Konstitutsiya va Davlat

Reja: 1. Davlat tushunchasi. 2. Konstitutsiya va davlat. 3. Davlat boshqaruvida Konstitutsiyaning ahamiyati.

Davlat tushunchasi.  Davlat  —  jamiyatning  oliy  siyosiy   instituti  bo lib, shu jamiyat yashayotgan ʻ mamlakat   fuqarolari  manfaatini himoya qilish uchun o rnatiladi.  ʻ Davlatlar  mamlakat chegaralarini himoya qiladi, boshqa mamlakatlar bilan aloqada bo ladi, qonunchilik bilan shug ullanadi va hokazo. Mamlakat miqyosida ʻ ʻ jamiyatni uyushtirish masalalarini hal qilib, uning tashqi munosabatlarini belgilash vakolatlari bo lgan ʻ hukmron tuzilma hisoblanadi. Davlat jamiyatni o z qonun-qoidalariga ko ra idora qiladi, turli tip, ʻ ʻ shakllarda tashkil topadi. Davlat to g risidagi nazariya huquqshunoslikning muhim sohasi hisoblanadi. ʻ ʻ Davlat va uning kelib chiqishi, rivojlanish bosqichlari, mohiyat va vazifalari haqida turlicha fikrlar mavjud.  Davlat masalasi haqidagi qarashlar, ta limotlar. Davlat hokimiyati hamda huquqiy xayot hodisalari ʼ hamma zamonlarda alohida dolzarblik kasb etib kelgan. Davlat to g risidagi ilk tushuncha va qarashlar ʻ ʻ mil. av. taxminan 4—3-mingyilliklarda Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoyda paydo bo lgan. Ular ʻ asosan diniy-mifologik harakterda edi. Avesto ta limotiga ko ra, hokimiyat, haqiqat, adolatlilik 3 ʼ ʻ axloqiy-huquqiy asosga: ezgu fikr, ezgu so z, ezgu amalga tayanadi. Davlat ning vazifasi yovuzlikka qar- ʻ shi yaxshilik, tinchlik va insonlarning baxtlisaodatli hayotini ta minlashdir. Islom dini ta limoti bo yicha, ʼ ʼ ʻ Allohnpng o zi oliy qonun sohibi. Uning talablari, ko rsatmalari pay-g ambarlar orqali insonlarga ʻ ʻ ʻ yetkaziladi. Davlat boshliqlari — podsholar, xonlar xudoning yerdagi soyasi, vakili hisoblanadi.  .

 Diniy-mifologik ta limotlar bilan birga, keyinchalik Davlat to g risidagi dunyoviy ʼ ʻ ʻ qarashlar, g oyalar rivojlandi. Bunda Platon, Aristotel, Forobiy, Beruniy, J.J.Russo, ʻ G.Grotsiy, Spinoza, Lokk, Monteskye, Kant, Jefferson va b. katta hissa qo shdilar. ʻ Bugungi dunyoviy Davlat larda ana shu mutafakkirlar ta limotlari muayyan darajada ʼ o z aksini topgan. Aristotel qam, Forobiy ham insonlar hayotiy zarur masalalarni ʻ yechishda va o z ezgu orzulariga erishishlarida tabiat insonga ato etgan huquqlar ʻ (dunyoga kelish, yashash, oila qurish va hokazo) asosida Davlat ga birlashadilar, deb hisoblagan. Davlat ga jamiyatda tinchlikni, tartibni ta minlovchi, jamiyatni ʼ idora qiluvchi hokimi-yat sifatida qaragan. "Davlat — huquqqa rioya etish, u umum manfaati yo lida tuzilgan erkin kishilarning mukam-mal ittifoqi" (Grotsiy), " Davlat ʻ huquqiy qonunlar himoyasida bo lgan ko pchilik odamlarning birlashmasidir" (Kant). ʻ ʻ G arbiy yevropalik olim J. Boden " Davlat ichki va tashqi siyosatda mustaqildir", ʻ deyish bilan suverenitet, suveren hokimiyat haqidagi fikrni ilgari surgan. Fransuz mutafakkiri J.J. Russo esa suverenitet xalqniki degan edi. T. Gobbs bu xususda o zicha tavsif berib, suverenitet sohibi bir shaxs, davlat boshlig i yoki bir necha ʻ ʻ kishilar bo li-shi mumkinligini e tirof etgan. U Davlat zimmasiga "qo l ostidagilarga ʻ ʼ ʻ tinchtotuvlikni baxsh etish, ular xavfsizligini ta minlash yuklatiladi", deb yozgan. ʼ Davlat haqidagi nazariyalar qanchalik xilmaxil bo lmasin, Davlat.ning hamma yerda ʻ tashkil topish va rivojlana borish jarayoni o z yo li bilan kechdi. ʻ ʻ

 Davlatchilikning yuzaga kelishi va tarixiy taraqqiyoti.  Dastlabki Davlat lar sug oriladigan dehqonchilik hududlari — Misr, Mesopotamiya, Elam ʻ (hoz. Eron hududida), Hindiston va Xitoyda bundan 3,5—5 ming yillar muqaddam vujudga keldi. Sug orish shoxobchalarini bunyod etish bilan mehnat unumdorligining keskin oshishi ʻ ularning yuzaga kelishiga sabab bo ldi. Davlat ning tashkil topish jarayonida piramida ʻ shaklida bunyod etilgan jamiyat vujudga keldi: eng yuqorida yagona hukmdor (podshoh, fir avn, xon va q.k.), quyiroqda — uning eng yaqin safdoshlari, maslahatchilari (vazirlar, ʼ amirlar) turardi. Ulardan keyin quyi martabali amal-dorlar, piramidaning asosini esa, qishloq jamoalari tashkil etardi. Davlat oliy hukmdor sanalib, jonli-jonsiz hamma narsalarga, barcha fuqarolarning ham hayoti, ham mulkiga egalik qilardi. Jamiyatning barqaror tabiati Davlat ning tub o zgarishlarsiz yashashini ta minlab keldi. Chunonchi, ʻ ʼ qad. Misr Davlat i mil. av. 4—3-ming yilliklarda paydo bo lib, 30 a.dan ko proq yashadi. ʻ ʻ G arb davlatlari Sharq Davlat laridan ancha keyin paydo bo lgan, biroq ular ancha tez ʻ ʻ rivojlangan. Yevropa ijtimoiy jamiyatidagi o zgarishlar Davlat larning yangi-yangi tiplarini ʻ vujudga keltirib chiqargan