logo

Abu Xafs Kabir Buxoriy

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

547.056640625 KB
Mavzu:Abu Xafs Kabir Buxoriy              Abu Hafsi Kabir (767 – Buxoro – 832) – islom olamining 
fi k hshunos olimi.  Imom   Buxoriy  bilan zamondosh. 
Buxorodan Bagʻdodga borib, imom  Muhammad ibn Hasan 
Shay boniy  (804 y il v.e.)ga shogird t ushgan. A bu Hafsi Kabir 
fi qh boʻy icha mashhur boʻlgan. Oʻgʻli  Abu  Abdulloh  ham 
islom olamida t aniqli. Uni ot asi bilan y anglisht irmaslik  
maqsadida ulamolar ot asini Abu Hafsi Kabir, oʻgʻlini Abu 
Hafsi Sagʻir deb at aganlar. Islom olamining islom 
qonunshunosligi asoslarini y arat gan y irik  olim boʻlgan. 
N arshaxiy ning y ozishicha, uning sharofat i bilan Buxoro 
„Qubbat  ul-islom“  – „ Islom dinining gumbazi“  unv onini 
olgan. A bu Hafsi Kabir fi qhning t urli masalalari y orit ilgan 
„ A l-A hv oʻ-v al-ixt ilof“  („ Hav oy i gaplar v a k elish-
mov chilik lar“ ), „ A r-raddu alal-Laf-ziy y a“  („Yuzak i 
qarov chilarga raddiy a“ ) k it oblarining muallifi dir.               Abu Hafsning oʻziga „ Kabir Buxoriy“  – „ Buxoriy larning k at t asi“  v a „ Hojat baror im om“  degan unv onlar 
berilgan, oʻgʻli Abu Abdulloh (Abu Hafs Sagʻir Buxoriy ; 877 y il) ham ot asi singari fi qh ilm ida peshqadam 
boʻlgan. Abu Hafsi K abir Buxorodagi Darv ozai nav  qarshisidagi t epalik da dafn et ilgan. Buxorolik lar u 
joyni muqaddas sanab, „ Haqrah“  („ Haq y oʻl“ ) v a X oja Imom  Abu Hafs deb at aganlar. Must abid sov et  
t uzum i dav rida uning qabri v a at rofi dagi meʼm oriy  yodgorlik lar buzib t ashlangan. [1]                            Аbu Hanifa asos solgan hanafi y lik  mazhabi VII I asr oʼrt alarida, 
uning hay ot lik  chogʼidanoq t arqala boshlab, ushbu asrning 
oxirlarida boshqa oʼlk alar, jumladan, Mov arounnahrga ham y et ib 
k elgan edi. Turli shaharlardagi hanafi y a mark azlarining 
shak llanishiga Iroq v a X uroson mak t ablari salmoqli t aʼsir 
k oʼrsat di. Muhammad ibn Hasan Shay boniy  (v af. 805 y.)ning 
shogirdi А bu Hafs А hmad ibn Hafs Kabir Buxoriy  (768 – 832) 
Buxoro mak t abiga asos soldi. Toʼliq ismi Аhmad ibn Hafs ibn 
Zaburqon ibn А bdulloh ibn Buxoriy. Dast -labk i ilmlarni oʼz 
y urt ida egallay di, soʼngra Bagʼdodga borib, u y erda А bu Hanifa 
ashobining k oʼplarini uchrat gan, ulardan Muhammad ibn 
Hasanning bir necha y il ilmiy  majlislarida boʼlgan, uning 
« Mabsut »  k it obini k oʼchirgan. U I mom Muhammaddan k ey in 
eng k uchli, eng ishonchli, eng t aqv odor faqih hisoblangan.              Bunga dalil sifat ida quy idagi riv oy at ni  k elt irish mumk in: А bu Hafs bilan bi rga Imom 
Muhammaddan t ahsil ol gan Аbu Sulaymon J uzj oniy ning t aʼk idl ashicha: « Ust ozim 
Imom Muhammad i bn Hasan Shay boniy dan: « А gar siz v afot  et sangiz ilmni  k imdan 
olay lik ?» , dey a soʼradim. Shunda ust ozim: « Hech k im mendan il mni А bu Hafs Buxo-
ri ychalik  ololmagan» , dedilar. А bdulloh ibn Muhammad Subazmuniy  (872 – 952) А bu 
Hafs haqida quy i dagiriv oy at ni k elt i radi: « А fl ah ibn Muhammad Аbu Yusufning 
majlisida boʼl gan, un-dan « А moli y» ni y ozib olgan, А hmad ibn Hafs esa А fl ah bi lan 
majlisda А bu Yusuf-ning huzuriga borishdan oldin birga boʼlgan. А hmad ibn Hafs А bu 
Yusufni umri  ox irlagan bir dav rda uchrat di. Key in Imom Muhammadga borib, uning 
k it oblari-ni eshit di v a uni ng huzurida fi qhni oʼrgandi» . Demak , А bu Hafs А bu 
Hanifaning mumt oz shogirdlari sanal gan Muhammad v a oz muddat  boʼlsa-da, А bu 
Yusufning ham majl isida boʼlgan. Shamsiddin Zahabi yning x abar berishicha, Vak iʼ ibn 
J arroh, А bu Usomalar ham uning ust ozlari  boʼlganlar. А y t ish joizk i , Mov arounnahrda 
fi qhning riv oj lanishida А bu Yusufdan k oʼra Imom Muhammadni ng qarashlari k oʼproq 
t aʼsir k oʼrsat gan. Ilm olib oʼz y urt iga qay t gan А hmad i bn Hafs shu t ariqa hanafi y  
mazhabi t aʼlimot ini birinchi boʼl ib Mov arounnahrga olib k elgan shaxs sifat ida t anildi . 
Shuning uchun Yoqut i y : « Buxoro faqihlar ak ademiy asi v a fozill ar mak onidir. 
Buxorodan k oʼra i lm ahliga hurmat i k uchliroq shahar ahlini k oʼrmaganman» , deya 
eʼt irof et adi . А bu Hafs Kabir nafaqat  fi qh sohasida samarali ijod qilgan, balk i u hadis 
v a k alom ilmlarini ng ham y et uk  bi limdoni sanaladi. V III–X  asrlarda Mov arounnahr, 
X uroson, Iroq v a boshqa mint aqalardan y et ishib chi qqan hanafi y  muhaddi sl ari  v a 
faqihlarini ng faoliy at lari haqi da Аbdul loh Subazmuniy  oʼzining « Kashf al-osor»  
asarida qimmat li maʼlumot lar k elt irgan.                             J uml adan, asarda Аbu Hafs Kabir v a uning av l odlari Buxorodan chiqqan ilk  hanafi y  muhaddislari  
qat orida zik r et il-gan. U Аsad ibn А mr, Аbu Yahy o Himoniy, Yahy o ibn Zak ariy o ibn А bu Zoida, I so 
ibn Yunus, Muhammad ibn Robia, Аbu Muov i y a, I bn Muborak , Аbdulloh ibn N umay r, Аm r i bn 
Muhammad, I bn Munir Varroq, Hushay m ibn Bashir, Salm ibn Soliml ardan riv oy at  qi lgan. 
Manbalarda X I  asrgacha faqihlar orasida ilohiy ot ga doir m asalalar ham muhok ama et il ganligi, 
jum ladan, Buxoroda Аbu Hafs Buxoriy, Samarqandda« Iy odiy a»  v a « J uzj oni y a»  k abi di niy -maʼrifi y  
y oʼnalishdagi m adrasal ar faoliy at  y urit gani t oʼgʼrisida maʼlumot lar bor. А bu Hafs Kabir 
Muhammad ibn Hasandan qil gan riv oy at ida: « Barcha narsalar y ax shi  v a y om on t arzda t aqdir 
qilingandir. А hli sunnaning barcha faqihlari shunga i t t ifoq qil ishgan. Qadar borasida 
t ort i shmanglar. Muhamm ad (a.s.) sahobalari haqida faqat  y axshi gapiringlar. Yoʼl t opish 
maqsadida y ulduzlarga qarashda zarar y oʼq» , degan. Olim shu m azmundagi ri v oy at lar hamda 
oʼz qarashlarini shogirdl ari-ga uqt irgan. Demak , Аbu Hafs isl om il ohi y ot ida moʼʼt adi l y oʼlni 
t anlab, t url i adashgan aqi dav iy  oqiml arga qarshi raddiy alar bergan. Fi k rimi z dal ili si fat i da 
faqihning hozirgi k unga qadar t opi lmagan, ammo nomi  k oʼplab asarlarda uchray di-gan « Kit ob 
at -t axrij »  nomli asari dan Lut fulloh Nasafi y  « Tasmi y a sharhi»  bobi -dan k el t i rgan i qt ibosi, uning 
aqidaga doir fat v ol ari , shuningdek , oʼgʼl i Аbu Hafs Sagʼi rning k alom  ilmiga at ab y ozgan 
asarlari ni k el t irish mumk in. Sharqshunos А.B. X oli dov  v a bir necha t adqi qot chi lar 
Mov arounnahr hamda X uro-sonda arab x al ifaligida il k  bora madrasalar barpo et il ganini  zik r 
et i b, birinchi  madrasa Buxorodagi  « Forjak »  madrasasi degan fi k rni  olgʼa suradilar. А bu Bak r 
Muhammad Narshaxi y  oʼzining « Tarixi  Buxoro»  asarida 937 y i li Buxoroda sodir boʼlgan 
y ongʼindan Forjak  madrasasi ham  zarar k oʼrganligini qay d et ib oʼt adi. Ke-y inchali k  madrasa 
qay t a t ik lanadi. Moʼgʼullar dav rida y ashagan v a mashhur « J av omeʼ al-hik oy a»  asarining m ualli fi  
Ibn А v fi y  (X I II  asr) mazk ur madrasada m udarris Masʼud I mom zoda qoʼli ost i da t aʼlim olgani 
ushbu madrasaning moʼgʼullar dav ri da ham faoliy at  y uri t ganligini  k oʼrsat adi. А bu Hafs 
Buxoroda il miy  v a diniy  bili mlar riv ojiga k at t a hissa qoʼshgan madrasaga asos solgan.                Bu oʼz zam onasi da m ashhur madrasalardan sanalib, hozirgi « Poy i Kalon»  mav zesida joy lashgan. 
Narshaxi y ning maʼlum ot iga k oʼra, А bu Hafs Kabir bomdod namozi dan k ey in t alabalarga dars bergan. 
Oli m k oʼplab shogirdl ar-ni t arbi y alab, k amolga y et k azdi: Аbu А bdulloh Muhammad ibn Аhm ad i bn 
Hafs (Аbu Hafs Sagʼi r), А bu J aʼfar Rizv on ibn Sal im Badok oriy, А bul Hasan Muqot il ibn Said Bay dariy, 
Muhammad ibn Hot am Subizugʼuk iy, А bu Zahhok  Fazl ibn Hasson Sut i k aniy, Horis ibn Аbul Vafo 
Buxori y, Dov ud Shargʼiy, А bu Said Sulay mon ibn Dov ud Shargʼiy. Аbu Soli h Toy y ib ibn Muqot il 
X unomat iy, А bu Hasan ibn Tol ib Gʼishat iy l ar undan riv oy at  qilishgan. Аbdulk arim Samʼoniy  « al -А nsob»  
nomli asarida k elt iri-shicha, Аbu Hafsning shogirdl ari X arojir degan qishl oqda k oʼp boʼlgan. U t ufay li 
Buxoro shahri  hanafi y lik ning muhi m mark azlaridan biriga ay landi. Аbu Hafs Kabir doim shogirdlariga 
shunday  nasihat  qilar edi: « Qurʼonni k oʼp oʼqi nglar. Chunk i Qurʼon mushaf v a qalblardan t ez k et adi» . 
Tarixchi А . Vamberi oʼzi ning « Tarix i Buxoro»  v a Sadat iy  « Tarix  ad-duv al»  nomli  asarlarida Imom А bu 
Hafs Kabir Buxoriy ning madrasasi isl om olamining t urli oʼlk alaridagi  olim lar v a t alabalarning orzu 
qilgan m adrasasi  boʼl ganini  t aʼk idl ashgan. Mazk ur madrasa faol iy at i ni ak s et t iruv chi manbal ar 
k amchilik ni t ashk il et adi . Shunday  boʼlsa-da, m anbalarda А bu Hafs Kabir m adrasasida mudarrisli k  
qilgan bir qat or y iri k  faqihlar haqidagi maʼlumot lar saqlanib qolgan. J uml adan, Muhamm ad i bn 
Аhmad Shohiv ay h Forisiy  ham mazk ur madrasada mudarrisli k  qilgan. Hok i m Аbu А bdullohni ng zik r 
qilishicha, u 971 y ilda N ishopurda v afot  et adi. Muhammad ibn А hmad Forisiy  oʼz y urt ida fi qh v a hi sob 
ilm ini oʼrganib, bir muddat  N isho-purda y ashay di. Key inchali k  Buxoroga k el ib, maʼlum muddat  Аbu 
Hafs Kabir m adra-sasida mudarri slik  qi ladi. Buxoroda faoli y at  olib borgan « sadrushsharia» lar v a 
ul arning oila aʼzol a-ri fi qh ilm ini oʼz zam onalarini ng mashhur oliml ari dan olganlar. Fiqh i lmini 
oʼrganishda silsilalari А bu Аbdul loh ibn Аbu Hafs Kabirga y et ib boradi. Аbu Hafs Kabi rning shuhrat i 
Buxoroga, qolav ersa, islom ol amiga t arqaldi.                             Olimlar uning ilmu fazlini y uqori baholab, uni « muallimi i slom» , y aʼni  « is-lom dini ni ng 
muall imi » , uning sharofat i bil an Buxoroni « qubbat ul islom» , y aʼni« islom dining 
gumbazi»  v a u k i shi yashay digan mahall a darv ozasini  « Haqroh» , y aʼni « Haq y oʼl »  deb 
at aganl ar. Hat t o, arab di yori oli mlari biror masalani ng jav obi-ni t opishda qiy nalib 
qolsalar, Buxoroga Аbu Hafs Kabirni ng oldiga bir k i shi -ni y uborib, oʼsha masal ani ng 
y echimini bilib olishar edi. Narshaxiy ni ng ay t ishi -cha, hoj ilar k arv oni  k elay ot ganida, 
k arv ondan bi r k ishi А bu Hafsning y oniga k elib, undan masala soʼraganda, А bu Hafs 
hay rat lani b: « Oʼzi ngk u Iroqdan k ely apsan, ni ma uchun Iroq oli mlaridan soʼramading?» , 
desa u: « Bu masalada Iroq olimlari bilan munozara qildi m, l ek in ular qoniqarli jav ob 
bera ol madil ar v a menga Buxoro-ga borib, bu masalani А bu Hafsdan y ok i uning 
farzandidan soʼragi n, ular senga bumasal aning jav obi ni ani q ay t ishadi, dedi lar» , – deb 
jav ob beradi. Bu dav rda А rab x alifaligi  hududida t url i xalql ar y ashar edilar. Oʼz-oʼzidan 
maʼlumk i, ularni  bi r xi l qonun-oʼl chov da saqlash, y aʼni hamma joy da y agona qonun 
jori y  qi lish mumk in emas edi . Turli  ijt imoiy  guruhlarning v ak i llari oʼz manfaat la-ridan 
k eli b chiqqan holda hadi slar t oʼqi b olar edilar. Maʼlumk i, islom huquqi nafaqat  sof 
huquqiy  meʼy orlar majmuidan iborat , balk i u diniy  rasm-rusmlar, axl oqiy  mezonlarni 
ham qamrab ol adi. А bu Hafs Kabi r mana shunday  t alablarga rioy a qili b, oʼzi y ashagan 
jamiy at  hay ot i dagi barcha diniy  v a duny ov iy  masalalarni dav r t alablariga j av ob 
beradigan, mahalli y  sharoit ni hisobga ol gan holda umu-miy  shariat  normal ari ni ishl ab 
chiqdi . А bu Hani faning fi qh v a shariat ga oid qonunshunoslik  t aʼlimot larini mahalliy  
urf-odat l arga moslasht i rish gʼoy alarini ilgari surdi. А bu Hafs Kabir amir boʼl adimi , 
oddiy  fuqaro boʼladimi, qanday  muammo bilan k elsa, hal qil ib berar edi.               Ol di-sot di y ok i ibodat  masalalarini ham j uda ani qlik  bi lan y echardi. Shu bois odamlar 
oli mni « Hojat baror i mom»  deb hurmat  qilganlar. Hozirgi k unga qadar Buxoro aholi si 
Аbu Hafs Kabir ziy orat gohi ni  « Imomi Hoj at baror»  ziy orat gohi  dey a ardoql ab k eladi. 
Аbu Hafs Kabir y uqori  mansab egalari ol dida ham oʼz nufuziga ega boʼl gan. 
Zandav i st i y ni ng « Rav zat  al -ulamo»  noml i asarida k elt i ril ishicha, sul t on А bu Hafs 
Kabir Buxori y ga salla t ort i q qi lgan. Salla muhi m ilt ifot  qi lingan k iy i mlardan boʼlib, 
amirlar uni  oʼzlari t anlagan v a y aqin k ishilariga sov gʼa qil ganl ar. А bu Hafs bergan 
fat v olar v a uni ng asaridan olingan iqt iboslar k ey ingi dav r ulamolarining fi qhiy  
asarlarida k eng ist ifoda et il adi. J umladan, А bu Nasr А hmad ibn Umar (v af. 1190 
y.)ning « Fat ov oy i А t t obiy a» , Farididdin Dehlav iy  (v af. 1385 y.)ning « Fat ov oy i 
Tat arxoniy a» , А louddi n Buxoriy ning « Hay rat  al-fuqaho» , Masʼud ibn Mahmud ibn 
Yusuf Samarqandiy ning « Salot i Masʼudi y » , Burhoniddin Mahmud (1156 – 1219 y.)ning 
« Muhit  al-Burhoniy » , А bu Bak r i bn Masʼud Kosoniy  (v af. 1191 y.)ning « Badoiʼ as-
sanoiʼ fi  t art i b ash-sharoiʼ» , А bu Muzaff ar Muhy iddin Muhammad Аv rangzeb (v af. 
1707 y.)ning buy rugʼi  bi lan Shay x  N izomi ddin Balxi y  (X VII–X V III) boshchi ligida 
y igirma uch nafar faqih t omonidan y ozilgan « Fat ov oy i Olamgiri y a»  k abi juda k oʼplab 
asarlarda uchray di. Baʼzi  asarl arda ol im haqidagi  maʼlumot larga alohida boblar 
ajrat il gan.Masalan, Soʼfi  Olloy orning « Maslak  al-mut t aqin»  asarida « Hik oy at i X oja 
Аbu Hafs Kabir Buxori y »  y ok i « Bay onot i X oj a Аbu Hafs Kabir»  sarlav hasi ost ida bob 
mav jud. Soʼfi  Olloy or А bu Hafs Kabi r asarlaridan foy dalanib, « Farzandlarga nasihat »  
bobida y axshi xulq, odob, y ax shi insoniy  fazi lat lar, haq-huquqini t anish, ot a-ona, 
qari ndosh, y or-birodarlarga y ordam qoʼlini choʼzish, ular hurmat ini qozonish, 
mehnat ni  ulugʼlash k abi ot aning nasihat larini bay on et gan.                             Аhmad i bn Mahmudni ng « Mozorot i Buxoro»  (Tarix i Mullozoda) noml i asarida ham 
olim haqida alohida boʼlim ajra-t ilgan. X IX –X X  asrlarda y ashab ij od et gan Muxlis 
Namangoniy ning Аbu Hafs Kabirga at ab y ozgan muxammasini ham alohida 
t aʼk idlab oʼt ish j oiz. Chunk i muxammasda muhi m maʼlumot lar mav jud boʼl ib, shoi r 
ushbu maʼlumot larni t ari xiy  manbalar asosi da y ozganl igi eht i moldan xoli emas. 
Аy rim adabiy ot l arda olimning asari deb boshqa mual lifni ng asari nisbat  be-rilganiga 
ham guv oh boʼlish mumk in. Masalan, 2007 y i lda nashr et ilgan Soʼfi  Olloy orning 
« Masl ak  al -mut t aqi n»  nomli asarining ilov a qismi da А bu Hafs Kabirning « Kit ob al-
ahv o v a-l-i xt il of»  nomli k it obi  ham boʼlgan, deyi ladi. Isl om ent sik lo-pediy asi  v a 
Oʼzbek ist on Mi lliy  Ent sik lopediy al ari da А bu Hafs Kabir « al-А hv o v a-l-ixt ilof»  (Hav oy i 
gaplar v a k elishmov chilik lar), « ar-Radd al a-l -lafziy a»  (Yuza-k i qarov chi larga raddiy a) 
k it oblarining mualli fi dir, degan j umlal arni uchrat i sh mumk in. Mahmud ibn 
Sulay mon Kafav iy ning (1519 – 1582) « Kat oib aʼlom al-ax y or min fuqaho mazhab an-
Noʼʼmon al-mux t or» , Umar Ri zo Kahholaning « Moʼʼjam al-mual lifi n» , Sult on 
Muhammad ibn Qalandarshohning « Risolay i  Sult oni y»  nom-li  asarlarida v a y ana bir 
qancha t abaqot  janri dagi k it oblarda bu asarlarning mu-allifi  А bu Hafs Kabirning 
oʼgʼl i Аbu А bdul loh Muhammad ibn Аhmad ibn Hafs deb k elt i riladi. А bdulk arim 
Samʼoniy  bu k it oblar bilan bir qat orda А bu Hafs Sagʼirning « Kit ob al-imon»  nomli 
asari borligi haqida eslat ib oʼt adi. Yuqoridagi maʼlumot larga t ay angan holda mazk ur 
asarlar А bu Hafs Kabi r asarlari emasl igi, agar shunday  boʼlganda k ey ingi dav r 
ul amolari t omonidan y ozilgan fi qhiy  manba lardagi k oʼpl ab uchray digan iqt iboslarda 
bu asar nomlari ham t ilga olingan boʼlar edi, degan xulosaga k el amiz.                            Tadqiqot  jaray onida А bu Hafs Kabir Buxoriy  qalamiga mansub « Ki t ob at -t axrij» , 
« Fav oi d» , « Fat ov o»  hamda « Masoil»  k abi  asarlari borligi aniql andi . Shuningdek , u 
« N av odir as-solat » ni riv oy at  qilganl igi manbalarda qay d et ilgan.832 y ilda v afot  et gan 
А bu Hafs Kabir Buxorodagi Darv ozai nav  qarshi si dagi t e-palik da dafn et ilgan. 
Muhammad Narshaxi y  oʼzining « Buxoro t arix i»  nomli asari-da k elt irishicha: « Marhum 
X oj a Аbu Hafsning saroy i, k ishilar u joy ni  qanchalik  t uzat i b t urganl ik l ari ga qaramay, bu 
k ungacha saqlanib qolgan emas, l ek in undan ay rim nishonalargi na boqiy di r, sav maa – 
ibodat  qilinadi gan joy  ham u uy da oʼz oʼrnida t uribdi. ... Qabri Darv ozay i nav da, duo 
qabul boʼladi gan joy  degan nom bilan mashhur. U t epalik ni  X oja imom Аbu Hafs 
t epaligi  dey di lar... U joy ni « Haqroh darv ozasi »  dey il ishi ga sabab shuk i, odamlar oʼsha 
y erda, marhum А bu Hafs huzuriga k el ib fat v o ol ar edilar v a bu fat v oni haq deb bil ar 
edilar. Shu jihat dan ul ar Haqrohni « haq»  deb at aganlar» . А k ademik  V.V. Bart olьd uning 
maqbarasi ust ida « Mov arounnahr ulamol arining ust ozi»  degan y ozuv  boʼl gani ni  qay d 
et adi. 2009 y il da Hazrat i  Imom maqbarasi da k eng k oʼl amda t aʼmi rlash ishlari olib 
borildi . X V I asrda qurilgan xonaqoh, hov uz, minora v a mehmonxona bat amom qay t a 
t aʼmirlandi. Аbu Hafs Kabir Buxori y ning hay ot  y oʼllari v a ilmiy  faol iy at i chuqur 
oʼrganiladigan mav zulardan bi ri boʼl ib, u haqda k oʼpl ab t adqiqot lar olib bori sh mumk i n.

Mavzu:Abu Xafs Kabir Buxoriy

Abu Hafsi Kabir (767 – Buxoro – 832) – islom olamining fi k hshunos olimi.  Imom Buxoriy  bilan zamondosh. Buxorodan Bagʻdodga borib, imom  Muhammad ibn Hasan Shay boniy  (804 y il v.e.)ga shogird t ushgan. A bu Hafsi Kabir fi qh boʻy icha mashhur boʻlgan. Oʻgʻli  Abu Abdulloh  ham islom olamida t aniqli. Uni ot asi bilan y anglisht irmaslik maqsadida ulamolar ot asini Abu Hafsi Kabir, oʻgʻlini Abu Hafsi Sagʻir deb at aganlar. Islom olamining islom qonunshunosligi asoslarini y arat gan y irik olim boʻlgan. N arshaxiy ning y ozishicha, uning sharofat i bilan Buxoro „Qubbat ul-islom“  – „ Islom dinining gumbazi“ unv onini olgan. A bu Hafsi Kabir fi qhning t urli masalalari y orit ilgan „ A l-A hv oʻ-v al-ixt ilof“ („ Hav oy i gaplar v a k elish- mov chilik lar“ ), „ A r-raddu alal-Laf-ziy y a“ („Yuzak i qarov chilarga raddiy a“ ) k it oblarining muallifi dir. 

Abu Hafsning oʻziga „ Kabir Buxoriy“  – „ Buxoriy larning k at t asi“ v a „ Hojat baror im om“ degan unv onlar berilgan, oʻgʻli Abu Abdulloh (Abu Hafs Sagʻir Buxoriy ; 877 y il) ham ot asi singari fi qh ilm ida peshqadam boʻlgan. Abu Hafsi K abir Buxorodagi Darv ozai nav qarshisidagi t epalik da dafn et ilgan. Buxorolik lar u joyni muqaddas sanab, „ Haqrah“ („ Haq y oʻl“ ) v a X oja Imom Abu Hafs deb at aganlar. Must abid sov et t uzum i dav rida uning qabri v a at rofi dagi meʼm oriy yodgorlik lar buzib t ashlangan. [1]

Аbu Hanifa asos solgan hanafi y lik mazhabi VII I asr oʼrt alarida, uning hay ot lik chogʼidanoq t arqala boshlab, ushbu asrning oxirlarida boshqa oʼlk alar, jumladan, Mov arounnahrga ham y et ib k elgan edi. Turli shaharlardagi hanafi y a mark azlarining shak llanishiga Iroq v a X uroson mak t ablari salmoqli t aʼsir k oʼrsat di. Muhammad ibn Hasan Shay boniy (v af. 805 y.)ning shogirdi А bu Hafs А hmad ibn Hafs Kabir Buxoriy (768 – 832) Buxoro mak t abiga asos soldi. Toʼliq ismi Аhmad ibn Hafs ibn Zaburqon ibn А bdulloh ibn Buxoriy. Dast -labk i ilmlarni oʼz y urt ida egallay di, soʼngra Bagʼdodga borib, u y erda А bu Hanifa ashobining k oʼplarini uchrat gan, ulardan Muhammad ibn Hasanning bir necha y il ilmiy majlislarida boʼlgan, uning « Mabsut » k it obini k oʼchirgan. U I mom Muhammaddan k ey in eng k uchli, eng ishonchli, eng t aqv odor faqih hisoblangan.