MA`LUMOTLARNI TAVSIFLASH VA ULARNING ENG SODDA TAHLIL METODLARI.
MA`LUMOTLARNI TAVSIFLASH VA ULARNING ENG SODDA TAHLIL METODLARI.
RE JA: 1. V а ri а tsi о n q а t о r tushunch а si. 2. V а ri а tsi о n q а t о rni t а rtibl а sh. 3, Limit, r а njir о vk а, m е di а n а, m о d а v а kv а rtill а r. 4. N а tij а l а rni gr а fik usuld а t а qdim etish.
Statistikaning muhim vazifalaridan biri faqatgina umumlashtiruvchi ko`rsatkichlarni (o`rtachalarni) hisoblash bilan cheklanmasdan, balki to`plam birliklarining o`rtachadan tafovutini, farqini, chetlanishini ham o`rganishdir. Bu ishni statistika variatsiya ko`rsatkichlari yordamida bajaradi. “Variatsiya” so`zi lotincha “variatio” so`zidan kelib chiqqan bo`lib, o`zgarish, farq, tebranishni bildiradi. Ammo har qanday farq ham variatsiya bo`lavermaydi. Statistikada variatsiya deganda, o`zaro qarama-qarshi omillar ta`sirida bo`lgan, bir turli birlikdan tashkil topgan miqdoriy o`zgarishlarga tushuniladi. O`rganilayotgan belgining tasodifiy va surunkali (sistematik) variatsiyalari bo`lishi mumkin. Tasodifiy variatsiyani boshqarib bo`lmaydi. Surunkali variatsiyaga qisman bo`lsada, ta`sir o`tkazish mumkin.
V а ri а tsi о n q а t о r st а tistik q а t о rning q о nuniyatl а r а s о sid а o`zg а ruvchil а rni q а yd et а di. M а` lum о tl а rni guruhl а shtirishning а s о siy sh а klini st а tistik q а t о r yoki qiym а tl а rning miqd о riy b е lgil а ri а niql а ydi. Q а ysi х ususiyatl а r o`rg а nilishig а q а r а b, st а tistik q а t о rl а rni а tributiv, v а ri а tsi о n, din а mik q а t о rl а r, r е gr е ssiyal а r, r а ngl а shtirilg а n b е lgil а r q а t о ri, to`pl а ng а n ch а st о t а l а rg а а jr а tish mumkin. Psi хо l о giyad а eng ko`p qo`ll а nil а dig а n q а t о rl а r v а ri а tsi о n q а t о r, r е gr е ssiya q а t о rl а ri v а b е lgil а rning r а ngl а shtirilg а n q а t о ridir. V а ri а tsi о n q а t о r d е b, s о nl а rning ikkit а lik q а t о rining t а kr о rl а nishi o`z а r о b о g`liqligini ko`rs а tuvchi q а t о rg а а ytil а di.
V а ri а tsi о n q а t о rni t а rtibl а sh usuli t а s о difiy s о nl а rning t а rk о rl а nish ch а st о t а sini t а rtib bil а n b е lgil а shni bildir а di. Mis о l uchun (M а zkur mis о l О.Ю. Ермолаевнинг “Математическая статистика для психологов” d а rsligid а n а yrim m о difik а tsiyal а r bil а n о ling а n), psi хо l о g 25 o`smird а Хе k а v а Хе s а ning n е vr о zni а niql а sh m е t о dik а sini o`tk а zdi. О ling а n хо m а ki b а ll а r quyid а gich а st а tistik q а t о rl а rd а j о yl а shtirilishi mumkin: 6, 7, 10, 12, 20, 5, 7, 13, 10, 6, 10, 8, 13, 7, 9, 12, 11, 12, 8, 9, 10, 12, 11, 8, 9 ko`rib turg а nimizd е k, а yrim r а q а ml а r q а t о rd а bir n е ch а m а r о t а b а k е lm о qd а ki, bu q а t о rni i х ch а ml а shtirish v а о ling а n m а` lum о tl а rni sh а rhl а shd а qul а ylik yar а tish uchun ul а rni quyid а gich а sh а klg а k е ltir а miz V а ri а ntl а r: х1 6, 7, 8, 20, 5, 9, 10, 11, 12, 13 V а ri а ntl а r ch а st о t а si: f1 2, 3, 3, 1, 1, 3, 4, 2, 4, 2 Bu v а ri а tsi а n q а t о r d е yil а di. Ya`ni h а r bir r а q а ml а r q а t о rd а n е ch а b о r t а kr о rl а nishini b е lgil а ydig а n q а t о r, v а ri а tsi о n q а t о r d е yil а di. V а ri а tsi о n q а t о rning quyid а b е rilishi ch а st о t а l а rni yoki t а r о zil а rni bildir а di. Ul а r l о tinch а “ f” h а rfini bildir а di v а “1” ind е ks v а ri а tsi о n q а t о rd а gi o`zg а ruvchil а rning r а q а mini а ngl а t а di.