Bolqon yarim oroli xalqlari usmoniylar imperiyasi tasiri ostida

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

14398.504882812 KB

Скачать

BOLQON YARIM OROLI
XALQLARI USMONIYLAR
IMPERIYASI TASIRI OSTIDA

Reja:

1. Bolqon xalqlarining Usmoniylar Imperiyasi tasiriga tushib qolishi.

2. Usmoniylar Imperiyasining bolqonda olib borgan siyosati.

3. Usmoniylarga qarshi Xalq qo’zg’olonlari.

Turk istilolariga qadar Bolqonda bir necha mustaqil davlatlar va
knyazliklar mavjud bo'lgan. Ularning eng yirigi Vizantiya, Serbiya,
Bolgariya, Bosniya edi. Janubi-Sharqiy Yevropaning feodal
hukmdorlari doimo nizolashib yurganlar, bir-birlarining yerlari va
shaharlarini egallab olishgan.

.O'zaro raqobat va ichki nizolar Bolqon davlatlarining kuchini sezilarli
darajada zaiflashtirgan va og'ir feodal zulmlari dehqonlar hamda shaharning
quyi tabaqalari orasida keng norozilikni keltirib chiqargan. Davlatlararo va
tabaqalar o'rtasidagi kurashning keskinIashuvi sharoitida turk bosqinchilariga
qarshi birlasha olmagan. Ommaviy harakatlardan qo'rqish hukmron tabaqani
har doim kichik bo'lgan yollanma ishchilarga tayanishga majbur qilgan.

1357-yildan turklar Bolqonga hujum qila boshlaganlar va 30 yil davomida yarim
orolning muhim qismini egallaganlar. 1362-yilda turklar Adrianopolni (Edime)
egallab va o‘z davlatlarining poytaxtiga aylantirishgan. Konstantinopolni orqada
qoldirib, ular Serbiyaga qarshi shimol tomon harakatlanishgan. Serbiya qiroli
tomonidan serb va bosniyaliklardan iborat ko'ngillilar qo'shini 1389-yil Kosovodagi
jangda mag'lubiyatga uchragan. Natijada serb davlati turk sultoniga vassal bo'lib
qolgan.

Bolqon yarim orolining davlatlari mehnatkash aholisi, boy dalalari, chorvalari va yirik
savdo shaharlari bilan turk bosqinchilari uchun o'lja bo'lib xizmat qilgan. Mahalliy aholi,
ayniqsa tog'li hududlarda turklarga qattiq qarshilik ko'rsatgan, ammo mahalliy feodallar
o'zlarining mulklari va imtiyozlarini saqlab qolishga harakat qilib, dushman tomoniga
o'tganlar va turklarning Bolqon yerlarini egallashiga yordam berganlar.
Turklar 1393-yildayoq Bolgariya poytaxti Tirnovoni egallab olishgan. 1396-yilda esa
ularning qo'shinlari Dunayning janubidagi Nikopol shahri devorlari ostida, vengerlar,
valaxiyaliklar, bolgarlarva g’arbiy yevropa ritsarlarining 60 minglik birlashgan
qo‘shinini mag’lubiyatga uchratgan.

.Bolqon yarim orolidagi fathlar ishlab
chiqaruvchi kuchlarning vo'qolishiga va
Bolqon mamlakatlarining iqtisodiy
pasayishiga olib kelgan. O'n minglab
odamlar nobud bo'lgan, ko‘pchilik qul
qilingan, aholi soni sezilarli darajada
kamaygan. Shaharlar vayron, talon-taroj
qilingan. Bosqinchilar mahalliy madaniy
markazlarni vayron qilishib, xalqlarning
iqtisodiy hayotiga, ularning ichki va tashqi
savdosiga katta zarar yetkazganlar.
Bolqonni qo'shni yevropa mamlakatlaridan
sun iy to'siq bilan ajratib olganlar. Aslida,
Bolqonda Usmoniylar hukmronligining
o'matilishi, qul bo'lgan xalqlarning tarixiy
rivojlanishida oldinga qo'yilgan muhim
qadam hisoblangan.

Bolqonning bosib olinishi Usmoniylarga juda katta boylik keltirib, siyosiy qudratini
oshirgan. Pora olish, sulolaviy nikoh va to'g'ridan-to'g’ ri harbiy fathlar orqali Murod I
(1359—1389) va uning o'g'li Boyazid I (1389—1402) o 'z kuchlarini butun Kichik Osiyo
yarim oroliga qadar Sivas, Qaysari va Furotning yuqori oqimlarigacha cho'zganlar.
Xalqaro urush davrida feodallarning o'zboshimchaliklari va zo'ravonligi Kichik Osiyo va
Bolqonning 1416 ta muhim hududlarini qamrab olgan xalq qo'zg'oloniga bevosita turtki
bo'lgan. Konstantinopolning qo'lga olinishi Usmonli davlatining kuchini sezilarli
darajada oshirib, o 'z mustaqilligini yoki ba’zi bir muxtoriyatini saqlab qolgan Bolqon
xalqlarining ahvolini keskin yomonlashtirgan.

.X alq aro u ru sh d av rid a feo d allarn ing o 'zb o sh im ch alik lari v a zo 'rav o n ligi
K ich ik O siy o v a B o lq o n nin g 1 4 16 ta m u h im h u d u d larini q am rab o lg an x alq
qo 'zg 'o lo n ig a b ev osita turtk i b o 'lg an . K o nstan tin o p o ln in g q o 'lg a olin ish i
U sm o nli d avlatin in g k u ch in i sezilarli d arajad a oshirib , o 'z m u staq illig in i
y o k i b a’zi bir m u x to riy atin i saq lab q o lg an B o lq o n x alq larin in g ah v o lin i
k esk in y o m o n lash tirgan .

60-yillarning boshlariga kelib, turklar Vizantiya mulkining barcha
qoldiqlarini yo'q qilishgan. Serbiya, Bosniyaning navbati kelgan.
Ilgari, serblar, Vizantiya, Venger va boshqa turklar tomonidan
bosib olingan hududlar ularga mahalliy hukmdorlar tomonidan
yig'ilgan soliqni to'lashlari kerak edi va Usmonli bosqinchilari
soliq solinadigan aholi bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqaga kirishmagan .

XV asming ikkinchi yarmida bu hududlar oddiy viloyat sifatida Usmoniylar
davlati tarkibiga kiritilgan.
Turklar uzoq vaqt davomida Albaniyada o'z hukmronligini o'rnata
olmaganlar. Bu yerda mahalliy aholi taniqli sarkarda va tashkilotchi Jorj
Kastrioti (Iskandarbek) boshchiligida chorak asr davomida bosqinchilarga
qat’iy ravishda qarshilik ko'rsatgan.

Faqat 70-yillarning oxiriga kelib, Iskandarbekning o‘limidan 10 yil o‘tgach,
Muhammad II Albaniyani zabt etishga muvaffaq bo‘Igan. Biroz oldinroq, turklar
Moldova va Valaxiyani bosib olganlar; ammo, bu knyazliklar ba’ zi ichki muxtoriyatni
saqlab qolishgan. Nihoyat Bolqonda paydo bo'lgan Muhammad II Kichik Osiyoda
yangi istilolarni boshlab, Genuya va venetsiyaliklarni Qora dengizdan quvib chiqargan

Turkiya imperiyasi 1453-yilda Konstantinopol shahrini bosib
olgandan keyin yana kengaya boshlagan. Muhammad II 1450-
60-yillarda Bolqon yarim orolida Dunay bo‘yidagi Serbiya,
Bosniya, Gersegoviniya va Albaniyani ishg'ol qilgan. Bolqon
yarim oroli bilan qo‘shni bolgan Valaxiya vassal yoki qaram
qilib qo'yilgan. XV asrning 70-yillari o'rtalarida turklar Qrim va
Tanu (Azov) shahrini bosib olganlar.

Taxminan shu vaqtlarda turklar Kichik Osiyoda Trapezund shahrini, deyarli
butun Anatoliyadan Frot daryosigacha istilo qilishgan edi. Ammo
Muhammad II ikki marta katta muvaffaqiyatsizlikka ham uchragan. U
Belgradni ishg'ol qila olmagan, turklar uni 1456-yilda qamal qilgan
bo'lsalarda, maqsadlariga erisha olmaganlar. Shuningdek, 1480-yilda Rodos
oroliga qilingan qamal ham muvaffaqiyatsizlikka uchragan .

Bolqon xalqlari turklar zulmiga
indamasdan
bo‘ysunavermaganlar. XV—XVI
asr boshlarida Bolqon yarim
orolidagi mamlakatlarning
turklar tomonidan zabt etilgan
davrdan boshlab keyingi asrlar
mobaynida Bolqon yarim
orolidagi mazlum millatlarning
kurashi ularning butun tarixi
davomida to'xtovsiz davom
etgan. Juda katta armiya,
ko'pdan-ko'p amaldorlar, turk
istilochi feodallarining zulmini
ag'darib tashlashim imkoniyatiga
ega bolmagan tobe aholi
partizanlar urushini olib borgan.
Ushbu urush aslida XVI-X VII
asrlarda va undan keyingi
davrlarda ham mustaqil davom
etgan.

Partizanlar mahalliy joylar sharoitidan foydalanib va dehqon
jamoalari madadiga tayanib, yarim orolda turk hukmronligi
soslariga putur yetkazganlar. Istilochi turklar obro'sini tushirib,
turk ma’muriyati va turk mahalliy feodallariga qarshi
kurashganlar.

.
Partizanlar - bolgar va serblarda «gayduklar», yunonlarda
«kleftlar», Dalmatsiyada «uskaklar» deb atalganlar.
Partizanlarning qahramonona kurashi Bolqondagi barcha
xalqlarning turklar hukmronligi davridagi xalq qo'shiqlarida
yaqqol aks etgan. Ammo partizanlik tarqoq va parokanda brogan.
Turkiya ma’murlari partizanlarning chiqishlariga qarshi
kurashning o'zlariga xos terroristik usullarini qidirganlar.

Har holda partizanlar Bolqon yarim orolidagi turklar hokimiyatini o 'z kuchlari bilan tugata
olmaganlar.
Turklar zulmiga qarshi mazlum xalqlar tomonidan olib borilgan kurashning yana bir ko'rinishi
ayrim joylarda, ko'pincha yirik shaharlarda tez-tez fitna va qo'zg'olon ko'tarishga urinishlardan
iborat bolgan. Odatda bu fitnalar va qo'zg'olonlar chetdan bo'ladigan madadga, ya’ni
Yevropadagi biror davlatning madadiga bog'liq bo’lgan. Avstriya qo'shinlarining madadidan
umidvor bo’lgan 1594-yilgi Banata serblarining qo'zg'oloni anashunday eng dastlabki
qo'zg‘olon-fitnalardan biri edi. 1598-yilda Ikkinchi Bolqon saltanatining poytaxti Tirnovoda
turklarga qarshikatta qo'zg'olon bolgan.

Bu qo'zg'olonga Tirnovo mitropoliti Dionisiy va boshqa ayrim mashhur bo'lgar
boyarlari boshchilik qilganlar. Qo'zg'olon qo'shni Transilvaniya va Valaxiya feodallari
tomonidan madad olishni mo'ljallab ko'tarilgan. Ammo 1594-yilgi Banata qo'zg'oloni
ham, 1598-yilgi Tirnovo qo'zg'oloni ham yetarli darajada tayyorlanmagan bo'lib,
muvaffaqiyatsizlikka uchragan.

XVII asrning boshlarida ayrim turk qo'shinlariga talafot
yetkazgan serblar va chernogoriyaliklar (1603-yildagi
Kris shahri tumanidagi serblar qo'zg'oloni, 1604-yilgi
chernogoriyaliklar harakati) bir qator muvaffaqiyatlarni
ham qo'lga kiritishgan.

BOLQON YARIM OROLI XALQLARI USMONIYLAR IMPERIYASI TASIRI OSTIDA

Reja:  1. Bolqon xalqlarining Usmoniylar Imperiyasi tasiriga tushib qolishi.  2. Usmoniylar Imperiyasining bolqonda olib borgan siyosati.  3. Usmoniylarga qarshi Xalq qo’zg’olonlari.

Turk istilolariga qadar Bolqonda bir necha mustaqil davlatlar va knyazliklar mavjud bo'lgan. Ularning eng yirigi Vizantiya, Serbiya, Bolgariya, Bosniya edi. Janubi-Sharqiy Yevropaning feodal hukmdorlari doimo nizolashib yurganlar, bir-birlarining yerlari va shaharlarini egallab olishgan.

.O'zaro raqobat va ichki nizolar Bolqon davlatlarining kuchini sezilarli darajada zaiflashtirgan va og'ir feodal zulmlari dehqonlar hamda shaharning quyi tabaqalari orasida keng norozilikni keltirib chiqargan. Davlatlararo va tabaqalar o'rtasidagi kurashning keskinIashuvi sharoitida turk bosqinchilariga qarshi birlasha olmagan. Ommaviy harakatlardan qo'rqish hukmron tabaqani har doim kichik bo'lgan yollanma ishchilarga tayanishga majbur qilgan.

1357-yildan turklar Bolqonga hujum qila boshlaganlar va 30 yil davomida yarim orolning muhim qismini egallaganlar. 1362-yilda turklar Adrianopolni (Edime) egallab va o‘z davlatlarining poytaxtiga aylantirishgan. Konstantinopolni orqada qoldirib, ular Serbiyaga qarshi shimol tomon harakatlanishgan. Serbiya qiroli tomonidan serb va bosniyaliklardan iborat ko'ngillilar qo'shini 1389-yil Kosovodagi jangda mag'lubiyatga uchragan. Natijada serb davlati turk sultoniga vassal bo'lib qolgan.

Bolqon yarim oroli xalqlari usmoniylar imperiyasi tasiri ostida

15.08.2023

0

14398.504882812 KB

Похожие