studio dasturining boshqaruv paneli. Boshqaruv panelida quyidagilarga murojaat qilish mumkin: ADD qismi. Import Media – audio yoki videomateriallarni import qilish. Title Clips – yuklanuvchi ekranni tayyorlash. Dasturda yaratilgan videolavhani yuklashdan oldin, foydalanuviga belgilangan axborotlarni (reklama, tabriknoma va b.) ko’rsatish kerak bo’lsa, ushbu bandda buni bajarish mumkin . Voice Narration bu opsiya fonli musiqalar yoki o’zining ovozli sharhlarini yozish imkonini beradi. Record Camera – bu opsiya suratda rasm effektini yasash imkonini beradi, masalan, videolavhaning burchagida yana bitta lavhani joylashtirish. EDIT qismi. Picture in Picture – suratda rasm effektini tahrirlash. Dastur interfeysi 1. Ish stoli; 2. Boshqaruv paneli; 3. Vaqt shkalasi; 4. Proigryvatel

Mavzu :Kompyuter grafikasi va ularning turlari. Kompyuter grafikasi. Kompyuter grafikasi turlari: vektorli, rastrli, fraktal, CD-grafika. Paint grafik muharririda grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi. Grafik muharrirlari asosan uchta katta guruhga bo’linadi: rastrli, vektorli va fraktalli grafik muharrirlari. Bu guruhlarga kiruvchi dasturlarning asosiy farqi shundaki, rastrli grafik muharrirlarida tasvirlarning rangi asosiy vosita hisoblansa, vektorli grafik muharrirlarida esa tasvirlarning shakli asosiy vosita hisoblanadi. Rastrli grafik muharrirlarga kiruvchi dasturlarni shartli ravishda ikkita, ya’ni grafikli tasvirlarni tashkil qilish va tayyor grafikli tasvirlarni qayta ishlash guruhlariga ajratish mumkin. Axborotni grafik ko’rinishda ishlab chiqish, taqdim etish, ularga ishlov berish, shuningdek, grafik obyektlar va fayllarda bo’lgan nografik obyektlar o’rtasida bog’lanish o’rnatishni informatikada kompyuter grafikasi deb atash qabul qilingan. Kompyuter grafikasi(mashina grafikasi)nima degani? Kompyuter(mashina) grafikasi deganda obyektlarning hajm modellarini yaratish, saklash, ishlov berish va EHMlar yordamida ularni tasvirlash tushuniladi. Tasvirlarni tuzish usullari Grafik tasvirni hosil qilishning zamonaviy usullari bilan yaxshiroq tanishish maqsadida kompyuter grafikasining quyidagi usullari–rastrli, vektorli va fraktalli usullar yordamida grafikli obyeklarning hosil qilinishi bilan tanishib chiqamiz. Bu ikki usullarning asosiy farqi ekran yuzasi bo’yicha o’rni harakatlanishining tur- lichaligidadir. Vektorli kompyuter grafikasi -bunda tasvirlar chiziqlar vositasida hosil qilinadi. Chiziq sifatida egri va to’g’ri chiziqlardan foydalanadi. Shuning uchun vektorli grafikada yaratilgan tasvirlar juda aniq chiqadi. Vektorli grafika reklama agentliklarida, dizaynerlik byurolarida keng qo’llaniladi. Vektorli grafik dasturlarning eng mashhurlari bu Adobe ILLustrator, Macromedia Freehand, CorelDRAW va boshqalar kiradi. Rastrli kompyuter grafikasi- bunda tasvir uni hosil qiluvchi nuqtalar (piksellar, pellar) yordamida hosil qilinishi tushuniladi. Rastr-bu gorizontal rastr qatorlar to’plami bo’lib, bunda har bir qator alohida pellar yig’indisidan iborat bo’ladi. Rastrli grafikada tasvirlar nuqta(pixels)lar majmuasi orqali hosil qilinadi. Rastr–bu ekranning butun maydonini qoplovchi piksellar matrisasidir. Demak rastrli grafikaning asosiy elementi nuqtadan iborat ekan. Nuqtalar soni qanchalik zich bo’lsa, tasvir shunchalik aniq va tiniq chiqadi. Displeylar turli rejimda ishlashi mumkin. Bir qatordagi piksellar sonining ekrandagi qatorlar soniga ko’paytmasi displeyning sezuvchanlik darajasini ko’rsatadi. Sezuvchanlik darajasi qanchalik katta bo’lsa, shunchalik hosil qilinadigan tasvirni sifati ham yaxshi bo’ladi, lekin teskari nisbatda apparatura tannarxi qimmatlashib boradi. Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan displeylar 2-xil sezuvchanlikka ega: Past sezuvchanlik-200 vertikal nuqtalar 320 gorizontal nuqtalar (200*320); Yuqori sezuvchanlk-1280 vertikal nuqtalar 1024 gorizon-tal nuqtalar (1280*1024).

Rastrli grafik muharrirlarda kompyuter ekrani juda zich chiziqlar bilan to’r ko’rinishiga keltiriladi. Chizilgan tasvirlar esa nuqtalarni ketma-ketligi orqali hosil qilinadi. Uni quyidagi misol orqali ko’rib chiqamiz. Chiziqlar joylashgan kataklarni 1 bilan, chiziqlar yo’q kataklarni esa 0 bilan belgilaymiz: Endi biz yuqoridagi 2-jadvaldagi raqamlarni ranglab chiqamiz va natijada yuqoridagi grafikni kompyuterda qanday qilib rastrli ko’rinishga o’tishini ko’ramiz: Ushbu ko’rinishda to’rni kattaroq olganimiz uchun tasviri miz unchalik aniq chiqmadi. To’rni qanchalik kichik va zich olsak, kompyuterdagi tasvir haqiqiysiga shunchalik yaqin bo’ladi. Tasvir chizilganda har bir katakdagi chiziq va uni qaysi rang bilan chizish yoki belgilash kerakligi belgilab qo’yiladi. Rastrli grafik muharrirlarining eng ommaviy va eng mashhurlari bu Paint va Photoshop dasturlaridir. Paint dasturida chizilgan rasmlar *.bmp kengaytmali fayllarida saqlanadi.Uning ma’nosi Windows Bitmape –Windowsning Vit kartasi

demakdir. Bulardan tashqari *.jpg, *.gif, *.pdf, *.tiff va boshqa kengaytmali fayllarda ham saqlanadi. Rastrli grafikaning asosiy kamchiligi bu tasvirni kattalashtirish ya’ni masshtablashtirishda tasvirni buzilishidir. Chunki tasvir kattalashganida uni hosil qilgan nuqtalar hajmi ham kattalashadi. Fraktalli kompyuter grafikasi- esa hisoblanuvchi grafikadir. Bunda yaratilayotgan tasvirlar tenglamalar va ularning sistemalari vositasida hosil qilinadi. Shuning uchun bunday muharrirlarda hosil qilingan dasturlar katta hajm egallamaydi. Chunki xotirada tasvir emas uni hosil qiladigan tenglamalar saqlanadi. Fraktalli grafika badiiy kompozisiya yaratish, tasvirni chizish yoki jihozlash emas, balki uni dasturlash-dir, ya’ni bunda tasvirlar formulalar yordamida quriladi. Arxitektura va qurilish sohalarida bugun fraktalli grafika muhim o’rin tutmoqda. Jumladan konstruktorlik va loyihalash jamda dizaynerlik-jihozlash ishlarida. Bunday muharrirlardan eng ommalashganlari bu Avto CAD, DesingCAD, Grafic CAD va Archi CAD lardir. Rang modellari.  RGB modeli ning nomi   Red   - qizil,   Green   –   yashil va   Blue   – ko’k birlamchi ranglarning bosh xarflaridan olingan bo’lib, ushbu ranglarning turli proporsiyalarda aralashtirish natijasida ko’rinuvchi spektrning turli hil boshqa ranglarini olish mumkin. Birlamchi ranglarning aralashmasidan ikkilamchi moviy (cyan), pushti (magenta) va sariq (yellow) ranglar xosil bo’ladi.     RGB modeli.   RGB modelining tashkil etuvchilari 0 dan 255 gacha qiymat qabul qilishlari mumkin.   R =255,   G =255,   B =255 bo’lganda oq rang,   R =0,   G =0,   B =0 bo’lganda esa qora rang xosil qilishimiz mumkin.   CMYK modeli bo’yoqlarning nurni yo’tish qobiliyatiga asoslangan. Oq rangning nur o’tuvchi bo’yoqdan o’tishida spektrning bir qismi yutiladi. Yutilmagan nur qaytadi va odam ko’ziga tushadi. Rasm. 1.2. CMYK modeli. Ranglar moviy (Cyan) , pushti (Magenta) va sariq (Yellow) ranglar aralashmasidan paydo bo’ladi. Ularning to’liq aralashmasidan qora (blacK) rang xosil bo’ladi. Modelining tashkil etuvchilari 0 dan 100 gacha qiymat qabul qilishlari mumkin. HSB(HSV)   modeli . Model nomi o’nga asos bo’lgan uch komponentning bosh xarflaridan olingan: Hue - rang toni; Saturation - to’yinganlik; Brightness - yorqinlik. Model odam ko’zining rangni xis qilish qobiliyatiga asoslangan. Rang toni   0 dan 360 gradusgacha diapszondagi burchak kattaligi bilan tavsiflanadi.