Qadimgi Yunonistonda ilmiy bilimlarning rivojlanishi
![QADIMGI YUNONISTONDA ILMIY
BILIMLARNING RIVOJLANISHI](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_1.png)
![RE JA
Yunonistonda ilm rivojining dastlabki
kurtaklari
Qadimgi yunonlar adabiyoti
Qadimgi Yunonistonda tabiiy fanlarning
vujudga kelishi](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_2.png)
![DASTLABKI KURTAKLAR
Qadimgi yunonlar begona davlatlardagi juda katta hududga
joylashib olgan bo'lib, o'zlarini yagona halq deb hisoblaganlar. Ular
ellinlar, o'z vatanlari bo'lmish Gresiyani esa Ellada deb atashardi.
Ellinlarni umumiy til, urf-odatlar, qadimgi rivoyatlar, din, yagona
yozuv birlashtirib turgan. Qadimgi yunonlar eramizdan avvalgi II
ming yillikning oxirlarida unutib yuborilgan qadimiy yozuviga
qaytmaganlar.
Qadimgi elladaliklar eramizdan avvalgi IX-VIII asrlarda
finiqiyaliklarning yozuvi bilan tanishganlar va uning asosida 24
harfdan iborat o'z alifbosini yaratganlar. Bu yangi alifboda
finiqiyaliklarniqidan farqli o'laroq, faqat undosh tovushlarni
ifodalovchi belgilar emas, balki unli tovushlar ham bo'lgan. Bu
bilan yozuvning rivojiga katta hissa qo'shganlar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_3.png)
![DASTLABKI KURTAKLAR
Ioniyalik olimlar tabiat hodisalari
haqidagi o'z ko'zatishlarini bayon
qilibgina qolmay, balki ularni kengroq
bayon qilishga, sababini topishga
haraqat qilganlar. Ayrim yunon olimlari
tabiatni boshlanish manbai suv deb,
ayrimlari havo deb, uchinchi birlari esa
olov deb hisoblaganlar. Shu davrning
ko'pgina olimlari tabiatdagi hodisa va
qonunlarini diniy yo'l bilan tasvirlab
berganlar. Turli hodisalarni xudolarning
va ma'budlarning ishi deb bilganlar.
Ioniyalik olimlarning ishini Afinada
yashagan ulug' mutafakkir Demokrit
davom ettirdi .](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_4.png)
![DEMOKRIT
Demokrit tabiatni chuqur o'rgandi. ko'plab
halqlarning ilmiy bilishlari bilan tanishdi. U
butun olam mayda zarrachalar – atomlardan
tashkil topgan, degan dohiyona fikrni ilgari
surdi. Demokrit odamda hech qanday ruh yo'q,
tabiatning dahshatli hodisalari qarshisida
odamlarning ojizligi va qo'rqish natijasida
xudolarga ishonish vujudga kelgan deb
isbotladi. Xudolarga va odam ruhining abadiy
yashashga ishonchini chippakka chiqargan
Demokrit ta'limoti din homiylari va
ruhoniylarini qattiq g'azablantirgan. Ular
Demokrit qarashlarini rad qilolmaganlar , biroq
uning asarlarini yo'q qilishga, do'stlaridan
ayrimlarini qatl etishga, yana birlarini darra
bilan urib turmalarga qamashga, uchinchilarini
esa fuqarolik huquqlaridan mahrum qilishga
da'vat etganlar.
Demokritning zamondoshi shifokor Gippokrat
uning g'oyalarini davom ettirdi.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_5.png)
![
Gippokratning ta'limotiga
ko'ra, vrach kasalni odamdan
quvish kerak emas, balki
kasalni yengishda odam
organizmiga yordam berishi
lozim, - deb hisoblagan.
Gippokrat ta'limotidagi to'g'ri
ovqatlanish, dori-darmon va
operasiyalar haqidagi
asarlari zamonaviy tibbiyot
fanini rivojlantirishga
qo'shilgan munosib hissa
bo'lib xizmat qildi.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_6.png)
![
Eramizdan avvalgi IV asrda yashagan
qadimgi yunon mutafakkiri Arastu
g'oyat keng ko'lamda bilimlarga ega
bo'lganligi bilan ajralib turadi. U o'z
zamonasida to'plangan barcha ilmiy
bilimlarni ayrim sohalarga bo'lib
chiqdi va mustaqil fanlarga
birlashtirdi. Bu bilan Arastu nafaqat
yunonlar fanini rivojiga, balki jahon
fanini rivojlanishiga katta hissa
qo'shdi. Shu bilan birgalikda Arastu
bir qator fanlarga nomlar berdi:
yunoncha “o'simlik” so'zidan olingan
botaniqa, “tabiat” so'zidan olingan
fiziqa, “davlat” so'zidan olingan
siyosat shular jumlasidandir.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_7.png)
![“ GRESIYA – ERON URUSHLARI
TARIXI” NOMLI ASAR YOZGAN
GERODOT HAM QADIMGI
YUNON MUTAFAKKIRI EDI.
GERODOT MILODDAN
AVVALGI 490-480 YILLAR
ORASIDA TUG'ILGAN.
ELLINLARNING QUDRATLI
ERON SHOHLARI USTIDAN
ERISHGAN G'ALABALARI
TO'G'RISIDAGI XOTIRANI
KELA JAK AVLODLAR UCHUN
SAQLAB QOLISHGA HARAQAT
QILGAN. GERODOT O'Z
OLDIGA FAQAT HARBIY
HARAKATLAR HAQIDA
HIQOYA QILIBGINA QOLMAY,
BALKI URUSHDA
QATNASHGAN
HALQLARNING TARIXINI
YORITISHNI HAM MAQSAD
QILIB QO'YGAN EDI. Gerodot](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_8.png)
![GERODOT
Gerodot miloddan avvalgi 455-
477 yillarda Misr, Bobil, Suriya,
Kichik Osiyo va Qora dengiz
sohillaridagi mamlakatlarga
sayohat qilgan. Uning “Tarix”
kitobida Yunoniston, Kichik
Osiyo, Suriya, Falastin, Bobil,
Eron, Turon va boshqa xalqlar
haqida ko'plab ma'lumotlar bor.
Gerodotning “Tarix” asari
Gresiyaning qadimgi tarixi
hamda Old Osiyo, Misr va
hamdo'stligimiz janubida
yashagan halqlar to'g'risida
ma'lumot beruvchi eng muhim
manbalaridan biri hisoblanadi.
Bu xizmatlari uchun Gerodotga
o'sha davrlardan “Tarix otasi” deb
nom berganlar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_9.png)
![
Yana bir atoqli yunon faylasuf
donishmanlardan biri Suqrot bo'lib, u
miloddan avvalgi 441 yili Afinada tug'ilgan.
Leqin u o'z umri davomida birorta ham kitob
yozmagan. Suqrot maktablarda dars ham
bermagan , hech qayerda ma'ro'zalar
o'qimagan. Balki odamlar ko'p gavjum bo'lgan
joylarda o'z shogirdlarni haqiqatni bilishga
undagan. Suqrot haqiqatni bilish mumkin
emas, deb o'ylovchilarga qarama-qarshi, uni
bahs-munozara orqali bilish mumkin, deb
hisoblardi. O'z qarashlarida odamlarni
tenglashtirishga qarshi chiqib, ularni haqiqatni
bilganlar va bilmaganlarga ajratadi. Uning bu
fikrlari Afina kuldorlik demokratiyasi
namoyondalariga ё qmagan. Shuning uchun u
demokratiya to'zumining dushmaniga aylanib
sudga berilgan. U miloddan avvalgi 399 yilda
zahar ichib o'lgan.Suqrot](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_10.png)
![QADIMGI YUNONLAR ADABIYOTI
Yunoniston tarixini o'rganishda dostonlar va afsonalarning ahamiyati Qadimgi
yunon adabiyotining paydo bo'lishi o'zoq o'tmishga borib taqaladi. Yunonlar
ajoyib afsona, rivoyat, she'r, doston, tragediya va komediyalar yaratganlar.
Yunon baxshilari esa qadimgi afsona va rivoyatlarni og'zaki tarzda avloddan-
avlodga yetkazganlar. “Prometey”, “Gerakl”, “Dedal va Ikar”, “Argonavtlar”,
“Odisseya” va “Illiada” kabi afsona va dostonlar yunon adabiyotining nodir
namunalaridir.
Rivoyatlarga ko'ra, bu asarlarning muallifi miloddan avvalgi YIII yashagan ko'r
baxshi Gomerdir. Dostonlarda yunonlarning Kichik Osiyodagi Troya shahriga
qilgan yurishlari, qahramonlarning kurashlari va boshidan kechirgan
sargo'zashtlari va boshqalar haqida hiqoya qilinadi. “Illiada” dostonning davomi
“Odisseya” dostoni hisoblanadi. Yunonlar jahon adabiyotiga ulkan hissa
qo'shganlar. Yunon dostonlarida rivoyat va afsonalar juda ko'p. Ammo
dostonlarda tasvirlangan voqea-hodisalarning hammasi shunchaki afsona
emas. “Argonavtlar”, “Dedal va Ikar”, “Gerakl” , “Illiada” va “Odisseya” kabi rivoyat
va afsonalarning mazmuniga chuqurroq e'tibor berilsa, ularda qadimgi
yunonlarning turmush tarzi, kasb-korlari, qurol-yarog'lari, turar joylari, mehnat
qurollari va oilaviy munosabatlari qanday bo'lganligini bilib olish mumkin.
Olimlar o'zoq vaqtgacha Gomer dostonlaridagi voqealar o'ylab chiqarilgan
afsonalar deb faraz qilganlar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_11.png)
![GOMER
Yunoniston tarixini o'rganishda yunon
afsonalari, xususan Gomer dostonlari juda
katta ahamiyatga ega. Shu tufayli miloddan
avvalgi XI-IX asrlarni Gomer davri deb
bekorga aytilmagan. Gomer dostonlari
she'riy uslubda yozilgan bo'lib, tilining
boyligi va ta'sirchanligi bilan ajralib turadi.
Shunday qilib, Gomerning dostonlari buyuk
adabiy asargina bo'lib qolmay, balki ajoyib
tarixiy kitob namunalaridandir.
Yunonlarning, adabiy merosi jahon halqlari
adabiyotiga munosib hissa qo'shdi. Qadimgi
Yunonistonda fanning turli sohalari bo'yicha
mashhur olimlar yetishib chiqqanlar. Yunon
olimlari Qadimgi Misr, Bobil va Kichik
Osiyo halqlarining bilimlaridan bahramand
bo'lganlar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_12.png)
![QADIMGI YUNONISTONDA TABIIY FANLARNING VUJUDGA
KELISHI
Eramizdan oldingi V asr yunon jamiyatining ijtimoiy-siyosiy va
madaniy jihatidan yuksak taraqqiyot bosqichiga ko'tarilgan davridir.
Bu taraqqiyot Eron-Yunon urushlaridan keyin Afina davlatining
kuchayishi va demokratiya tomon rivojlanib borish bilan bog'lik
bo'lib, chindan ham yunon elining oltin asri deb atalishiga arziydigan
buyuk davrdir. Eng ilg'or madaniyat markazi Kichik Osiyodagi Ionif
viloyatidir. Afina o'zining iqtisodiy va madaniy kamolatiga, asosan Y
asrning 50-30 yillarida, ya'ni Perekl davrida erishadi. Perekl o'z
zamonasining nixoyatda ishbilarmon davlat arbobi, otashin notiq
odamlarda tashabbuskorlik ishtiyokini uyg'otishga moxir, ilmu -fan ,
san'at va adabiyotga qiziqqan bir shaxs edi. U butun yunon olamidan
faylasuflar, olimlar, shoirlar va san'at ahllarini Afinaga to'playdi. Unga
yaqin faylasuflar, Anaksagar, Suqrat, “Tarix fanining otasi” Gerodot,
Sofokl, ajoyib haykaltarosh Fidiy va shularga o'xshash umumyunon
madaniyatini yuksak pog'onalarga ko'targan yana birmuncha
shaxslarni ko'ramiz.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_13.png)
![PEREKL
Perakl zamonasida ilmiy-falsafiy ta'limotlar,
ayniqsa, juda keng rivoj topdi. Olimlar va
mutafakkirlar o'z asarlarida tabiat hodisalarini,
ijtimoiy qonunlarni ochishga, ularni izohlashga va
shu yo'sinda demokratik to'zumni to'g'ri va ba'mani
eqanligini isbotlashga urinadilar. Eski diniy
e'tiqodlarning asta-sekin susayib borishi, ilohiy
kuchlarni koinot hodisalarida axtarishi, insonni
ma'budalarning quli holatidan butun borlikning
hukmroni darajasiga ko'tarish, uning idrok va
iste'dodiga taxsin o'qish, istiqbolga chuqur umid
bilan qarash – bu davr falsafiy oqimlarining asosiy
xususiyatidir .](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_14.png)
![Anaksagar inson ongi, qudrati va
iste'dodini juda yuksak baholaydi. Uning
ta'limoti qadimgi davrda keng yoyilgan va
zamondoshlariga kuchli ta'sir o'tkazgan. V
asrning 2 yarmida butun Ellada tuprog'ida
ijtimoiy hodisalarni o'rganish ishini o'z
oldiga asosiy maqsad qilib qo'ygan yangi
ilmiy-falsafiy oqim paydo bo'ldi. Bu
oqimning vakillari o'zlarini “sofistlar” deb
ataganlar.Dastlab “sofist” so'zi ostida
“donishmand”, “bilimdon”, “olim” degan
ma'nolar ifoda etilgan bo'lsa, keyinchalik
bu ibora falsafa mualliflariga taqalgan
laqablarga aylanib ketdi.
Qadimgi Yunonistonda maktabxonlik
ishlari sust bo'lgani uchun “sofistlar”
shaharma-shahar kezib, shaxsiy suhbatlarda
yoki jamoat oldida ilmu-fan asoslarini
tashviq qilardilar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_15.png)
![
Sofistlar falsafiy bilimlardan tashqari yana bir
muncha ijod sohalarida ham juda ulug' ishlarni
qilganlar. Jahon madaniyatining bebaho
yodgorliklaridan biri bo'lgan va Gippokrat
nomi ostida bizga qadar yetib kelgan muolaja
san'ati haqidagi kattakon asar ham sofistlar
davrida yaratilgan. Shu xildagi ilmiy tadqiqotlar
natijasi o'laroq, inson faoliyatining turli- tuman
sohalariga doir asarlar yaratdilar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_16.png)
![Gerodotning “Tarix” asarini keyingi davr olimlari
qayta ishlagan. Shulardan Aleksandriya olimlari
buni 9 bobga bo'lib, yunon mifologiyasidagi 9
mo'zaning nomi bilan ataganlar. Aleksandriya
chinakam tarixshunoslik ilmi bilan ijod qiluvchi
yozuvchidir.
Shu sababli uning asari dastlabki yunon
tarixchilari – “logoraflar” ijodida uchraydigan
qator kamchiliklardan batamom qutulib
ulgurgan emas. Gerodot ham o'zining ulug'
zamondoshi Sofokl singari ma'budlarning
qudratiga, taqdirining kuch-quvvatiga, inson
baxtining bepandligiga chippa-chin ishonadi:
kosinlarning karomatiga, mo''jizalarning
rostligiga, hatto tushlarning muqarrarligiga aslo
shubha qilmaydi. Gerodotdan minnatdor
bo'lishimizning yana ham muhimroq sabablari
bor: adabiyotimizning eng qadimgi
yodgorliklaridan biri bo'lgan “To'maris” qissasi
faqat shu odam tufayli bizgacha yetib kelgan.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_17.png)
![
Gerordot asarlarining fazilatlaridan biri-ajoyib
san'atkorlik mahorati bilan yozilganligidadir.
Yozuvchi biron hodisani bayon etar ekan , uni
og'zaki rivoyatlar bilan boyitgan. Qadimgi
Yunonistonda fanning turli sohalari bo'yicha
mashhur olimlar yetishib chiqqanlar. Yunon
olimlari Qadimgi Misr, Bobil va Kichik Osiyo
halqlarining bilimlaridan ko'p bahramand
bo'lganlar. Qadimgi Sharq fani yunon dunyosida
ilm-fanning yanada rivojlanishiga barakali ta'sir
etgan. Miloddan avvalgi YI asrda Kichik
Osiyoning g'arbiy sohilidagi Ioniya viloyati va
undagi Milet shahri ilm-fan taraqqiyotining
markaziga aylangan. Ioniya olimlari Misr va Bobil
olimlarining ilmiy bilimlaridan yaxshi xabardor
bo'lib, o'sha bilimlarni yanada rivojlantirganlar.](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_18.png)
![](/data/documents/19422c42-c7c7-431f-941b-a2296dc6ad30/page_19.png)
QADIMGI YUNONISTONDA ILMIY BILIMLARNING RIVOJLANISHI
RE JA Yunonistonda ilm rivojining dastlabki kurtaklari Qadimgi yunonlar adabiyoti Qadimgi Yunonistonda tabiiy fanlarning vujudga kelishi
DASTLABKI KURTAKLAR Qadimgi yunonlar begona davlatlardagi juda katta hududga joylashib olgan bo'lib, o'zlarini yagona halq deb hisoblaganlar. Ular ellinlar, o'z vatanlari bo'lmish Gresiyani esa Ellada deb atashardi. Ellinlarni umumiy til, urf-odatlar, qadimgi rivoyatlar, din, yagona yozuv birlashtirib turgan. Qadimgi yunonlar eramizdan avvalgi II ming yillikning oxirlarida unutib yuborilgan qadimiy yozuviga qaytmaganlar. Qadimgi elladaliklar eramizdan avvalgi IX-VIII asrlarda finiqiyaliklarning yozuvi bilan tanishganlar va uning asosida 24 harfdan iborat o'z alifbosini yaratganlar. Bu yangi alifboda finiqiyaliklarniqidan farqli o'laroq, faqat undosh tovushlarni ifodalovchi belgilar emas, balki unli tovushlar ham bo'lgan. Bu bilan yozuvning rivojiga katta hissa qo'shganlar.
DASTLABKI KURTAKLAR Ioniyalik olimlar tabiat hodisalari haqidagi o'z ko'zatishlarini bayon qilibgina qolmay, balki ularni kengroq bayon qilishga, sababini topishga haraqat qilganlar. Ayrim yunon olimlari tabiatni boshlanish manbai suv deb, ayrimlari havo deb, uchinchi birlari esa olov deb hisoblaganlar. Shu davrning ko'pgina olimlari tabiatdagi hodisa va qonunlarini diniy yo'l bilan tasvirlab berganlar. Turli hodisalarni xudolarning va ma'budlarning ishi deb bilganlar. Ioniyalik olimlarning ishini Afinada yashagan ulug' mutafakkir Demokrit davom ettirdi .
DEMOKRIT Demokrit tabiatni chuqur o'rgandi. ko'plab halqlarning ilmiy bilishlari bilan tanishdi. U butun olam mayda zarrachalar – atomlardan tashkil topgan, degan dohiyona fikrni ilgari surdi. Demokrit odamda hech qanday ruh yo'q, tabiatning dahshatli hodisalari qarshisida odamlarning ojizligi va qo'rqish natijasida xudolarga ishonish vujudga kelgan deb isbotladi. Xudolarga va odam ruhining abadiy yashashga ishonchini chippakka chiqargan Demokrit ta'limoti din homiylari va ruhoniylarini qattiq g'azablantirgan. Ular Demokrit qarashlarini rad qilolmaganlar , biroq uning asarlarini yo'q qilishga, do'stlaridan ayrimlarini qatl etishga, yana birlarini darra bilan urib turmalarga qamashga, uchinchilarini esa fuqarolik huquqlaridan mahrum qilishga da'vat etganlar. Demokritning zamondoshi shifokor Gippokrat uning g'oyalarini davom ettirdi.