logo

O`rta Osiyo hududining qadimgi tub joyli aholisi va uning yozma manbalarda aks etishi.

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1007.2783203125 KB
O` rt a Osiy o hududining qadimgi 
t ub joy li aholisi v a uning y ozma 
manbalarda ak s et ishi.  Reja
1. O`rta  Osiyoning  tub  joyli  aholisi  haqida  Avesto 
ma’lumotlari,  G‘ova,  sug‘da,  Bag‘di,  Mauri,  Xvarizam  va 
boshqa turkiy qabilalari. 
2.Avesto  ta’rifi  Ahamoniy  podsholarining  qoyatosh 
lavhalarida  O`rta  Osiyo  xalqlari,  O`rta  Osiyo  xalqlari 
haqida yunon-rim mualliflari .
3. O`rta  Osiyoning  qadimgi  xalqlari  haqida  Xitoy 
manbalari.  Si  Ma  Syan  va  uning  «Tarixiy  xotiralar»  asari, 
Ban  Gu  va  uning  «Birinchi  Xan  dinastiyasining  tarixi» 
asari,  Yuechjilar  va  ularning  kushonlar  davlatiga  asos 
solishi.  Toxar  qabilalari  va  Toxariston,  Qadimgi  yozma 
manba’larda etnonimlar va tarixiy geografiya    O‘rta  Osiyo  xalqlari  tarixi  juda  qadimiy. 
Selung‘ur,  Ko‘l-Buloq  yodgorligi  asosida 
Vatanimiz  sarhadlarida  qariyb  1  mln  yildan 
buyon  odamzod  yashab  kelganligi  ilmiy 
asoslandi.  Hozirgi  kunda  tarixiy  taraqqiyot 
barcha  davrlariga  oid  yodgorliklar  o‘rganilishiga 
erishilgan. 
  O‘rta Osiyo xalqlari qadimgi tarixi to‘g‘risida ilk 
ma’lumot  beruvchi  dastlabki  manba  “  Avesto” 
bo‘lib,  uning  “  Videvdat”  kitobida  bu  to‘g‘risida 
ma’lumotlar mavjud.             Avestoda  ijtimoiy-  iqtisodiy  munosabatlar  yaxshi 
keltirilgan (nmana, vis, zantu, daxyu). “Kavi” diniy 
va  dunyoviy  hokimiyat  egasi,  “Sastar”  –  harbiy 
sarkarda  hisoblangan.  Daxyu-  nafaqat  yirik 
hududiy  birlik,  balki  ma’lum  bir  etnik  birlik 
hamdir.  Avestoda  qadimgi  jamiyat  a’zolari  4 
toifaga  bo‘linadi;  kohinlar,  jangchi  askarlar, 
hunarmandlar  va  chorvadorlar.  Zardushtiylik 
dinida  iymon  uch  tayanchga  asoslangan;  fiqolar 
sofligi,  so‘zning  sobitligi,  amallarning  insoniyligi. 
“Avesto” da 16 ta hududiy etnik birlik tilga olinadi 
(Gava  Sug‘uda,  Bahdi,  Maurn,  Xoroeva,  Tur  va 
boshqalar).    Naqshi Rustam yozuvlari        Persepol  shaxrida  Doro  1  va  Kserks  saroyiga 
olib  boradigan  tosh  pillapoya  devorlariga  Eron 
ahomoniylariga tobe mamlakatlardan hiroj olib 
kelgan  vakillar  suratlari  bo‘rtma  uslubda 
ishlangan.  M;  8-  qatorni  So‘g‘diyona  vakillari 
tashkil  etib,  ular  etti  kishi  shohga  kumush 
idishlar, ipak matolar, hayvon terilari, 2 ta qo‘yni 
etaklab  kelayotgani  tasvirlangan.  11  –  qator 
tigraxauda  saklari  dasht  otini,  15-  qatorda 
Baqtriyaliklar  ikki  o‘rkachli  tuya,  17-  qatorda 
xorazmliklar  jiyron  otni  etaklab  kelayotgani 
tasvirlangan.  Bu  manbalar  O‘rta  Osiyoning 
qadimgi tub joy aholilari to‘g‘risida ma’lumotlar 
berdi      Kvint Kursiy Ruf (mil.avvalgi I asr oxiri va miloddiy 
I  asr  o‘rtalari)  “  Makedoniyalik  Iskandar  tarixi” 
asarida  Qadimgi  Baqtriyaning  rang-  barang  tabiati 
va  Iskandarning  harbiy  uyrishlari  haqida  ma’lumot 
beradi. Baqtriya eri hosildor, bug‘doy eqiladi. Erlarni 
ko‘p  buloq,  daryolar  sug‘oradi.  Erning  ko‘p  qismini 
hosilsiz  dashtlar  tashkil  etadi  va  bu  joylar  qumlik, 
odamzod  yashamaydi.  Iskandar  Maroqandga  etib 
keladi.  Uning  mudofaa  devorlari  uzunligi  70  stadiy. 
Shaxar  qo‘rg‘oni  ikkinchi  devor  bilan  o‘rab  olingan. 
U  So‘g‘diyona  to‘g‘risida  quyidagi  ma’lumotlarni 
yozib  qoldirgan:  So‘g‘diyona  keng  dashtli 
mamlakatdan  iborat.  Politimet  degan  daryo  shiddat 
bilan mamlakat bo‘ylab oqadi.       Sima  Syanning  «Tarixiy  xotiralar»ida  mil.  avvalgi 
2205-1766  yillarda  Shimoliy  Xitoyning  «Shya» 
kichik  xokimligini  g‘arbiy  va  shimoliy  tomonida 
«xu»  yoki  «xulu»  deb  atalgan  xalqlar  yashaydi 
deyilgan  (Xitoy  tili  katta  ierogliflar  lugati.  3-jild, 
2057  bet;  Siyuan.  Suzlar  etimologiyasi.  1218  bet). 
Xitoyshunos olim A.Xujaevning aytishicha, «xu» va 
«xulu»  turkiycha  «xur»  atamasining  xitoycha 
talaffuzidir.  «Xur»  qadimiy  turkiyda  erkin,  ozod, 
bir  joyga  boglanib  qolmagan,  ko’chmanchi  xalq, 
ma’nosini  anglatgan.  Xitoy  tilida  undosh  «r» 
tovushini  talaffuz  etish  mumkin  bulmaganligidan 
xitoylar  «xur»atamasini  «xu»  ieroglifi  bilan  ifoda 
etishgan

O` rt a Osiy o hududining qadimgi t ub joy li aholisi v a uning y ozma manbalarda ak s et ishi.

Reja 1. O`rta Osiyoning tub joyli aholisi haqida Avesto ma’lumotlari, G‘ova, sug‘da, Bag‘di, Mauri, Xvarizam va boshqa turkiy qabilalari. 2.Avesto ta’rifi Ahamoniy podsholarining qoyatosh lavhalarida O`rta Osiyo xalqlari, O`rta Osiyo xalqlari haqida yunon-rim mualliflari . 3. O`rta Osiyoning qadimgi xalqlari haqida Xitoy manbalari. Si Ma Syan va uning «Tarixiy xotiralar» asari, Ban Gu va uning «Birinchi Xan dinastiyasining tarixi» asari, Yuechjilar va ularning kushonlar davlatiga asos solishi. Toxar qabilalari va Toxariston, Qadimgi yozma manba’larda etnonimlar va tarixiy geografiya

O‘rta Osiyo xalqlari tarixi juda qadimiy. Selung‘ur, Ko‘l-Buloq yodgorligi asosida Vatanimiz sarhadlarida qariyb 1 mln yildan buyon odamzod yashab kelganligi ilmiy asoslandi. Hozirgi kunda tarixiy taraqqiyot barcha davrlariga oid yodgorliklar o‘rganilishiga erishilgan. O‘rta Osiyo xalqlari qadimgi tarixi to‘g‘risida ilk ma’lumot beruvchi dastlabki manba “ Avesto” bo‘lib, uning “ Videvdat” kitobida bu to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud.