logo

Chingiz Aytmatov

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1460.3115234375 KB
Chingiz 
Aytmatov  Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan         
                                                       2-aprel kuni 
« Buyuk adib va jamoat arbobi Chingiz Aytmatov 
tavalludining 90 yilligini keng nishonlash 
to ‘ g ‘ risida »  qaror imzolandi.   Qarorga ko ‘ ra, 
O ‘ zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, 
Oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi, Xalq ta ’ limi 
vazirligi, Tashqi ishlar vazirligi, O ‘ zbekiston 
Yozuvchilar uyushmasi, O ‘ zbekiston Fanlar 
akademiyasi, Respublika Ma ’ naviyat va ma ’ rifat 
markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi 
Millatlararo munosabatlar va xorijiy 
mamlakatlar bilan do ‘ stlik aloqalari qo ‘ mitasi, 
O ‘ zbekiston yoshlar ittifoqi va jamoatchilik 
vakillari bilan hamkorlikda buyuk adib va jamoat 
arbobi Chingiz Aytmatov tavalludining 90 yilligi 
keng nishonlanishi belgilangan. ONA 
TOMONIDAN
  BOBOSI
 
HAMZA
  ABDUVALIYEV  Chingiz Aytmatov butun dunyoga mashhur bo‘lgan adib, Qirg‘iziston 
xalq yozuvchisi, Qirg‘iziston qahramoni, ko‘plab ordenlar, jumladan 
O‘zbekistonning «Do‘stlik» ordeni sohibi, uch marta SSSR davlat 
mukofoti bilan taqdirlangan, Qirg‘iziston davlat mukofoti, Javoharlal 
Neru, Viktor Gyugo va Fridrix Ryukkert nomidagi mukofotlar, 
«Ruhoniyat» mukofoti, turk tilli mamlakatlar rivojiga qo‘shgan hissasi 
uchun Turkiya hukumatining oliy mukofoti kabi qator mukofotlar sohibi.  
  Chingiz Aytmatov yozuvchi bo‘lib tug‘ilmagan. Ko‘pchilik mashhur 
adiblar singari taqdiri ham silliq kechmagan. U mansub bo‘lgan oilaning 
ayanchli taqdiri, temir irodasi, sharafli hayoti esa millionlarga ibrat 
maktabi bo‘ladi.
Yozuvchining onasi Naima Abduvaliyeva tatar millatiga mansub bo‘lib, 
Issiqko‘l bo‘yidagi Qorako‘l shahrida tavallud topgan.  Uning otasi 
Hamza Abduvaliyev o‘z zamonasida Issiqko‘lning eng obro‘li, eng boy 
hamda eng mashhur kishilaridan biri bo‘lgan. U tatar tilida o‘qir va 
yozar, arab yozuvini ham yaxshi bilar, rus tilida erkin muomala qilar, 
savdo ishining bilimdoni edi. Ularning ajdodlari Tataristonning 
Machkara degan qishlog‘ida yashagan.  CHINGIZ    AYTMATOV  ONASI
  NAIMA    AYTMATOVA   BILAN  Naimaning onasi Azizaxonim ham tatar bo ‘ lib, Sibir aslzodalaridan bo ‘ lgan.O ‘ z yuk 
kemasiga ega bo ‘ lgan Hamza Abduvaliyev oktabr to ‘ ntarishidan oldin Qorako ‘ l shahriga 
ko ‘ chib kelgan va bu yerda xuddi Peterburgdagi Gostinniy dvorga o ‘ xshash savdo 
rastalari, oilasi uchun ikki qavatli uy qurgan. Oktyabr to ‘ ntarishidan keyin 
Abduvaliyevlarning binolarini tortib olishib, maktab qilishdi. Boylarni quloq qilish 
boshlangach, Naimaning ota-onasi Toshkentga qochib borishdi va ko ‘ p o ‘ tmay, o ‘ sha 
yerda vafot etishdi.
1925-yilda maktab-gimnaziyani tugatgan Naima vrach bo ‘ lishni orzu qilardi. Ammo 
« boyning qizi » ni institut tugul, tibbiyot bilim yurtiga ham qabul qilishmagan. Madrasani 
tatar tilida, gimnaziyani rus tilida bitirgan, arabcha, hatto lotinchani chuqur o ‘ rgangan 
Naima stenografistlar tayyorlov kurslariga kirdi. O ‘ qishdan so ‘ ng uni Qorako ‘ l shahar 
komsomolining bo ‘ lim boshlig ‘ i qilib ishga olishdi.  « Chiroyli, savodxon, komsomol qiz »  
o ‘ sha yillarning barcha faol xotin-qizlari kabi Sharq ayollari haq-huquqlarining 
himoyachisi sifatida maydonga chiqdi. O ‘ zining alangali nutqlari bilan respublika 
rahbarlarining e ’ tiboriga tushdi.
1926-yilda Naimani Pishkek(hozirgi Bishkek)ka komsomol o ‘ quviga yuborishdi. Ana shu 
yerda Naima o ‘ zining bo ‘ lajak turmush o ‘ rtog ‘ i, viloyat partiya qo ‘ mitasining targ ‘ ibot-
tashviqot bo ‘ limi rahbari To ‘ raqul Aytmatov bilan tanishdi. 1926 yilning 3 sentyabrida ular 
nikohdan o ‘ tishdi.
1928-yilda oilaning to ‘ ng ‘ ichi − Chingiz dunyoga keldi.
1931-yilda Ilgiz, 1934-yilda egizaklar Reva va Lyusiya, 1937-yilda Rozetta tug ‘ ildi. Reva 
go ‘ dakligida vafot etdi. Barcha farzandlarning savodini onasi chiqardi. Ular olti yoshida 
o ‘ qish-yozishni bilishardi. B u   y i l l a r d a   T o ‘ r a q u l   A y t m a t o v  
Q i r g ‘ i z i s t o n   p a r t i y a   t a s h k i l o t l a r i d a  
m a s ’ u l   l a v o z i m l a r d a   i s h l a r   e d i .   1 9 3 5 -
y i l d a n   b o s h l a b   A y t m a t o v l a r   o i l a s i  
M o s k v a d a   y a s h a y   b o s h l a d i .   T o ‘ r a q u l  
A y t m a t o v   M o s k v a d a   p a r t i y a   a r b o b l a r i n i  
o ‘ q i t a d i g a n   o l i y   m a k t a b d a   o ‘ q i r   e d i .
1 9 3 7 - y i l d a   Q i r g ‘ i z i s t o n d a g i   c h e k i s t l a r  
k a v l a y - k a v l a y ,   T o ‘ r a q u l   A y t m a t o v n i n g  
« o ‘ q   i l d i z l a r i » g a   y e t i b   b o r d i l a r   v a   b u t u n  
T u r k i s t o n   o ‘ l k a s i d a   b o ‘ l g a n i d e k ,   u n i   h a m  
m i l l a t c h i l i k d a   a y b l a d i l a r .   P a r t i y a  
m a r k a z i y   q o ‘ m i t a s i d a n   T o ‘ r a q u l  
A y t m a t o v n i   o ‘ z l a r i n i n g   i x t i y o r i g a  
y u b o r i s h l a r i n i   s o ‘ r a s h d i .   T o ‘ r a q u l  
A y t m a t o v   p a r t i y a d a n   o ‘ c h i r i l d i .   E n d i   b u  
« x a l q   d u s h m a n i » n i n g   q a m a l i s h i   a n i q  
b o ‘ l i b   q o l d i .
T o ‘ r a q u l   A y t m a t o v   b o l a l a r i n i   q u t q a r i b  
q o l i s h i   s h a r t l i g i n i   a n g l a b   y e t d i   v a   t o ‘ r t  
g o ‘ d a g i   b i l a n   N a i m a n i   s h o s h i l i n c h   t a r z d a  
M o s k v a - F r u n z e   p o y e z d i g a   o ‘ t q i z d i .   Y e t t i  
k u n d a n   s o ‘ n g   c h o ‘ l d a g i   M a y m o q  
s t a n s i y a s i g a   y e t i b   k e l g a n   A y t m a t o v l a r  
o i l a s i n i   a r a v a d a   S h a k a r   q i s h l o g ‘ i g a ,  
T o ‘ r a q u l   A y t m a t o v n i n g   q a r i n d o s h l a r i  
h u z u r i g a   o l i b   k e l i s h d i .  To ‘ raqul va Naima Aytmatovlar.
Ko ‘ p o ‘ tmay To ‘ raqul Aytmatovni ham, uning qarindoshlarini 
ham qamoqqa olishdi. Aytmatovlar sulolasining deyarli barcha 
erkaklari qatag ‘ on yillarida otib tashlandi...
34-yoshli Naima butunlay mushkul ahvolda, tushkunlikda 
qoldi. O ‘ shanda katta o ‘ g ‘ li Chingiz to ‘ qqiz yoshda, kenja qizi 
Rozetta esa besh oylik chaqaloq edi.  « Xalq dushmani » ning 
xotinini, tabiiyki, hech qayerda ishga olishmasdi. Unga 
birovning rahmi kelmasdi. To ‘ g ‘ ri, bir kattakonning unga  « ichi 
achidi » : bolalarini bolalar uyiga topshirib,  « o ‘ z hayotini izga 
solishni »  maslahat berdi.
−  O ‘ z farzandlarimni bolalar uyiga topshiramanmi? To tirik 
ekanman, bunga yo ‘ l qo ‘ ymayman!  –  qichqirdi Naima va 
« mehribon »  xo ‘ jayinning kabinetidan otilib chiqib ketdi.
Bu baxtsizliklarni yengib o ‘ tishda Naimaga faqat bolalariga 
bo ‘ lgan muhabbatgina kuch bag ‘ ishladi. U eng qaltis 
vaziyatlarda ham, ochlikdan sillasi quriganida ham g ‘ ururini 
yo ‘ qotmadi, ruhan sinmadi, qat ’ iyatini yo ‘ qotmadi, vijdoniga 
teskari ish qilmadi, gunoh ishga qo ‘ l urmadi, sha ’ nini 
bulg ‘ amadi. Urush yillari Naima uchun yanada og‘ir 
bo‘ldi. U o‘z oylik maoshiga kuniga 
bittagina non sotib olishi mumkin edi. 
Bolalarini tirik saqlab qolish ilinjida 
bug‘doy o‘rimi davrida kattakon kirza 
etik kiyib, xirmonda ishlagan Naima 
kechqurun holdan toyib kelar va etigini 
yechib, dasturxon ustiga ag‘darar edi. 
Etigidan to‘kilgan bug‘doylarni bittalab 
terib, qo‘l tegirmoni – yorg‘uchoqqa solib 
yanchar, shu undan bolalariga kechasi 
non pishirib berardi.
Rahmdil, kuyunchak va hammaga 
yaxshilik qilishga shoshilgan, hamma 
bilan do‘st bo‘lgan Naimaning bolalarini 
qo‘ni-qo‘shnilar, o‘sha davrda bular kabi 
qatag‘onning, quvg‘inning azobini 
boshidan kechirayotgan, yurtidan 
badarg‘a bo‘lib kelgan ruslar, 
qorachoylar, nemislar, ukrainlar, greklar, 
tatarlar va qozoqlar o‘z mehrlari bilan 
isitdilar, qo‘llaridan kelguncha yordam 
berdilar. Ba’zan butunlay begona va 
notanish kishilar oilaga yordam qo‘lini 
cho‘zdi. KASANDRA
TAMG`ASI
O‘zbek tilida «Oxirzamon nishonalari» nomi bilan chop etilgan «Kassandra tamg‘asi» romani 
chinakam falsafiy kashfiyot bo‘ldi. Aytmatov shafqatsizlik, jinoyatlar, zulmkorlik, 
vahshiylikning bugungi ekilgan urug‘laridan qanday dahshatli nihollar unib chiqishini ko‘rsatdi. 
Yer shari axloqiy muammolar sinab ko‘riladigan poligon bo‘lib qolayotir. Insoniyat falokat 
yoqasida turibdi. Bu falokat chetdan kelgan emas, uni odamzotning o‘zi keltirib chiqarmoqda. 
Dunyo kasalga chalingan, jamiyat o‘zining ana shu ijtimoiy xastaliklaridan forig‘ bo‘lmas ekan, 
intiqom muqarrardir. Romanda jamiyatni qonxo‘rlardan, kallakesarlardan, vasvasalardan 
tozalash, oxir zamondan muhofaza qilish yo‘llari «...shipshitib» qo‘yilgan.  “ QIYOMAT” ROMANI HAQIDA 
Chingiz Aytmatovning «Qiyomat» romanida ezgulik va 
oliyjanoblikning, yaxshilik va to`g`rilikning, adolat va 
haqgo`ylikning, qiyomat-qoyim darajasiga tushayotgan 
holatlari tabiat, jamiyat, inson va iymon muammolarini 
aks ettirish orqali ko`rsatiladi.Tabiatni paymol etish 
tufayli ro`y berayotgan qiyomat darajasidagi 
payxonliklar, barbodliklar, xunrezliklar o`z-o`zidan 
bo`layotgani yo`q. Ularni amalga oshirayotgan qayta 
ijtimoiy-kuchlar, razil odamlar bor. Bular Akbara bilan 
Toshchaynarga tabiatda yashash uchun hatto oshyon 
qolmasligi: tog`da noyob konga yo`l ochilishi 
munosabati bilan ularning uyasi joylashgan 
qamishzorga butkul o`t qo`yilishi tufayli besh bo`ri 
bolasining nobud bo`lishi: Akbara bilan Toshchaynar 
toqqa qochgandan so`ng esa, bu erda yangi dunyoga 
kelgan to`rt bo`ri bolasining endi razil, insoniy 
xislatlaridan mahrum Bozorboy tomonidan o`g`irlanib, 
aroq olish uchun sotib yuborilishi: Ober-Qandalov 
boshliq vahshiysiyoq kishilar tomonidan mo`may pul 
topish ilinjida sayroqlarga qiron keltirishlari va 
boshqalar tabiatni qiyomatga solayottan hodisalar 
emasmi?! “ QIYOMAT” ROMANIDA BOLASINI YO`QOTGAN
  AKBARA TIMSOLI… Chingiz Aytmatovning  « Oq kema »  qissasi adibning 
ana shu yo`nalishdagi poklik va adolat, xunrezlik va 
uning ahloqiy ildizlari, milliy an ‘ analar va insoniy 
qadriyatlar talqiniga bag`ishlangan navbatdagi eng 
go`zal asarlaridan biridir. Asarda o`quvchi nurday 
toza orzular og`ushida yashovchi, Ona bug`u hamda 
Oq kema haqidagi ertaklarning ertak emas, chin 
ekaniga astoydil ishongan va ularning ro`yobga 
chiqishiga ko`z tutgan Bola: nihoyatda halol, samimiy 
va haqgo`y bo`lishiga qaramay qizi, nabirasi tinchligi 
va osoyishtaligi deb o`zlariga qaram va mute ‘  bo`lib 
qolgan, shu bois, hatto Ona bug`uni o`ldirishgacha 
borib etgan Mo‗min bobo: odam qadri-yu tabiat, 
milliy qadriyat-u, urf-odat barchasiga bir pul deb 
qaraydigan vahshiy sifat O`rozqul singari obrazlarga 
duch keladi.Ona bug`uning o`ldirilishi natijasida 
barcha orzu umidlari chilparchin bo`lgan Bolaning 
baliqqa aylanib, Oq kemaga etish maqsadida suvga 
tushib nobud bo`lishi ramziga yozuvchi toza umid va 
insoniy poklikni, ma ‘ naviy tubanlikka qarshi isyonni, 
barkamollikni ulug`lovchi katta estetik ma ‘ noni 
singdirgan. Chingiz Aytmatov
  Oq kema   SHOXDOR ONA BUG`U     « Asrga tatigulik kun »  romani Chingiz Aytmatovning jahon miqyosi-dagi 
shuhratiga yangi shuhrat qo`shdi.  « Asarga tatigulik kun »  romanida aks 
ettirilgan voqealar, asosan, Bo`ronli deb nom olgan temir yo`l bekatidagi 
mittigina olti-etti oila yashaydigan ovulchada ro‗y beradi. Ovulcha esa 
Qozog‗istonning hayhotdek Sario`zak cho`lida joylashgan. Roman 
kompozitsion nihoyatda mahorat bilan tuzilgan. Undagi voqealar butun 
umr shu Buronli temir yo`l bekatida oddiy temiryo`lchi bo`lib ishlagan 
Qozonqopning vafoi, uni dafn etish uchun Ona Bayit qabriston tomon 
yo`lga tushish bilan boshlanadi. Asardagi voqealar shu manzilga etib 
kelguncha o`tgan vaqt ichida sodir bo`ladi. Asarning bosh qahramoni 
Edigey Jongeldin halol mehnatkash odam. U urushda qatnashgan, urush 
qiyinchiliklarini ko`rgan. Bo`ronli bekatida temiryo`l ishchisi bo`lib 
ishlaguncha boshidan ne-ne ko`rguliklarni o`tkazgan, bariga chidagan. 
Manqurtlar haqidagi rivoyat  « Asrga tatigulik kun »  romanining butkul zamonaviy 
ahamiyatini belgilovchi eng muhim qism va romanning butkul hujayralariga singib 
ketgan  yetakchi g`oyalardan birining manbaidir. Rtivoyatga ko`ra, qadim zamonda 
Sario`zak yerlari bosqinchi Junganglar tomonidan zabt etilgan. Ular asir olingan yerda 
jangchilarning sochlarini tap-taqir qirib, yangi so`yilgan tuya terisidan boshlariga 
qalpoq kiygizib, oftob qizig`ida cho`lga haydab qo`yganlar. Qiynoq shu qadar vahshiy 
va azobli bo`lganki, ularning ko`plari chidamay nobud bo`lgan. Omon qolganlari esa 
xotira degan narsadan mahrum manqurtga aylangan. Sario`zakning ana shunday 
manqurt yigitlaridan biri Jo`lomon o`tmishini xotiralash u yoqda tursin, hatto o`zini 
qutqargani kelgan tuqqan volidasini tanimaydi, na urug`i va otasining nomini 
eslaydi.Bu yetmaganidek, jungjanglardan birining o`rgatuvchi bilan o`z onasini otib 
o`ldiradi.  CHINGIZ AYTMATOV
  OILASI BILAN BIRGA    Chingiz Aytmatovning ijodi qanchalik 
murakkab va ko‘pqirrali bo‘lmasin, 
o‘zining oddiyligi, tushunarliligi va 
originalligi bilan kitobxonlarni hamon 
hayratda qoldirmoqda.
Chingiz aytmatovga bag`ishlov
Buyuk qirg`iz elining aziz dilbandi,
Jahon xalqlarining suyuk farzandi,
Olamga ezgulik nomin yoydingiz,
Limmo-lim mehrga to`liq qalbingiz.
Ismingiz bo`ldi ko`p tillarda doston,
Olmos qalamingiz tig`ida quyosh.
Balqib adolatni yoydi zaminga,
Bebahra qolmadi hatto bir jonzot.
Asarlaringizni o`qib tolmayman,
Chingiz bobo ,ortingizdan qolmayman.
G`oyalaringizni biz etib e’zoz,
Biz-la kelajakka etajak parvoz.
Abadiy olamda olingiz orom,
Ruhingiz shod kezib yursin dunyoda.
Avlodlar eslashdan tinmagay bir zum,
Ko`ngillar sayr etsin oppoq kemada.
Yozyovon t.29-maktab 6-”A”sinf o`quvchisi
Rahmonaliyev Nuriddin
   E’tiboringiz uchun 
rahmat!YURTIMIZGA MUNOSIB 
FARZAND BO`LAYLIK!

Chingiz Aytmatov

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2-aprel kuni « Buyuk adib va jamoat arbobi Chingiz Aytmatov tavalludining 90 yilligini keng nishonlash to ‘ g ‘ risida » qaror imzolandi.   Qarorga ko ‘ ra, O ‘ zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, Oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi, Xalq ta ’ limi vazirligi, Tashqi ishlar vazirligi, O ‘ zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, O ‘ zbekiston Fanlar akademiyasi, Respublika Ma ’ naviyat va ma ’ rifat markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Millatlararo munosabatlar va xorijiy mamlakatlar bilan do ‘ stlik aloqalari qo ‘ mitasi, O ‘ zbekiston yoshlar ittifoqi va jamoatchilik vakillari bilan hamkorlikda buyuk adib va jamoat arbobi Chingiz Aytmatov tavalludining 90 yilligi keng nishonlanishi belgilangan.

ONA TOMONIDAN BOBOSI HAMZA ABDUVALIYEV

Chingiz Aytmatov butun dunyoga mashhur bo‘lgan adib, Qirg‘iziston xalq yozuvchisi, Qirg‘iziston qahramoni, ko‘plab ordenlar, jumladan O‘zbekistonning «Do‘stlik» ordeni sohibi, uch marta SSSR davlat mukofoti bilan taqdirlangan, Qirg‘iziston davlat mukofoti, Javoharlal Neru, Viktor Gyugo va Fridrix Ryukkert nomidagi mukofotlar, «Ruhoniyat» mukofoti, turk tilli mamlakatlar rivojiga qo‘shgan hissasi uchun Turkiya hukumatining oliy mukofoti kabi qator mukofotlar sohibi. Chingiz Aytmatov yozuvchi bo‘lib tug‘ilmagan. Ko‘pchilik mashhur adiblar singari taqdiri ham silliq kechmagan. U mansub bo‘lgan oilaning ayanchli taqdiri, temir irodasi, sharafli hayoti esa millionlarga ibrat maktabi bo‘ladi. Yozuvchining onasi Naima Abduvaliyeva tatar millatiga mansub bo‘lib, Issiqko‘l bo‘yidagi Qorako‘l shahrida tavallud topgan. Uning otasi Hamza Abduvaliyev o‘z zamonasida Issiqko‘lning eng obro‘li, eng boy hamda eng mashhur kishilaridan biri bo‘lgan. U tatar tilida o‘qir va yozar, arab yozuvini ham yaxshi bilar, rus tilida erkin muomala qilar, savdo ishining bilimdoni edi. Ularning ajdodlari Tataristonning Machkara degan qishlog‘ida yashagan.

CHINGIZ AYTMATOV ONASI NAIMA AYTMATOVA BILAN