logo

Oʻrta asrlarda Yevropa fani

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2215.0869140625 KB
OʻRTA ASRLARDA YEVROPA 
FANI O`RTA ASRLARDA YEVROPA FANI
RE JA
1. O`RTA ASRLARDA YEVROPADA FAN 
TARAQQIYOTI.                                              
                         
2. SXOLASTIKA-O`RTA ASRLAR DAVRI 
FANINING O`ZIGA XOS SHAKLI.
3. ILK UNIVERSITETLARNING TASHKIL 
ETILISHI. •
VIII-IX ASR FAN TARIXIDA BUYUK BURILISHI ASRI BO`LDI. ADAM 
METS TOMONIDAN «MUSULMON RENESSANSI» DEB ATALGAN 
BU HODISA TAYIN TARIXIY SHAXSLAR - SIYOSIY MUHITNING 
YARATILISHI  XORUN-AR RASHID VA AYNIQSA UNING VORISI AL-
MA`MUN  NOMI BILAN, FANDAGI UYG`ONISH ESA MUHAMMAD 
IBN MUSO, AL-XORAZMIY KABI OLIMLAR NOMI BILAN BOG`LIQ. 
BIRINING HOMIYLIGIDA «BAYT-UL XIKMA » BOG`DOD 
AKADEMIYASI TASHKIL ETILGAN BO`LSA , IKKINCHISINING 
RAHBARLIGI VA SHAXSIY ILMIY JASORATI TUFAYLI FAN YANA 
TARAQQIYOT KO`CHASIGA CHIQDI. BU KO`CHA BORGAN SARI  
SHOH KO`CHAGA AYLANDI. ALAL OQIBAT-BUGUNGI DUNYO 
TAMADDUNIGA OLIB KELDI. YEVROPALIKLAR  «ARAB FANI» 
YOKI «MUSULMON SHARQI FANI» NOMI BILAN ATASHINI RASM 
QILGAN HODISADA ASLIDA BARCHA MUSULMON 
O`LKALARINING VAKILLARI ISHTIROK ETGAN, AYNIQSA, 
MOVARAUNNAXR  OLIMLARINING HISSASI ULKAN. «MUSULMON 
RENESSANSI» AL-MA`MUN  AKADEMIYASIDAN BOSHLANIB 
ULUG`BEK AKADEMIYASI BILAN  TUGAYDIGAN YETTI ASRLIK 
DAVRNI QAMRAYDI. BU DAVR HAQIDA GAP KETAR EKAN, SHARQ 
OLIMLARNINING UCH BUYUK XIZMATINING QAYD ETISH LOZIM.  •
X-XI ASRLARDAN BOSHLAB «MUSULMON FANI» 
YUTUQLARI YEVROPADA TARQALA BOSHLADI. BUNDA 
SAVDOGARLAR VA SAYYOHLARDAN TASHQARI ATAY ILM 
ISTAB YO`LGA TUSHGANLARNING XIZMATI KATTA. MAS, 
AFRIKALIK KONSTANTIN (1087 Y.VAF.ET.), BATLIK ADELARD, 
KREMONALIK GERARDRO (XII ASR) KITOBLARNI ARAB 
TILIDAN LOTINCHAGA TARJIMA QILISHNI, «MAGISTR A» 
TAXALLUSLI OLIM (XII ASR), PIZALIK LEONARDA (1180-
1240 Y.) ESA QAYTA ISHLAB YOZISHNI BOSHLAGAN.
O`RTA ASRLAR DEGAN IBORA UYGONISH DAVRIDA KELIB 
CHIQQAN BO`LIB, IKKI BUYUK MADANIYAT , YORQIN 
HAYOT ANTIK DAVRI VA UYG`ONISH DAVRINING ORALIG`I 
MUDXISH QOLOQLIK, DINIY JAHOLAT HUKMRON  
BO`LGAN DAVR DEB HISOBLANGAN. O`RTA ASRLAR  HAM  
O`Z NAVBATIDA ILK VA YETUK DAVRLARGA BO`LINGAN.
XIII-XIV ASRLARDA YEVROPA 
MAMLAKATLARINING IJTIMOIY-SIYOSIY,  MAFKURAVIY 
TARAQQIYOTI CHETDAN BU O`RINDA SHARQDAN 
BO`LGAN TA`SIRINI O`ZLASHTIRISH DARAJASIGA 
KO`TARILGAN EDI. YEVROPA SHARQDAN ILM, FALSAFA, 
AYNIQSA ARISTOTEL TA`LIMOTINI O`ZLASHTIRIBGINA 
QO`YMAY SHARQ XALQLARINING  MING YILLIK 
MADANIYATI TANISHIB, UNI O`ZLASHTIRIB BOSHLAYDI. •
SXOLASTIKA (YUN. SCHOLASTIKOS - MAKTABGA, OLIMGA 
OID)  DINIY DUNYOQARASHNI NAZARIY ASOSLASHGA 
INTILUVCHI DINIY FALSAFA. O`RTA ASRLARDA G`ARBIY 
YEVROPADA TARAQQIY ETGAN. U ILOHIYOT-AQIDA 
ASOSLARINI RATSIONALISTIK METODIKA VA FORMAL 
MANTIQ MASALALARI («MASALA TALASHISH») B-N 
BOG`LAYDI.  SXOLASTIKA SO`ZINING LUG`AVIY MA`NOSI 
«MAKTAB», «O`QIYDIGAN JOY» KABILARNI ANGLATADI. 
SXOLASTLAR DEB  BUYUK KARL SAROYIDAGI, SAROY 
MAKTAB-LARIDAGI O`QITUVCHILARNI HAMDA DINNI 
O`QITISHDA FALSAFADAN FOYDALANGAN O`RTA ASR 
ILOHIYOTCHILARINI ATAGANLAR. BULAR HAQIQATNI 
YANGIDAN QIDIRMAGANLAR, BALKI MAV-JUD HAQIQATNI 
MANTIQIY YO`LLAR BILAN ISBOTLASHGA HARAKAT 
QILGANLA  •
SXOLASTIKA  BU ILOHIYOTNI RATSIONALLASHTIRISHGA 
BO`LGAN URINISHNING YANGI KO`RINISHIDIR.  
E`TIQODNI TAFAKKUR BILAN MUSTAHKAMLASH 
MAQSADIDA ILOHIYOT MUQADDAS KITOBLAR FALSAFIY 
NUQTAI NAZARDAN TADQIQ QILINISHI KERAK, DEB 
HISOBLAGAN. MUQADDAS KITOB SO`ZLARINI ARISTOTEL 
DEDUKTIV LOGIKASI YORDAMIDA SISTEMALASHTIRISH 
VA YANGI KASHF QILINGAN ARISTOTEL FALSAFASI BILAN 
UYG`UNLASHTIRISH KERAK, DEB HISOBLANGAN. 
SXOLASTIKA ARISTOTEL FALSAFASINING YEVROPAGA 
KIRIB KELISHINING ASOSIY SABABIDIR. V ASRDA 
BOETSIY TOMONIDAN TARJIMA QILINGAN BIR NECHA 
ASARLARGINA MAVJUD EDI. UNING DUNYOQARASHI 
HAQIDA LOTIN TILIDAGI TARJIMALARDAN JUDA KAM 
MA`LUMOTGA EGA EDILAR. •
XII ASRGA KELIB G`ARBIY YEVROPADA ARISTOTELNING LOTIN VA ARAB TILIDAN 
TARJIMA QILINGAN ASARLARI BILAN KENGROQ TANISHDILAR. BUYUK ARAB 
MUTAFAKKIRI IBN RUSHD (AVERROES -11281198) NING TARJIMA VA SHARHLARI 
1200 YILDAN YEVROPAGA ISPANIYA (ANDALUZIYA) ORQALI KIRIB KELDI. XUDDI 
SHU DAVRDA YEVROPAGA MASHHUR  YAHUDIY MUTAFAKKIRI  MOISEY  
MAYMONIY (11351204) TOMONIDAN QILINGAN TARJIMALAR HAM KIRIB KELA 
BOSHLADI.       SXOLASTIKANING TARQALISHIGA YANA BIR SABAB  
MUQADDAS KITOBLARNI O`RGANISH UCHUN AYRIM MONAX ORDENLARINING 
FALSAFAGA QIZIQISHI BO`LDI.            MASALAN, FOMA AKVINSKIY, UNING 
USTOZI BUYUK ALBERT DOMINIKAN ORDENI MONAXLARI, VILYAM OKKAM VA 
BONAVETURA, FRANTSISKAN ORDENLARI MONAXLARI EDI. XII ASRDA VUJUDGA 
KELGAN UNIVERSITETLAR YANGI ILMIY YO`NALISHGA BOSHPANA BO`LDI VA 
TEZ ORADA ILOHIYOTNI MANTIQ VA TAFAKKUR YORDAMIDA O`RGANISHNING 
DASTURI ISHLAB CHIQILDI. MASALAN, PARIJ UNIVERSITETI  ABELYAR DAVRIDA 
SXOLASTIKANING YETAKCHI MARKAZIGA AYLANDI. SXOLASTLAR ASOSAN 
HAQIQATNI QIDIRISH BILAN EMAS, BALKI MAVJUD BO`LGAN UMUMIY 
HAQIQATNI RATSIONAL TAXLIL QILISH BILAN SHUG`ULLANGANLAR. ULAR 
UCHUN HAQIQATGA QANDAY USUL BILAN ERISHILMASIN, MUQADDAS 
KITOBLARGA E`TIQOD USULI BILANMI YOKI FALSAFIY MANTIQ USULI BILANMI, 
BUNDAN QAT`I NAZAR, HAQIQATNING GARMONIK TARZDA YAXLIT BO`LISHI 
SHART QILIB QO`YILGAN.  •
UNIVERSITET (LOT. UNIVERSITAS  YIG`INDI, MA JMUA)  TABIIY, 
IJTIMOIY VA GUMANITAR YUNALISHDA YUKSAK MALAKALI 
MUTAXASSISLAR TAYYORLASHGA YO`NALTIRILGAN    KO`P    
TARMOQLI OLIY O`QUV-ILMIY MUASSASA. UNIVERSITET O`Z 
BITIRUVCHILARINING KELAJAKDAGI ILMIY-AMALIY VA 
PEDAGOGIK FAOLIYATLARI UCHUN CHUQUR NAZARIY 
TAYYORGARLIK KO`RISHLARINI TA`MINLAYDI. O`QUV VA 
ILMIY TADQIQOT ISHLARINING UZVIY RAVISHDA QO`SHIB 
OLIB BORILISHI UNIVERSITET TA`LIMINING ASOSIY O`ZIGA 
XOS JIHATIDIR. UNIVERSITET MUSULMON SHARQIDAGI OLIY 
MADRASA YOKI MADRASAI OLIYA (K,. MADRASA) MAQOMIGA 
TO`G`RI KELADI. YAQIN SHARQ MAMLAKATLARIDA 
DORILFUNUN DEB ATALADI.   O`RTA ASRLAR YEVROPASIDA 
DASTLAB TURLI SHERIKCHILIK BIRLASHMALARI, 
SAVDOGARLAR GILDIYALARI, SANOAT-TIJORAT TSEXLARI VA 
BOSHQA SHIRKATLAR UNIVERSITET DEB YURITILGAN. 
YEVROPADA UNIVERSITETNING YUZAGA KELISHI MUAYYAN 
IQTISODIY TARAQQIYOTGA ERISHILGANLIGI, 
SHAHARLARNING KO`PAYISHI, HUNARMANDCHILIK VA 
SAVDONING RIVOJLANISHI, MADANIYATNING YUKSALISHI, 
SHUNINGDEK, ILM-FANNING TARAQQIY ETIB, TURLI 
FALSAFIY OQIMLARNING PAYDO BO`LISHI B-N BOG`LIQ.  •
MAORIF VA MANTIQ MARKAZI BO`LGAN UNIVERSITETLAR YEVROPADA 
1200 YILDAN VUJUDGA KELA BOSHLADI. 1400 YILDA YEVROPADA 76 TA 
UNIVERSITET BOR EDI. UNIVERSITET DASTURINING AKSARIYATINI 
SXOLASTIKA DARSI TASHKIL QILARDI. KO`PCHILIK MASHHUR 
UNIVERSITETLARGA SHU YILLARDA ASOS SOLINGAN. UNIVERSITETLAR 
TASHKIL BO`LISHI VA RIVOJLANISHINING BIR NECHA SABABLARI 
BO`LGAN. MARTSION KAPELLI 425 YIDTSA RIMDA TRIVIUM VA 
KVADRIVIUMDAN DINDA FOYDALANISHNI ISHLAB CHIQDI. TRIVIUMGA 
GRAMMATIKA, RITORIKA VA LOGIKA KIRADI. KVADRIVIUMNI 
GEOMETRIYA, ARIFMETIKA, ASTRONOMIYA VA MUSIQA TASHKIL ETAR 
EDI. TRIVIUM RUHONIYLAR UCHUN NOTIQLIK SAN`ATINI SAMARALI 
O`QITISH UCHUN FOYDALI VA ZARUR EDI. KVADRIVAIUM ESA 
CHERKOV BAYRAMLARI VAQTLARINI ANIQLASHGA YORDAM BERARDI. 
BU MASHG`ULOTLAR BUYUK KARLNING MAKTABIDA OLIB BORILARDI. 
BU MASHG`ULOTLAR 5501100 YILLARDAGI MONASTIR MAKTABLARINI 
ESLATAR EDI.     OLIY MAKTABLARNING BOSHQA MARKAZLARI 
YEPISKOPLARNING CHERKOV KAFEDRALARIDA MAVJUD EDI. MASALAN, 
PARIJ UNIVERSITETI PARIJ MOMO HAVO CHERKOVINING MAKTAB 
KAFEDRASI ASOSIDA TASHKIL QILINGAN.  •
UNIVERSITETLAR VUJUDGA KELISHINING IKKINCHI SABABI  
MASHHUR OLIMLAR FAOLIYATIGA BORIB TAQALADI. MASALAN, XI 
ASRDA IRNERIY RIM HUQUQSHUNOSLIGINING MASHHUR 
TADQIQOTCHISI SIFATIDA TANILADI VA BOLONYA SHAHRIGA TALABA 
VA QIZIQUVCHILAR UNING MA`RUZALARINI ESHITISH UCHUN OQIB 
KELA BOSHLAYDILAR. TEZ ORADA U YERDA BOLONYA UNIVERSITETI 
TASHKIL QILINADI. ABELYARNING O`QITUVCHILIK SHUHRATI PARIJ 
UNIVERSITETINING VUJUDGA KELISHIGA SABAB BO`LADI. 
UNIVERSITETLAR, SHUNINGDEK, TALABALARNING CHIQISHLARI YOKI 
KO`CHIB YURISHLARI BILAN HAM VUJUDGA KELGAN. XII ASRNING 
O`RTALARIDA ANGLIYA VA FRANTSIYA QIROLLARI O`ZARO 
NIZOLASHIB QOLADI VA ANGLIYALIK TALABALAR PARIJ 
UNIVERSITETIDA O`ZLARIGA YOMON MUNOSABATDA 
BO`LMOQDALAR, DEB HISOBLAB, 1168 YILDA ANGLIYANING 
OKSFORD SHAHRIGA KO`CHIB KETADILAR. MASHHUR OKSFORD 
UNIVERSITETI KO`P JIHATDAN SHU TUFAYLI VUJUDGA KELGAN. 
KEMBRIDJ UNIVERSITETI ESA TALABALARNING G`ALAYONI VA 
ULARNING 1209 YILDA OKSFORDDAN KEMBRIDJGA KETISHLARI 
TUFAYLI VUJUDGA KELGAN. «UNIVERSITET» («UNIVERSITAS») SO`ZI 
TALABALAR VA O`QUVCHILARNING UYUSHMASI  GILDIYA  MA`NOSINI 
ANGLATGAN. ULAR JANUBIY YEVROPADAGI UNIVERSITETLAR 
NAMUNASIDA TASHKIL QILINIB, SHAHARLIKLAR HAQORATIDAN YOKI 
O`QITUVCHILAR HUJUMIDAN HIMOYA QILISH MAQSADIDA 
TUZILGANDI. •
O`RTA ASR UNIVERSITETLARIGA 14 YOSHDAN KIRISH MUMKIN BO`LGAN 
BO`LSADA, U YERDA ASOSAN 1618 YOSHDAGILAR TAHSIL OLGAN. TALABALAR 
CHERKOV XODIMLARIGA BERILADIGAN IMTIYOZLARDAN FOYDALANGANLAR. 
IMTIHONLAR OG`ZAKI TARZDA BO`LIB, TURLI SAVOL-JAVOBNI O`Z ICHIGA 
OLGAN. IMTIHON PAYTIDA TALABA, O`QITUVCHILAR VA TALABALAR OLDIDA 
O`Z NUQTI NAZARINI HIMOYA QILISHI MUMKIN BO`LGAN. O`QISH LOTIN 
TILIDA OLIB BORILGAN. DARSLIKLAR ASOSAN O`QITUVCHILARNING 
O`ZLARIDAGINA MAVJUD BO`LGANLIGI UCHUN TALABALAR DARSLARNI YOD 
OLGANLAR. SHUNING UCHUN O`SHA VAQTDA YAXSHI XOTIRA VA 
MANTIQDAN FOYDALANISH MUMKIN EDI. O`QITISH JARAYONI MUHOKAMA 
QILISH VA MA`RUZALAR SHAKLIDA OLIB BORILARDI. O`SHA DAVRDAGI 
UNIVERSITETLAR FAN VA IQTISOD SOHASIDAGI MUTAXASSISLARNI EMAS, 
BALKI CHERKOVNING MA`NAVIY EHTIYOJLARI UCHUN XIZMAT QILADIGAN 
XIZMATCHILARNI TAYYORLARDILAR.UNIVERSITETLAR QADIMGI YUNONISTON 
VA RIMDA SHU BILAN BIRGA BIZNING MAMLAKATIMIZDA HAM MASHHUR 
BO`LGAN USTOZ VA SHOGIRDLAR TO`PLANIB ILM O`RGANADIGAN, 
O`RGATILADIGAN VA ILMIY BAHSLAR OLIB BORILADIGAN MAKTABLAR 
TARZIDA SHAKLLANGAN BO`LSALARDA AMMO FAN SOHALARINING KO`PLIGI 
TUFAYLI ALOHIDA ILM UCHOG`IGA AYLANIB QOLDILAR. ULARNING TAJRIBASI 
KEYINROQ BUTUN DUNYOGA TARQALIB KETDI.  •
SHUNING UCHUN HAM ILK UNIVERSITETLAR IQTISODIY 
JIHATDAN RIVOJLANGAN ITALIYA, ISPANIYA, FRANTSIYA 
SINGARI G`ARBIY YEVROPA MAMLAKATLARIDA TASHKIL 
TOPDI. DASTLABKI UNIVERSITETLAR ITALIYANING 
BOLONYA (11-A.), SALERNO (12-A. OXIRLARI), 
FRANTSIYANING PARIJ (1215), MONPELE (1289), BUYUK 
BRITANIYANING KEMBRIJ (1209), OKSFORD (12-A. 2-YARMI), 
ISPANIYANING SALAMANKA (1218), PORTUGALIYANING 
LISSABON (1290) SHAHARLARIDA PAYDO BO`LDI. XIV 
ASRGA KELIB MARKAZIY YEVROPADA HAM BIR NECHTA 
UNIVERSITETLAR OCHILDI. ISHLAB CHIQARISH VA ILM-FAN 
TARAQQIYOTI TUFAYLI 1348 Y. PRAGA, 1364 Y. KRAKOV, 
1365 Y. VENA UNIVERSITETLARI YUZAGA KELDI.O`RTA 
ASRLARDAGI UNIVERSITETLARDA, ODATDA, ARTISTLIK 
(TAYYORLOV). ILOHIYOT, TIBBIYOT, HUQUQ SINGARI 4 
FAKULTET BO`LGAN. ARTISTLIK FAKULTETI HAMMA UCHUN 
MA JBURIY BO`LIB, UNDA RITSARLAR UCHUN ZARUR «ETTI 
ERKIN SAN`AT» O`RGATILGAN. ARTISTLIK FAKULTETINING 
GRAMMATIKA, RITORIKA (NOTIQLIK), DIALEKTIKA 
ASOSLARINI O`RGANGAN TALABASIGA SAN`AT BAKALAVRI 
DARA JASI BERILGAN. •
DUNYODA UNIVERSITET TA`LIMINING BUYUK BRITANIYA, FRANTSIYA 
VA ISPANIYA TIZIMLARI KENG YOYILGAN. JUMLADAN, BUYUK 
BRITANIYADA UNIVERSITET TA`LIMI HAR BIRI 2 YIL DAVOM 
ETADIGAN 3 BOSQICHDAN IBORAT.       1-BOSQICH ORALIQ 
BOSQICH DEB ATALADI VA UNDA ASOSAN UMUMTA`LIM FANLAR 
URGANILADI.       2-BOSQICH MUTAXASSISLIK BOSQICHI DEYILADI 
VA TALABANING BAKALAVR DARA JASINI OLISHI B-N TUGALLANADI.    
   3-BOSQICH YUQORI BOSQICH DEB NOMLANADI VA BITIRUVCHI 
MAGISTR DARA JASIGA ERISHADI.FRANTSIYADA UNIVERSITET TA`LIM 
TIZIMI DOIMIY BOSQICHLARGA A JRATILMAGAN. BU YERDA QAYSI 
KASBNI EGALLASHIGA QARAB, TALABA 4 Y.DAN 7 Y.GACHA O`QIYDI. 
ISPANIYA UNIVERSITET TA`LIM TIZIMI HAM FRANTSIYA UNIVERSITET 
TA`LIM TIZIMIGA YAKUN KELADI.1- RIM IMPERIYASI QULAGAN 
DAVRDAN TO XII-XIII ASRGACHA, 2-XIII-XIV ASRLARDAN TO XVII 
ASRGACHA YA`NI YEVROPA QIT`ASIDAGI 1-BURJUA INQILOBIGACHA 
BO`LGAN DAVRNI O`Z ICHIGA OLADI. YEVROPA MAMLAKATLARI 
TARIXINI BUNDAY  DAVRLASHTIRISH SO`NGGI VAQTLARDA , 70-80 
YILLARDA RO`Y BERDI. AVVALLARI UYG`NISH DAVRIGACHA BO`LGAN 
DAVRLAR O`RTA ASRLAR DEB HISOBLANGAN.  •
YEVROPA MAMLAKATLARIDA ILM-FAN, ADABIYOT, 
SAN`AT, TEXNIKA AYNIQSA FALSAFA VA UMUMAN 
UYG`ONISH DAVRINING O`ZINI UNING MAFKURASI 
BO`LMISH GUMANIZMNI, ISAVIYA DINIDAGI BID`AT 
OQIMLARINI SHARQDAN BO`LGAN TA`SIRSIZ 
TASAVVUR ETIB HAM BO`LMAYDI. XAQIQATAN 
TASAVVUR FALSAFASIZ FRANTSUS MONAXLARI 
TASHKILOTI VA TA`LIMOTI (XII-XIII ASRLAR), 
ISMOILIYLAR TA`LIMOTISIZ YEVROPA 
MAMLAKATLARI, AYNIQSA, JANUBIY FRANTSIYADA 
KENG TARQALGAN KATAR, ALBIGOY  BID`AT 
MAZXABLARI SALB YURISHLARISIZ RIM PAPASI 
TOMONIDAN TOR-MOR ETILGAN TAMPLIER 
TASHKILOTINI (FR. 1119 YIL SALB YURISHLARI 
DAVRIDA TASHKIL TOPGAN DINIY-RITSARLIK 
ORGANI A`ZOLARI.), YEVROPADA YANGICHA 
DUNYOQARASH SHAKLLANISHIGA ZAMIN 
HOZIRLAGAN YUQORIDAGI UZGARISHLARSIZ 
TARAQQIYOTNI TASAVVUR ETIB BO`LMAYDI. BU 
O`ZGARISHLAR SHARKQILMI, FALSAFASI, XORAZMIY, 
KINDIY, FOROBIY, IBN SINO, IBN RUSHD KABILAR 
TA`LIMOTLARINING YEVROPADA TARQALISHIGA 
SHAROIT YARATADI.  •
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
•
1. XANTINGTON "STOPKNOVENTYE SIVILIZATSIY? // POLIS, M, 1994.
•
2. SEMENOVY.N. SOTSIALNAYA FILOSOFIYA A. TOYNBI. M., 1980. 
•
3. SOROKIN P. CHELOVEK, SIVILIZATSIYA, OBHESTVO. M., 1992
•
.4. TS. PILYE "FALSAFA TARIXI" T., "SHARQ"-2002 Y 
•
5. TATSIT KORNELIY SOCHINENIYA V 2-X TOMAX. L., 1969

OʻRTA ASRLARDA YEVROPA FANI

O`RTA ASRLARDA YEVROPA FANI RE JA 1. O`RTA ASRLARDA YEVROPADA FAN TARAQQIYOTI. 2. SXOLASTIKA-O`RTA ASRLAR DAVRI FANINING O`ZIGA XOS SHAKLI. 3. ILK UNIVERSITETLARNING TASHKIL ETILISHI.

• VIII-IX ASR FAN TARIXIDA BUYUK BURILISHI ASRI BO`LDI. ADAM METS TOMONIDAN «MUSULMON RENESSANSI» DEB ATALGAN BU HODISA TAYIN TARIXIY SHAXSLAR - SIYOSIY MUHITNING YARATILISHI XORUN-AR RASHID VA AYNIQSA UNING VORISI AL- MA`MUN NOMI BILAN, FANDAGI UYG`ONISH ESA MUHAMMAD IBN MUSO, AL-XORAZMIY KABI OLIMLAR NOMI BILAN BOG`LIQ. BIRINING HOMIYLIGIDA «BAYT-UL XIKMA » BOG`DOD AKADEMIYASI TASHKIL ETILGAN BO`LSA , IKKINCHISINING RAHBARLIGI VA SHAXSIY ILMIY JASORATI TUFAYLI FAN YANA TARAQQIYOT KO`CHASIGA CHIQDI. BU KO`CHA BORGAN SARI SHOH KO`CHAGA AYLANDI. ALAL OQIBAT-BUGUNGI DUNYO TAMADDUNIGA OLIB KELDI. YEVROPALIKLAR «ARAB FANI» YOKI «MUSULMON SHARQI FANI» NOMI BILAN ATASHINI RASM QILGAN HODISADA ASLIDA BARCHA MUSULMON O`LKALARINING VAKILLARI ISHTIROK ETGAN, AYNIQSA, MOVARAUNNAXR OLIMLARINING HISSASI ULKAN. «MUSULMON RENESSANSI» AL-MA`MUN AKADEMIYASIDAN BOSHLANIB ULUG`BEK AKADEMIYASI BILAN TUGAYDIGAN YETTI ASRLIK DAVRNI QAMRAYDI. BU DAVR HAQIDA GAP KETAR EKAN, SHARQ OLIMLARNINING UCH BUYUK XIZMATINING QAYD ETISH LOZIM.

• X-XI ASRLARDAN BOSHLAB «MUSULMON FANI» YUTUQLARI YEVROPADA TARQALA BOSHLADI. BUNDA SAVDOGARLAR VA SAYYOHLARDAN TASHQARI ATAY ILM ISTAB YO`LGA TUSHGANLARNING XIZMATI KATTA. MAS, AFRIKALIK KONSTANTIN (1087 Y.VAF.ET.), BATLIK ADELARD, KREMONALIK GERARDRO (XII ASR) KITOBLARNI ARAB TILIDAN LOTINCHAGA TARJIMA QILISHNI, «MAGISTR A» TAXALLUSLI OLIM (XII ASR), PIZALIK LEONARDA (1180- 1240 Y.) ESA QAYTA ISHLAB YOZISHNI BOSHLAGAN. O`RTA ASRLAR DEGAN IBORA UYGONISH DAVRIDA KELIB CHIQQAN BO`LIB, IKKI BUYUK MADANIYAT , YORQIN HAYOT ANTIK DAVRI VA UYG`ONISH DAVRINING ORALIG`I MUDXISH QOLOQLIK, DINIY JAHOLAT HUKMRON BO`LGAN DAVR DEB HISOBLANGAN. O`RTA ASRLAR HAM O`Z NAVBATIDA ILK VA YETUK DAVRLARGA BO`LINGAN. XIII-XIV ASRLARDA YEVROPA MAMLAKATLARINING IJTIMOIY-SIYOSIY, MAFKURAVIY TARAQQIYOTI CHETDAN BU O`RINDA SHARQDAN BO`LGAN TA`SIRINI O`ZLASHTIRISH DARAJASIGA KO`TARILGAN EDI. YEVROPA SHARQDAN ILM, FALSAFA, AYNIQSA ARISTOTEL TA`LIMOTINI O`ZLASHTIRIBGINA QO`YMAY SHARQ XALQLARINING MING YILLIK MADANIYATI TANISHIB, UNI O`ZLASHTIRIB BOSHLAYDI.

• SXOLASTIKA (YUN. SCHOLASTIKOS - MAKTABGA, OLIMGA OID) DINIY DUNYOQARASHNI NAZARIY ASOSLASHGA INTILUVCHI DINIY FALSAFA. O`RTA ASRLARDA G`ARBIY YEVROPADA TARAQQIY ETGAN. U ILOHIYOT-AQIDA ASOSLARINI RATSIONALISTIK METODIKA VA FORMAL MANTIQ MASALALARI («MASALA TALASHISH») B-N BOG`LAYDI. SXOLASTIKA SO`ZINING LUG`AVIY MA`NOSI «MAKTAB», «O`QIYDIGAN JOY» KABILARNI ANGLATADI. SXOLASTLAR DEB BUYUK KARL SAROYIDAGI, SAROY MAKTAB-LARIDAGI O`QITUVCHILARNI HAMDA DINNI O`QITISHDA FALSAFADAN FOYDALANGAN O`RTA ASR ILOHIYOTCHILARINI ATAGANLAR. BULAR HAQIQATNI YANGIDAN QIDIRMAGANLAR, BALKI MAV-JUD HAQIQATNI MANTIQIY YO`LLAR BILAN ISBOTLASHGA HARAKAT QILGANLA