logo

Илмий тадқиқотнинг структураси

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2806.28515625 KB
Мавзу :  Илмий тад қиқотнинг 
структураси Илмий мавзуни шакллантириш натижасида тадқиқот 
объекти, предмети ва муаммолари аниқланади.
•
Тадқиқот объекти  – бу (объект ёки жараён), танланган 
объект муаммоли вазиятларни аниқланади ва  ўрганиш 
учун танланади.
•
  Тадқиқот предмети  - – кўриб чиқилаётган тадқиқот 
объекти чегарасида жойлашган барча нарсалар, ҳодиса ва 
жараёнлар.
•
Т адқиқот мақсади  -   бу тадкикотчи уз ишини якунида 
эришишни хохлаган пировард натижадир.
•
  •
Муаммо  хар доим одамларнинг кандайдир самарали 
амалий ёки назарий харакатларга эхтиёжлари хакидаги 
билимлари билан уларни амалга ошириш йуллари ва 
воситаларини билмаслиги уртасидаги зиддиятдир
•
Илмий муаммо –  билишнинг ривожланиш жараёнида 
объектив тарзда юзага келадиган, ечимини топиш муҳим 
амалий ёки назарий аҳамиятга эга бўлган масала ёки 
масалалар мажмуидир. Муаммо тушунчаси. Илмий муаммо ва унинг 
шакллари. Муаммо тушунчаси. Илмий муаммо ва унинг шакллари.
Муаммо-бу ечилиши лозим бўлган масала е#ки вазифа
Муаммони қўйиш ҳали англаб етилмаган нарса ёки 
ҳодисанинг мавжудлигини англатади 
Муаммони билиш-бу алоҳида турдаги билим: у 
“билмаслик ҳақидаги билим” дирМуаммо-бу ечилиши лозим бўлган масала ёки вазифа Катта ва муҳим муаммоларнинг 
қўйилиши фан тармоқларининг 
ривожланишини бир неча йилларга ва 
ҳатто ўн йилликларга белгилаб бериши 
мумкин . Бунга машҳур “Гильберт 
муаммолари” – Д .Гильберт 1900 йил 
математикларнинг Париждаги халқаро 
конгрессида сўзлаган маърузасида 
таърифлаб берган ва ХХ аср мобайнида 
математиканинг ривожланиш 
жарае	#нини белгилаган 23 та муаммо 
мисол бўлиб хизмат қилиши мумкин  Муаммо деб ҳисобланиши учун:
Ўрганилае#тган муаммонинг таркибига киритиш мумкин бўлган муайян илмий билим 
(маълумотлар, назария, методика) мавжуд бўлиши;
Муаммо шаклан тўғри тузилган бўлиши;
Муаммо ўринли бўлиши, яъни унинг асослари сохта бўлмаслиги ;
Муаммо муайян даражада чегараланган бўлиши; 
Ечимнинг мавжудлик шарти ва унинг ягоналиги кўрсатилган бўлиши;
Мақбул ечим белгилари ҳамда ечимнинг мақбуллигини текшириш усуллари ҳақидаги 
шартлар қабул қилиниши лозим;  Муаммони хал этиш  янги билимни олиш ёки у ёки 
бошка ходисани изохловчи, ходисанинг хохлаган 
йуналишда ривожланишига таъсир курсатиш 
имконини берадиган омилларни аниклаш демакдир. Илмий тадқиқот муаммосини ифодалаш  бу, 
ўз мохиятига кўра, илмий тадкикот 
мазмунининг кристаллаштирилишидир. 
Шунинг учун муаммонинг тўғри кўйилиши 
бутун иш муваффакиятининг гаровидир. ниманинг ишлаб 
чи қ илганлигини ниманинг заиф 
ишлаб 
чиқилганлигини кайси нарса 
устида хеч ким 
ишламаганлигини, 
буни факат 
мавжуд 
адабиётларни 
ўрганиш асосида 
бажариш мумкинМуаммони тўғри куйиш учун, танланган мавзудаги куйидаги 
жихатларни билиш зарур: Илмий адабиётлар тахлили – муаммони қўйиш учун 
асос бўлади
Манбалар тахлили кейинчалик диссертациянинг кириш 
кисмининг «Муаммонинг урганилиши даражаси» булимига 
киради. 
Адабиётлардан олинган ахборот илмий тадкикот муаммосини 
куйишни асослаш учун хизмат килади. Илмий муаммолар предметга ёки процедурага доир 
бўлади: Илмий муаммонинг намоён бўлиш шакллари
Муаммоли вазият  - мавжуд фаолият ва ўтмиш тажрибаси  сизга 
юзага келган қийинчиликни бартараф этиш имконини бермайди, 
балки мутлақо янги стратегияни талаб этилишига айтилади. У тадқиқотчини 
доимо ҳақиқий билим 
олишга йўналтиради
Янги билим олишга 
қараб мўлжал олади, 
натижада тадқиқотчи 
янгилик сари интилади Илмий муаммо 
бошқа 
муаммолардан 
ушбу 
белгилари 
билан ажралиб 
туради 1. Билимларнинг изчиллиги. 
2. Фундаменталлиги. 
3. Ихтисослашувини уйғунлаштириш.
4. Турдош фанлар методларидан 
фойдаланиш. 
5. Тизимга солиш кўникмаларини ишлаб 
чиқиш. 6. Ўрганилаётган масалаларни 
танқидий таҳлил қилишни ўз ичига олади.  Илмий муаммолар қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади: Илмий муаммони қўйиш, унинг ечимини топиш, илгари сурилган 
қоидадаларни текшириш учун объектив ҳақиқий аниқланган 
билим зарур. Бу ҳаққоний илмий билим илмий ижодда 
таниладиган далил ҳисобланади.  Муаммо ечими магисрант ишининг мақсади 
сифатида кўриб чиқилади
•
Тадқиқот мақсадини 
белгилашда қуйидаги ибора 
ва сўз бирикмалари  
ишлатилиши мумкин:
-
Аниқлаш
-
Белгилаш
-
Асослаш
-
Аниқлаштириш
-
Ишлаб чиқиш. Тадқиқот мақсадини белгилаш бўйича 
мисоллар келтирилади
•
Тадкикот максади  Узбекистонда 
консалтинг хизматлари бозори 
фаолият юритиши механизмини 
такомиллаштиришнинг ташкилий-
иктисодий чора-тадбирлари 
комплексини амалга ошириш 
асосида консалтинг хизматлари 
бозорини шакллантириш ва 
ривожлантиришга нисбатан 
назарий-методологик 
ёндашувларнинг асосланишидан 
иборат. •
Тадкикот максади  бозор 
иктисодиёти шароитида саноат 
корхоналарининг 
ракобатбардошлигини 
таъминлаш учун улардаги 
стратегик режалаштириш 
самарадорлигини ошириш буйича 
илмий-услубий ва амалий 
тавсияларнинг ишлаб 
чикилишидан иборат. Тадкикот  максади  Осиёнинг  янги  саноат 
мамлакатларидаги  ракобатбардошлик  стратегияларини 
иктисодий  тахлил  этиш  асосида  улар 
ривожланишининг  ижобий  тажрибасидан 
Узбекистонда  фойдаланишнинг  адаптацион 
имкониятларини  белгилашдан  иборат. Тадкикот вазифалари     бу илгари сурилган фаразга мувофик максадга 
эришиш учун йуллар ва воситаларнинг танланишидир.
•
Вазифаларни жуда 
синчиклаб ифодалаш 
зарур, чунки кейинчалик 
улар ечимларининг баёни 
боблар мазмунини 
ташкил этади. Боблар 
сарлавхалари айни шу 
вазифалар ифодаларидан 
хосил булади. •
►    тадкик килинаётган ходисани  баён 
цилиш
•
►     сабаблар ва шартларни  аницлаш
•
►     сабабларни  изохлаш
•
►    тадкик килинаётган 
ходисаларнинг таснифини  цуриш
•
конуниятни  аницлаш ва асослаш 
мазмунни тушуниш ва изохлаш
•
аникланган, баён килинган ва 
изохланган ходиса учун  ном бериш  (яъни 
янги атамани илмий муомалага 
киритиш). Далил- исботланиши лозим бўлган ҳолатларни 
тасдиқлайдиган ёки инкор этадиган маълумотлар, 
шунингдек ҳақиқатни аниқлаш, оқилона қарорга 
келиш учун ягона асос хисобланади.  ДалилларС	у	б	ъ	е	к	ти	в	 д	а	л	и	л	л	а	р	 	
м	а	зк	у	р	 в	о	қ	е	а	-	
хо	д	и	са	л	а	р	н	и	н	г су	б	ъ	е	к	т 	
то	м	о	н	и	д	а	н	 н	а	за	р	и	й	 	
та	х	л	и	л	 қ	и	л	и	н	и	ш	и	д	и	р	
О	б	ъ	е	к	ти	в	 д	а	л	и	л	 б	у	 	
э	м	п	и	р	и	к	 д	а	р	а	ж	а	 	
э	к	сп	е	р	и	м	е	н	т в	а	 	
к	у	за	ти	ш	л	а	р	д	а	н	 	
о	л	и	н	а	д	и Фан ривожида экспериментнинг роли
Эксперимен т (лотинча тажриба, намуна) - ўрганилаётган жараёнга 
фаол ва изчил аралашиш, экпериментнинг мақсадларига мувофиқ 
махсус яратилган ҳамда назорат остига олинган шароитларда тадқиқ 
қилинаётган объектни тегишли тарзда ўзгартириш ёки уни акс 
эттириш. 
Эксперимент  - фанда нарса ва ҳодисаларни сезги предмет фаолияти 
билан тадқиқ қилиш, ўрганиш. У кузатишга қараганда юқорироқ 
даражадаги билиш усули. 
Эксперимент  - тегишли тажриба мосламаларини татбиқ қилиш 
ёрдамида, илмий фактларни топиш, уларни тушуниб етиш ва қайта 
ишлашга хизмат қилади. 
Эксперимент мақсади  - илмий билимни ўстириш. 1. Экспериментатор ёки 
тадқиқотчилар гуруҳи. 
2. Лабораториялар. 
3. Лабораторияларда 
ўрганиладиган объектлар. 
4. Аппаратуралар. 
5. Ёрдамчи техник мосламалар.  Эксперимент учун зарур шароитлар:   Экспериментчининг бош ижодий вазифаси:
 
1. Экспериментни кузатишлар, ўлчашларнинг аниқлиги 
қўйилган мақсадга мувофиқ келадиган қилиб 
режалаштириш. 
2. Сурункали хатолар ва нуқсонлар бўлиши 
мумкинлигини эътиборга олиб уларни бартараф этиш 
чораларни кўриш. 
3. Эксперимент натижаларини танқидий анализдан 
ўтказиш ва тўғри хулосалар чиқариш. 
4. Синов тажрибаларининг аиқлигини баҳолаш. 
5. Қайта ишланган натижаларни қисқа ва кўргазмали 
(жадвал, график, схема каби) шаклда тақдим этиш.  Ўзбек и стонда м асоф ави й  банк  х и зм атларидан 
ф ой далану вчилар ва банк  м и ж озлари  сони  ди нам и к аси , м и нг 
к и ш и (1 январь ҳ олати га) Рақамларга назар солар эканмиз, тарихдаги шунга ўхшаш 
эпидемиялар қанча инсонларнинг ҳаётини олиб кетганлигини кўриш 
мумкин, яъни:
•
ОИВ/ОИТС (1981 йилдан ҳозирги кунгача) – 35 миллион қурбонлар;
•
«Чўчқа» гриппи (2009 й.) – 285-580 минг қурбонлар;
•
Қора чечак (мил. авв. 3000-1982 йй.) – 300 миллион қурбонлар;
•
«Қора ўлим» (1347-1353 йй.) – 75-200 миллион қурбонлар;
•
«Испан» гриппи (1918-1920 йй.) – 50-100 миллион қурбонлар;
•
«Бубон» ёхуд «Юстиниан» вабоси (541-574 йй.) – 25-50 миллион 
қурбонлар.

Мавзу : Илмий тад қиқотнинг структураси

Илмий мавзуни шакллантириш натижасида тадқиқот объекти, предмети ва муаммолари аниқланади. • Тадқиқот объекти – бу (объект ёки жараён), танланган объект муаммоли вазиятларни аниқланади ва ўрганиш учун танланади. • Тадқиқот предмети - – кўриб чиқилаётган тадқиқот объекти чегарасида жойлашган барча нарсалар, ҳодиса ва жараёнлар. • Т адқиқот мақсади - бу тадкикотчи уз ишини якунида эришишни хохлаган пировард натижадир. •

• Муаммо хар доим одамларнинг кандайдир самарали амалий ёки назарий харакатларга эхтиёжлари хакидаги билимлари билан уларни амалга ошириш йуллари ва воситаларини билмаслиги уртасидаги зиддиятдир • Илмий муаммо – билишнинг ривожланиш жараёнида объектив тарзда юзага келадиган, ечимини топиш муҳим амалий ёки назарий аҳамиятга эга бўлган масала ёки масалалар мажмуидир. Муаммо тушунчаси. Илмий муаммо ва унинг шакллари.

Муаммо тушунчаси. Илмий муаммо ва унинг шакллари. Муаммо-бу ечилиши лозим бўлган масала е#ки вазифа Муаммони қўйиш ҳали англаб етилмаган нарса ёки ҳодисанинг мавжудлигини англатади Муаммони билиш-бу алоҳида турдаги билим: у “билмаслик ҳақидаги билим” дирМуаммо-бу ечилиши лозим бўлган масала ёки вазифа

Катта ва муҳим муаммоларнинг қўйилиши фан тармоқларининг ривожланишини бир неча йилларга ва ҳатто ўн йилликларга белгилаб бериши мумкин . Бунга машҳур “Гильберт муаммолари” – Д .Гильберт 1900 йил математикларнинг Париждаги халқаро конгрессида сўзлаган маърузасида таърифлаб берган ва ХХ аср мобайнида математиканинг ривожланиш жарае #нини белгилаган 23 та муаммо мисол бўлиб хизмат қилиши мумкин