QA DI MGI Y UNONI STON FA NI TA RAQQI YOTI  Reja:  1. Qadimgi Yunoniston fani rivojining tarixiy sharoitlari.  2. Qadimgi yunon fanining tug’ilishi va dastlabki ilmiy jamiyatlar.  3. Qadimgi yunon fani rivojlanishining birinchi ioniya bosqichi. Melit maktabi.  4. Qadimgi yunon fanining ikkinchi Afina bosqichi.  5. Qadimgi yunon fanining uchinchi ellinistik davri

Fan – bu faqat bilimlar y ig’indisi emas, balk i u bilimlar sist emasini xam o’zida ak s et t iradi.  Aleksandr Makedonskiy (er.avv. 356-323 y) otasi Filipp-II (er.av. 359-336) o’limidan so’ng 20 yoshida taxtga chiqadi. Eramizdan avvalgi 336 yilda Iskandar Eron Ahmoniylariga qarshi urushga tayyorgarlik ko’radi. Eramizdan avvalgi 334 yilda Dardanel (o’sha paytda Gellespont) bo’g’ozidan o’tib, 37 minglik qo’shin bilan forslar ustiga yurdi. Eramizdan avvalgi 334 yil Granik daryosi bo’yida 40 minglik fors qo’shinlarini tor-mor etdi. Eramizdan avvalgi 333 yilda Iss shahri yonida va eramizdan avalgi 331 yilda Gavgamel ostonalarida ham Ahmoniylar tor-mor etildi. Doro III Kodomon jang maydonini tashlab qochadi va keyinchalik harbiy isyonchilar tomonidan zaharlanib o’ldirildi. Shunday qilib eramizdan avvalgi 330 yilda butun Eron hududi egallandi. So’ngra Makedonlar Misr, Mesopotamiya va O’rta yer dengizi qirg’oqlaridagi juda katta hududni bosib oldilar. Misrda Aleksandr Makedonskiy quyosh xudosi Ammonning o’g’li va Misr fir’avni deb e’lon qilindi. Eramizdan avvalgi 329-327 yillarda Iskandar O’rta Osiyoga, eramizdan avvalgi 327- 324 yillarda G’arbiy Hindistonga harbiy yurishlar uyushtirdi. Eramizdan avvalgi 324 yilda Iskandar o’z imperiyasining poytaxti qilib Bobilni tanladi va eramizdan avvalgi 323 yilda shu yerda vafot etdi. Ana shu davrlarda klassik madaniyat yunon haykaltaroshlari va me’morlari ijodi bilan yanada rivojlandi. Xuddi shu klassik sivilizasiyasining dastlabki bosqichlaridayoq yaratilgan, buyuk yunon shoiri Gomerning «Ilida va Odesseya» dostoni bizgacha yetib kelgan.

 Taxminan er.avv. X asrlardanoq Qadimgi Yunoniston (Elladada)da klassik madaniyat mavjud edi va bu kishilarning keyingi rivojiga ulkan tasir ko’rsatdi.Bu davr mobaynida jamiyatning tashkil topish shakllari o’zgaradi. Eramizdan avvalgi VIII-VI asrlarda quldorlik shahar davlatchalari (bunday quldorlik davlatlarni yunonlar - polislar deb atashgan) vujudga keladi. Bu shahar-davlatlar eramizdan avvalgi V-IV asrlarda gullab yashnaydi. Eramizdan avvalgi V asrlarda Eron-Yunon urushlarida yunonlarning g’alaba qilishi natijasida Afina davlati qudrati ayniqsa Perikl ( er.av. 443-429) davrida kuchayadi. Shundan so’ng Afina va ittifoqchilari bilan Sparta boshchiligidagi Janubiy Yunonistonning shahar-davlatlari o’rtasidagi uzoq davom etgan urush (tarixda «Pelonones urushi» deb nom olgan ) natijasida har ikkala tomon juda kuchsizlanib, ularning iqtisodi izdan chiqadi. Yunonistonning shimolida joylashgan Makedoniya bundan foydalanib, eramizdan avvalgi IV asr urtalarida (er.avv.337 yilda) butun Yunonistonni bosib oldi va buni Korinfs kongressida yuridik jihatdan rasmiylashtirdi. Aleksandr Makedonskiyning bosqinchilik yurishlari natijasida ulkan monarxiya vujudga keldi. Keyinchalik, eramizdan avvalgi II asrlarda Rim bilan bo’lgan urushda Makedoniya mag’lubiyatga uchradi va Rimga tobe bo’lib qoldi

Homer  (qadimgi yunoncha: Ὅμηρος,  Hómēros )  yunon   shoiri , „Iloada“ va „Odisseya“ asarlari muallifidir. Uning hayoti haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Turli davrlarda yaratilgan tadqiqotlarda uning yashab oʻtgan davrini mil. av. 12-asr bilan 7-asr oraligʻida deb koʻrsatiladi. Homerning soʻqir boʻlgani, oʻz asarlarini baxshilar kabi ogʻzaki aytgani maʼlum. Ularni kim, qachon yozib olgani aniq emas. Homerga nisbat berilgan asarlar koʻp, ammo gomershunoslar kup tortishuvlardan keyin fakat 2 asarni — „Iliada“ va „Odisseya“ Homerniki deb tan olishgan. Ularning ikkovi ham qahramonlik eposi boʻlib, yunon mifologiyasi asosida yaratilgan. Shu bilan birga, ularda faqat sheʼrlar, afsonalar va rivoyatlargina emas, real tarixiy vokealar ham aks etgan. Jumladan, „Iliada“ dostonida tasvirlangan Troya koʻp zamonlar afsonaviy shahar hisoblanib kelingan, ammo buyuk arxeolog Shpilman koʻp yillik izlanishlardan soʻng uni topdi va bu shahar tarixda mavjud boʻlganini isbot qildi. Homer asarlaridan namunalar oʻzbek tiliga tarjima qilingan (Mirtemir, Qodir Mirmuhamedov va boshqalar). [1]Troya oti

 Shunday qilib, qadimgi yunon olimlarining faoliyati natijasida tarixda birinchi bor fan aniqlaydigan kriteriyalarga javob berila boshlandi. Fan – bu faqat bilimlar yig’indisi emas, balki u bilimlar sistemasini xam o’zida aks ettiradi. Shuningdek fan yangi bilimlarni olish uchun faoliyat natijasidir. Bir guruh maxsus kishilar tomonidan amalga oshiriladigan bu faoliyat – ilmiy jamiyat deb ataladi. Barcha bu xarakteristikalar qadimgi yunon sivilizasiyasidan oldingi markazlar, ya’ni Misr, Bobil va Assuriya sivilizasiyalarida uchramaydi. Faqat eramizdan avvalgi VI asrlarda Yunonistonda yangi bilimlarni to’plash uchun aktiv faoliyat boshlanib, birinchi ilmiy jamiyatlar: Milet maktabi, Aflotun akademiyasi; perepatetiklar (sayr qilmoq) va boshqalar vujudga keladi. 31 Yunon olimlari va faylasuflarining matematika, geometriya, mexanika va boshqa fanlar sohasidagi xizmati juda ulkan ahamiyatga ega. Lekin shunday bo’lsa-da, hozirgi zamon fanining asosi faqat eramizning XV-XVII asrlaridagina ko’riladi va bu avvalo Galiley va Nyuton nomlari bilan bog’liq. Qadimgi Yunoniston fani bu vazifalarni yecha olmasdi, chunki u hayotdan uzoqlashgan, juda ham mavhum (abstrak) tasavvurga ega edi. Qadimgi Yunoniston fani va texnikasi rivojlanishining asosiy yo’nalishlari quyidagicha: Masalan uzoq davrlar mobaynida Yunoniston ham siyosiy, ham iqtisodiy munosabatlarda bo’lingan edi, ya’ni Yunoniston yagona markazlashgan davlat bo’lmay, u har biri mustaqillikka intilayotgan shahar-davlatchalardan iborat edi. Bu shahar-davlatchalarning har biri o’ziga xos siyosiy va ma’naviy hayotiga ega bo’lib, bu albatta Qadimgi Yunonistonning falsafiy va tabiiy fanlar sohasidagi g’oyalarga ta’sir etmasdan qolmadi