15-16-asrlar tarixiga oid huquqiy hujjatlar va yozishmalarHoʻja Ahrorga tegishli vasiqa va vaqfnomalar

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

932.9716796875 KB

Скачать

M A V Z U : 1 5 - 1 6 - A S R L A R T A R I X I G A O I D
H U Q U Q I Y H U J J A T L A R V A
Y O Z I S H M A L A R H O J A A H R O R G A ʻ
T E G I S H L I V A S I Q A V A V A Q F N O M A L A R
SamDU Tarix fakulteti 1-kurs
magistranti: Sh.Ostanov

RE JA :
•
1. 13-14-asrlarga oid huquqiy hujjat lar hamda
y ozishmalarning xususiy at lari
•
2. Hoʻja A hrorga t egishli boʻlgan v asiqalar
hamda v aqfnomalar
•
3.Vasiqa v a Vaqfnomalarning oʻziga xos
xususiy at lari

Hujjat va yozishmalar.
Xoja Axrorga tegishli vasiqa va
vaqfnomalar.
Bu turdagi hujjatlar
koʻp va ularni arxiv va muzeylarning
fondlaridan, shuningdek qoʻyozma
kitoblar saqlanayotgan
kutubxonalardan topish mumkin.
Yirik sharqshunos olima
O.D.Chexovich (1912-1982)
Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasining Sharqshunoslik
instituti va Oʻzbekiston Respublikasi
Davlat arxivi fondlarida
saqlanayotgan vasiqa va
vaqfnomalar fondini
koʻp yillar davomida qunt bilan
oʻrgandi.

Xoja Ubaydulla
Axrorga tegishlilarini ajratib olib, matni va ruscha tarjimasi
va max-
sus tadqiqot bilan birga qoʻshib 1974-yili “Samarkandskiye
dokumenti
XV-XVI vekov” nomi bilan nashr etdi.
Xoja Ubaydulla Axror oʻz davrining badavlat obroʻli kishisi
boʻlib,
mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotida katta nufuzga ega
boʻlgan. Uni
shu darajaga yetkazgan omillardan biri bu uning ulida
toʻplangan katta
yer-suv va mol-mulk buldi.

V A S I Q A H A M D A V A Q F N O M A L A R N I N G TA R I X I Y V A Z A M O N A V I Y TA R I F I
S H U N I N G D E K , O Z I G A X O S X U S U S I YAT L A R I ʻ
Vasiqa, kupchiy — Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlarida (shu jumladan, 1917-
yilgacha Turkistonda) yer-mulk oldi-sotdisi toʻgʻrisida tuzilgan rasmiy shartnoma. V.
koʻchmas mulkka (yer-suvga va xoʻjalik binolariga) doimiy yoki vaqtinchalik egalik
qilish huquqini bergan. Turkiston qozixonalarida V. faqat bir nusxada (shariat
qonunlariga asosan) tuzilgan; bunda har ikki taraf (oluvchi va sotuvchi) hamda
ryeoviap V.ga imzo chekkach, uni qozi imzolab muhrlagan. Amirlar yer va b.
koʻchmas mulklarini tortiq qilganlarida, V.ni oʻzlari berganlar. Shariat qonunlari amal
qilgan joylarda V.lar sudi va sudyasi (vasoiq mahkamasi) mavjud boʻlib, ularga V.lar
qonuniyligini koʻrib chiqish vakolati ham berilgan. Hoz. kunda ham Afgʻonistonda,
ayrim arab mamlakatlarida V. rasmiy hujjat vazifasini oʻtaydi.

V A Q F N O M A — M U L K E G A L A R I O Z M O L - M U L K L A R I N I D I N I Y E H T I Y O J Y O K I ʻ
X AY R I YA I S H L A R I U C H U N B E R G A N L I G I T O G R I S I D A G I H U J J AT. V. D A
ʻ ʻ
M U L K N I N G V A Q F G A O T K A Z I L I S H I S A B A B I , M U L K E G A S I N I N G N O M I , V A Q F
ʻ
M U L K I D A N F O Y D A L A N I S H TA R T I B I , V A Q F Q I L I N G A N M U L K N I N G
B O S H Q A R U V C H I S I , G U V O H L A R K O R S AT I L A D I . V. G A G U V O H L A R
ʻ
S H A H O D AT I V A Q O Z I TA S D I G I K E R A K B O L A D I .
ʻ ʻ

X O J A U B AY D U L L A A H R O R G A T E G I S H L I V A S I Q A ,
V A Q F N O M A V A B O S H Q A H U Q U Q I Y H U J J AT L A R H A L I
B O S H Q A Y E R L A R D A N H A M T O P I L A D I . L E K I N
O . D . C H E X O V I C H N A S H R Q I LG A N L A R N I N G O ’ Z I H A M
O ’ Z B E K I S T O N N I N G X U - X U 1 A S R B O S H I D A G I I J T I M O I Y -
I Q T I S O D I Y A H V O L I N I O ’ R G A N I S H D A B I R I N C H I D A R A J A L I
M A N B A B O ’ L I B X I Z M AT Q I L A D I . Q U Y I D A I K K I TA H U J J AT
M A Z M U N I N I K E LT I R A M I Z :
V A S I Q A
A L LO H J U M L A I J A H O N E G A S I D I R , U N I N G S H O N S H AV K AT I
Y U Q O R I B O ’ L S I N ! ( H I J R I Y ) 8 5 9 Y I L J U M O D I U L - O X I R
O Y I N I N G 1 2 - K U N I .

V A S I Q A
A L L O H J U M L A I J A H O N E G A S I D I R , U N I N G S H O N S H AV K AT I Y U Q O R I
B O ’ L S I N ! ( H I J R I Y ) 8 5 9 Y I L J U M O D I U L - O X I R O Y I N I N G 1 2 - K U N I :
•
Bayramxo’ja o’g’li Hasan, mulkiga mutasaddiy bo’lishga haq-huquqi bo’lgan holda, dedi: “Samarqandning So’zangaron
ko’chasida joylashgan ikki xonalik uyimni, tahoratxona va ayvoni bilan, Ubaydullaxoja Jaloliddin Mahmudga sotdim.
•
Mazkur hovli-joyning g’arb tarafi oliyjanob, hurmat-ehtiromga loyiq bo’lgan olg’uvchining do’koni bilan tutash, shimoliy tarafi
podshohlik yerlari va qisman Amir Shermuhammad xojaning uyi bilan, sharqi-janub tarafdan esa xalqa ko’chalar bilan tutashdir.
•
Ushbu mulkni, barcha haq-huquqlari bilan, hozirda muomalada bo’lgan 1500 dinori adliyaga20 sotdim.
•
Mazkur sado-sotiqning kafilligi o’zimning zimmamda.
•
Savdo quyidagi shaxslarning guvohligida bo’ldi:
•
Abu Mansur Muhammad;
•
Sa’dulla Muhammad al-Ispijobiy;
•
Ahmad Ali al-Xorazmiy;
•
Xoja Sulton Jahongir o’g’li;
•
Bayramshoh Junayd Ramazon o’g’li.
•
Hammasi bo’lib 26 guvoh.”21

A R A B X A L I F A L I G I N I N G S I Y O S I Y, I Q T I S O D I Y V A H A R B I Y Q U D R AT I N I N G
Z A I F L A S H U V I V A M A H A L L I Y H O K I M L A R N I N G K U C H AY I S H I A S TA - S E K I N
M A R K A Z I Y H U K U M AT N O M I G A G I N A B A G ’ D O D D A B O ’ L I B , U N I N G
O ’ L K A L A R D A G I N O I B L A R I D E YA R L I M U S TA Q I L D A V L AT L A R S I F AT I D A
F A O L I YAT K O ’ R S ATA B O S H L A D I L A R . B U E S A M A D A N I YAT, I L M - F A N
S O H A S I G A K AT TA TA ’ S I R O ’ T K A Z D I .
N O M I G A G I N A X A L I F A L I K K A Q A R A M M A M L A K AT L A R I D A A V V A L O D D I Y X A L Q
O R A S I D A , A S TA - S E K I N L D I M D A R V A D A V L AT AY O N L A R I V A R A H B A R L A R I
O R A S I D A A R A B T I L I B I L A N F O R S V A T U R K I Y T I L L A R I N I N G I S T E ’ M O L
E T I L I S H I , K E Y I N C H A A R A B T I L I D I N V A D I N I Y B I L I M L A R T I L I G A AY L A N I B ,
AY N I Q S A S H E ’ R I YAT V A TA R I X D A F O R S I Y V A T U R K I Y T I L L A R M A ’ L U M
M A V Q E G A E G A B O ’ L I B , U L A R D A I L M I Y, B A D I I Y V A TA R I X I Y A S A R L A R
YA R AT I L D I , D A V L AT H U J J AT L A R I Y U R I T I L A B O S H L A N D I . B O R A - B O R A
F O R S I Y T I L D A V L AT T I L I D A R A J A S I G A K O ’ TA R I L I B , B U T I L D A J U D A K AT TA
H U D U D D A B A D I I Y V A TA R I X I Y A S A R L A R YA R AT I L D I .

O Z I G A X O S L I G I ʻ
X U S U S I D A
Masalan, Nizomiddin Shomiy va Sharafuddin Ali Yazdiyning
“Zafarnoma” asarlari, Mirzo Ulug’bek rahnamoligi va ishtirokida bitilgan
“Tarixi ulusi arba’” (“To’rt ulus tarixi”), Muhammad Mirxondning “Ravzat
us-safo” (“Jannat bog’i”), Mirzo Haydarning “Tarixi Rashidiy” va
boshqalar forsiy tilda bitildi. Movarounnahrda forsiy va turkiy til doimo
yonma-yon iste’mol etilar edi.

Ф ОР СИЙ ТИЛД АГИ МАНБАЛАР ДА
ВАСИКА ВА ВАКФНОМАЛАР

Qosimjon Sodiqov
,, Turkiy hujjatchilik
tarixidan ʼʼ
Toshkent,2014.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:
1. А.Мадраимов, Г.Фузаилова: “Манбашунослик”, Фан нашриёти, Т: 2007
2. Б.Аҳмедов: “Ўзбекистон тарихи манбалари”, Ўқитувчи нашриёти, Т: 2001
3. К . Содиков : " Туркий Хужжатчилик тарихидан " Тошкент ,2014.
4. Б.Эргашев: “Манбашунослик ва тарихшунослик”, СамДУ нашриёти, С:
2021
5. https://cyberleninka.ru
6. https://e-tarix.uz
7. www.Wikipedia.org

E ’ T I B O R I N G I Z
U C H U N
R A H M AT

M A V Z U : 1 5 - 1 6 - A S R L A R T A R I X I G A O I D H U Q U Q I Y H U J J A T L A R V A Y O Z I S H M A L A R H O J A A H R O R G A ʻ T E G I S H L I V A S I Q A V A V A Q F N O M A L A R SamDU Tarix fakulteti 1-kurs magistranti: Sh.Ostanov

RE JA : • 1. 13-14-asrlarga oid huquqiy hujjat lar hamda y ozishmalarning xususiy at lari • 2. Hoʻja A hrorga t egishli boʻlgan v asiqalar hamda v aqfnomalar • 3.Vasiqa v a Vaqfnomalarning oʻziga xos xususiy at lari

Hujjat va yozishmalar. Xoja Axrorga tegishli vasiqa va vaqfnomalar. Bu turdagi hujjatlar koʻp va ularni arxiv va muzeylarning fondlaridan, shuningdek qoʻyozma kitoblar saqlanayotgan kutubxonalardan topish mumkin. Yirik sharqshunos olima O.D.Chexovich (1912-1982) Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik instituti va Oʻzbekiston Respublikasi Davlat arxivi fondlarida saqlanayotgan vasiqa va vaqfnomalar fondini koʻp yillar davomida qunt bilan oʻrgandi.

Xoja Ubaydulla Axrorga tegishlilarini ajratib olib, matni va ruscha tarjimasi va max- sus tadqiqot bilan birga qoʻshib 1974-yili “Samarkandskiye dokumenti XV-XVI vekov” nomi bilan nashr etdi. Xoja Ubaydulla Axror oʻz davrining badavlat obroʻli kishisi boʻlib, mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotida katta nufuzga ega boʻlgan. Uni shu darajaga yetkazgan omillardan biri bu uning ulida toʻplangan katta yer-suv va mol-mulk buldi.

V A S I Q A H A M D A V A Q F N O M A L A R N I N G TA R I X I Y V A Z A M O N A V I Y TA R I F I S H U N I N G D E K , O Z I G A X O S X U S U S I YAT L A R I ʻ Vasiqa, kupchiy — Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlarida (shu jumladan, 1917- yilgacha Turkistonda) yer-mulk oldi-sotdisi toʻgʻrisida tuzilgan rasmiy shartnoma. V. koʻchmas mulkka (yer-suvga va xoʻjalik binolariga) doimiy yoki vaqtinchalik egalik qilish huquqini bergan. Turkiston qozixonalarida V. faqat bir nusxada (shariat qonunlariga asosan) tuzilgan; bunda har ikki taraf (oluvchi va sotuvchi) hamda ryeoviap V.ga imzo chekkach, uni qozi imzolab muhrlagan. Amirlar yer va b. koʻchmas mulklarini tortiq qilganlarida, V.ni oʻzlari berganlar. Shariat qonunlari amal qilgan joylarda V.lar sudi va sudyasi (vasoiq mahkamasi) mavjud boʻlib, ularga V.lar qonuniyligini koʻrib chiqish vakolati ham berilgan. Hoz. kunda ham Afgʻonistonda, ayrim arab mamlakatlarida V. rasmiy hujjat vazifasini oʻtaydi.

15-16-asrlar tarixiga oid huquqiy hujjatlar va yozishmalarHoʻja Ahrorga tegishli vasiqa va vaqfnomalar

16.08.2023

0

932.9716796875 KB

Похожие