PYTHONDA DASTURLASH

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

144.3173828125 KB

Скачать

MAVZU: PYTHONDA DASTURLASH.
Reja :
1. Ro‘yxatlar (lists) bilan ishlash.
2. Kortejlar bilan ishlash.
3. To‘plamlar (set) bilan ishlash.
4. Lug‘atlar (dictionary) bilan ishlash.

Pythonda ma’lumot to’plamlarining turlari 4 turga bo’linadi.

List – tartiblangan va o’zgaruvchan ro’yxat. Elementlarini
dublikatlash mumkin.

Tuple – tartiblangan va o’zgarmas ro’yxat. Elementlarini
dublikatlash mumkin.

Set – Tartiblanmagan va indekslanmagan to’plam. Elementlari
dublikatlanmaydi.

Dictionary – tartiblanmagan, o’zgaruvchan va indekslangan
to’plam. Elementlari dublikatlanmaydi . MA’LUMOT TO’PLAMLARI VA TURLARI

List – tartiblangan va o’zgaruvchan ro’yxat. List- Pythonda erkin turdagi
obyektlarning o`zgaruvchan qatorlashgan kolleksiyasi hisoblanadi ( massivga
o`xshash, lekin tiplar har xil bo`lishi mumkin). Ro`yxatlardan foydalanish
uchun ularni tuzish kerak. Ro`yxatni kvadrat qavslar bilan yoki oddiy qavslar
bilan hosil qilish mumkin:
Kvadrat qavslar bilan e’lon qilish:
a=["anor","olma","nok","gilos","shaftoli"]
print(a)
Oddiy qavslar bilan e’lon qilish:
a=list(("anor","olma","nok","gilos","uzum"))
print(a)
List elementlariga murojaat qilish uchun, murojaat qilinayotgan
elementning indeksi ko’rsatiladi. Sanoq har doimgidek 0 dan boshlanadi. LIST (RO’YXAT)

Manfiy indeks bu – sanoq oxiridan boshlanishini bildiradi. Masalan, -1 eng
oxirgi, -2 oxiridan ikkinchi element.
Masalan:
fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
print(fan[-2])
Ro’yxatning elementlaridan bir nechtasini tanlab olish uchun indekslar
oralig’i kiritiladi. Bunda uning boshlanish va oxirgi nuqtalari kiritiladi.
Element tanlashda oxirgi element indeksini inobatga olmaymiz. Ya’ni
boshlang’ich nuqtadan boshlanib oxirgi nuqtadan bitta oldingi elementgacha
olinadi.
fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
print(fan[1:3]) Manfiy indeks

fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
print(fan[:3])
fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
print(fan[1:])
List ro’yxatidagi istalgan element qiymatini o’zgartirish mumkin. Bunda ro’yxat
indeksiga murojaat qilinadi va yangi qiymat beriladi.

fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
fan[0]='Informatika'
print(fan)
fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot']
fan[0]='Informatika'; fan[2]= 'Biologiya'
print(fan) Element qiymatini o’zgartirish

Ro’yxat elementlarini tanlab olishda for operatoridan foydalanish
mumkin.

meva=['olma','anor','nok','gilos']
for i in meva:
print(i)
son=list((5,2,6,3,4,8))
for i in son:
print(i) Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish

1) Ro’yxat elementlari yig’indisini aniqlovchi dastur tuzing.
2) Berilgan ro’yxatdagi eng katta sonni aniqlovchi dastur tuzing. Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish
son=[5,2,6,3,4,8]
s=0
for i in son:
s+=i
print(s)
son=[445,600,9000,3,964,800]
a=son[0]
for i in son:
if i>a:
a=i
print(a)

3) Ro’yxatning juft indeksidagi sonlarni chiqaruvchi dastur tuzing. Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish
son=[44,7,19,3,9,80,10]
for i in range(0,7):
if i%2==0:
print(son[i])

4 ) 0 qiymatga ega 5 ta elementdan tarkib topgan ro‘yxat hosil bo‘ladi.
Javob: [0, 0, 0, 0, 0] Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish
a=[0 for i in range(5)]
print(a)

5) elementlari 0 dan 5 gacha bo‘lgan sonlar kvadratlariga teng ro‘yxat
hosil bo‘ladi.
Javob: [0, 1, 4, 9, 16] Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish
n=5
a=[i**2 for i in range(n)]
print(a)

5) random modulining randrange funksiyasini qo‘llab, 1 dan 10 gacha
bo‘lgan sonlar orasidan tasodifiylari tanlab olingan ro‘yxat hosil
bo‘ladi;
Javob: [5, 5, 1, 1, 7, 8, 7, 8, 9, 9] Ro’yxat elementlari bo’ylab takrorlanish
from random import randrange
n=10
a=[randrange(1,10) for i in range(n)]
print(a)

Ro’yxatning oxiriga yangi element qo’shish uchun append()
funksiyasi ishlatiladi.
ism=['ali','vali','soli','xoli']
ism.append('toir')
print(ism) Ro’yxatga element qo’shish

$1) a = [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] ro’yxat berilgan. Quyidagi ko’rinishda hosil bo’luvchi dastur tuzing. b = [1, 4, 9, 16, 25, 36, 49]Ro’yxatga element qo’shish a=[1,2,3,4,5,6,7] b=[] for i in a: b.append(i**2) print('a={}\nb={}'.format(a,b)) yoki print(f'a={a}\nb={b}')$ Ro’yxat elementini istalgan o’rniga element qo’shishda insert()
funksiyasidan foydalanamiz.
ism=['ali','vali','soli','xoli']
ism.insert(0,'toir')
print(ism) Ro’yxatga element qo’shish

Ro’yxat elementini istalgan o’rniga element qo’shishda insert()
funksiyasidan foydalanamiz.
ism=['ali','vali','soli','xoli']
ism.insert(0,'toir')
print(ism) Ro’yxatga element qo’shish

1) meva=['olma','anor','uzum','gilos'] ro’yxat elementlari berilgan.
Ushbu ro’yxatni quyidagi ko’rinishda hosil qiluvchi dastur tuzing.
meva=['nok', 'olma', 'nok', 'anor', 'nok', 'uzum', 'nok', 'gilos'] Ro’yxatga element qo’shish
meva=['olma','anor','uzum','gilos']
for i in range(len(meva)):
meva.insert(2*i,'nok')
print(meva)

Ro’yxatdan elementni o’chirishda remove(), pop(), clear()
funksiyalaridan hamda del xizmatchi so’zidan foydalanamiz.
1) remove() funksiyasi orqali ro’yxatdan elementni o’chirishda uning
indeksiga emas balki element nomiga murojaat qilinadi.
2) pop() funksiyasi orqali ro’yxatdan elementni o’chirishda uning
indeksi bo’yicha elementni ro’yxatdan o’chiradi. Agar ro’yxat indeksi
ko’rsatilmasa avtomatik ravishda ro’yxatning oxirgi elementini
o’chiradi.
3) clear() funksiyasi ro’yxatdagi barcha elementlarni o’chiradi.
4) del xizmatchi so’ziga element indeksi ko’rsatilgan holda ro’yxat
elementi o’chiriladi. Ro’yxat elementni o’chirish

Ro’yxat elementni o’chirish
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang.remove('sariq')
print(rang)
Javob: ['qizil', 'yashil', 'qora']
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang.pop()
print(rang)
Javob: ['qizil', 'sariq', 'yashil'] rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang.pop(2)
print(rang)
Javob: ['qizil', 'sariq', 'qora']
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang.clear()
print(rang)
Javob: [ ] rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
del rang[0]
print(rang)
Javob: ['sariq', 'yashil', 'qora']

1) rang=['qizil','sariq','yashil','qora'] ro’yxat elementlari berilgan.
Ushbu ro’yxatni quyidagi ko’rinishda hosil qiluvchi dastur tuzing.
rang=['qizil', 'sariq', 'ko`k', 'qora'] Ro’yxat elementni o’chirish
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang.pop(2)
rang.insert(2,'ko`k')
print(rang)

Ro’yxatdan nusxa olishda copy() va list() funksiyalaridan foydalanish
mumkin.
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang_2=rang.copy()
print(rang_2)
rang=['qizil','sariq','yashil','qora']
rang_2=list(rang)
print(rang_2) Ro’yxatdan nusxa olish

1) a=[12,52,63,42,85,96] ro’yxat elementlari berilgan. Ushbu ro’yxatni b nomli
ro’yxatga nusxalab, quyidagi ko’rinishda hosil qiluvchi dastur tuzing.
b=[12, 52, 63, 42, 85, 96, 100] Ro’yxatdan nusxa olish
a=[12,52,63,42,85,96]
b=a.copy()
b.append(100)
print('b=',b)

Ro’yxatlarni birlashtirish uchun extend() funksiyasi yoki “ + ” belgisidan
foydalanish mumkin.
a=[1,2,3,4,5,6]
b=[7,8,9,10,11]
a.extend(b)
print(a)
a=[1,2,3,4,5,6]
b=[7,8,9,10,11]
print(a+b) Ro’yxatlarni birlashtirish

1) a=[1,2,3,4,5,6] va b=[7,8,9,10,11] ro’yxatlarni birlashtirib, hosil bo’lgan
ro’yxatning toq indeksli elementlarini c=[2, 4, 6, 8, 10] ro’yxatda hosil qiluvchi
dastur tuzing. Ro’yxatlarni birlashtirish
a=[1,2,3,4,5,6]
b=[7,8,9,10,11]
c=[]
a.extend(b)
for i in range(len(a)):
if i%2!=0:
c.append(a[i])
print(c)

Ro’yxatdagi bir xil elementlar sonini aniqlashda count() funksiyasidan
foydalanamiz. ishlatiladi. index() funksiyasi berilgan elementni indeksini
aniqlaydi, agarda bunday elementlar bir nechta bo’lsa, faqat birinchi uchragan
element indeksini aniqlaydi.
a=[12,52,63,42,85,12]
b=a.count(12)
print(b)
a=[12,52,63,42,85,12]
b=a.index(12)
print(b) Ro’yxatdagi bir xil elementlarni sonini va indeksini aniqlash

sort() funksiyasi ro’yxatni tartiblaydi. Berilgan ro’yxat elementlari sonlardan
tashkil topgan bo’lsa, o’sish tartibida, satr yoki harflardan iborat bo’lsa, alifbo
bo’yicha tartiblaydi.
reverse() funksiyasi ro’yxat elementlarining joriy holatini teskari holatga
o’zgartiradi.
a=['xoli','toir','vali','soli','ali']
a.sort()
print(a)
a=['xoli','toir','vali','soli','ali']
a.reverse()
print(a) Ro’yxatni tartiblash


Tuple – tartiblangan va o’zgarmas ro’yxat. Elementlarini
dublikatlash mumkin.

Kortej - elementlar orasini vergul bilan ajratish orqali hosil
qilinadi.
Tuple ro’yxati tartiblangan, o’zgarmas ro’yxat. Uning
elementlarini o’zgartirib bo’lmaydi. Bu ro’yxatni oddiy qavslar
bilan yoki tuple() konstruktori bilan hosil qilinadi:
Masalan:
a = ("olma", "anor", "shaftoli")
b = tuple(("gilos", "nok", "xurmo"))
print(a)
print(b) Tuple (Kortej)

Tuple elementiga murojaat qilishda uning indeksiga ko’rsatiladi.
a = ("olma", "anor", "shaftoli")
print(a[0])
Natija : olma
a = ("olma", "anor", "shaftoli")
print(a[-1])
Natija : shaftoli
a = ("olma", "anor", "shaftoli","nok")
print(a[1:3])
Natija : ('anor', 'shaftoli') Tuple (Kortej)

Tuple ro’yxati tartiblangan, o’zgarmas ro’yxat deb yuqorida ta’kidladik,
lekin Tuple ro’yxatini avval list ro’yxatiga aylantirib, so’ngra uning
istalgan elementini almashtirish mumkin.
a = ("olma", "anor", "shaftoli","nok")
b=list(a)
b[2]="gilos"
a=tuple(b)
print(a)
Natija : ('olma', 'anor', 'gilos', 'nok') Element qiymatlarini o’zgartirish

Tuple to’plamida ham for takrorlanishdan foydalanib elementlarni tanlab olish
mumkin.
a = ("olma", "anor", "shaftoli","nok")
for i in a:
print(i)
Natija:
olma
anor
shaftoli
nok Ro’yxatda takrorlash

any() - agar kortej elementi mavjud bo`lsa True qiymat
qaytaradi, aks holda (kortej bo`sh bo`lsa) False qiymat
max() - kortejning maksimal elementini qaytaradi.
min() - kortejning minimal elementini qaytaradi.
sorted() - kortej elementlaridan iborat yangi tartiblangan
ro`yxatni qaytaradi.
sum() - kortej elementlari yig`indisini qaytaradi. qaytaradi. Kortejning funksiya va metodlari

a = (1,2,3,4,5,6,7)
print(any(a))
Natija : True
a = ()
print(any(a))
Natija : False
a = ('',0,False)
print(any(a))
Natija : False any() funksiyasi
a = ('',0,True)
print(any(a))
Natija : True
a = ('',0,1,2,3)
print(any(a))
Natija : True
a = ('men','sen','ular')
print(any(a))
Natija : True

a = (15,26,12,-9,15)
print(max(a))
Natija : 26
a = (15,26,12,-9,15)
print(min(a))
Natija : -9max(), min(), sorted(), sum() funksiyasi
a = (15,26,12,-9,15)
print(sorted(a))
Natija : [-9, 12, 15, 15, 26]
a = (15,26,12,-9,15)
print(sum(a))
Natija : 59

To‘plamlar (set) – bitta identifikator ostida har xil
takrorlanmaydigan elementlar to‘plamini saqlovchi ma’lumotlar
turi. To’plamni hosil qilish uchun maxsus qavslardan yoki set()
konstruktori ishlatiladi: Set (to’plam)
a = {1,2,3,5,6,9}
print(a)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6, 9}
a = set((1,2,3,5,6,9))
print(a)
Natija :{1, 2, 3, 5, 6, 9}

add() fuksiyasi –to’plamga bitta element qo’shadi.
update() funksiyasi – B to‘plamdagi elementlarni A to‘plamga
qo‘shadi. Masalan: A |= B A.update(B) To’plamga element qo’shish
a = {1,2,3,5,6,9}
a.add(10)
print(a)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6, 9, 10} a = {1,2,3,5,6,9}
a.update([10,11,12])
print(a)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12}

Elementni to’plamdan pop() funksiyasi bilan ham o’chirish mumkin.
Ammo pop() funksiyasi xususiyatiga ko’ra ro’yxatning birinchi
elementni o’chiradi.
clear() – funksiyasi to’plamni tozalaydi, ya’ni barcha elementlarini
o’chiradi. To’plam elementlarini o’chirish
a = {1,2,3,5,6,9}
a.pop()
print(a)
Natija : {2, 3, 5, 6, 9}
a = {1,2,3,5,6,9}
a.clear()
print(a)
Natija: set()

remove() – to’plamdan elementni o’chiradi.
discard() – to’plamdan elementni o’chiradi.To’plam elementlarini o’chirish
a = {1,2,3,5,6,9}
a.remove(9)
print(a)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6}
a = {1,2,3,5,6,9}
a.discard(9)
print(a)
Natija: {1, 2, 3, 5, 6}

union() - A va B to‘plamini birlashtirib, yangi to‘plam hosil qiladi.
Masalan: A | B A.union(B) To’plamlarni birlashtirish
a = {1,2,3,5,6,9}
b = {10,11,12,13,14}
c=a.union(b)
print(c)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14}

copy() funksiyasi to’plamdan nusxa oladi. To’plamdan nusxa olish
a = {1,2,3,5,6,9}
b=a.copy()
print(b)
Natija : {1, 2, 3, 5, 6, 9}

$ A.difference(B) A va B to‘plamlarning ayirmasi, ya’ni A to‘plamda mavjud va B to‘plamida mavjud bo‘lmagan elementlarini qaytaradi. Masalan: A - B A.difference(B)  A.difference_update(B) A to‘plamdan B to‘plamda mavjud elementlarni o‘chiradi. Masalan: A - B A.difference_update(B) difference(), difference_update() funksiyalar a = {1,2,3,5,6,9,12,16} b = {5,2,6,3,8,12,11,14} c=a.difference(b) print(c) Natija : {16, 1, 9} a = {1,2,3,5,6,9,12,16} b = {5,2,6,3,8,12,11,14} a.difference_update(b) print(a) Natija : {1, 9, 16}$ $ A.intersection(B) - A va B to‘plamlari kesishmasi, ya’ni ikkala to‘plam uchun umumiy bo‘lgan elementlarni oladi. Masalan: A & B A.intersection(B)  A.intersection_update(B) A to‘plamda B to‘plamda mavjud elementlarni qoldiradi. Masalan: A&= B A.intersection_update(B) intersection(), intersection_update() funksiyalar a = {1,2,3,5,6,9,12,16} b= {5,2,6,3,8,12,11,14} c=a.intersection(b) print(c) Natija : {2, 3, 5, 6, 12} a = {1,2,3,5,6,9,12,16} b= {5,2,6,3,8,12,11,14} a.intersection_update(b) print(a) Natija : {2, 3, 5, 6, 12}$ 
isdisjoint() funksiyasi agar a to’plamdagi birorta ham element b
to’plamda mavjud bo’lmasa, rost qiymat qaytaradi. isdisjoint() funksiyasi
a = {9,12,16}
b = {5,2,6,3}
c=a.isdisjoint(b)
print(c)
Natija : True a = {9,12,16,5}
b = {5,2,6,3}
c=a.isdisjoint(b)
print(c)
Natija : False


isdisjoint() funksiyasi agar a to’plamdagi birorta ham element b
to’plamda mavjud bo’lmasa, rost qiymat qaytaradi. isdisjoint() funksiyasi
a = {9,12,16}
b = {5,2,6,3}
c=a.isdisjoint(b)
print(c)
Natija : True a = {9,12,16,5}
b = {5,2,6,3}
c=a.isdisjoint(b)
print(c)
Natija : False

MAVZU: PYTHONDA DASTURLASH. Reja : 1. Ro‘yxatlar (lists) bilan ishlash. 2. Kortejlar bilan ishlash. 3. To‘plamlar (set) bilan ishlash. 4. Lug‘atlar (dictionary) bilan ishlash.

Pythonda ma’lumot to’plamlarining turlari 4 turga bo’linadi.  List – tartiblangan va o’zgaruvchan ro’yxat. Elementlarini dublikatlash mumkin.  Tuple – tartiblangan va o’zgarmas ro’yxat. Elementlarini dublikatlash mumkin.  Set – Tartiblanmagan va indekslanmagan to’plam. Elementlari dublikatlanmaydi.  Dictionary – tartiblanmagan, o’zgaruvchan va indekslangan to’plam. Elementlari dublikatlanmaydi . MA’LUMOT TO’PLAMLARI VA TURLARI

List – tartiblangan va o’zgaruvchan ro’yxat. List- Pythonda erkin turdagi obyektlarning o`zgaruvchan qatorlashgan kolleksiyasi hisoblanadi ( massivga o`xshash, lekin tiplar har xil bo`lishi mumkin). Ro`yxatlardan foydalanish uchun ularni tuzish kerak. Ro`yxatni kvadrat qavslar bilan yoki oddiy qavslar bilan hosil qilish mumkin: Kvadrat qavslar bilan e’lon qilish: a=["anor","olma","nok","gilos","shaftoli"] print(a) Oddiy qavslar bilan e’lon qilish: a=list(("anor","olma","nok","gilos","uzum")) print(a) List elementlariga murojaat qilish uchun, murojaat qilinayotgan elementning indeksi ko’rsatiladi. Sanoq har doimgidek 0 dan boshlanadi. LIST (RO’YXAT)

Manfiy indeks bu – sanoq oxiridan boshlanishini bildiradi. Masalan, -1 eng oxirgi, -2 oxiridan ikkinchi element. Masalan: fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] print(fan[-2]) Ro’yxatning elementlaridan bir nechtasini tanlab olish uchun indekslar oralig’i kiritiladi. Bunda uning boshlanish va oxirgi nuqtalari kiritiladi. Element tanlashda oxirgi element indeksini inobatga olmaymiz. Ya’ni boshlang’ich nuqtadan boshlanib oxirgi nuqtadan bitta oldingi elementgacha olinadi. fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] print(fan[1:3]) Manfiy indeks

fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] print(fan[:3]) fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] print(fan[1:]) List ro’yxatidagi istalgan element qiymatini o’zgartirish mumkin. Bunda ro’yxat indeksiga murojaat qilinadi va yangi qiymat beriladi. fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] fan[0]='Informatika' print(fan) fan = ['Fizika', 'Matematika','Kimyo','Adabiyot'] fan[0]='Informatika'; fan[2]= 'Biologiya' print(fan) Element qiymatini o’zgartirish

PYTHONDA DASTURLASH

10.08.2023

0

144.3173828125 KB

Похожие