logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. О‘zbеk shevalari leksikasi

О‘zbеk shevalari leksikasi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1216.576171875 KB
Скачать
О‘zbеk shevalari leksikasi RE JA: 1 . O‘zbek sh evalar ining leksik tarkibi. 2. Sh evalar da so’zlarning o’zaro semantik munosabatlari. O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  1. O’zbek shevalarida unlilar - ..? 2. O’zbek shevalarida undoshlar - ..?  3. Diftong - ..? Aqliy hujum sav ollari:1. Birlamchi cho’ziqlik 2. Ikkilamchi cho’ziqlik 3. Uchlamchi (emfatik ) cho’ziqlik Aqliy hujum sav ollari:  Singar monizm Umlaut Assimilatsiya Spirantizatsiya SandhiDissimilatsiya Spontan o’zgarishlar Metateza Reduksiya Tovush o’zgarishlari: Unlilarnin g ort t irilishi : Undoshlarni ng t ak rorlanish i Undoshlarni ng so’z boshida t ushishi:Undoshlarnin g ort t irilishi: « Aqliy hujum» sav ollari:  1. O’zbek shevalari leksikasi - ..?  2. Fonetik o’zgarishga uchragan shevaga oid so’zlar - ..?  3. O’zbek adabiy tilida uchramaydigan shevaga oid so’zlar - ..? O’zbek shev alari lek sik asi:  1. O’zbek tilining shevalaridagi lug’at qatlamining barcha sohalariga oid so’zlar yig’indisi;  2. Muayyan shevaga xos barcha so’zlar yig’indisi. O’zbek shevalari quyidagi leksik qatlamdan iborat: 1. Umumturkiy so’zlar; 2. O’zlashgan so’zlar; 3. O’zbek tili sharoitida yaratilgan so’zlar; 4. Shevalarning maxsus so’zlari Umumt urk iy so’zlar: Shevalar lug’at tarkibining salmoqli qismini umumturkiy so’zlar tashkil qiladi. Bunday so’zlar o’zbek shevalarida adabiy tildagi talaffuzini saqlashi ham mumkin yoki kuchli va kuchsiz fonetik o’zgarishga uchrashi ham mumkin: yer / jer, ish, bash / bas. O’zlashgan so’zlar: O’zbek shevalariga so’zlar asosan uch manbadan: arab, fors-tojik va rus tilidan o’zlashgan, lekin kamroq bo’lsa-da, boshqa tillardan o’zlashgan so’zlar bor. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, shevalar lug’at tarkibida fors-tojikcha so’zlar ko’proq , arabcha so’zlar unga nisbatan kamroq, ruscha-baynalmilal so’zlar juda kam uchraydi. O’zbek tili sharoitida yaratilgan so’zlar : Bunday so’zlarning asos qismi boshqa tillarga xos, lekin yasovchi qismi o’zbek tiliga oid bo’ladi va bu yasama so’z o’zbek tilidagina qo’llanadi: bizneschi, videochi, paynetxona. Shevalarning maxsus so’zlarini shartli ravishda 2 guruhga ajratish mumkin: 1. O’zbek adabiy tilida uchramaydigan, faqat shevalarda qayd qilinadigan so’zlar: tog’a – nag’achi, pochcha – damad, oyi - ächä 2. Kuchli fonetik o’zgarishga uchragan so’zlar: tashqi – dishan, tuproq – yorpaq, qirq – qix, g’ilof – g’ilp Shevaga xos so’zlarning o’ziga xos ma’no munosabatiga ko’ra quyidagicha guruhlashtirish mumkin: 1. Ayni bir predmet va tushunchalar shevalarda turli so’zlar bilan yuritiladi; 2. Ayni bir so’z shevalarda turlicha ma’noga ega bo’ladi; 3. Narsa va buyumlar bir vazifani bajarsa-da, ular ning yasalishi va harakatiga ko’ra nomlanishi turlicha bo’ladi. 1. Ayni bir predmet va tushunchalar shevalarda turli so’zlar bilan yuritiladi:  Ch ä q ä l ā: (Toshkent) // buv ä k (Farg’ona) // bala (Shim.o’z.sh.);  Tuxum (Toshkent) // mäyäk (qipchoq) // jïmïrta (Xorazm);  Chumāli (Toshkent) // morchä (Samarqand) // qarinja (Xorazm);  Chorch ä y (Toshkent) // mätäl (Samarqand) // ertäy (Xorazm); 2. Ayni bir so’z shevalarda turlicha ma’noga ega bo’ladi:  Shāti – Toshkentda arava qismi nomi, Farg’onada narvon;  Buvi – Toshkentda ota va onaning onasi, Farg’onada ona ma’nosida;  Päshshä – Toshkentda chaqmaydigan hashorat, Farg’ona va Shim.o’z.shevalarida chaqadigan hashorat. 3. Narsa va buyumlar bir vazifani bajarsa-da, ularning yasalishi va harakatiga ko’ra nomlanishi turlicha bo’ladi:  Nānpär – U qush va parranda patidan yasaladi (Samarqand);  Chäkich – Yog’och va simdan yasalib, urish va yassilash ma’nosini ifoda qiladi (Toshkent, Farg’ona);  Duki – U duk-duk taqlid so’zidan olingan (Shimoliy o’zbek shevalarida). N azorat sav ollari:  1. Shevalardan qarindosh-urug‘ nomlarini bildiruvchi so‘zlarga misollar keltiring.  2. Chorvachilikka oid so‘z va atamalar keng tarqalgan shevalar haqida ma’lumot bering.  3. Badiiy adabiyotda nima uchun leksik dialektizmlardan foydalaniladi?  4. O‘zbek shevalari materiallari asosida tub so‘zlarga misollar keltiring.  5. O‘zlashgan qatlam asosini qaysi tillarga oid so‘zlar tashkil etadi?  6. Asosi o‘zlashgan so‘zlar sirasiga kiruvchi, lekin o‘zbek tili affikslari orqali yasalgan so‘zlarga shevalardan misollar ayting. Uy ga v azifa: • O‘zingiz y ashay ot gan hudud shev asida mat n t uzing.

О‘zbеk shevalari leksikasi

RE JA: 1 . O‘zbek sh evalar ining leksik tarkibi. 2. Sh evalar da so’zlarning o’zaro semantik munosabatlari.

O‘tilgan mavzu yuzasidan «Aqliy hujum» savollari :  1. O’zbek shevalarida unlilar - ..? 2. O’zbek shevalarida undoshlar - ..?  3. Diftong - ..?

Aqliy hujum sav ollari:1. Birlamchi cho’ziqlik 2. Ikkilamchi cho’ziqlik 3. Uchlamchi (emfatik ) cho’ziqlik

Aqliy hujum sav ollari:  Singar monizm Umlaut Assimilatsiya Spirantizatsiya SandhiDissimilatsiya Spontan o’zgarishlar Metateza Reduksiya

Похожие

O‘zbek shevalari
O'ZBEK SHEVALARI TASNIFI
Qadimgi turkiy til leksikasi
О‘zbеk diаlеktоlоgiyasi fanining maqsad va vazifalari
Dialektlar va shevalar-xalq madaniyatining ko‘rinishi