HISSIYOT VA EMOTSIYANING FARQLI JIHATLARI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3138.5 KB

Скачать

MAV ZU:HISSIYOT VA MAV ZU:HISSIYOT VA
EMOTSIYANING EMOTSIYANING
FARQLI JIHATLARI.FARQLI JIHATLARI.
Fan: Psi xalogiy a

Hissiyot haqida tushuncha
Emosi y alar - fi ziologik ak s
et t irish chegarasida t uruv chi v a
odamga o` z eht i y ojl ari bi lan
bog` li q qo` zg` at uv chil ar t a` sir
qilganda o` z-o` zini boshqarishni
amalga oshiruv chi psix ik ak s
et t irishning sodda shak lidi r.
emosi y alar real duny oni
predmet hamda hodi salarni
emas, bal k i ob` ek t iv
munosabat larini ak s et t iradi,
unda mazk ur predmet hamda
hodisal ar inson eht iy oji uchun
organizm xizmat ida bo` ladilar.
15.08.23 2

Hissiyotlar faqat insonga
xos bo`lib, emosional aks etish va
tushunchalarni umumlashtiruvchi
aks ettirishning murakkab
formasidir. "Ular predmet va
hodisalarning yuksak ehtiyojlarga
hamda insonning shaxs sifatidagi
faoliyati stimullariga
munosabatini aks ettiradi."
Agarda emosiyalar odamning
muhit bilan o`zaro munosabatini
organizm tarzida boshqarsa,
hissiyotlar uning munosabatini
shaxsning boshqa odamlar,
jamiyat bilan munosabati tarzida
boshqaradilar.
3

Inson emosiya va hissiyotlarni faqat boshdan kechiribgina
qolmaydi. Ular tashqarida mimika, pantomimika, ovoz toni,
tempi va nutq ifodaliligining o`zgarishi, yurak urishining
tezlashishi, yuz qizarishi va boshqalarda aks ettiriladi. Har
qanday hissiyot bevosita yoki bilvosita tashqi ta`sir bilan
belgilanadi. Odamning ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq
bo`lgan narsalar undan ijobiy hissiyotlar (qoniqish, quvonish,
sevish va shu kabilar..) paydo qiladi. Bunga ehtiyojlarni
qondirmaslik yoki unga to`sqinlik qilish bilan aloqador bo`lgan
narsalar kishidan (norozilik, g`am, qayg`u, nafrat va shu
singarilar) ni keltirib chiqaradi.

Hissiyotlar axloqiy, intellektual (bilim) va estetik hissiyotlarga
bo`linadi. Axloqiy hissiyotlar insonning odamlarga, ishga, mehnatga, hamda
o`ziga bo`lgan munosabatida ifodalanadi. Axloqiy hissiyotlar insonning
axloqiy xususiyatlari: vijdonlilik, rostguylik, iltifotlik, intizomlilik va boshqa
xususiyatlariga bog`liqdir. Axloqiy hissiyotlar: vatanparvarlik, insonparvarlik,
o`rtoqlik va do`stlik, jamoatchilik, odamning mehnatga munosabatini
ifodalovchi hissiyotlar. Uyalish va vijdon hissi, diniy hissiyot. Axloqsiz
hissiyotlar: g`arazguylik, yulg`uchlik, o`zgalardan ustunlik. Intellektual
hissiyotlar: havasmandlik, qiziquvchanlik, hayratlanish, taajjublanish,
sinchkovlik, e`tiborsizlik, ishonch, ikkilanish, yangilikni sevish yoki undan
qurqish. estetik hissiyotlar: go`zallik-xunuklik, yuksaklik-tubanlik, fojialilik-
komiklik. estetik hissiyotlar axloqiy hissiyotlar bilan chambarchas bog`liqdir.

•
KAYFIYAT - zaif yoki o`rtacha kuchga
ega bo`lgan va odatda ancha
barqaror emosional holatdir.
Frantsuz yozuvchisi Mopassan
bunday degan edi: "Bizning vaqti
chog`ligimizni qayg`uga,
laqmaligimizni azobga aylantiradigan
o`sha sirli ta`sirlar qaerdan kelib
chiqadi? Men juda xursand bo`lib
o`yg`onaman, qo`shiq aytgim keladi.
Buning sababi nima? Daryo bo`ylab
pastga tushaman va unchalik ko`p
sayr qilmay, to’satdan uyga g`amgin
bo`lib qaytaman, guyo uyda meni
qandaydir falokat kutayotgandek.
Buning sababi nima?". Bu avtorga
sababsiz bo`lib tuyulgan tipik
kayfiyatning namunasidir.

•
AFFEKT - tez paydo bo`ladigan, nihoyat darajada kuchli, g`oyat
jushqinlik bilan o`tadigan qisqa muddatli emosional holat. Masalan,
birdaniga achchiqlanish, g`azablanish, to`satdan qo`rqish. Bu paytda
odam o`zini boshqara olmay qoladi. Affektiv holatning paydo
bo`lishi miya pustlog`ida kuchli qo`zg`alish manbaining vujudga
kelishi bilan bog`liqdir. Buning natijasida tormozlanish jarayonlari
sussayadi va katta yarim sharlar po`stlog`i pustloq osti
markazlaridan kelayotgan shiddatli impul’slar oqimini nazorat qilish,
bostirish imkoniga ega bo`lmay qoladi. Shunday qilib, miya
po`stlog`i bilan pustloq osti faoliyati o`rtasidagi zarur muvozanat
o`zgaradi. Lekin har bir kishi bu emosional ta`sirlanishga qarshi
kurasha olishi mumkin.

•
EHTIROS (HAVAS) - Kuchli va shu bilan birga uzoq vaqt davom etadigan,
qandaydir bir qiziqish, intilish va faoliyat bilan bog`liq bo`lgan barqaror
his-tuyg`ulardir. Masalan, kishi fan, musiqa, sportga havas quyishi
mumkin. Kishilarda ularning psixik va jismoniy holatiga yomon ta`sir
ko`rsatadigan havaslar ham bo`ladi. Ular orasida ichkilikbozlikka,
narkotiklarga (giyohvandlikka), qimor o`yinlariga hirs qo`yishni ko`rsatish
mumkin. Agar kishi o`zida ana shu havaslarni engish uchun iroda kuchini
topa olmasa, ular uning sog`ligiga zarar etkazadi va hatto halokatga ham
olib borishi mumkin. Ayrim havaslar ancha barqaror bo`lib, uzoq davom
etadi va kishini hayajonlantirib, nisbatan osoyishta o`tadi. Lekin shunday
his-tuyg`ular ham borki, ular kimda paydo bo`lmasa, uni ayniqsa, kuchli va
chuqur larzaga keltiradi. Psixologiyadagi bunday emosional holatlarni
stressli (zo`r berish) holatlar deb atash qabul qilingan.

•
STRESS - odamni
kuchli, chuqur larzaga
keltiradigan his-
tuyg`ular oqibatidagi
emosional holat. Ular
kuchli psixik zur
berishlarda: xavf -
xatar vaqtida, ortiqcha
jismoniy va aqliy
mehnat qilishda,
faoliyatning juda qiyin
va mas`uliyatli
damlarida vujudga
keladi.

•
Eng oddiy emosiyalar asosida shartsiz reflekslar ,
miya po`stlog`i ostida ruy beradigan jarayonlar
yotadi. Lekin miya po`stlog`i ostida ruy beradigan
jarayonlarni miya katta yarim sharlari po`stlog`ining
ishi bilan nazorat qilib turiladi. Katta yarim sharlar
po`stlog`idagi shartli reflekslar, muvaqqat aloqalar
tizimlari ancha murakkab his-tuyg`ularning fiziologik
asosidir.

•
Ko`p narsani boshidan kechirsa ham, lekin passiv bo`lib qoladigan
o`z tuyg`ulariga muvofiq ravishda harakat qilish uchun hech bir
chora-tadbir ko`rmaydigan kishilarni esa sentimental kishilar deb
ataydilar. Odamning ko`proq uchrab turadigan psixik holatlariga
qarab, jahldor, quvnoq, ma`yus kishilarga ajratish mumkin.
Ma`naviy his-tuyg`ular shaxsni jiddiy xarakterlab beradi. Agar ular
kishini muayyan ijobiy harakatlarga undaydigan bo`lsa, bu hol
shaxsning yuksak ma`naviy darajaga ega ekanligidan dalolat beradi.
Qarama-qarshi his-tuyg`ularning kishilarga g`arazgo`ylik va hatto
nafrat bilan qarash, rangi sovuqlikning kishini toshyurak , shafkatsiz
o`zidan boshqani sevmaydigan befarq shaxsiyatparastga aylantiradi.
Nafrat tuyg`usi Vatan dushmanlariga , tekinxo`rlarga qaratilgan
bo`lsa bu boshqa gap.

•
Kishi idrok etish, xotirlash, xayol surish va fikrlash
jarayonlarida faqat voqelikni bilib qolmay, balki shu bilan
birga, hayotdagi u yoki bu narsalarga, qanday bo'lmasin,
munosabat bildiradi, unda bularga nisbatan u yoki bu tarzda
his-tuyg'u paydo bo'ladi.
•
His-tuyg'ular kishining o'z hayotida nimalar yuz berayotganiga,
nimalarni bilib olayotganiga yoki nima bilan mashg'ul
bo'layotganiga nisbatan o'ziga turli xil shaklda bildiradigan
ichki munosabatidir.

Emotsiyalar
Emotsiyalar - lotincha so`zdan olingan
(emovere) to`lqinlashtirish ma’nosiga ega. Ichki
yoki tashqi qo`zgatuvchilar ta’siriga sub’ektiv
holatda ifodalovchi javob reaktsiyasidir. Ya’ni
hissiyot – tashqi olamdagi narsa va hodisalarga
nisbatan bo`lgan munosobatlarimizning va
munosobatlarimizdan hosil bo`ladigan ichki
kechinmalarimizning ongimizda aks ettirishdir.
15.08.23 13

His-t uy g` u nima?
Bu - borliqni o`ziga xos aks etishi
bo`lib unda insonning olamga
sub’ektiv munosabati aks etadi. His
tuyg`u psixik jarayon bo`lib bunda
insonni borliqqa o`zining shaxsiy
ichki sub’ektiv munosabatini aks
etadi.
15.08.23 14

Hissiy ot
Hissiyot o`ziga xos aks ettirish
jarayoni bo`lib, bunda narsa va
hodisalarning bevosita emas, balki shu
narsalarning aks ettirish jarayonidan hosil
bo`ladigan ichki kechinmalari va
munosobatlari aks ettiriladi. His tuyg`u
psixik jarayongina bo`lib qolmay psixik
holat hamdir.
15.08.23 15

Stimullar
His- tuyg`uni yuzaga keltiruvchi
sabab stimullardir. Faoliga ko`ra
hislar stenik (kuchlik) va astenik
(kuchsiz) turlarga bo`linadi. Hislar
tashqi jihatdan nomoyon bo`lib ular
xatti – harakatlarida, yuzda namoyon
buladi.
15.08.23 16

Ek spressiy a
His tuyg’uning tashki
ifodalanishi ekspressiya deb
ataladi. Ekspressiya bu –
hislarning spesifik namoyon
bulishi bulib, u ovozda, mimika,
pontomimika, yurishda, yogi va
kulguda namoyon bo`ladi.
17

Stimullar
15.08.23 18•
His- tuyg`uni yuzaga
keltiruvchi sabab
stimullardir. Faoliga
ko`ra hislar stenik
(kuchlik) va astenik
(kuchsiz) turlarga
bo`linadi. Hislar tashqi
jihatdan nomoyon bo`lib
ular xatti – harakatlarida,
yuzda namoyon buladi.

Hislar mazmuniga va
qo`zgaluvchanliga qarab bo`linadi:
•
kuchi, tezligi
barqarorligiga ko`ra
quyidagi emotsional
holatlar ajratiladi.
Kayfiyat, ko`tarinkilik.
Kuchli xohish istak,
affekt, stress.
15.08.23 19

Hislar mazmuniga ko`ra quyidagi
turlarga bo`linadi:
•
axloqiy hislar, intelektual hislar,
estetik hislar, proksis hislar.
Emotsional holatlarga bog`lik bir
necha nazariyalar mavjud. Ulardan
biri Djeyms- Lange va ikkinchisi
Kennon – Bart nazariyalaridir.
15.08.23 20

SIGNAL FUNKTSIYASI
Ifodalangan xatti-harakat (mimika va
pantomimika) signal funktsiyasini bajaradi.
Ular odamning kechinmalarini boyitadi,
yorqinlashtiradi va boshqa odamlarning
idrok kelishini engillashtiradi.
15.08.23 21

BOSHQARUVCHANLIK FUNKTSIYASI
Hissiyot olamda sodir bo`layotgan
narsalardan shaxs sifatidagi odam uchun
ahamiyatli bo`lganlari haqida darak beruvchi
signallar sistemasi hisoblanadi. Ma’lum
qo`zg`alishlar odam uchun xotirjamlik haqidagi
signalga aylanadi. Hissiyotlarning
boshqaruvchanlik funktsiyasi shunda namoyon
bo`ladiki, barqaror kechinmalar bizning
xulqimizni yo`naltiradi va qarama-qarshiliklarni
engishga undaydi.
15.08.23 22

HI SSI Y OTLA R
Hissiyotlar o`zining
yuzaga kelishi nuqtai
nazaridan odamning
ehtiyojlari,
qiziqishlari va
intilishlari bilan
bog`liq bo`ladi.
23

HISSIY OTLA R PSIX IK FAOLIY A TDA UCHTA
MUHIM VA ZIFA NI :
•
darak beruvchilik (signallik),
baholash va boshqaruvchilik
vazifalarini bajaradi.
Emotsiyalar inson va
hayvonlarning ular uchun
ahamiyatli bo`lgan hodisalarga
munosabatini aks ettiradi.
15.08.23 24

MAV ZU:HISSIYOT VA MAV ZU:HISSIYOT VA EMOTSIYANING EMOTSIYANING FARQLI JIHATLARI.FARQLI JIHATLARI. Fan: Psi xalogiy a

Hissiyot haqida tushuncha Emosi y alar - fi ziologik ak s et t irish chegarasida t uruv chi v a odamga o` z eht i y ojl ari bi lan bog` li q qo` zg` at uv chil ar t a` sir qilganda o` z-o` zini boshqarishni amalga oshiruv chi psix ik ak s et t irishning sodda shak lidi r. emosi y alar real duny oni predmet hamda hodi salarni emas, bal k i ob` ek t iv munosabat larini ak s et t iradi, unda mazk ur predmet hamda hodisal ar inson eht iy oji uchun organizm xizmat ida bo` ladilar. 15.08.23 2

Hissiyotlar faqat insonga xos bo`lib, emosional aks etish va tushunchalarni umumlashtiruvchi aks ettirishning murakkab formasidir. "Ular predmet va hodisalarning yuksak ehtiyojlarga hamda insonning shaxs sifatidagi faoliyati stimullariga munosabatini aks ettiradi." Agarda emosiyalar odamning muhit bilan o`zaro munosabatini organizm tarzida boshqarsa, hissiyotlar uning munosabatini shaxsning boshqa odamlar, jamiyat bilan munosabati tarzida boshqaradilar. 3

Inson emosiya va hissiyotlarni faqat boshdan kechiribgina qolmaydi. Ular tashqarida mimika, pantomimika, ovoz toni, tempi va nutq ifodaliligining o`zgarishi, yurak urishining tezlashishi, yuz qizarishi va boshqalarda aks ettiriladi. Har qanday hissiyot bevosita yoki bilvosita tashqi ta`sir bilan belgilanadi. Odamning ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq bo`lgan narsalar undan ijobiy hissiyotlar (qoniqish, quvonish, sevish va shu kabilar..) paydo qiladi. Bunga ehtiyojlarni qondirmaslik yoki unga to`sqinlik qilish bilan aloqador bo`lgan narsalar kishidan (norozilik, g`am, qayg`u, nafrat va shu singarilar) ni keltirib chiqaradi.

Hissiyotlar axloqiy, intellektual (bilim) va estetik hissiyotlarga bo`linadi. Axloqiy hissiyotlar insonning odamlarga, ishga, mehnatga, hamda o`ziga bo`lgan munosabatida ifodalanadi. Axloqiy hissiyotlar insonning axloqiy xususiyatlari: vijdonlilik, rostguylik, iltifotlik, intizomlilik va boshqa xususiyatlariga bog`liqdir. Axloqiy hissiyotlar: vatanparvarlik, insonparvarlik, o`rtoqlik va do`stlik, jamoatchilik, odamning mehnatga munosabatini ifodalovchi hissiyotlar. Uyalish va vijdon hissi, diniy hissiyot. Axloqsiz hissiyotlar: g`arazguylik, yulg`uchlik, o`zgalardan ustunlik. Intellektual hissiyotlar: havasmandlik, qiziquvchanlik, hayratlanish, taajjublanish, sinchkovlik, e`tiborsizlik, ishonch, ikkilanish, yangilikni sevish yoki undan qurqish. estetik hissiyotlar: go`zallik-xunuklik, yuksaklik-tubanlik, fojialilik- komiklik. estetik hissiyotlar axloqiy hissiyotlar bilan chambarchas bog`liqdir.

HISSIYOT VA EMOTSIYANING FARQLI JIHATLARI

15.08.2023

0

3138.5 KB

Похожие