logo

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

526.7021484375 KB
Ikkinchi tartibli egri chiziqlar
•
Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi
•
Ellips
•
Giperbola
•
Parabola Ikkinchi tartibli egri chiziqning 
umumiy tenglamasi
Ikkinchi tartibli egri chiziqlarga quyidagilar kiradi:  ellips  , uning alohida 
holati  aylana  ,  giperbola  va  parabola  .
x  va  y  uchun ikkinchi darajali tenglama bilan berilgan :0	2	2	2	
2	2	
						F	Ey	Dx	Cy	Bxy	Ax
Ikkinchi tartibli egri chiziqning 
umumiy tenglamasi
Ayrim maxsus holatlarda bu tenglama ikkita chiziq, nuqta yoki xayoliy 
joyni ham belgilashi mumkin. Ellips
Ellips  nuqtalarning joylashuvi, ularning har biridan bir tekislikning 
ikkita nuqtasiga bo'lgan masofalar yig'indisi  F 
1  va  F 
2 ,  fokuslar  deb 
ataladi ,  2a  ga teng doimiy qiymat va  F 
1  F  segmentining o'rtasi. 
2  - 
ellipsning 
y
0
XF1 
_ F
2 
_-c cM(x; y)
r1 
_ r2 
_a	r	r	2	2	1		Biz koordinatalar tizimini o'rnatamiz va segmentning o'rtasida 
koordinatalarning kelib chiqishini tanlaymiz   [  F 
1  F 
2  ]	
)	0	;	(	);	0	;	(	2	1	c	F	c	F		
		
2	2	
1	1	y	c	x	M	F	r					
		
2	2	
2	2	y	c	x	M	F	r				 Ellips  	1	
2
2	
2
2	
		
b
y	
a
x
Ellipsning kanonik tenglamasi Ellips
  
bu yerda a > 0, b > 0, a > b > 0 ellipsning katta va 
kichik yarim o‘qlari bo‘lsa, u holda ellips fokuslari x 
o‘qida simmetrik joylashgan va koordinatalariga (−c, 
0) va (c, 0), qayerda
e = c/a qiymati ellipsning ekssentrisiteti deb ataladi Ellips
b  /  a  nisbati ellipsning "to'liqligi" ni tavsiflaydi. Bu 
nisbat qanchalik kichik bo'lsa, ellips katta o'q 
bo'ylab cho'ziladi. Biroq, ellipsning cho'zilish 
darajasi ko'proq ekssentriklik nuqtai nazaridan 
ifodalanadi, uning formulasi yuqorida keltirilgan. 
Turli ellipslar uchun eksantriklik 0 dan 1 gacha 
o'zgarib turadi, har doim bittadan kamroq qoladi. Ellips
Ellipsning ta'rifiga ko'ra, r1 + r2 = 2a, r1 va r2 fokus 
radiuslari bo'lib, ularning uzunliklari formulalar 
bo'yicha hisoblanadi.
Agar ellipsning fokuslari bir xil bo'lsa, u holda ellips 
aylana bo'ladi. Ellips
Misol 1.  Umumiy tenglama bilan berilgan chiziq ellips 
ekanligini tekshiring. Yechim Ellips
 
2-misol.  Fokuslar orasidagi masofa 8 va katta o’q 10 
ga teng bo’lsa, ellipsning kanonik tenglamasini 
yozing.
Yechim. Agar katta o'q 10 bo'lsa, unda uning yarmi, 
ya'ni yarim o'qi  a  = 5, fokuslar orasidagi masofa 8 
bo'lsa, u holda  c soni  4 ga teng. Yechim
O'rniga qo'ying va hisoblang:
  
Ellipsning kerakli kanonik tenglamasini olamiz:
    Ellips
3-misol.  Ellipsning kanonik tenglamasini yozing, agar 
uning katta o'qi 26 va ekssentrisitet bo'lsa.
Yechim. Katta o'qning o'lchamidan ham, ekssentriklik 
tenglamasidan kelib chiqqan holda, ellipsning katta 
yarim o'qi  a  = 13 ga teng. Eksentriklik 
tenglamasidan kichik yarim o'qning uzunligini 
hisoblash uchun zarur bo'lgan  c sonini ifodalaymiz: Yechim Ellips
4-misol.  Kanonik tenglama bilan berilgan ellips 
fokuslarini aniqlang.
Yechim. Ellips fokuslarining birinchi koordinatalarini 
aniqlaydigan  c  raqamini topishingiz kerak :
   
 
Biz ellipsning fokuslarini olamiz: Giperbola
Giperbola  nuqtalar joylashuvi bo'lib, ularning har biridan bir 
tekislikning ikkita nuqtasiga bo'lgan masofalar farqi  F 
1  va  F 
2  , 
fokuslar deb ataladi,  2a  ga teng doimiy qiymat va  F 
1  F 
2 
segmentining o'rtasi.  gipe rbolaning  markazidir .
y
0
XF1 
_ F
2 
_-c c M(x; y)
r1 
_
r2 
_a	r	r	2	2	1			
)	0	;	(	);	0	;	(	2	1	c	F	c	F		
		
2	2	
1	1	y	c	x	M	F	r					
		
2	2	
2	2	y	c	x	M	F	r				 Giperbola  	1	
2
2	
2
2	
		
b
y	
a
x
Giperbolaning kanonik tenglamasi Giperbola
bu yerda a > 0, b > 0 giperbolaning parametrlari.
Giperbola kanonik tenglama bilan tasvirlangan 
koordinatalar tizimi kanonik deyiladi.
Kanonik tizimda koordinata o'qlari giperbolaning 
simmetriya o'qlari, koordinatalarning kelib chiqishi 
esa uning simmetriya markazidir.
Giperbolaning OX o'qi ( ± a, 0) bilan kesishish 
nuqtalari giperbolaning uchlari deyiladi. Giperbola
Giperbola OY o'qi bilan kesishmaydi.
a va b segmentlari giperbolaning yarim o'qlari 
deyiladi. Giperbola
ay − bx = 0 va ay + bx = 0 to‘g‘ri chiziqlar 
giperbolaning asimptotalari bo‘lib, giperbolaning 
nuqtasi cheksizlikka o‘tganda uning tegishli 
shoxchasi asimptotalardan biriga yaqinlashadi.
   
 
Tenglama cho'qqilari OY o'qida (0, ± b) nuqtalarda 
joylashgan giperbolani tasvirlaydi. Giperbola
  
  
Bunday giperbolaga konjugat deyiladi. Ulardan biri bir 
juft konjugat giperbolalar haqida gapiradi. Giperbola
1-misol.  Giperbolaning kanonik tenglamasini yozing, 
agar uning haqiqiy yarim o'qi  a  = 5 va xayoliy = 3 
bo'lsa.
Yechim. Biz yarim o'qlarning qiymatlarini 
giperbolaning kanonik tenglamasi formulasiga 
almashtiramiz va olamiz:
   Giperbola
Giperbolaning haqiqiy o'qi bilan (ya'ni  Ox o'qi bilan  ) 
kesishish nuqtalari cho'qqilar deyiladi. Bu nuqtalar 
(a, 0) (- a, 0).
Ballar va qayerda
giperbolaning  o'choqlari  deyiladi .
Raqam
   
giperbolaning  ekssentrikligi  deyiladi . Giperbola
2-misol.  Fokuslar orasidagi masofa 10 ga va haqiqiy 
o'q 8 ga teng bo'lsa, giperbolaning kanonik 
tenglamasini yozing.
Yechim. Agar haqiqiy yarim o'q 8 bo'lsa, uning yarmi, 
ya'ni yarim o'qi  a  = 4,
Agar fokuslar orasidagi masofa 10 ga teng bo'lsa, u 
holda  c  soni 5. Giperbola tenglamasini shakllantirish 
uchun siz xayoliy yarim o'qning kvadratini 
hisoblashingiz kerak  b  . Giperbola Giperbola
3-misol.  Giperbolaning kanonik tenglamasini yozing, 
agar uning haqiqiy o'qi 48, ekssentrisiteti esa .
Yechim. Haqiqiy yarim o'q  a  = 24. Va eksantriklik 
proporsiyadir va  a = 24 bo'lgani uchun, u holda c  va 
a  nisbatining proportsionallik koeffitsienti 2. 
Shuning uchun  c  = 26. Raqam formulasidan  c ,  biz 
xayoliy yarim o'qning kvadratini ifodalaymiz va 
hisoblaymiz: Giperbola Giperbola
Giperbolaning o'ziga xos xususiyati asimptotalarning 
mavjudligi - to'g'ri chiziqlar bo'lib, ular markazdan 
uzoqlashganda giperbolaning nuqtalari 
yaqinlashadi.   Giperbolaning asimptotalari 
tenglamalar bilan aniqlanadi
Tenglamalar bilan aniqlangan to'g'ri chiziqlar
giperbolaning direktrikslari deyiladi Parabola
y
0
XFM(x; y)d
rd	r		0	)	0	;	
2	
(		p	
p	
F	
2	
2	
2	
y	
p	
x	FM	r		

	


	
		Parabola  - bu tekislikdagi nuqtalarning joylashuvi, ularning har biri 
uchun bir xil tekislikning biron bir sobit nuqtasigacha bo'lgan masofa.
fokus  deb ataladigan , to'g'ri chiziqgacha bo'lgan masofaga teng:
parabolaning 	
2
p	
x			)	0;	
2	
(	
p	
F	
2
p	
2
p	
	
2
p	
x	d		 Parabola
Parabola tekislikdagi barcha nuqtalar to'plami bo'lib, 
ularning har biri fokus deb ataladigan nuqtadan va 
direktrisa deb ataladigan to'g'ri chiziqdan bir xil 
masofada joylashgan va fokusdan o'tmaydi.
Parabolaning kanonik tenglamasi quyidagi ko'rinishga 
ega:
p  soni fokusdan direktrisagacha bo'lgan masofadir. pxy 22
 Parabola
Parabola fokusi koordinatalariga ega
Parabolaning direktrisasi tenglama bilan berilgan
 
Parabolaning istalgan nuqtasidan fokusgacha bo'lgan 
masofa  r formula bilan aniqlanadi.
Parabolaning har bir nuqtasi uchun fokusgacha 
bo'lgan masofa direktrisagacha bo'lgan masofaga 
teng. Parabola Parabola
    Misol 1.  Parabola fokusining koordinatalarini 
aniqlang
Yechim.  P  soni parabola fokusidan uning 
direktrisasigacha bo'lgan masofadir.
p  ni toping :		0 , 1	F Umumiy tenglamani kanonik shaklga 
aylantirish0	2	2	
2	2	
					F	Ey	Dx	Cy	Ax
Egri chiziqning umumiy tenglamasi besh hadli deyiladi, agar  2Bxy =0 
bo'lsa:
Keling, misol yordamida beshta muddatli tenglamani kanonik shaklga 
keltirishni ko'rib chiqaylik:	
0	359	50	32	25	16	
2	2	
					y	x	y	x		
				0	359	50	25	32	16	
2	2	
					y	y	x	x		
				359	2	25	2	16	
2	2	
				y	y	x	x		
				25	16	359	1	2	25	1	2	16	
2	2	
								y	y	x	x		
				400	1	25	1	16	
2	2	
				y	x		
				
1	
16	
1	
25	
1	
2	2	
	
	
	
	y	x

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar • Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi • Ellips • Giperbola • Parabola

Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi Ikkinchi tartibli egri chiziqlarga quyidagilar kiradi: ellips , uning alohida holati aylana , giperbola va parabola . x va y uchun ikkinchi darajali tenglama bilan berilgan :0 2 2 2 2 2       F Ey Dx Cy Bxy Ax Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi Ayrim maxsus holatlarda bu tenglama ikkita chiziq, nuqta yoki xayoliy joyni ham belgilashi mumkin.

Ellips Ellips nuqtalarning joylashuvi, ularning har biridan bir tekislikning ikkita nuqtasiga bo'lgan masofalar yig'indisi F 1 va F 2 , fokuslar deb ataladi , 2a ga teng doimiy qiymat va F 1 F segmentining o'rtasi. 2 - ellipsning y 0 XF1 _ F 2 _-c cM(x; y) r1 _ r2 _a r r 2 2 1  Biz koordinatalar tizimini o'rnatamiz va segmentning o'rtasida koordinatalarning kelib chiqishini tanlaymiz [ F 1 F 2 ] ) 0 ; ( ); 0 ; ( 2 1 c F c F    2 2 1 1 y c x M F r       2 2 2 2 y c x M F r    

Ellips 1 2 2 2 2   b y a x Ellipsning kanonik tenglamasi

Ellips bu yerda a > 0, b > 0, a > b > 0 ellipsning katta va kichik yarim o‘qlari bo‘lsa, u holda ellips fokuslari x o‘qida simmetrik joylashgan va koordinatalariga (−c, 0) va (c, 0), qayerda e = c/a qiymati ellipsning ekssentrisiteti deb ataladi