logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi

Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1192.6787109375 KB
Скачать
Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi • Qadimgi Sharq mamlakatlarida tabiat haqidagi qarashlari . Tabiatning tuzilishi, unda ro‘y beradigan voqea-hodisalar haqidagi tushunchalar eramizdan bir necha ming yillar ilgari qadimgi sharq mamlakatlari – Misr, Xitoy, Hindistonda paydo bo‘lgan. Xususan, qadimgi Misrda donli, sabzavot, mevali daraxtlar ekib o‘stirilgan. • Qadimgi hindistonliklar olam 5 ta element (yer, suv, olov, havo, efi r) dan iborat deb hisoblaganlar. Qadimgi Xitoyda ham tabiatshunoslik birmuncha rivojlangan. Qishloq xo‘jaligida almashlab ekish, yerlarni o‘g‘itlash joriy etilgan. • Qadimgi Yunonistonda tabiat haqida qarashlar. Tabiat haqida qadimgi Yunoniston va Rimdagi tasavvurlar. Qadimgi Yunonistonda tabiat shunoslikning rivojlanishi birinchi muallim nomini olgan Aristotel (eramizgacha bo‘lgan 384– 322-yillar) hayvonlar klassifi katsiyasining asosini tuzgan, solishtirma anatomiya, embriologiya sohasida dastlabki fi krlarni bayon etgan hamda organlar korrelatsiyasi va tabiatdagi asta-sekin rivojlanish to‘g‘risida ba’zi fi krlarni ilgari surgan. Uning fi kricha, tabiat sekin- asta jonsiz narsalardan rivojlanadi. • Arestotelning shogirdlaridan biri Teofrast o‘simliklarning 400dan ortiq turini o‘rgangan. Ularning tuzilishini, fi ziologiyasini, amaliy ahamiyatini tasvir lab bergan. U bir o‘simlik turi boshqa turga aylanishi mumkin degan fikrni quvvatlagan. • Rim olimi Lukretsiy Kar (er.av. 99–55) olam o‘z- o‘zidan paydo bo‘lgan, hayvonlar nam yerdan kelib chiqqan, dastlab ularning mayib-majruh xillari, keyinchalik harakatlanadigan, oziqlanadigan, urchiydigan, dushmandan o‘zini himoya qiladigan normal hayvonlar paydo bo‘lgan. Klavdiy Galen (130–200) tibbiyot asoschilaridan biri bo‘lgan. • Markaziy Osiyoda evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi. Markaziy Osiyo xalqlarining hayotida dehqonchilik, chorvachilik, tibbiyot va boshqa sohalardagi faoliyatni, tabiat hodisalarini tasvirlovchi kitoblar juda qadimdan mavjud bo‘lgan. Chunonchi, Ahmad ibn Nasr Jayxoniy (870–912) Hindiston, Markaziy Osiyo, Xitoy o‘simliklari va hayvonot dunyosi haqida qimmatli ma’lumotlar to‘plagan. U o‘simlik va hayvonlarning tarqalishi, mahalliy xalqlar foydalanadigan o‘simlik va hayvonlar, ularning tabiatdagi ahamiyati haqidagi ma’lumotlarni yozib qoldirgan. • Abu Nasr Forobiy (873–950) bota ni ka, zoologiya, odam anatomiyasi va tabiatshunos likning boshqa sohalarida mushohada yuritgan . U inson organizmi yaxlit sistema ekanligini, turli kasalliklar oziqlanish tartibining o‘zgarishi bilan bog‘liqligini ko‘rsatib bergan • O‘rta asrlardagi tabiat fani rivojiga Beruniy va Abu Nasr Farobiy ibn Sino katta hissa qo‘shganlar. Abu Rayhon Beruniy (973–1048) ko‘rsatishicha, tabiat beshta elementdan: bo‘sh liq, havo, olov, suv va tuproqdanhosil bo‘lgan . Beruniy qadimgi yunon olimi Ptolomeyning «Yer olamning markazi bo‘lib, u harakatlanmaydigan sayyo radir», – degan ta’limotiga tanqidiy ko‘z bilan qaragan va Yer Quyosh atrofi da harakatlansa ajab emas, u yuma loq shaklda, deb ta’kidlagan. Binobarin, Beruniy polyak astronomi Kopernikdan 500 yil avval Quyosh sistemasining tuzilish asoslarini to‘g‘ri tasavvur qilgan. • Markaziy Osiyoning mashhur tabiatshunos olimi Abu Ali ibn Sino (980– 1037) tabiatning obyektiv borlig‘iga ishonch hosil qiladi. Tog‘lar, uning fi kricha, suv ta’siri yoki yerning ko‘tarilishi natijasida paydo bo‘lgan • Ibn Sino o‘z asarlarida o‘simliklar, hayvonlar va odam o‘zaro o‘xshash, chunki ularning barchasi oziqla nadi, ko‘payadi, o‘sadi deb uqtiradi. O‘simliklar rivoj lanishning quyi bosqichida, hayvonlar o‘rta bosqichida, odam esa eng yuqori bosqichida turadi. • Zahiriddin Muhammad Bobur (1483–1530) buyuk davlat arbobi, shoir bo‘lib qolmasdan, tabiatshunos olim hamdir. • Bobur tomonidan yozilgan «Boburnoma»da Markaziv Osiyo, Afg‘o niston, Hindiston kabi mamlakatlarning tarixi, geografi yasi, xalqlarning turmush kechirish tarzi, madaniyati bilan birga, o‘simlik va hayvonot olami to‘g‘risida qiziqarli ma’lumot berilgan. • Xuddi shunday hodisani N. I. Vavilovning irsiy o‘zgaruvchanlikning gomologik qatorlari qonuni tavsifl ab beradi. Mazkur qonunga muvofi q, bir-bi riga qarindosh turlar irsiy o‘zga ruvchanlikning o‘xshash qator lari bilan ta’rifl anadi . Shuning uchun o‘xshash belgilar bir-biriga qarindosh turlarda mustaqil – parallel holda hosil bo‘ladi. • Qushlar va kapalaklarda qanoti bo‘ladi, lekin bu organlarning kelib chiqishi turlichadir. Birinchi holatda – bu o‘zgargan oldingi oyoqlar, ikkinchisida – xitin o‘simta. • Divergent evolutsiya. Divergensiya (lotincha divergantia – ajralish) – evolutsion jarayonning yangi sistematik guruhlar hosil bo‘lishiga asoslangan eng umumiy turi. Divergensiya – har xil yashash sharoitlariga moslashish natijasida ajdod tur belgilarining tarqalishidir. • Divergensiya tufayli yangi muhit sharoitlariga moslanishlar kengayadi. Bu jarayon natijasida tip sinfl arga, sinf turkumlarga, turkum oilalarga, oila avlodlarga, avlod turlarga ajraladi. Ajdod tur tarqalgan hududlarda ekologik sharoitning har xil bo‘lishi divergensiyaga olib keluvchi omil hisoblanadi. • Konvergensiya bir-biriga qarindosh bo‘lmagan guruhlarning o‘xshash yo‘na lishda evolutsion rivojlanishi va ularning bir xil yashash muhitiga moslashishi natijasida o‘xshash belgilarga ega bo‘ lishidir.

Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi

• Qadimgi Sharq mamlakatlarida tabiat haqidagi qarashlari . Tabiatning tuzilishi, unda ro‘y beradigan voqea-hodisalar haqidagi tushunchalar eramizdan bir necha ming yillar ilgari qadimgi sharq mamlakatlari – Misr, Xitoy, Hindistonda paydo bo‘lgan. Xususan, qadimgi Misrda donli, sabzavot, mevali daraxtlar ekib o‘stirilgan.

• Qadimgi hindistonliklar olam 5 ta element (yer, suv, olov, havo, efi r) dan iborat deb hisoblaganlar. Qadimgi Xitoyda ham tabiatshunoslik birmuncha rivojlangan. Qishloq xo‘jaligida almashlab ekish, yerlarni o‘g‘itlash joriy etilgan.

• Qadimgi Yunonistonda tabiat haqida qarashlar. Tabiat haqida qadimgi Yunoniston va Rimdagi tasavvurlar. Qadimgi Yunonistonda tabiat shunoslikning rivojlanishi birinchi muallim nomini olgan Aristotel (eramizgacha bo‘lgan 384– 322-yillar) hayvonlar klassifi katsiyasining asosini tuzgan, solishtirma anatomiya, embriologiya sohasida dastlabki fi krlarni bayon etgan hamda organlar korrelatsiyasi va tabiatdagi asta-sekin rivojlanish to‘g‘risida ba’zi fi krlarni ilgari surgan. Uning fi kricha, tabiat sekin- asta jonsiz narsalardan rivojlanadi.

• Arestotelning shogirdlaridan biri Teofrast o‘simliklarning 400dan ortiq turini o‘rgangan. Ularning tuzilishini, fi ziologiyasini, amaliy ahamiyatini tasvir lab bergan. U bir o‘simlik turi boshqa turga aylanishi mumkin degan fikrni quvvatlagan.

Похожие

Turlarning paydo bo‘lishi
Yevropa hududi sivilizatsiyalarining paydo bo‘lishi
Ongning paydo bo‘lishi va uning taraqqiyoti
Homo sapiens paydo bo‘lishi va antropogenez jarayonining tugallanishi.
Psixologiyaga kirish. Psixikaning evolutsion taraqqiyoti