BOBIL MADANIYATI

Загружено в:

23.11.2024

Скачано:

0

Размер:

409.146484375 KB

Скачать

Re’ja:
1.Bobil davlati haqida.
2.Bobil madaniyati.
BOBIL MADANIYATI
Bajardi:Ro’ziqulov Akbar

Bobil (shumercha Kadingirra,
akkadcha Babilu, aynan — tangri
darvozasi) —
Mesopatamiyaning shim . qismida,
Furot daryosi bo ʻyida joylashgan
shahar ; hozirda Xilla shahri (Iroq) .
Bobildastlab Akkad shohi Sargon
(miloddan avvalgi 2364 — 2314 )
haqidagi afsonada va Ur davlatining
III sulolasiga oid hujjatlarda tilga
olingan . Bobil Birinchi Bobil sulolasi
(miloddan avvalgi 1894 — 1595 )
davrida katta rol o ʻynay boshlagan,
Hammurapi davri(miloddan avvalgi
1792 — 1750 ) ga kelib esa nafaqat
Mesopotamiyaning, balki butun Old
Osiyoning yirik siyosiy, madaniy va
xujalik markaziga aylangan .

Taxminan 1595 -yil Bobil nmxettlar,
so ʻngrataxminan 1518 -yil kassitlar bosib
olgan . 13 — 12 -asrlarda shahar Ossuriya
podsholari Tukultininurti I va
Tiglatpalasar I tomonidan ikki marotaba
vayron etilgan .
Miloddan avvalgi 1-ming yillik
boshlarida Ossuriya va oromiy
qabilalaridan xaldeylar o ʻrtasida B .
uchun kurash bo ʻlgan . Miloddan avvalgi
732 yildan B . Ossuriya davlati tarkibida .
Miloddan avvalgi 689 yil shahar isyon
ko ʻtarganligi sababli Ossuriya podshosi
Sinaxerib tomonidan butkul vayron
etilgan . taxminan miloddan avvalgi 680
yil Sinaxeribning vorisi Asarxaddon
tomonidan kayta tiklangan . Miloddan
avvalgi 626 yil Blagi hokimiyatni xaldey
Nabopalasar (626 — 604 ) egallab olgan .

Navuxodonosor II (604 — 562 ) davrida shahar
gullabyashnagan, ravnaqtopgan . 538 yil B .ni forslar shohi
Kir bosib olgan . Miloddan avvalgi 331 yil B .ni Iskandar
Zulqarnayn zabt etgan . Miloddan avvalgi 312 yil B .
Iskandarning sarkardalaridan biri Salavk qo ʻli ostiga
o ʻtgan . Shu paytdan e ʼtiboran B . yetakchilik mavqeini
yo ʻqota borgan va milodiy 2 -asrga kelib tarix sahnasidan
uzilkesil tushib ketgan .

Mesopotamiya — jahon sivilizatsiyasi va qadimgi
shahar madaniyati ning ilk o'choqlaridan biri . Bu
madaniyatning ilk asoschilaridan biri shumerlar bo'lib,
ularning yutuqlarini bobilliklar va osuriyaliklar
o'zlashtirib, davom ettirdilar . Mesopotamiya
madaniyatining manbalari er . av . IV ming yillikda
shaharlar paydo bo'lishi bilan boshlandi . Uning uzoq
yashash davrida unga xos ichki birlik, an'analarni
merosiyligi, uning unsurlarining ajralmas aloqasi
saqlanib qoldi . Mesopotamiya madaniyatining
boshlang'ich davri o'ziga xos yozuvning shakllanishi
bilan belgilanadi . Keyinchalik bu yozuv mixxatga
aylanadi . Mixxat Mesopotamiya sivilizatsiyasining
asosiy ildizi bo'lib, uning barcha jihatlarini birlashtirgan
an'analarini saqlab qolish imkoniyatini berdi .

Mesopotamiya (hozirgi Iroq
hududi)da yashagan va
Shumer, Akkad, Bobil va
Ossuriya kabi yirik davlatlar
barpo etgan xalqlar —
shumerlar va akkadlar,
bobilliklar va ossuriyaliklar
madaniyati ; bir tomondan
yuksak darajada taraqqiy
etgan ilmfan, adabiyot va
san ʼat hamda boshqa
tomondan diniy mafkuraning
ustuvor bo ʻlganligi bilan
ajralib turgan .

Fan taraqqiyotining muhim omili insonning xo ʻjalik faoliyati
bo ʻldi, chunki u o ʻlchovlar tizimini ishlab chiqishni, yer
maydoni o ʻlchamlarini, don omborlari va sun ʼiy suv havzalari
hajmini aniqlash usullarini bilishni, kanallar qazish, imoratlar
qurish va hunarmandchilikda band bo ʻladigan ishchi kuchini
hisoblay olishni talab qilardi . Ana shu omillarning natijasi
o ʻlaroq miloddan avvalgi 3 -ming yillik oxirida shumerbobil
matematika si yaratildi . Bobil matematiklari shumerliklar
ilgariroq yaratgan oltmishlik pozitsion hisob tizimidan keng
foydalanishgan ; shu tizim asosida turli hisoblash jadvallari :
sonlarni bo ʻlish va ko ʻpaytirish, sonlarning kvadratlari, kublari
hamda kvadrat va kub ildizlari va boshqa jadvallarni tuzishgan
(qarang Matematik mixxat matnlari) . Bobilliklar kvadrat
tenglamalarni yechishgan, „Pifagor teoremasi“ni va turli
„Pifagor sonlari“ni topish usullarini (Pifagordan ming yildan
ortiq vaqt ilgari) bilishgan ; yer maydonlari, joylar, ayrim binolar
tarxlarini chizishgan (lekin masshtabga rioya qilishmagan),
fazoviy jismlarning hajmini aniqlay olishgan .

Bobilliklar kimyo borasida ham katta
muvaffaqiyatlarga erishishgan, bu yutuqlar
albatta sof amaliy tarzda bo ʻlgan . Miloddan
avvalgi 2 -ming yillikdan boshlab jez
tayyorlashning ko ʻplab reseptlari saqlanib
qolgan, sirkori sopol buyumlar va ularning
rangbarang naqshlari ma ʼlum bo ʻlgan

Bobilda geografik tasavvurl a r ni ibtidoiy chizmalar —
„dunyo haritasi“da umumlashtirishga harakat qilingan .
Haritada yer yassi ko ʻrinishda va uni tog ʻlardan oqib
keluvchi Dajla va Furot daryolari kesib o ʻtgan tarzda
tasvirlangan . Bularning hammasi dunyo okean bilan
o ʻralgan va yer ham uning ustida suzib yuradi deb
tasavvur qilingan . Bobilliklar o ʻzlari yashayotgan joyni
odamlar yashaydigan quruqlikning markazi deb bilganlar .
Okean „osmon to ʻg ʻoni“ bilan o ʻralgan, uning ustida bir
necha (uchta yoki yegtita) osmon gardishi o ʻrnashgan, yer
ostida esa jahannam („Ulug ʻ tog ʻ“) joylashgan deb
o ʻylaganlar . Lekin savdo ishlari bilan uzoqyaqin
mamlakatlarga qatnagan bobillik savdogarlarning
geografik tasavvurlari ancha keng bo ʻlgan (1 -ming yillik
boshlarida ularga Pirenei yarim oroldan Hindiston yarim
orolgacha bo ʻlgan yerlar ma ʼlum edi)

O ʻsha davrda tibbiyot ham jadal
rivojlandi . Jarrohlik yo ʻli bilan
oyoqqo ʻllarni kesib tashlash,
singan joylarni bitirish, ko ʻzga
tushgan oqlarni olib tashlash va
boshqa tibbiy muolajalar
bajarilar edi . Miloddan avvalgi
2 -ming yillikning 2 -yarmidan va
1 -ming yillikning 1 yarmidan
hozirgacha yetib kelgan tibbiy
matnlarda inson tanasining
bo ʻlaklari anatomik tizimga
solinganligi ma ʼlum bo ʻldi .
Ba ʼzi kasalliklar va tegishli dori -
darmonlar ham muayyan
tizimga solingan ekan .

Miloddan avvalgi 3 -ming yillik oxirida yagona mustabid
davlat mustahkamlana bordi . Shu tufayli mahalliy
ma ʼbud va ma ʼbudalarga sig ʻinish o ʻrnini butun
mamlakat uchun umumiy bo ʻlgan ma ʼbudga topinish
egalladi . Diniy tizimda kishilar ma ʼbudlarga qurbonlik
keltiruvchi qullar darajasiga tushib kolli, shohlik
hokimiyati esa ilohiy kuch deb e ʼlon qilindi .
Ikki daryo oraligining somiy (akkad) aholisi dastlab o ʻz
qabila ma ʼbudlariga sig ʻinardi . Ammo miloddan avvalgi
3 -ming yillik o ʻrtalariga kelib Ikki dare oraligida
yashovchi somiylar dinida ham shumer ma ʼbudlari
hukmronlik kila boshladi . Ma ʼbudlarning bir qismi
shumer ma ʼbudlariga xos nomlar bilan bir qatorda yoxud
ular o ʻrniga somiycha nomlar bilan ham atalardi (Enlil —
Bel, Innin — Ishtar, Utu — Shamash, Enki — Ea, An —
Anu, Nanna — Sin va h . k .).

Bobil ravnaq topgan davrda (miloddan avvalgi 18 -asr) mazkur
shaharning homiy ma ʼbudi Marduk — oliy ma ʼbud deb eʼlon
qilingan . Miloddan avvalgi 1-ming yillikda ayrim ma ʼbudlarning
samoviy jismlar bilan tenglashtirilishi negizida astral eʼtiqrdlar
rivojlandi . Shim .sharkiy Ikki dare oraligida, Ossuriyada ayni shu
umumiy ma ʼbudga sig ʻinish keng tarqaldi, bunga ayrim mahalliy
(xurriy va boshqalar) ma ʼbudlarga topinish ham qo ʻshildi, ammo
Ossuriya bosh shahrining homiysi — Ashshur oliy ma ʼbud hisoblanib,
u shahar nomi bilan shunday deb atalardi . Oliy ma ʼbud (Enlil,
Marduk yoki Ashshur) bilan bir katorda 7 yoki 12 ta bosh ma ʼbud
ham tan olinardi .

Qabila boshlig ʻiga jamoa hayotiy
kuchqudratining timsoli sifatida
sig ʻinishga asoslangan tasavvurlar
ham saqlanib qolgandi . Bobilda har
yili marosim o ʻtkazilib, unda podshoh
o ʻrnini vaqtinchalik kambag ʻal bir
kishi yoxud qul egallar, uni bosh kohin
uribsavalab qo ʻyardiki, bu udum ham
keksayib, kuchdan qolgan qabila
boshlig ʻinio ʻldirish marosimining
qoldig ʻi edi . 2— 1-ming yillnkda gunoh
va tavbatazarru tushunchasi keng
tarqaladi, ammo bu ham asosan
marosim tarzida qabul qilinardi .
Kohinlik kasb sifatida Ikki daryo oralig ʻida juda erta — 4-ming
yillikdayoq vujudga keldi . Hukmdor (podshoh) — kohin hisoblanardi .
Ibodat rusumlarini o ʻtkazish maqsadida miloddan avvalgi 4-ming
yillikda jamoa ehrom xo ʻjaliklaridan maxsus katta ehrom xo ʻjaliklari
ajralib chiqdi, keyinchalik ular podshoga qarashli xujaliklarning
tarkibiy qismlariga kiritildi

Re’ja: 1.Bobil davlati haqida. 2.Bobil madaniyati. BOBIL MADANIYATI Bajardi:Ro’ziqulov Akbar

Bobil (shumercha Kadingirra, akkadcha Babilu, aynan — tangri darvozasi) — Mesopatamiyaning shim . qismida, Furot daryosi bo ʻyida joylashgan shahar ; hozirda Xilla shahri (Iroq) . Bobildastlab Akkad shohi Sargon (miloddan avvalgi 2364 — 2314 ) haqidagi afsonada va Ur davlatining III sulolasiga oid hujjatlarda tilga olingan . Bobil Birinchi Bobil sulolasi (miloddan avvalgi 1894 — 1595 ) davrida katta rol o ʻynay boshlagan, Hammurapi davri(miloddan avvalgi 1792 — 1750 ) ga kelib esa nafaqat Mesopotamiyaning, balki butun Old Osiyoning yirik siyosiy, madaniy va xujalik markaziga aylangan .

Taxminan 1595 -yil Bobil nmxettlar, so ʻngrataxminan 1518 -yil kassitlar bosib olgan . 13 — 12 -asrlarda shahar Ossuriya podsholari Tukultininurti I va Tiglatpalasar I tomonidan ikki marotaba vayron etilgan . Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida Ossuriya va oromiy qabilalaridan xaldeylar o ʻrtasida B . uchun kurash bo ʻlgan . Miloddan avvalgi 732 yildan B . Ossuriya davlati tarkibida . Miloddan avvalgi 689 yil shahar isyon ko ʻtarganligi sababli Ossuriya podshosi Sinaxerib tomonidan butkul vayron etilgan . taxminan miloddan avvalgi 680 yil Sinaxeribning vorisi Asarxaddon tomonidan kayta tiklangan . Miloddan avvalgi 626 yil Blagi hokimiyatni xaldey Nabopalasar (626 — 604 ) egallab olgan .

Navuxodonosor II (604 — 562 ) davrida shahar gullabyashnagan, ravnaqtopgan . 538 yil B .ni forslar shohi Kir bosib olgan . Miloddan avvalgi 331 yil B .ni Iskandar Zulqarnayn zabt etgan . Miloddan avvalgi 312 yil B . Iskandarning sarkardalaridan biri Salavk qo ʻli ostiga o ʻtgan . Shu paytdan e ʼtiboran B . yetakchilik mavqeini yo ʻqota borgan va milodiy 2 -asrga kelib tarix sahnasidan uzilkesil tushib ketgan .

Mesopotamiya — jahon sivilizatsiyasi va qadimgi shahar madaniyati ning ilk o'choqlaridan biri . Bu madaniyatning ilk asoschilaridan biri shumerlar bo'lib, ularning yutuqlarini bobilliklar va osuriyaliklar o'zlashtirib, davom ettirdilar . Mesopotamiya madaniyatining manbalari er . av . IV ming yillikda shaharlar paydo bo'lishi bilan boshlandi . Uning uzoq yashash davrida unga xos ichki birlik, an'analarni merosiyligi, uning unsurlarining ajralmas aloqasi saqlanib qoldi . Mesopotamiya madaniyatining boshlang'ich davri o'ziga xos yozuvning shakllanishi bilan belgilanadi . Keyinchalik bu yozuv mixxatga aylanadi . Mixxat Mesopotamiya sivilizatsiyasining asosiy ildizi bo'lib, uning barcha jihatlarini birlashtirgan an'analarini saqlab qolish imkoniyatini berdi .

BOBIL MADANIYATI

23.11.2024

0

409.146484375 KB

Похожие