logo

Al-Xorazmiy

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

853 KB
                               Reja:
1- Alloma hayot faolyati.
2- Al-Xorazmiy ilmiy  faolyati 
geografiya faniga qoshgan hissasi.
3- Xorazmiyning ografik 
merosi.“Surat al-arz” (“Yer tasviri”) 
kitob.    Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy Xorazmda 
tug‘ilgan va Bag‘dodda vafot etgan. Olimning 
tug‘ilgan va vafot etgan yillari aniq ma’lum emas. 
Ba’zi manbalarda Al-Xorazmiy 780-yilda tug‘ilgan va 
847-yilda vafot etgan deb taxmin qilinadi. Qadimda 
yashagan bir qator olimlar kabi Al-Xorazmiy ham u 
yoki bu fan bilan chegaralanib qolmay, qomusiy ilm 
sohibi boigan. Jumladan, olimning tarix, 
matematika, astronomiya va geografiya sohasida 
yozib qoldirgan ilmiy merosi jahon ilm ahli 
tomonidan dunyo fani rivojiga qo‘shilgan bebaho 
hissa sifatida tan olinga n . Al-Xorazmiy ilmiy faoliyatida Bag‘dod 
shahrida VIII asr oxiri IX asr boshlarida 
Xonm ar-Rashidning o‘g‘li Ma’mun davrida 
tashkil etilgan olimlar akademiyasi - “Bayt 
al-hikma” (“Donishmandlar uyi”) katta rol 
o‘ynagan. Bag‘dod Akademiyasida 
XalifaMa’munning topishirig‘iga ko‘ra, Al-
Xorazmiy boshchiligida 70 dan ortiq olim 
jahonning va osmonning batafsil tasvirini 
o‘z ichiga olgan “Jahon xaritalari”, ya’ni 
dunyo atlasini tuzish ustida faoliyat olib 
borishgan. Bu xaritalar yig‘indisi “Ma’mun 
dunyo xaritasi”, deb ham ataladi va 
manbalarga ko‘ra uni tuzish taxminan 840-
yilda yakunlangan. Al-Xorazmiyning geografik merosi arabshunos 
K.Nallino, chex olimi G.Mjik va vengriyalik 
tadqiqotchi K.Segledi tomonidan chuqur 
o‘rganilgan. Italiyalik sharqshunos K.Nallino 
“Yevropadagi hech bir xalq Al-Xorazmiy erishgan 
yutuqqa erishishga va bunday asar yaratishga 
qobil emas edi”, deb yozgan edi. K.Segledi esa 
Xorazmiy geografiyasiga asoslanib, “Dunaybo‘yi 
mamlakatlarining Xorazmiygacha xaritasi”ni qayta 
tuzishga muvaffaq bo‘lgan.    Al-Xorazmiyni nafaqat buyuk geograf olim, 
balki Sharq geografiyasining asoschisi, 
Ispaniyadan to Qashqargacha barcha 
tabiatshunos, geograf va sayyoh 
olimlar tadqiqotlari yo‘nalishlarini belgilab 
bergan yo‘lchi yulduz, deb aytish mumkin. AlXorazmiyning “Surat al-
arz” (“Yer tasviri”) kitobi o‘z 
davrida juda mashhur 
bo‘lgan va undan nafaqat 
bag‘dodlik olimlar, balki 
birmuncha uzoq 
mamlakatlardagi ilm ahli 
ham keng foydalangan. 
Kitob bir necha o‘nlab 
xaritalar va ularga berilgan 
izohlami o‘z ichiga olib, 
hammasi birgalikda “Kitobu 
surat al-arz” deb atalgan. U 
“Yeming qiyofasi kitobi” 
yoki boshqacha qilib 
aytganda   “Geografiya” 
ma’nosini ham bildiradi3 Mazkur asarlardagi izohlarda dunyoning turli qismlari iqlimlar 
bo‘yicha joylashtirilgan va ulaming geografik koordinatalari 
keltirilgan. Hammasi bo‘lib 537 ta eng muhim joyning nomi, 
jumladan, shaharlar, so‘ngra tog‘lar (203 nom), dengizlar va 
orollaming nomlari, oxirida esa daryolar alohida-alohida qilib 
yozilgan. Kitobda keltirilgan jadvallarda “G‘arbiy tashqi dengiz” 
(Atlantika okeani), “Qulzum dengizi va Yashil dengiz” (Qizil dengiz 
va Hind okeani) kabi nomlar uchraydi. Shuningdek, asarda Azov 
dengizi, Nil daryosi va ulaming atrofidagi hududlarga izoh berilib, 
bu yerlaming xaritasi ham keltirilgan. Mohiyat va mazmuniga ko‘ra 
mazkur asar katta bir atlasga ilova qilingan izohdir

Reja: 1- Alloma hayot faolyati. 2- Al-Xorazmiy ilmiy faolyati geografiya faniga qoshgan hissasi. 3- Xorazmiyning ografik merosi.“Surat al-arz” (“Yer tasviri”) kitob.

Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy Xorazmda tug‘ilgan va Bag‘dodda vafot etgan. Olimning tug‘ilgan va vafot etgan yillari aniq ma’lum emas. Ba’zi manbalarda Al-Xorazmiy 780-yilda tug‘ilgan va 847-yilda vafot etgan deb taxmin qilinadi. Qadimda yashagan bir qator olimlar kabi Al-Xorazmiy ham u yoki bu fan bilan chegaralanib qolmay, qomusiy ilm sohibi boigan. Jumladan, olimning tarix, matematika, astronomiya va geografiya sohasida yozib qoldirgan ilmiy merosi jahon ilm ahli tomonidan dunyo fani rivojiga qo‘shilgan bebaho hissa sifatida tan olinga n .

Al-Xorazmiy ilmiy faoliyatida Bag‘dod shahrida VIII asr oxiri IX asr boshlarida Xonm ar-Rashidning o‘g‘li Ma’mun davrida tashkil etilgan olimlar akademiyasi - “Bayt al-hikma” (“Donishmandlar uyi”) katta rol o‘ynagan. Bag‘dod Akademiyasida XalifaMa’munning topishirig‘iga ko‘ra, Al- Xorazmiy boshchiligida 70 dan ortiq olim jahonning va osmonning batafsil tasvirini o‘z ichiga olgan “Jahon xaritalari”, ya’ni dunyo atlasini tuzish ustida faoliyat olib borishgan. Bu xaritalar yig‘indisi “Ma’mun dunyo xaritasi”, deb ham ataladi va manbalarga ko‘ra uni tuzish taxminan 840- yilda yakunlangan.

Al-Xorazmiyning geografik merosi arabshunos K.Nallino, chex olimi G.Mjik va vengriyalik tadqiqotchi K.Segledi tomonidan chuqur o‘rganilgan. Italiyalik sharqshunos K.Nallino “Yevropadagi hech bir xalq Al-Xorazmiy erishgan yutuqqa erishishga va bunday asar yaratishga qobil emas edi”, deb yozgan edi. K.Segledi esa Xorazmiy geografiyasiga asoslanib, “Dunaybo‘yi mamlakatlarining Xorazmiygacha xaritasi”ni qayta tuzishga muvaffaq bo‘lgan.