FOTOSINTEZ REAKS IY ALARI. FOTOSINTEZNING YO R UG’LIK BOSQICHI . REJA: 1. Fotosintezning yorug’likda boradigan reak s i yalari. 2.Yo rug’likning spektral tarkibi, eyergiyasi va fotosintezda foydalaniladigan qismi. 3. Pigmentlarning yorug’lik enr e giyasini yutish qobiliyati. 4. Xlorofill molekulasi yutgan kvantlardagi elektronlarning harakat darajalari. 5. Yo rug’lik nurlarining foydali koeffisiyentlari. 6. Suv fotolizi va kislorodning ajralib chiqishi. 7. Yo rug’likda fosforlanish jarayonlari va ularning mahsulotlari.

FOTOSINTEZ REAKSIY A LARI • Yashil o’simliklarda yorug’lik energiyasi ishtirokida organik moddalar hosil bo’lishi va molekulyar kislorod ajralib chiqishini ifodalovchi sxematik tenglamani ko’rsatgan edik. • yorug’lik • 6CO 2 + 12H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6H 2 O + 6O 2 • xlorofill • Bu tenglama oddiy kimyoviy reaksiya tenglamasi bo’lmay, balki minglab reaksiyalar yig’indisini ifodalovchi xarakterga ega. Barcha reaksiyalar yig’indisi asosan ikkita bosqichni o’z ichiga oladi : 1) yorug’likda boradigan reaksiyalar, • 2) yorug’lik shart bo’lmagan - ya’ni qorong’ulikda boradigan reaksiyalar.

YORUG’LIKDA BORADIGAN REAKSIYALAR • Fotosintezning birinchi bosqichidagi reaksiyalar faqat yorug’lik ishtirokida boradi. • Bu jarayon xlorofill "a" - ning boshqa yordamchi pigmentlar ishtirokida (xlorofill "b", karotinoidlar, fikobilinlar) yorug’lik yutishi va o’zlashtirishdan boshlanadi. • Natijada suv yorug’lik energiyasi ta’sirida parchalanib, molekulyar kislorod ajralib chiqadi, NADF. H 2 (digidronikotinamid - adenin - dinukleotid fosfat) va AT F (adenozintrifosfat) hosil bo’ladi.

YORUG’LIK ENERGIYASI. • Yorug’lik energiyasi elektromagnit tebranish xarakteriga ega. U faqat kvantlar yoki fotonlar holida ajraladi va tarqaladi. Har bir kvant yorug’lik ma’lum darajada energiya manbasiga ega.. • Quyosh yorug’ligining ko’zga ko’rinadigan va fotosintetik aktiv qismidagi (400-750 nm) nurlarda har bir kvantning energiyasi turlicha bo’ladi. • Masalan, to’lqin uzunligi 400 nm ga teng bo’lgan spektrning bir kvantining energiyasi 299,36 kDJ ga teng • shu asosda 500 nm -239,48 kDJ , • 600 nm - 199,71 kDJ , • 700 nm - 170,82 kDJ va hokazo. • Ya’ni to’lqin uzunligi qisqa bo’lgan yorug’likning energiyasi ko’proq va uzunlariniki aksincha oz. Shuning uchun ham qisqa ultrabinafsha nurlar (to’lqin uzunligi 300 nm dan qisqa) yerdagi tirik organizmlarga zararli ta’sir qilishi mumkin . Chunki ularning energiyasi ko’p. • To’lqin uzunligi 300-400 nm ga teng nurlar asosan o’sish va rivojlanishni boshqarishda ishtirok etadi. Bu nurlar ta’sirida hujayralarning bo’linib ko’payishi va o’simlikning rivojlanish jarayoni tezlashadi. • To’lqin uzunligi 400-700 nm gacha bo’lgan nurlar fotosintezda ishtirok etadilar , chunki bu spektrlarning energiya darajasi fotosintetik reaksiyalarni yuzaga keltiradi.

Хлорофиллнинг ёруғликда фаолланиш схемаси