Ilmiy tafakkur tarzi
![Mavzu : Ilmiy tafakkur tarzi
Reja:
1. Ilmiy tafakkur tarzi.
2. Tafakkur tarzi va olamni ilmiy
manzarasi.
3. Ilmiy tafakkur tarzini tasnifi.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_1.png)
![* Ilmiy tafakkur inson tomonidan bajariladigan
faoliyatni bir ko’rinishidir.
* Inson faoliyati tarzi uslubiy jihatlariga egadir.
* Tarz inson bajaradigan har qanday amaliy va
nazariy faoliyatini tarixan o’ziga xos xususiyatini
ifoda etib, u shu faoliyatni unsurlari, shakli va
amalga oshirish usulini birlashishidan kelib chiqqan
bir butunlikni, yaxlitlikni bildiradi.
* Ya’ni inson faoliyati, ayniqsa, qadriyat
yaratadigan ma’naviy faoliyati ma’lum, tarixan
o’ziga xos ko’rinishga ega bo’lgan siymo, hosilada
namoyon bo’ladi.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_2.png)
![L.A. Mikeshinani
fikricha ilmiy tafakkur
tarzi tadqiqotchilar
ma’lum da vrda amal
qiladigan falsafiy
tomoyillar va uslubiy
qoidalarni barqaror,
tarixan shakkllangan
tizimidir.
(Determinatsiya
estestvenno
nauchnova poznaniya
LMGU 1977 yil 63)](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_3.png)
![Ilmiy tafakkur tarzi
ta’rifi
Ilmiy tafakkur tarzi tarixan
shakillangan tasavvurlar,
tamoyillar va uslubiy qoidalarni
shunday birligini tashkil qiladiki,
unda u bosh g’oya yoki tamoyilga
moslangan holda betakror, yaxlit
siymoga, ko’rinishga ega bo’ladi.
Mazkur ta ’ rifdan shu narsa
kelib chiqadiki , tafakkur
jarayonini o ’ ziga xos siymosi ni,
bir butunligini bildiradigan
tarzda individuallik , xususiylik
birinchi navbatda ko’zga
tashlanadigan alomatdir.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_4.png)
![* I LMIY TAFAKKUR TARZINI NG
YO’NALISHLARI
Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi .
Ilmiy tafakkur tarzining evolyu t sion
va innovatsion tarmoqlanish i .
Tafakkur tarzi ning shakllari](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_5.png)
![Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasini ko‘rib chiqishda bir
q ator umumilmiy tafakkur tarzi turlarini ta h lil kilish
muhim evristik fikr va mulo h azalarni beradi. Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi uning mohiyatini tadqiq
qilish uning diaxronikasini , ya’ni tarixiy - epistemologik
tahlilni amalga oshirishni taqozo etadi .Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi – deyilganda ma’lum bir
tarixiy davrda vujudga kelgan yangi ilmiy tafakkur
tarzining rivojlanishi va taraqqiy etishi tushuniladi.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_6.png)
![Tafakkur tiplari muammosini tarixiy
yondashuv asosida hal qilishga urinib,
B. Uzvell ularni ng uchta tarixiy shaklini
farqlaydi:
1 . A ntik davrdagi tafakkur
tipi . Boshlang‘ich , deduktiv
tafakkurga asoslangan nazariy
bilish davri . Demak , bu davrda
falsafa va fanda deduktiv
nazariy tafakkur tarzi ustuvor
intellektual hosila bo‘lgan . 2 . O‘ rta asr ilmiy tafakkur
tipi . O‘rta asrda ilmiy tafakkur
tarzining kurtaklari sxolastik
dunyoqarash doirasida asta-
sekin shakllanib borgan .
3 . Ya ngi davr induktiv
tafakkur tipi . Ilmiy faktlar
induktiv tahlil usuli bilan
tushuntirilib , sababiyat va
qonuniyatlar ning kashf e tish
hamda nazariyalar ishlab
chiqish davri.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_7.png)
![* Antik davrda qadimgi Sharq tsivilizasiyasida
shakllangan va algoritmik xarakterga ega bo'lgan
tabiatshunoslik tasavvurlari fan darajasiga
ko'tarildi. Ya'ni, bu davrda intellektual inqilob
sodir bo'ldi. U ni keltirib chiqargan omillar :
1) mifologiyadan logosga, nazariy tafakkurga o'tish;
2) old yoki ilk fanning nazariy tizim xarakteriga ega bo'lgan
fanga aylanishi;
3) tabiatshunoslik va matematikaga oid tushunchalar va
tamoyillar asoslanadigan, ularning isboti beriladigan bo'ldi;
4) g'oyalar, fikrlar raqobati, tafakkur erkinligining keng
miqyosda bo'lishi va hokazo.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_8.png)
![](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_9.png)
![temur.mp4](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_10.png)
![](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_11.png)
![* Musulmon sharqida ilmiy rasionalistik tafakkur tarzi vujudga keldi.
Musulmon sharqida Renessansning birinchi to'lqini vujudga kelishi
sharoitida Markaziy Osiyo mutafakkirlari shakllantirgan ta'limotlarda
ilmiy tafakkur tarzining ajoyib namunalari ishlab chiqilgan.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_12.png)
![Xorazmiy algebra faniga asos
soldi. Olim chiziqli va kvadrat
tenglamalarni, maydon sathini
o'lchashning ixcham, oqilona
usullarini ishlab chiqdi.
Xorazmiy o'z davri matematik
tafakkur tarzining
rivojlanishiga ulkan hissa
qo'shgan olimdir. Bu bilan
alloma matematik tafakkur
tarziga asos solgan Pifagor
qarashlarini yangi bosqichga
ko'tardi va o'ziga xos algebraik
siymosiga ega bo'lgan yangi
matematik tafakkur tarzini
rivojlantirish uchun zamin
yaratdi.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_13.png)
![Abu Nasr Forobiy falsafa, bilish
metodologiyasi, mantiq,
matematika, astronomiya, fizika,
sosiologiya, psixologiya, filologiya,
etika, estetika, musiqa,
Madaniyatshunoslik, tarix,
iqtisodiyot, siyosatshunoslik,
huquqshunoslik, dinshunoslik,
san'atshunoslik, pedagogika
sohalarida ko'plab ilmiy asarlar
yozgan xalqaro darajadagi buyuk
qomusiy olim hisoblanadi. Bu
asarlarda ko'pgina fundamental
nazariyalar, kontsepsiyalar, g'oyalar,
gipoteza va taxminlar, jahon
tsivilizasiyasi taraqqiyotida, ijtimoiy
hayot va shaxs dunyoqarashini
shakllantirishda, ta'lim tizimida
muhim ahamiyatga molikdir](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_14.png)
![* Ilmiy tafakkur tarzi va olamni ilmiy manzarasi.
Ilmiy tafakkur tarzi nazariy faoliyatni bir
siymosi, ma’naviy – madaniy ko’rinishi sifatida
shu faoliyatni, boshqa xossalari bilan ham
bog’liqdir. Nazariy faoliyatni umumlashtirilgan
yoki umumlashgan holati, natijasini bir xosilasi –
olamni ilmiy manzarasidir](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_15.png)
![TEST
1. Ilmiy tafakkurning muhim vositasi
nima?
A) Isbotlash
B) Ishonch
C) Iroda
D) Emotsiya](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_16.png)
![2.Falsafiy tafakkur tarzining vazifalari:
A) metodologiya, ontologiya, gnoseologiya,
aksiologiya, praksiologiya, evristika, didaktika.
B) dialektika, sinergetika, metafizika,
sofistika, eklektika;
C) ontologiya, rivojlanish va bilish
nazariyasi;
D) materiya birlamchi - mi yoki ong - mi?
Bilishning borliqqa munosabati.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_17.png)
![3. Tafakkur tarzining kognitiv vazifasi:
A) bilish nazariyasining mazmun va
mohiyatini o‘rganadi.
B) san’at va ijodnig mohiyatini bildiradi
C) olamni bilish nazariyasi nuqtai nazaridan
o‘rganish vazifasidir
D) borliq va uning rivojlashish
qonuniyatlarini o‘rganish vazifasini o‘taydi](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_18.png)
![4.Aqlni bilishning va kishilar xulq, atvorining
asosi deb hisoblovchi falsafiy yo‘nalishni toping.
A)Sensualizm
B)Ratsionalizm
C)Emperizm
D)Irratsionalizm](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_19.png)
![* Xulosa
* Insonning fan sohasidagi intellektual faoliyatini muhim jihati
bo‘lgan ilmiy tafakkur tarzini o‘ziga xos xususiyatlari va
funksiyalarini muhokama qilish, ularning adabiyotlarda bergan
talqinlarini tahlil qilish quyidagi xulosalarga kelish imkoniyatini
beradi:
* 1. Ilmiy tafakkur tarzi o‘z ichiga lider fanning g‘oyalari,
tasavvurlari, tamoyillari, tushunchalarini oladi. Ilmiy tafakkur
tarzi paradigmaga qaraganda keng tushuncha bo‘lib, davr va
amal qilish jihatidan ko‘proq yo‘naltirish kuchi va g‘oyaviy-
intellektual mavqyeiga ega.
* 2. Ilmiy tafakkur tarzi ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida yetakchi
fanning tassavvurlari, tushuncha va tamoyillari, tabiiy-ilmiy
bilimlar sintezi natijasida shakllanadigan ma’naviy hosiladir.
Demak, tafakkur tarzi ijtimoiy madaniy hodisa sifatida ma’lum
tarixiy davrda o‘zining siymosi, tarkibiy qismi va fanga nisbatan
ko‘p funksional vazifalarga ega bo‘ladi.
* 3. Ilmiy tafakkur tarzi olamning ilmiy manzarasi va fan
metodologiyasiga ta’sir qiladigan, kashfiyotlarni metanazariy
umumlashtirishga yordam beradigan, istiqbolni ko‘rsatadigan
yoki aksincha, o‘zi tubdan o‘zgarishi mumkin bo‘lgan ma’naviy-
ruhiy hosiladir.](/data/documents/b449b1da-7aca-4d08-8d04-c723f87900a4/page_20.png)
Mavzu : Ilmiy tafakkur tarzi Reja: 1. Ilmiy tafakkur tarzi. 2. Tafakkur tarzi va olamni ilmiy manzarasi. 3. Ilmiy tafakkur tarzini tasnifi.
* Ilmiy tafakkur inson tomonidan bajariladigan faoliyatni bir ko’rinishidir. * Inson faoliyati tarzi uslubiy jihatlariga egadir. * Tarz inson bajaradigan har qanday amaliy va nazariy faoliyatini tarixan o’ziga xos xususiyatini ifoda etib, u shu faoliyatni unsurlari, shakli va amalga oshirish usulini birlashishidan kelib chiqqan bir butunlikni, yaxlitlikni bildiradi. * Ya’ni inson faoliyati, ayniqsa, qadriyat yaratadigan ma’naviy faoliyati ma’lum, tarixan o’ziga xos ko’rinishga ega bo’lgan siymo, hosilada namoyon bo’ladi.
L.A. Mikeshinani fikricha ilmiy tafakkur tarzi tadqiqotchilar ma’lum da vrda amal qiladigan falsafiy tomoyillar va uslubiy qoidalarni barqaror, tarixan shakkllangan tizimidir. (Determinatsiya estestvenno nauchnova poznaniya LMGU 1977 yil 63)
Ilmiy tafakkur tarzi ta’rifi Ilmiy tafakkur tarzi tarixan shakillangan tasavvurlar, tamoyillar va uslubiy qoidalarni shunday birligini tashkil qiladiki, unda u bosh g’oya yoki tamoyilga moslangan holda betakror, yaxlit siymoga, ko’rinishga ega bo’ladi. Mazkur ta ’ rifdan shu narsa kelib chiqadiki , tafakkur jarayonini o ’ ziga xos siymosi ni, bir butunligini bildiradigan tarzda individuallik , xususiylik birinchi navbatda ko’zga tashlanadigan alomatdir.
* I LMIY TAFAKKUR TARZINI NG YO’NALISHLARI Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi . Ilmiy tafakkur tarzining evolyu t sion va innovatsion tarmoqlanish i . Tafakkur tarzi ning shakllari