Qipchoq tilida egalik kategoriyasi
![Mav zu:Qipchoq t ilida
egalik k at egoriy asi
Reja:
1.Egalik k at egoriy asi
2.Grammat ik egalik ning
morfologik usul bilan
ifodalanishi
3.Sint ak t ik usul so’z t art ibi
usulida ifodalanishi](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_1.png)
![Grammat ik egalik
k at egoriy asi ot t urk umiga
xos grammat ik
k o’rsat k ichlar y ig’indisi
bo’lib,barcha t urk iy t illar
uchun umumiy dir.Bu
k at egoriy aning o’ziga
xosligi shundak i, u bir
v aqt ning o’zida ham
shaxsga qarashli
predmet ni,ham shu
predmet ga egalik qiluv chi
shaxsni anglat adi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_2.png)
![Masalan, k it ob so’zidagi –и
qo’shimchasi, bir
t omondan,predmet
(k it ob)ning III shaxsga
qarashliliini
bildirsa,ik k inchi
t omondan,shu shaxsning
predmet (k it ob)ga
egaligini anlat adi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_3.png)
![Turk iy t illarda grammat ik
egalik ma’nosi t urli usullar
bilan ifodalanadi:
1.Morfologik usul,y a’ni so’z
negizlariga egalik ni
anglat uv chi maxsus
qo’shimchalarni qo’shish
orqali:](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_4.png)
![Tuv a t ilida
тевем
тевези
тевезитевевистевен](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_5.png)
![2 .Morfologik -sint ak t ik
usul,y a’ni qarat uv chi
qarat qich k elishigidagi
k ishilik olmoshi v a
qaralmish-egalik affi k sini
olgan ot y ok i ot lashgan
lek sema: t urk Бени м
дости м сени н досту н](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_6.png)
![3.Sint ak t ik usul,y a’ni
qarashlilik ning egalik
qo’shimchalarsiz,so’z
t art ibi usulida
ifodalanadi.Masalan,o’zbek
t ilida bizning uy, uy
menik i, chuv ash t ilida м ан
ал (м ени нг к ули м ) сан ал
(сени нг к ули нг) k abi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_7.png)
![Grammat ik egalik ning
morfologik usul bilan
ifodalanishi qadimt urk iy
t illarning ham asosiy
xususiy at i bo’lgan. Egalik
qo’shimchalarining eng
qadimgi shak llarini
quy idagicha k o’rsat ish
mumk in:](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_8.png)
![Bi rlik Ko’plik
I. – м , –ы м //-и м -бы з//-би з, -ы бы з//-и би з
II. –н, -ы н//-и н -ны з//-ни з, -ы ны з//-и ни з
-г, ы г//и г -гы з//-ги з, -ы гы з//-и ги з
III. –ы //и , -сы //-си -ы //и , -сы //си](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_9.png)
![Grammat ik egalik ning I shaxs
birlik qo’shimchalari barcha
t urk iy t illar uchun . – м , –ы м //-и м
shak llaridir. Bu shak lda
qo’shimchalar t ark ibidagi unli
t ov ushlarning o’zgarishi so’z
negizi t ark ibidagi unli t ov ushning
xususiy at iga bog’liq, bunda
unlilar uy g’unligi (singormanizm)
qoidasi t o’la k uchga k iradi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_10.png)
![Masalan gagauz t ilida I
shaxs birlik ning
ifodalanishi: bobam
(ot am), bulum
(xolam),k oy nunum
(qo’y im), bileziim
(bilak uzugim) v a boshq.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_11.png)
![Grammat ik egalik ning II
shaxs birlik shak li hozirgi
t urk iy t illarda asosan . –н, -
ы н//-ин qo’shimchalari
orqali shak llanadi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_12.png)
![Egalik qo’shimchalarining
k o’plik anglat uv chi
shak llari k o’p
nusxalidir.Bunda faqat
egalik qo’shimchalari
t ark ibidagi unli
t ov ushlargina o’zgarib
qolmasdan,balk i
qo’shimchalarning boshi v a
oxiridagi undosh t ov ushlar
ham o’zgarishi uchray di.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_13.png)
![Ay rim t urk iy t illar,
masalan, t at ar,qo’miq
t illarida н > г
almashinishiga н
undoshining unlilar
o’rt asida k elgan holat i
sabab bo’lgan deb
k o’rsat iladi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_14.png)
![Egalik affi k sining III shaxs
birlik v a k o’plik shak llari
ham ma’lum har xillik larga
ega. Tuv a, hak as shor
t illarida int erv ok al holat da
(unlilar o’rt asida) -сы //си
affi k slarining birinchi
undoshi з undoshiga (-
зы //-зи) ay lanadi: t uv a.
Тевези (t uy asi) hak as.
К и м ези (k emasi) к ебези
(k emasi) k abi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_15.png)
![II I shaxs egalik affi k slari
k o’p ma’nolidir. Bunday
holda egalik affi k slari o’z
ma’nosi (qarashlilik
ma’nos)ini y o’qot adi:
ot asi,onasi,y axshisi k abi.](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_16.png)
![Hasanov a N ozimaning
Turk iy t illar qiy osiy -t arixiy
grammat ik asi fanidan
t uzgan prezrnt at siy asi](/data/documents/2fa2b4e2-0727-49dd-8162-81c7bd1d817f/page_17.png)
Mav zu:Qipchoq t ilida egalik k at egoriy asi Reja: 1.Egalik k at egoriy asi 2.Grammat ik egalik ning morfologik usul bilan ifodalanishi 3.Sint ak t ik usul so’z t art ibi usulida ifodalanishi
Grammat ik egalik k at egoriy asi ot t urk umiga xos grammat ik k o’rsat k ichlar y ig’indisi bo’lib,barcha t urk iy t illar uchun umumiy dir.Bu k at egoriy aning o’ziga xosligi shundak i, u bir v aqt ning o’zida ham shaxsga qarashli predmet ni,ham shu predmet ga egalik qiluv chi shaxsni anglat adi.
Masalan, k it ob so’zidagi –и qo’shimchasi, bir t omondan,predmet (k it ob)ning III shaxsga qarashliliini bildirsa,ik k inchi t omondan,shu shaxsning predmet (k it ob)ga egaligini anlat adi.
Turk iy t illarda grammat ik egalik ma’nosi t urli usullar bilan ifodalanadi: 1.Morfologik usul,y a’ni so’z negizlariga egalik ni anglat uv chi maxsus qo’shimchalarni qo’shish orqali:
Tuv a t ilida тевем тевези тевезитевевистевен