logo

Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish jarayonida o‘quvchilarda estetik did, estetik ong hamda nutqda evfemizm va disfemizmlarni to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmasini hosil qilish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3125.240234375 KB
DARSN IN G 
MAQSADI:
Ta`limiy maqsad:
Tarbiyaviy maqsad:
Rivojlantiruvchi 
maqsad: Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o ‘ rganish jarayonida 
o ‘ quvchilarda estetik did, estetik ong  hamda nutqda evfemizm va 
disfemizmlarni to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmasini hosil qilish.  
O ‘ quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ota-onaga, 
do ‘ stlarga mehr-oqibatli bo ‘ lishini o ‘ rgatish.
O ‘ quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni 
mustaqil fikrlashga o ‘ rgatish.  Fanga doir tayanch kompetensiyalar:
Nutqiy  kompetensiya   ( tinglab  tushunish,  so‘zlash,  o‘qish, 
yozish ):  berilgan  topshiriq,  sodda  matnlarni  tinglab  tushuna 
oladi
  O‘zini  o‘zi  rivojlantirish  kompetensiyasi:    shaxs  sifatida  o‘z-
o‘zini  rivojlantirish,  o‘z  xatti-harakatini  adekvat  baholash, 
halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:  milliy va umuminsoniy 
qadriyatlarni farqlay olish. Dars turi: Dars jihozi: Dars usuli:
Yangi bilimlar va
  tushunchalar 
hosil qilish va 
o‘zlashtirish 
darsi Tarqatma materiallar, 
darslik,  
kompyuter, proyektor, 
slaydlar, reklama roligi,
  test kartochkalari. Seminar darsi Dars  jarayoni 
1. Tashkiliy qism                                                              4 minut
2. O ‘t ilgan mavzuni takrorlash ( mustahkamlash)           12 minut
3. Yangi mavzuni tushuntirish                                         10 minut
4. Yangi mavzuni mustahkamlash                                   14 minut
5. O ‘ quvchilarni baholash                                                3 minut
       6. Uyga vazifa 
Tashkiliy qism:
A)  Sinf xonasini tozaligiga e’ t ibor berish;
B)  O ‘ quvchilar bilan salomlashish. 
C)  O ‘ quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish. 
D)  O ‘ quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni ani q lash;
        E)  O ‘ quvchilarga o ‘ tilgan mavzular yuzasidan savollar berish. Fikrni og’ir botmaydigan, tinglovchiga malol kelmaydigan qilib 
ifodalash vositalari   evfemizm  ( grek. “yumshoq gapirish”) deyiladi. 
Masalan:  yomon bo‘libdi  degandan  yaxshi bo‘lmabdi  deyish. 
Evfemizmlarni nutqda o‘rinli qo‘llash so‘zlovchining madaniyatidan 
darak beradi.
Evfemizm Evfemizmning aksi  disfemizm  (grek. “qo‘pol gapirmoq”) deyiladi. Masalan: 
yomon bo‘libdi  deyishdan  rasvo bo‘libdi kabi. Disfemizni   nutqda ko‘p qo‘llash 
so‘zlovchining madaniyatsizligidan darak beradi. 
Disfemizm ochiq ma’nosini 
toping.b	a	n	d	a	lik	n	i b	a	jo	 	
k	e	lti	rd	i	
b	e	m	o	rn	i b	e	rib	 	
q	o	‘y	d	ik	.	
?	
o	lib	 k	e	ta	d	ig	a	n	 	
k	a	s	a	l, y	o	m	o	n	 	
k	a	s	a	l	
? Yoshi ulug‘ odamlarga nisbatan qo‘llanadigan evfemizm va 
disfemizmlarni yoshga qarab joylashtiring .
Qarilikga endi 
qadam qo’yayotgan 
yoki o‘rta yoshli Qarilik davri
Keksalik davri
Sochlari  oqargan;  sochiga  oq  oralagan; yuzlarini ajin bosgan; belidan quv-
vat  ketgan;  sharti  ketib,  parti  qolgan;  ko‘zidan  nur  ketgan;  so‘nggi  manzilga  tay-
yorgarlik  ko‘rayotgan;  yoshi  o‘tgan;    yoshi  bir  joyga  yetgan;    yoshi  ulg‘aygan;  qarigan; keksalik nuqsi urgan; 
to‘ridan go‘ri yaqin; o‘limi yaqin; umrining kuzagi 
o‘tib,  qishi  boshlangan;  qartayib  qolgan;  umri  poyoniga  yetib  qolgan;  pishib  qol-
gan;  yo‘li  oxirlagan.  Your
title 2         “ Yumshoq ifoda”
“ Qo’pol ifoda”1Yostiqdosh,  ojiza,  turmush  o‘rtog‘i,  jufti  halol,  umr  yo‘ldoshi,  zavj(a), 
rafiq(a),  xotin  (er),  onasi,  dadasi,  bu  kishim;  farzandlik  bo‘ldi,  yengillashib  oldi, 
ko‘zi  yori di,  qutulib  oldi;  „holva“,  „qo‘chqor“,  davomchili  bo‘ldi;  qazo  qildi, 
halok  bo‘ldi,  jon  taslim  qildi,  o‘ldi,  joni  uzildi,  u  dunyoga  rihlat  qildi,  omonatini 
topshirdi,  egasiga  kerak  bo‘ldi,  yer  tishladi,  to‘ng‘iz  qo‘pti,  yer  yutdi. ?
?
?Qizingiz bilan o‘g‘limiz sevishib 
yurishar ekan, ularni bir qilib 
qo‘yishdan boshqa iloj yo‘q!
Qizingizni bersangiz , 
shunday joyga berasizda .  
Bundan ortig‘ini chiroq yoqib 
topolmaysiz.
Qizingizni boshingizga yostiq 
qilasizmi? ~A, o‘tirib , qari qiz bo‘lib 
qolsa, nima qilasiz? Sovchilar evfemizmlari:Disfemizm         Evfemizm Bir qizimiz 
ikkita bo’lsin 
deb keldik
Bir farzandingizni 
bizga farzandlikka 
berarsiz deb 
keldik. Kutilmagan mehmon bo‘lib 
keldik.
4 5
6
3
  Qarindosh 
bo‘lgani keldik.2Qizingizni qo‘lini 
so‘rab keldik.
1
Eshik 
supurishga 
keldik Qo‘llash uchun so‘zlar: - Бизнинг сизга чақирилмаган меҳмон бўлишимиз ҳам Ота- бекнинг соғлиги учундир, - дейди.
Қупшор бу жавобдан бир нарса тушуна олмади ва шунинг учун ҳам қайталаб сўради:
- Огабек соғми?
- Бу кунгача Отабек саломат, - деди Зиё ака салмоқлаб, аммобекнингбунданкейингисорлиги сизнинг 
қўлиншзгақол- ганга ўхшайдир.
Қутидор яна тушуна олмай таажжуб билан меҳмонларга ҳараб олди.
- Тушунолмадим...
- Яъни Отабек бу кунгача саломат, - деди Зиё акс яна. - Аммо бундан кейинги соғлиги сизяинг қўлингизда...
- Менинг қўлимда?
- Сизнинг ихтиёрингизда.
- Отабек каби бир йигитшшг соғлиги ҳар бир ақлли киши
учун мақсад бўлса ҳам,- деди таажжуб билан Қутидор, - лекин сўзингизнинг шуниси қизиқдирким, бир йигитнинг 
СОРЛИГИ қан- дай қилиб иккннчи бир кишининг ихтиёрида бўлсин.
Зиё ака бояги вазиятни бузмади:
- Муҳаббат деган нарса жуда оз кишиларга насиб этадиган бир дурри бебаҳодир, - деди Зиё ака. - 
Қадрдонимиз Юсуфбек- ҳожининг ўғли Отабек бир неча кунлардан буён финҳоний бир дард билан 
оғрир... Шариат ишига шарм йўқ дейдилар, ўртоқ, агарчи сиз билан менга бирмунча оғирроқ бўлса ҳам 
яна сўзлаб ўтишга ҳожат бор: кунлардан бир кун тақдир шамоли юрадир- да, бир кимсанннг иффат 
пардаси остида ўлтирган қизиниш юзидаги ниқооини кўтариб, иккинчи томондан бизнинг Ога- бекни 
шу афнфага рўбарў қиладир. Шу дақиқадан бошлаб Бекда у афифага нисбатаи чин бир ишқ туғилади... Sovchilarga rad javobini aytishdagi  evfemizmlar
  kechikdingizlar, 
taqdir qilmagan 
ekan.
Title 1
Fotiha 
qilingan
Title 2
Qizimizning boshi 
bog‘liq
Title3
Title 4
Title 5
Title6 Совчилик билан боғлиқ бегона, ҳатто душман хонадон ва- киллари нутқи ҳам ўзига хос эвфемик ифодаларга 
эга. Бойса- рининг уйига совчи бўлиб келган Сурхайл деди:
Қозонда қайнаган ширбоз гушмиди, Шул қизнинг агар боши бўшмиди, 
Боши бўшми дейин, сендан сўрайин, Келин қилиб бирор рўмол 
ўрайин, Қоражонга отапггириб берайин.
Қизингизни бошида таралган сочи,
Қоражон ҳам йигитларнинг меърожи,
Қоражоннинг вақтин хушлаб турайин,
Қизингман икковин бирга қилайин,
Иккови ҳам ўйнаб юрсин ҳар кеча,
Қизинг билан рўзғор қилсин ўлганча («Алпомиш», 96-6.),
Ushbu matndagi “boshi bo‘shmi”, “otashtirmoq”,”qizingni birga qilayin”, kabi 
evfemizmlarni izohlang. Бойвича (Барчиннинг онаси) деди:
  Қозонда қайнаган ширвоз гўш эмас, 
Тўрда ўтирган қизнинг боши бўп! эмас, 
Қизим домод бобосининг улига,
Мол бергани Бойсун-Қўнғирот элида.
Ушбу матнда тўрда ўтирган қиз - Барчиной, қизим - домод
бобосининг улига - барчиной амакиси Бойбўрининг ўғли Алло- мишнинг қаллиғи, мол берган - қалин 
берган ҳам Алномиш Бар- чннойни ҳеч қачон Қоражонга бермайди-ку! тушунчаларининг эвфемик 
воситасидир. Singlingning boshiga baxt qushi qoʻnib turibdi, qassob, uchirib 
yubormasang boʻldi, — dedi.“ Oydinda yurgan odamlar” qissasidagi evfemizmlar
Sovchilar oqshom vaqti keldi.
Uy bekasi dasturxon yoydi. Xoʻjasi 
mezbonlik qildi.
—  Xush koʻrdik, xush koʻrdik, — dedi.
Aslini bilmay, soʻz demaslar, naslini bilmay, qiz 
bermaslar, — dedi qassob.  Asardagi disfemizmlar:
Sen nima deysan? Nimani nima deyman?
Talmovsirama, biror nima de. Sovchi kepti. Kimga?
Menga boʻlarmidi, senga-da. Eb-ey, men sizga nima qildim? Boring-e!
Oymomo ters boʻldi. Bilq-bilq qaynamish qozonga yuz berdi.
Uyalsang-uyalmasang, bu barimizning boshimizda bor 
savdo, — dedi yanga boʻlmish.
Biz ham sendayin uyalib edik. Mana oqibati, jiya¬ning 
shoʻrpillatib-shoʻrpillatib emib oʻtiribdi... Erga tegaman deb oʻlib oʻtirganim yoʻq...

DARSN IN G MAQSADI: Ta`limiy maqsad: Tarbiyaviy maqsad: Rivojlantiruvchi maqsad: Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o ‘ rganish jarayonida o ‘ quvchilarda estetik did, estetik ong hamda nutqda evfemizm va disfemizmlarni to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmasini hosil qilish. O ‘ quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ota-onaga, do ‘ stlarga mehr-oqibatli bo ‘ lishini o ‘ rgatish. O ‘ quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o ‘ rgatish.

Fanga doir tayanch kompetensiyalar: Nutqiy kompetensiya ( tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish ): berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: shaxs sifatida o‘z- o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars turi: Dars jihozi: Dars usuli: Yangi bilimlar va tushunchalar hosil qilish va o‘zlashtirish darsi Tarqatma materiallar, darslik, kompyuter, proyektor, slaydlar, reklama roligi, test kartochkalari. Seminar darsi

Dars jarayoni 1. Tashkiliy qism 4 minut 2. O ‘t ilgan mavzuni takrorlash ( mustahkamlash) 12 minut 3. Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut 4. Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut 5. O ‘ quvchilarni baholash 3 minut 6. Uyga vazifa Tashkiliy qism: A) Sinf xonasini tozaligiga e’ t ibor berish; B) O ‘ quvchilar bilan salomlashish. C) O ‘ quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish. D) O ‘ quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni ani q lash; E) O ‘ quvchilarga o ‘ tilgan mavzular yuzasidan savollar berish.

Fikrni og’ir botmaydigan, tinglovchiga malol kelmaydigan qilib ifodalash vositalari evfemizm ( grek. “yumshoq gapirish”) deyiladi. Masalan: yomon bo‘libdi degandan yaxshi bo‘lmabdi deyish. Evfemizmlarni nutqda o‘rinli qo‘llash so‘zlovchining madaniyatidan darak beradi. Evfemizm