Al-Xorazmiy
![](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_1.png)
![Reja:
1- Alloma hayot faolyati.
2- Al-Xorazmiy ilmiy faolyati
geografiya faniga qoshgan hissasi.
3- Xorazmiyning ografik
merosi.“Surat al-arz” (“Yer tasviri”)
kitob.](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_2.png)
![Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy Xorazmda
tug‘ilgan va Bag‘dodda vafot etgan. Olimning
tug‘ilgan va vafot etgan yillari aniq ma’lum emas.
Ba’zi manbalarda Al-Xorazmiy 780-yilda tug‘ilgan va
847-yilda vafot etgan deb taxmin qilinadi. Qadimda
yashagan bir qator olimlar kabi Al-Xorazmiy ham u
yoki bu fan bilan chegaralanib qolmay, qomusiy ilm
sohibi boigan. Jumladan, olimning tarix,
matematika, astronomiya va geografiya sohasida
yozib qoldirgan ilmiy merosi jahon ilm ahli
tomonidan dunyo fani rivojiga qo‘shilgan bebaho
hissa sifatida tan olinga n .](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_3.png)
![Al-Xorazmiy ilmiy faoliyatida Bag‘dod
shahrida VIII asr oxiri IX asr boshlarida
Xonm ar-Rashidning o‘g‘li Ma’mun davrida
tashkil etilgan olimlar akademiyasi - “Bayt
al-hikma” (“Donishmandlar uyi”) katta rol
o‘ynagan. Bag‘dod Akademiyasida
XalifaMa’munning topishirig‘iga ko‘ra, Al-
Xorazmiy boshchiligida 70 dan ortiq olim
jahonning va osmonning batafsil tasvirini
o‘z ichiga olgan “Jahon xaritalari”, ya’ni
dunyo atlasini tuzish ustida faoliyat olib
borishgan. Bu xaritalar yig‘indisi “Ma’mun
dunyo xaritasi”, deb ham ataladi va
manbalarga ko‘ra uni tuzish taxminan 840-
yilda yakunlangan.](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_4.png)
![Al-Xorazmiyning geografik merosi arabshunos
K.Nallino, chex olimi G.Mjik va vengriyalik
tadqiqotchi K.Segledi tomonidan chuqur
o‘rganilgan. Italiyalik sharqshunos K.Nallino
“Yevropadagi hech bir xalq Al-Xorazmiy erishgan
yutuqqa erishishga va bunday asar yaratishga
qobil emas edi”, deb yozgan edi. K.Segledi esa
Xorazmiy geografiyasiga asoslanib, “Dunaybo‘yi
mamlakatlarining Xorazmiygacha xaritasi”ni qayta
tuzishga muvaffaq bo‘lgan.](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_5.png)
![Al-Xorazmiyni nafaqat buyuk geograf olim,
balki Sharq geografiyasining asoschisi,
Ispaniyadan to Qashqargacha barcha
tabiatshunos, geograf va sayyoh
olimlar tadqiqotlari yo‘nalishlarini belgilab
bergan yo‘lchi yulduz, deb aytish mumkin.](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_6.png)
![AlXorazmiyning “Surat al-
arz” (“Yer tasviri”) kitobi o‘z
davrida juda mashhur
bo‘lgan va undan nafaqat
bag‘dodlik olimlar, balki
birmuncha uzoq
mamlakatlardagi ilm ahli
ham keng foydalangan.
Kitob bir necha o‘nlab
xaritalar va ularga berilgan
izohlami o‘z ichiga olib,
hammasi birgalikda “Kitobu
surat al-arz” deb atalgan. U
“Yeming qiyofasi kitobi”
yoki boshqacha qilib
aytganda “Geografiya”
ma’nosini ham bildiradi3](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_7.png)
![Mazkur asarlardagi izohlarda dunyoning turli qismlari iqlimlar
bo‘yicha joylashtirilgan va ulaming geografik koordinatalari
keltirilgan. Hammasi bo‘lib 537 ta eng muhim joyning nomi,
jumladan, shaharlar, so‘ngra tog‘lar (203 nom), dengizlar va
orollaming nomlari, oxirida esa daryolar alohida-alohida qilib
yozilgan. Kitobda keltirilgan jadvallarda “G‘arbiy tashqi dengiz”
(Atlantika okeani), “Qulzum dengizi va Yashil dengiz” (Qizil dengiz
va Hind okeani) kabi nomlar uchraydi. Shuningdek, asarda Azov
dengizi, Nil daryosi va ulaming atrofidagi hududlarga izoh berilib,
bu yerlaming xaritasi ham keltirilgan. Mohiyat va mazmuniga ko‘ra
mazkur asar katta bir atlasga ilova qilingan izohdir](/data/documents/98bab360-a7a3-4f25-9f1e-6b1f33071cba/page_8.png)
Reja: 1- Alloma hayot faolyati. 2- Al-Xorazmiy ilmiy faolyati geografiya faniga qoshgan hissasi. 3- Xorazmiyning ografik merosi.“Surat al-arz” (“Yer tasviri”) kitob.
Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy Xorazmda tug‘ilgan va Bag‘dodda vafot etgan. Olimning tug‘ilgan va vafot etgan yillari aniq ma’lum emas. Ba’zi manbalarda Al-Xorazmiy 780-yilda tug‘ilgan va 847-yilda vafot etgan deb taxmin qilinadi. Qadimda yashagan bir qator olimlar kabi Al-Xorazmiy ham u yoki bu fan bilan chegaralanib qolmay, qomusiy ilm sohibi boigan. Jumladan, olimning tarix, matematika, astronomiya va geografiya sohasida yozib qoldirgan ilmiy merosi jahon ilm ahli tomonidan dunyo fani rivojiga qo‘shilgan bebaho hissa sifatida tan olinga n .
Al-Xorazmiy ilmiy faoliyatida Bag‘dod shahrida VIII asr oxiri IX asr boshlarida Xonm ar-Rashidning o‘g‘li Ma’mun davrida tashkil etilgan olimlar akademiyasi - “Bayt al-hikma” (“Donishmandlar uyi”) katta rol o‘ynagan. Bag‘dod Akademiyasida XalifaMa’munning topishirig‘iga ko‘ra, Al- Xorazmiy boshchiligida 70 dan ortiq olim jahonning va osmonning batafsil tasvirini o‘z ichiga olgan “Jahon xaritalari”, ya’ni dunyo atlasini tuzish ustida faoliyat olib borishgan. Bu xaritalar yig‘indisi “Ma’mun dunyo xaritasi”, deb ham ataladi va manbalarga ko‘ra uni tuzish taxminan 840- yilda yakunlangan.
Al-Xorazmiyning geografik merosi arabshunos K.Nallino, chex olimi G.Mjik va vengriyalik tadqiqotchi K.Segledi tomonidan chuqur o‘rganilgan. Italiyalik sharqshunos K.Nallino “Yevropadagi hech bir xalq Al-Xorazmiy erishgan yutuqqa erishishga va bunday asar yaratishga qobil emas edi”, deb yozgan edi. K.Segledi esa Xorazmiy geografiyasiga asoslanib, “Dunaybo‘yi mamlakatlarining Xorazmiygacha xaritasi”ni qayta tuzishga muvaffaq bo‘lgan.