Xirurgik operatsiya tushunchasi. Operativ xirurgiyaning boshqa xirurik va klinik fanlari orasidagi tutgan o’rni. Xirurgik operatsiya haqida ta’limot. Reja: 1. Operativ xiruriya fani to’g’risida tushuncha va uni boshka fanlar bilan aloqasi. 2. Operativ xirurgiya fanining oldiga kuyilgan maqsad va vazifalari. Bozor iqtisodiga o’tish davrida fanning ahamiyati. 3. Operativ xirurgiya fanining qisqacha tarixi. 4. Topografik anat o miya va uni ng operativ xirurgiyadagi ahamiyati. 5. Xirurgik operasiyalar to’g’risida ta’limot. a) Operasiya to’g’risida tushuncha. b) Operasiya o’tkazishga ko’rsatma va qarshi ko’ rsatmalari. v) Xirurgik operasiyalarni ng tasniflanishi. g) Operasiyani ng tarqibi y qismi. d) Hayvonni operasiyaga tayerlash va operasiyadan so’ng kuzatish. 6. Hayvonlarni fiksasiyasi va uni ng ahamiyati.

Xirurgiya so’zi yunon tilidan olinib, ikkita so’zdan tashkil topgan: cheir-qo’l, Ergoh – xarakat; ya’ni qo’l xarakati degan ma’noni bildiradi. Operativ xirurgiya - bu kasal hayvonlarni davolash va mahsuldorligini oshirish maqsadida xirurgik operasiyani o’tkazish qoida va usullarini o’rgatadigan fan. Bu fan q/h va umuman hayvonlarda operasiya o’tkazish nazariy asoslarini va amaliy texnik usullarini o’rgatadi. Malakali operasiya o’tkazish uchun, o’lgan hayvonlarning gavdasida, preparatlarda mashq qilish va o’quv – tajriba hayvonlarda operasiyalar o’tkazib, olingan bilimlarni mustaxkamlash mumkin. Opreasiyani yaxshi natija berishi ko’pincha uni texnik jixatdan to’g’ri o’tkazishga bog’liq. Lekin operasiyani faqat maxalliy aralashishi deb bulmaydi, chunki bu jarayonda butun organizm qatnashadi. Bundan ko’rinib turibdiki operativ xirurgiya f a nini o’rganish uchun, xozirgi paytgacha o’ tilgan barcha fanlardan olingan bilimlarga tayanadi va ular bilan uzviy bog’langan , bularga: anatomiya, fiziologiya, patologik fiziologiya, farmakologiya, klinik diagnostika, mikr o biologi ya , zoogigiyena va boshqalar kiradi. «Mohir xirurgni anatomiya shakllantirsa, uylaydigan klinisist xirurgni Pavlovni fiziologiyasi shakllantirish mumkin». A.A.Vishnevskiy. Operativ xirurgiya barcha xirurgik fanlar majmuasiga kiradi, bu umumiy xirurgiya, xususiy xirurgiya, ortopediya va oftalmologiya va ularni poydevorini hosil qiladi. Bundan tashqari umum biologik va klinik fanlar o’ rtasida vositachilik vazifasini bajaradi . Operativ xirurgiyaning asosiy maqsadi - bu operasiya o’ tqazish texnikasini o’rgatish va shu bilan birgalikda kasal hayvonlarni davolash maqsadi d a yangi operasiyalar va operativ usullar ishlab chi q ish.

Bundan q uyidagi vazifalar kelib chiqadi: 1.- Qisqa muddat ichida hayvonni pasaygan ma h suldorligini oshirish. 2.- Hayvonlarni ishchi qobiliyatini tiklash va yaxshilash. 3.- Hayvonlar sonini ko’paytirishga ko’maklashish . 4.- G o’ sht, sut va jun maxsulotlarini sifatini yaxshilash va sonini ko’paytirish. Xirurgiya fani o’ ziga xos tarixga ega, ya’ni odamzo d paydo b o’ lishi bilan bo g’ liq desak h am b o’ ladi . Ma’lumotlarga ko’ra odamlar neolit davrida hayvonlarni axtalashni bilgan. Odamzotni ng rivojlanishi natijasida barcha fanlar, shu jumlada n xirurgiya h am rivojlangan , yunonliklar kasalliklar nomini berishgan b o’ lsa, rumliklar terminologiyasini ishlab chiqkan , 300-360 y Aspirt veterinariya medisinasini shakllanish i ga katta xissa qo’ shgan. U Gippiatrika asarida xirurgiya to’g’risida ma’lumot bergan. 9-10 asarda xirurgiyani rivojlanishi O’ rta Osiyo olimlardan Abu Ali Ibn Sino katta xissa qo’ shgan. 1598 y Ruini otlar anatomiyasi kitobini yar a tadi , bu bilan xirurgiyaga anatomik asos yaratadi. Rossiyada hayvonlarni davolash Petr I davri g a to’g’ri keladi. U birinchi marta kanovallar maktabini tashkil qiladi , keyinchalik institutlar va akademiyalar tashkil eti l adi 1808- Peterburg va Moskvada; 1840 – Varshavada; 1848 – Derpt; 1851- Xarkovda; 1973- Kozonda. Topografik anatomiya – hayvonni biror bir kismidagi t o’ qima va organlarni bir - biriga nisbatan joylashishini, chegaralarini, ularni teridagi proyeksiyalarni, yoshiga qarab o’ zgaruvchanligini o’ rgatadigan fan. Topografik anatomiyani bilish xirur g ga operasiya maydon i da erkin va ishonchli h arakt qilishga yordam beradi. Shuning uchun operativ xirurgiya topografik anatomiya bilan uzviy boglangan. U ni ng rivojlanishiga N . I.Pirogov (1810-1881) katta xissa qushgan. Topografik anatomiya asarida bu fan to’g’risida keng tushuncha bergan.

Operasiya so’zi lotin tilidan olinib opera - xarakat, ish, mehnat ma’nosini bildiradi. Xirurgik operasiya bu asosan davolash va diagnostik maqsadida hayvon to’qima va organlariga mexanik ta’sir qilish ma’nosini bildiradi. Operasiyani o’tkazish shundagina maqsadga muvofiq bo’ladi, qachonki uni o’tkazish natijasida hayvonni mahsuldorligi tiklanib yoki kupaysa, ya’ni veterinariyada iqtisodiy taraf birinchi urnida turishi lozim. Operasiyani boshlashdan oldin diagnoz aniqlanadi va shunga qarab operasiya o’tkazishga ko’rsatma va qarshi ko’rsatmalari namoyon buladi. Operasiya o’tkazishga ko’rsatma: mutloq va nisbiy bulishi mumkin. Mutloq ko’rsatmalar (indicatio vitalis)- patologik jarayon hayvon organizmiga o’ta xavfli ta’sir qilib, o’limga olib kelishi mumkin: o’sma, ichki organlarni kisilishi, havo o’tmaslik, timpaniya. Nisbiy kursatmalar- patologik jarayon hayvon organizmiga xavf tug’dirmaydi, mahsuldorlik pasaymaydi. Qarshi ko’rsatmalar: ozg’in, kari yosh, jarayonni kuchayishi, operasiya o’tkazish iloji bo’lmasa, xomilani ikkinchi yarmi, kuyga kelishi, yuqumli kasalliklar. Operasiyani o’tkazishdan oldin jismoniy va yuridik shaxsdan ruxsat olish kerak va operasiyani rejasi tuziladi. B a rcha xirurgik operasiyalar ikki turga b o’ linadi: qonli va qonsiz. Maqsadi buyicha: davolash, diagnostik, iqtisodiy, eksperimental. Davolash operasiyalar o’tkazi li shiga karab: favkulotda tez va reja li ravishda olib boriladi. X ususiyat i ga qarab : radikal va polliativ. Bundan tashkari: aseptik, septik, plastik, kosmetika larga b o’ linadi. Operasiyani ng tarkibiy qismi 3 etapdan iborot: 1. Operasiyaga y o’ l ochish (kirish) – bunda kesim o’ tkazi li b patologik jarayonga yoki organga y o’ l ochib boriladi.

2. Operasiyani o’tkazish (bajarishi) – organ yoki to’qimadagi patologik jarayon n i qisman yoki t o’ liqcha olib tashlash, bunda uni funksiyasini buzmaslikga intilish kerak. «Xirurg fiziologik fikrlab, anatomik operasiya qilishi kerak». 3. Yakuniy boskich – choklash, drenaj, bo g’ lam qo’ yish. Operasiya o’tkazish uchun q u lay sharoitlar yaratish va yaxshi natija olish uchun kasal hayvonni operasiyaga tayyorlash lozim. Bunning uchun uning umumiy klinik k o’ rsatkichlari tekshiriladi xar o rati, nafas olish va yurak urishi tekshiriladi . Organizmni ng h ayoti y muxim sistemalari tekshiriladi, teri kasalliklari b o r - yuqligi aniqlanadi. Operasiya o’ tkaz il gandan keyin jarohatni bitishini tezlashtirish uchun b a rcha sharoitlar yaratilishi lozim. Agarda operasiya osh qo zon-ichaklarda olib borilgan b o’ lsa parxez rasion bilan ta’minlash kerak, ya’ni tez xazm b o’ ladigan oziqalar berilishi kerak . Veterinariya vrachlari h ar xil turdagi hayvonlar bilan ishlashiga to’g’ri keladi , uy hayvonlar i dan boshlab to yirtqichiga cha, shuning uchun ular bilan ishlash vaqtida texnik xavsizl k ga q a t ’ iyan r io ya qilish lozim. Hayvonlarni ng xulk-atvorini, tashqi muxitda o’ zini tutishini o’ rganadigan fan etologiya deb ataladi, hayvonni fa’l-atvorini shakllanishiga atrof - muxit, saqlash sharoitlari, unga nisbatan munosabat ta’sir qiladi. Hayvonlar bilan ishlash vaktida k o’ pchilik reflekslar orasida, ikkita muxim refleksni e’tiborga olish lozim – bu o’ z -o’ zini h imoya qilish va erkinlik. Bundan tashqari nerv sistema si ni tipiga h am e’tibor berish lozim va xar bir hayvonga individual yond o shish kerak. Nerv sistema si ni ng tipi 4 ga b o’ linadi: Xolerik – q o’ zg’aluvchan; sangvinik-xarakatchan; flegmatik befarq; melanxolik nimjon. Buni hayvonni fiksasiya qilish vaqtida va podalarni tashkil qilish vaqtida e’tiborga olish lozim. Hayvonlarni fiksasiya qilishdan asosiy ma q sad: