logo

Ilk oʻrta asrlarda Eron svilizatsiyasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

102.0849609375 KB
Ilk o rta asrlarda Eron ʻ
svilizatsiyasi                 
           Reja:

1.Ilk o rta asrlarda Eron hududi madaniyatiʻ

2.Parfiya davlati shakllanishi

3. Eronning ijtimoiy tuzumi va dini                 Эроннинг  адимий ва илк ўрта асрлар тарихида қ
зардуштийлик дини катта рол ўйнаган. Мидиянинг сўнгги 
подшоси Астиаг давридаё  зардуштийлик давлат дини 	
қ
даражасига кўтарилган. Шу билан бир  аторда ўзга юрт 	
қ
худоларига  ам эъти од давом этган. Эрон давлати 	
ҳ қ
кучайган даврда  ам Миср, Бобил, Финикия, Юнон 	
ҳ
худоларига подшо номидан  урбонликлар  илинган, 	
қ қ
албатта, улар Ахурамаздага  илинган  урбонликлардан уч 
қ қ
баробар кам бўлган.  адимий форс ёзуви Аккад ёзувига 	
Қ
ўхшасада, аммо, у кўпро  алфавит ёзув бўлиб, 40 та 	
қ
белгидан иборат бўлган.  адимги Эрон архитектураси 
Қ
ёр ин намуналари Пасаргад, Персипол, Суза ва бош а 	
қ қ
ша арларда кўплаб топилган. Кир 
ҳ II  дахмаси, Доро  I 
саройи, Эрон шо лари ма бараси бўлган на ши рустам, 	
ҳ қ қ
Бе истун ёзувлар ва бош а кўплаб архитектура 	
ҳ қ
ёдгорликлари топилган. А амонийлар даврида Эрон 	
ҳ
санъатига Миср, Бобил санъатининг таъсирига  арамай, 	
қ
Эрон санъати ўзига хос йўлдан ривожланди. Асосан 
реалистик тасвирларни тасвирий санъат ва 
айкалтарошликда тасвирлаш Эрон санъатининг асосий 	
ҳ
юту и эди.	
ғ                 
Мил.авв. 334-323 йилларда Эрон  удудини юнон-македон  ўшинлари ҳ қ
босиб олади. Кейинчалик мил.авв. 250 йилгача, салавкийлар давлати 
таркибида бўлади. 247 йил Парфияда да -парх  абилалари етакчиси 	
ҳ қ
Аршак салавкийлар сатрапи Андрагорни ма луб этиб, Парфия давлатига 	
ғ
асос солади. Парфия давлати Митридат  I ( мил.авв.171-138 йй.) даврида 
кучайиб, Мидия, Месопотамия  удудларини босиб олади. Деметрий 	
ҳ II 
салавкийлар  удратини  айта тиклаш учун  илган  аракати (мил.авв. 	
қ қ қ ҳ
141й.) муваффа иятсиз тугайди. Митридат 	
қ II ( мил.авв.123-87 йй.) даврида 
Парфия  удратли давлатга айланади. Шу ва тдан бошлаб Парфия Римнинг 	
қ қ
Шар даги энг катта ра иби бўлиб  олади. Мил.авв. 	
қ қ қ II-I  асрлардан Парфия 
давлати кучсизлана бошлайди. Рим императорлари Троян, Адрианнинг 
ўшинлари пойтахт Ктесифонгача етиб келади. 148-192 йилларда Вологез 	
қ
III  даврида Парфия Римга  арши жавоб зарбалари беради.	
қ                 
Парфия шо лари  уру ликдаги савдо йўллари устида  укмронликни ўз ҳ қ қ ҳ
ўлларида са лаб  олиб,  аро чиларга  арши кураш олиб бориш 	
қ қ қ қ қ қ
ма садида махсус  ўри чи бўлинмалар тузадилар. Давлат тузилишига 	
қ қ қ
кўра Парфия кичик-кичик  арам подшоликлардан иборат бўлиб, князлар 	
қ
Марказий  иокимиятга  арши доим кураш олиб борганлар. Парфия 	
ҳ қ
маданиятида юнон элементлари кучли таъсир этади. Ород  II ( мил.авв. 55-
38 йй.) Красснинг ма лубяти (мил.авв. 53 й.)  а идаги хабарни театр 	
ғ ҳ қ
кўриб турганда эшитади. Ма аллий эъти одлар билан бир ва тда юнон 	
ҳ қ қ
эти оди, ёзуви са лаб  олинган. Ишлаб чи аришда асосан  уллардан 	
қ қ қ қ қ
фойдаланилган. Ижтимоий жи атдан подшо ва йирик ер эгалари, эркин 	
ҳ
жамоачилар ю ори  атламни ташкил этган. Подшони икки кенгаш  абила 	
қ қ қ
о со оллари ва ру онийлар тан олсагина унинг  укмронлиги  онуний 	
қ қ ҳ ҳ қ
асосга эга бўлган. Турфа хал лар ва маданиятларни бирлаштирган	
қ                 
Парфия давлати мил.авв.  III-I  асрларда юнон маданияти 
устунлик  илар эди. Аристократлар орасида юнон тартиб- қ
оидалари асосида яшаш ва ўзини тутиши лозимлиги 	
қ
ёшлигидан сингдириларди. Нисо ша ри (Ашхобод 	
ҳ
я инида)ни  азиш ва тида зардуштийлик даври ва 	
қ қ қ
элинистик давр ибодатхоналари, архитектура ёдгорликлари, 
12 олимп худолари эъти од культида са ланиб 	
қ қ
олинганлиги ани ланган. Милодий 	
қ қ II  асрдан маданиятда 
Парфия мотивлари кучайиб, архитектура ва тасвирий 
санъатда, шунингдек тангалар зарб  илишда я ол кўзга 	
қ ққ
ташланади.                                  
E роннинг Форс вилоятидан бўлган уру и етакчиси Ардашер дастлаб ғ
Парфия давлатининг удел князи эди. 224 йилда эса, Артабан  V 
ўшинларини ма луб этади. Тез орада Мидия, Озарбайжон, Сейистон, 	
қ ғ
Хуросон, Марв во аси, Каспий атрофлари бўйсундирилади. Арманистон ва 	
ҳ
Грузиянинг истило  илиниши билан Закавказьедаги му им савдо йўллари 	
қ ҳ
ам сосонийлар  ўлига ўтди. Ардашер 	
ҳ қ I  вориси Шопур  I (241-272  йй.) 
даврида Рим империяси билан узо а чўзилган уруш бошланди. 	
ққ
Сосонийлар давлати Шопур  II (309-379 йй) даврида катта  удратга эришиб, 	
қ
Бахрайнни босиб олди. Рим билан муваффа иятли урушлар олиб борди. 	
қ
Арманистон ва Грузия икки                 
давлат ўртасида 387 йилги сул га кўра та симланди. Йаздигард ҳ қ I  даврида 
христиан дини Эрон  удудларига тар ала бошлади. Ба ром  ўр (421-438 	
ҳ қ ҳ Ғ
йй) даврида христианлар таъ иб остига олинади. Йаздигард 	
қ II (438-457  йй.) 
Арманистонда  ам зардуштийликни давлат дини даражасига кўтаришга 	
ҳ
уриниши катта  ўз олонга сабаб бўлади. Перўз (459-484 йй.) давридагина 
қ ғ
ўз олон бостирилади. Эроннинг бу даврдаги ижтимоий тузилишида учта 	
қ ғ
озод, эркин таба а мавжуд бўлиб, улар ру онийлар,  арбийлар, эркин 	
қ ҳ ҳ
де он ер эгалари бўлиб, 	
ҳқ IV  асрдан таба аларда ўзгариш юз беради, яъни 	қ
ру онийлар,  арбийлар, котиблар ва соли  тўловчи таба алар шаклланади. 	
ҳ ҳ қ қ
Ру онийлар бошли и-Мобедан-мобед,  арбий  ўмондон-Эрон-Спо бед, бош 
ҳ ғ ҳ қ ҳ
котиб-Дабирбед, соли  тўловчи таба а бошли и-Вастриашон-салор деб 	
қ қ ғ
аталган. Ру онийларнинг олий таба аси мобед зардушт ко инлари 	
ҳ қ ҳ
магларни назорат  илиб турган. Мобедан-мобед шо дан сўнг иккинчи	
қ ҳ                                  
Ру онийларнинг олий таба аси мобед зардушт ко инлари магларни назорат ҳ қ ҳ
илиб турган. Мобедан-мобед шо дан сўнг иккинчи ўринни эгаллаган. Эрон 	
қ ҳ
сипо дордан сўнг ярим муста ил вилоят  окимлари ша рдорлар турган. Ундан 	
ҳ қ ҳ ҳ
сўнг виспухр- адимги Эрон аслзода уру лари туриб, улар му им давлат 	
қ ғ ҳ
ишларини бажарганлар. Кейинги таба а вазирлар бўлиб,  удудий бўлиниш ва 	
қ ҳ
армияда му им мансабларда бўлганлар.  ўшин асосини азатлар (эркин 	
ҳ Қ
жамочилар) ташкил этган. Котиблар таба асига хат ёзувчилар, астрологлар, 	
қ
таржимонлар кирган. Тўртинчи таба ага де он,  унармандлар, савдогарлар 	
қ ҳқ ҳ
кирган.Сосонийлар даврида зардуштийлик давлат дини даражасига кўтарилган 
эди. Зардуштийлик таълимоти эзгуликка хизмат  илишдан иборат эди. 	
қ
Ижтимоий-сиёсий, и тисодий жараёнларнинг ривожланиши натижасида 	
қ
жамиятдаги баъзи саволларга жавоб бера олмай  олаётган бир ва тда янги 	
қ қ
диний таълимотлар вужудга кела бошлайди.Шопур  I  укмронлиги даврида 	
ҳ
тахминан 241-242 йилларда гностик (диний-фалсафий о им бўлиб, христианлик 	
қ
ва эллинизм                 
ёрдам бериши учун  он тўкиш, зўравонликлардан воз кечиши, муси а, қ қ
ра с, тавсирий санъат каби со алар билан шу улланиши лозим бўлиб 	
қ ҳ ғ
исобланган. Судхўрлик ор али тўкин, тинч фаровон яшаш лозим деб, 	
ҳ қ
таркидунёчиликни тар иб  илган. Зардушт ко инлари томонидан Моний 	
ғ қ ҳ
276 йили  атл этилади. Аммо, унинг таълимоти бутун Эронга тар алиб 	
қ қ
бўлганди. 484 йилда Византияда несториан маз аби еретик деб тан 	
ҳ
олингач, бу маз аб вакиллари Византиянинг ра иби Эронга  очади ва 	
ҳ қ қ
христианлик дини тар иб  илина бошланади. Шу билан бир  аторда 	
ғ қ қ
Месопотамия ва Эроннинг Марказий вилоятларида я удийлик дини  ам 	
ҳ ҳ
тар иб  илинган. Маздак  оялари  ам кўпдан кўп диний  арашлар асосида 	
ғ қ ғ ҳ қ
шаклланиб  V  аср охири- VI  асрларда катта таъсирга эга бўлди. Чунки 
зардуштийлик, эллинистик, христиан ва я удийлик диний  оялари	
ҳ ғ                 
асосида шаклланади. Бир неча йил  ур о чилик ва чигиртка уруши қ ғ қ
натижасида  осилсизлик натижасида хал  норозилиги кучайиб боради. 	
ҳ қ
Шу ва тда (491й.) маздакийлик  ояси асосида илк  ўз олон бўлиб ўтади. 	
қ ғ қ ғ
496 йилги маздакийлар чи иши подшо Каводни эфталитлар  укмдори 	
қ ҳ
Вахшунвар  узурига  очиши ва 499 йил эфталит  ўшини ёрдамида тахтга 	
ҳ қ қ
айтишига сабаб бўлди. Кучайиб кетган маздакчиларни 529 йилда 	
қ
шо нинг ў ли Хусрав 	
ҳ ғ I  ув ин  илишга эришади.	қ ғ қ                 
       E tiboringiz uchun rahmat ʼ

Ilk o rta asrlarda Eron ʻ svilizatsiyasi

 Reja:  1.Ilk o rta asrlarda Eron hududi madaniyatiʻ  2.Parfiya davlati shakllanishi  3. Eronning ijtimoiy tuzumi va dini

Эроннинг адимий ва илк ўрта асрлар тарихида қ зардуштийлик дини катта рол ўйнаган. Мидиянинг сўнгги подшоси Астиаг давридаё зардуштийлик давлат дини қ даражасига кўтарилган. Шу билан бир аторда ўзга юрт қ худоларига ам эъти од давом этган. Эрон давлати ҳ қ кучайган даврда ам Миср, Бобил, Финикия, Юнон ҳ худоларига подшо номидан урбонликлар илинган, қ қ албатта, улар Ахурамаздага илинган урбонликлардан уч қ қ баробар кам бўлган. адимий форс ёзуви Аккад ёзувига Қ ўхшасада, аммо, у кўпро алфавит ёзув бўлиб, 40 та қ белгидан иборат бўлган. адимги Эрон архитектураси Қ ёр ин намуналари Пасаргад, Персипол, Суза ва бош а қ қ ша арларда кўплаб топилган. Кир ҳ II дахмаси, Доро I саройи, Эрон шо лари ма бараси бўлган на ши рустам, ҳ қ қ Бе истун ёзувлар ва бош а кўплаб архитектура ҳ қ ёдгорликлари топилган. А амонийлар даврида Эрон ҳ санъатига Миср, Бобил санъатининг таъсирига арамай, қ Эрон санъати ўзига хос йўлдан ривожланди. Асосан реалистик тасвирларни тасвирий санъат ва айкалтарошликда тасвирлаш Эрон санъатининг асосий ҳ юту и эди. ғ

 Мил.авв. 334-323 йилларда Эрон удудини юнон-македон ўшинлари ҳ қ босиб олади. Кейинчалик мил.авв. 250 йилгача, салавкийлар давлати таркибида бўлади. 247 йил Парфияда да -парх абилалари етакчиси ҳ қ Аршак салавкийлар сатрапи Андрагорни ма луб этиб, Парфия давлатига ғ асос солади. Парфия давлати Митридат I ( мил.авв.171-138 йй.) даврида кучайиб, Мидия, Месопотамия удудларини босиб олади. Деметрий ҳ II салавкийлар удратини айта тиклаш учун илган аракати (мил.авв. қ қ қ ҳ 141й.) муваффа иятсиз тугайди. Митридат қ II ( мил.авв.123-87 йй.) даврида Парфия удратли давлатга айланади. Шу ва тдан бошлаб Парфия Римнинг қ қ Шар даги энг катта ра иби бўлиб олади. Мил.авв. қ қ қ II-I асрлардан Парфия давлати кучсизлана бошлайди. Рим императорлари Троян, Адрианнинг ўшинлари пойтахт Ктесифонгача етиб келади. 148-192 йилларда Вологез қ III даврида Парфия Римга арши жавоб зарбалари беради. қ

 Парфия шо лари уру ликдаги савдо йўллари устида укмронликни ўз ҳ қ қ ҳ ўлларида са лаб олиб, аро чиларга арши кураш олиб бориш қ қ қ қ қ қ ма садида махсус ўри чи бўлинмалар тузадилар. Давлат тузилишига қ қ қ кўра Парфия кичик-кичик арам подшоликлардан иборат бўлиб, князлар қ Марказий иокимиятга арши доим кураш олиб борганлар. Парфия ҳ қ маданиятида юнон элементлари кучли таъсир этади. Ород II ( мил.авв. 55- 38 йй.) Красснинг ма лубяти (мил.авв. 53 й.) а идаги хабарни театр ғ ҳ қ кўриб турганда эшитади. Ма аллий эъти одлар билан бир ва тда юнон ҳ қ қ эти оди, ёзуви са лаб олинган. Ишлаб чи аришда асосан уллардан қ қ қ қ қ фойдаланилган. Ижтимоий жи атдан подшо ва йирик ер эгалари, эркин ҳ жамоачилар ю ори атламни ташкил этган. Подшони икки кенгаш абила қ қ қ о со оллари ва ру онийлар тан олсагина унинг укмронлиги онуний қ қ ҳ ҳ қ асосга эга бўлган. Турфа хал лар ва маданиятларни бирлаштирган қ