logo

Kорея маданияти

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1580.8271484375 KB
Мавзу   K орея   маданият и  
                 Режа . 
1    кореяда   маданиятининн  
вужудга   келиши .
2    корея   ёзуви   ва   дин
3 .  Санат   ва   адабиёт Tarixi. Koreya ya. o.da odamlar soʻnggi paleolit 
davridan yashaydi. Miloddan avvalgi 5— 4-
asrlarda tashqil topgan Choson birinchi koreys 
davlatidir. Miloddan avvalgi 109 yilda Xan davlati 
(Xitoy) Chosonni bosib oldi. Xitoy bosqinchilariga 
qarshi kurash davomida (milodning boshlarida) 
Koguryo, Pekche, Silla va boshqa davlatlar 
paydo boʻldi. Milodiy 313 yilda Koguryo 
xitoylarni batamom surib chiqardi va har 
jihatdan rivojlangan qudratli dashtatga aylandi. Bu davrda dehqonchilik, metall quyish va ishlash, 
toʻqimachilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq va h.k. 
rivojlandi. 9-asrda tarqoqlik davri boshlandi. 935 yilda 
Koryo (K. nomi shundan) davlatining asoschisi Van Gon 
mamlakatni birlashtirdi. 10-asr oxirlariga kelib 
markazlashgan davlat paydo boʻldi. 1231-yil moʻgʻul 
qoʻshinlari K.ga bostirib kirdi va Yuan imperiyasini tuzdi. 14-
asr oʻrtalarida Koryo unga boʻysunishdan bosh tortdi. 1359
—62 yillarda xitoy istilochilari bosqinini qaytardi. 1392-yil 
lashkarboshi Li Son Ge Koryoga van qilib tayinlandi, Li 
sulolasi (1392—1910)ga asos solindi. Koryo davlati Choson 
nomini oldi, poytaxti esa Kegyondan Xanson (19-asr 
oxiridan Seul)ga koʻchirildi. 15-asr oʻrtalarida iqgisodiy va 
madaniy jihatdan yuksaldi.  давлат даврида урта аср умумкорейс 
маданиятига асос солинган. Бу давр 
мафкурасида ибтидоий эътикод ва 
тасаввурлар сакланиб колган. 
Конфуцийлик ва буддизм кириб келиши 
билан (расмий дин ва  мафкура сифатида) 
Маданиятга хитой адабиёта ва ёзуви 
таъсир килган. Дастлабки тарихий 
асарлар хитой тилида ёзилган Шим кореяда (кансо анака) сакланиб колган 
макбаралар  архитектура ва тасвирий санъат 
ривожидан  далолат беради. Тасвирий 
санъатнинг фреска тури билан (буртма  сурат  .) 
 Макбара девори ва потолокни  безатган 
ё(рухлар  фонтастик хайвон ва кушлар...) 
Кёнджу районидаги архиологик  ёдгорликлар  
силла  давлати  хунармандчилиги юксак 
булганлигидан далолат беради . "Олтин  тож  
курони" ( V-аср) соф олтиндан ишланган тож , 
узук, билагузук, сирга куроллар ...  7-аср урталарида Кёнджуга астрономик 
расадхона  курилган. (Улугбек расадхонаси). 
Умумхалк тили тили шаклланган 7-аср охирида 
олим  Сольчхон  хитой иероглифлари асосида 
корейс тили фонетикаси  ва  граматик  
тузилишига мос ёзув системасини яратган. 
Конфутцийлик буддизм асосидаги урта  аср  
мафкураси  бирлиги  кореянинг тан суллоласи 
билан мустахкам маданий алокада  булишига  
ёрдам берган.   Конфутцийлик буддизм асосидаги урта  аср  
мафкураси  бирлиги  кореянинг тан суллоласи 
билан мустахкам маданий алокада  булишига  
ёрдам берган.  Купчилиги Чаньанда (Хитой) 
укиб келган Улар орасида будда рохияби Хе Чхо 
(8-аср) хам бор эди.  У хитойдан хиндистонва 
урта  осиёга саёхат килган ."Хиндистон 
подшохликлари хакида хикоялар "  (Сакланган 
манба) Хитойда таълим  олганлардан  бири  
олим  ва  ёзувчи  Чхве  Чхуван (858-951) Поэзия 
ва хикоячилик жанрлари  ривожланган.   11-15 асрлар давомида Ўрта Осиё ва Яқин 
Шарқлик мусулмон савдогарлари Горео 
қироллиги билан кенг тармоқли савдо 
алоқаларини ўрнатади. Баъзи савдогарлар бу 
ерда қолиб кетишади ва ҳатто Горео пойтахти 
Кеасонгда бир неча масжидлар қуришга 
эришишади. Кейинроқ ташкил топган Жосеон 
қироллигида Исломий календарлар ишлатилгани 
тарихдан маълум. Бу вақтга келиб Кореяда Ҳуиҳуи 
(Корейс мусулмонлари жамияти) пайдо бўлган ва 
айнан улар бир қанча мусулмон астроном 
олимларининг илмий ишларини корейс тилига 
таржима қилишган  Adabiyoti milodning avvalida qad. K. folkloridan 
rivojlana boshlagan. 19-asr oxirigacha badiiy 
asarlar koreys tilida va xanmun — xitoy adabiy 
tilining koreyslashtirilgan shaklida yaratilgan. 
Xitoy iyeroglifi, keyinroq koreys alifbosida 
yozilgan "Ona-vatan qoʻshiqlari" (7—11-asrlar) K. 
adabiyotining qad. namunasidir, 11 — 14-
asrlarda uning davomi — "Kore qoʻshiqlari" 
yaratildi. Sheʼriyatning vujudga kelishida Chxve 
Chxi Von (857) muhim rol oʻynadi. Li In No uni 
yanada rivojlantirdi. Badiiy nasr asta-sekin tarixiy 
adabiyotdan ajralib chikdi 15-asr oʻrtalaridan amaliy fanlar rivojlandi. 
K. olimlari "Dehqonchilik ilmi" nomli 
asarda oʻsha davr agronomiya bilimlari 
haqida maʼlumot berganlar. Yan Son Ji va 
boshqa-Koryoning tarixiy geogr. haritasini 
tuzishdi (1451). 1445-yil tibbiyot 
ensiklopediyasi nashr etildi. 15—17-
asrlarda tabiiy-ilmiy asarlar, jumladan, turli 
soha ensiklopediyalari paydo boʻldi 15—16-asrlarda harbiy texnika sohasida katta 
muvaffaqiyatlarga erishildi. Li Sun Sin qarbiy 
kemalar, artilleriya qurollari tuzilishini 
takomillashtirdi. 19-asr da mat., astronomiya 
va terapiyaga oid ilmiy asarlar yaratildi. K.da 
falsafa, tarix, tilshunoslik fanlari ham qad. 
anʼanalarga ega. K.ni Yaponiya bosib 
olganidan keyin ilm-fan rivoji toʻxtab qoldi. Meʼmorligi. Neolit davridan yarim yertoʻla 
qoldiklari, milod boshlaridan sagʻanalar, 
daxmalar, 7-asrdan Kyonju yaqinidagi 
Chxomsonde rasadxonasi qolgan. 8-
asrdan shaharlar, shu jumladan, poytaxt 
— Kyonju jadal qurila boshladi, 
ibodatxona majmualari, pagodalar (gʻor 
shaklidagi Sokkoʻram ibodatxonasi, 
Pulguks majmuasi) barpo etildi.  Diniy inshootlar hashamat bilan 
ziynatlandi. Xalq esa tosh, loy va 
yogʻochdan yasalgan pastqam uylarda 
yashardi. Imoratlarni jan.ga, yaʼni 
oftobga qaratib qurish urf boʻldi. 
Yaponiya mustamlaka hukmronligi 
davri (1910—45)da Yevropa va 
Yaponiya meʼmorligi ruhida imoratlar 
qurildi. Tasviriy sanʼati. Koreyslar qad. zamonlardan rangtasvir 
bilan shugʻullana boshlaganlar. Neolit davriga mansub 
sopol idishlar qoldiqlari topilgan. Metall qurollar va 
gulli sopol idishlar miloddan avvalgi 1-asrga taalluqli. 
Milodning boshlarida K.ning badiiy madaniyati ancha 
rivojlanib, Yaponiya sanʼatiga taʼsir oʻtkazdi va oʻz 
navbatida Xitoy sanʼati taʼsiridan bahramand boʻldi. 3—
7-asrlarda daxmalar koʻpincha yer osti inshooti tarzida 
qurilar, devor va shiftlarda afsonalar mazmunidagi 
bazmi jamshid, tantanali marosim sahnalari 
tasvirlanardi. Amaliy bezak sanʼatida chavandozlar, 
uychalar, hukmdorlarning oltin tojlari yasaldi. Haykaltaroshlik rivoj topdi. Tosh va metallarni yoʻnib 
ishlash, shoyi toʻqish, tush va boʻyoq bilan 
rangbarang rasmlar solish avj oldi. Sopol va chinni 
buyumlar koʻplab ishlandi. Li sulolasi davrida saroy 
an-sambllari vujudga keldi. о ' ziga xos rassomlik 
akademiyasi — Toxvaso (14-asr) tasviriy sanʼatning 
rivojlanishida katta rol oʻynagan. 15—17-asrlarda 
yirik rassomlar, 18-asrda manzarachilar va 
portretchilar paydo boʻldi. 19-asr oxiriga kelib, moyli 
boʻyoq ishlatila boshladi. Chinni va sopol buyumlar 
ishlash takomillashdi. Sanʼatning barcha sohalarida 
20-asrdan Gʻarb uslublari va anʼanalari taʼsiri 
kuchaydi. Musiqasining lad tuzilishi pentatonikata 
asoslangan. Musiqa ijtimoiy hayot va diniy 
marosimlarda muhim rol oʻynagan. 3—9-
asrlarda saroyda xor va cholgʻu ansambllari 
konsertlar bergan, musiqiy tomoshalar 
koʻrsatilgan. 6-asrdan komoʻngo, tegim, pxiri, 
kayagim singari torli cholgʻu asboblar keng 
tarqalgan. Qad. 60 turdagi cholgu asbobidan 
45 turi hozirgi gacha yangrab kelayotir.  Teatr tomoshalarining unsurlari qad. 
marosim qoʻshiqlari va oʻyinlarida 
saqlanib kelgan. Miloddan avvalgi 3-
asrda mavjud boʻlgan ibtidoiy teatrlarda 
tabiat hodisalari va mehnat jarayonini 
tasvirlovchi tomoshalar koʻrsatilgan. 14
—15-asrlarda xalq niqob teatri va 
qoʻgʻirchoq teatri vujudga keldi

Мавзу K орея маданият и Режа . 1 кореяда маданиятининн вужудга келиши . 2 корея ёзуви ва дин 3 . Санат ва адабиёт

Tarixi. Koreya ya. o.da odamlar soʻnggi paleolit davridan yashaydi. Miloddan avvalgi 5— 4- asrlarda tashqil topgan Choson birinchi koreys davlatidir. Miloddan avvalgi 109 yilda Xan davlati (Xitoy) Chosonni bosib oldi. Xitoy bosqinchilariga qarshi kurash davomida (milodning boshlarida) Koguryo, Pekche, Silla va boshqa davlatlar paydo boʻldi. Milodiy 313 yilda Koguryo xitoylarni batamom surib chiqardi va har jihatdan rivojlangan qudratli dashtatga aylandi.

Bu davrda dehqonchilik, metall quyish va ishlash, toʻqimachilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq va h.k. rivojlandi. 9-asrda tarqoqlik davri boshlandi. 935 yilda Koryo (K. nomi shundan) davlatining asoschisi Van Gon mamlakatni birlashtirdi. 10-asr oxirlariga kelib markazlashgan davlat paydo boʻldi. 1231-yil moʻgʻul qoʻshinlari K.ga bostirib kirdi va Yuan imperiyasini tuzdi. 14- asr oʻrtalarida Koryo unga boʻysunishdan bosh tortdi. 1359 —62 yillarda xitoy istilochilari bosqinini qaytardi. 1392-yil lashkarboshi Li Son Ge Koryoga van qilib tayinlandi, Li sulolasi (1392—1910)ga asos solindi. Koryo davlati Choson nomini oldi, poytaxti esa Kegyondan Xanson (19-asr oxiridan Seul)ga koʻchirildi. 15-asr oʻrtalarida iqgisodiy va madaniy jihatdan yuksaldi.

давлат даврида урта аср умумкорейс маданиятига асос солинган. Бу давр мафкурасида ибтидоий эътикод ва тасаввурлар сакланиб колган. Конфуцийлик ва буддизм кириб келиши билан (расмий дин ва мафкура сифатида) Маданиятга хитой адабиёта ва ёзуви таъсир килган. Дастлабки тарихий асарлар хитой тилида ёзилган