SHarqiy Оsiyo mamlakatlari kalеndarlaridagi “fazоviy tarmоq”lar

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3205.685546875 KB

Скачать

SHA RQI Y ОSIYO MAMLAKATLARI
KALЕN DARLA RIDAGI “ FAZОVI Y
TARMОQ” LAR


Xitoy, Misr, Bobil va Hindistonda
astronomiya fani salkam bir vaqtda
paydo boigan. Insonlarning ehtiyojidan
kelib chiqib, bu fan taraqqiy etgan.
«Shuszin» (Tarix kitobi) nomli tarixiy
kitobda ma’lumot berilishicha, Xitoy
kohinlari Quyoshning qachon tutilishini
oldindan ayta oigan. Bu ularning asosiy
vazifalaridan biri edi.


Eramizdan avvalgi 360-yilda xitoyliklar
birinchi yulduz katalogini tuzib chiqadi.


Bir qancha Xitoy
solnomalari, arxeologik
ma’lumotlarga ko’ra
Shan-In sulolasi davri
(er.avv. XVIII-XII
asrlar)da yilning
uzunligi 365 kun qilib
belgilansada, oylar 29-
30 kundan iborat 12
oydan tashkil topgan.


«Chjuan-yuy li» nomli
kalendar qadimgi
kalendarlardan biri
liisoblanadi. U
mukammalligi
jihatidan yarim asr
keyin yaratilgan Yulian
kalendari bilan
bahslasha olardi.


Kalendar boshqa kalendarlardan tuzilishi
jihatidan butunlay farq qiladi. Unda yil bir
davriylik (sikl)ni tashkil qiladi va u oltmish
yildan iborat. Butun oltmish yil ikki «ver» va
«fazoviy» tarmoqlarga bo'linadi. Davriylikda
beshta «fazoviy tarmoq» mavjud. Bular:
daraxt (mu), olov (xo), yer (giu), metall (szin),
suv (shuy)dir. Har bir fazoviy tarmoq ham
ikkiga bo‘linadi. Masalan, daraxt - o‘simlik,
daraxt - buyum shaklidagi, olov - tabiiy olov
va yoqilgan olov, metall - tabiatdagi va metall
buyum, yer - haydalgan va haydalmagan yer,
suv - oqayotgan va oqmayotgan suv tarzida


Oltmish yillik davriylik kalendarida o‘n ikkita
yer tarmoqlari ham boMgan. Ular biror bir
hayvon nomi bilan atalgan. Masalan,
sichqon (szi), sigir (chou), yoMbars (in),
quyon (mao), ilon(chen), ot(u), qo'y(vey),
maymun(shen), tovuq(yu), it(svuy),
to'ng'iz(xav). Kalendarda oltmish yil
davomida «yer tarmoqlar»i besh marta
takrorlanadi. Oltmish yil davomida «fazoviy»
va «yer» tarmoqlaridagi uyg'unlik hech
takrorlanmavdi.


Sharqiy Osiyo
mamlakatlari
kalendarlaridagi oltmish
yillik sikl. Sharqiy Osiyo
mamlakatlari
kalendarida oltmish
yillik siklning kelib
ehiqish tarixi
quyidagicha: qadimda
olam suv. olov, tuproq,
metall va yog’och kabi
beshta unsurdan tashkil
topgan deb hisoblangan
hamda ular iiobiy va
salbiy xususiyatlarni
mujassamlashtirgan.


Yupiterning 12 yillik harakat yoli 30° dan qilib,
12 bo‘lakka bo"litigan (360° 12 = 360°) va har ■
bir boTagiga «fazoviy tarmoq» ileb ataluvchi o‘n
ikki oyning belgilari qo'yib chiqilgan. Kevin
milod boshlarida bu belgilarga hayvonlarning
nomlari qo'shib qo'yilgan. Bular Ouyoshning
yillik ko'rinma harakati yo‘lida joylashgan ushbu
yulduz 63 turkumlari egallagan hududlarga
mos keladi: liamal, savr, javzo, saraton, asad,
sunbula, mezon, aqrab, qavs. jadiy, dalv va hut.


Sharqiv Osiyo mamlakatlari xalqlari
«fazoviy tarmoq», «yer tarmoqlar»i
belgilaridan tashkil bo'lgan (60x5) yilni
o'z ichiga oigan siklik jadval kalendarni
tuzganlar. Mazkur kalendar ma’lum yil
«fazoviy tarmoq»ning vertikal ustuni va
«yer tarmog‘i»ning gorizontal yo‘li
kesishgan katakda joylashib, qo‘shma
«quvon-olov», «maymun-metall» yoxud
«olov-suv» kabi nomlar bilan ataladigan
bo‘lgan va aynan shu nomlarga mos
ravishda, 60 yildan so‘nggina
qaytarilgan.


60 yillik siklga ega bo‘lgan bu kalendar
hozirgi kunda Xitoy, Yaponiya, Koreya,
Vetnam va Mo‘g‘ulistonda qo‘llaniladi.
Xitoy va Koreyada «fazoviy tarmoq»ni
tashkil etgan unsurlar ikkilamchi ijobiy
va salbiy xususiyatlarga ko‘ra ikkiga
bo'lingan holda, Yaponiyada ular yosh
xususiyatlariga ko‘ra katta va kichik nom
bilan, Mo‘g‘ulistonda esa besh unsur
faqat ranglar bilan ko‘k (ba’zan yashil),
qizil, sariq. oq va qora bilan qoilaniladi.

SHA RQI Y ОSIYO MAMLAKATLARI KALЕN DARLA RIDAGI “ FAZОVI Y TARMОQ” LAR

 Xitoy, Misr, Bobil va Hindistonda astronomiya fani salkam bir vaqtda paydo boigan. Insonlarning ehtiyojidan kelib chiqib, bu fan taraqqiy etgan. «Shuszin» (Tarix kitobi) nomli tarixiy kitobda ma’lumot berilishicha, Xitoy kohinlari Quyoshning qachon tutilishini oldindan ayta oigan. Bu ularning asosiy vazifalaridan biri edi.

 Eramizdan avvalgi 360-yilda xitoyliklar birinchi yulduz katalogini tuzib chiqadi.

 Bir qancha Xitoy solnomalari, arxeologik ma’lumotlarga ko’ra Shan-In sulolasi davri (er.avv. XVIII-XII asrlar)da yilning uzunligi 365 kun qilib belgilansada, oylar 29- 30 kundan iborat 12 oydan tashkil topgan.

 «Chjuan-yuy li» nomli kalendar qadimgi kalendarlardan biri liisoblanadi. U mukammalligi jihatidan yarim asr keyin yaratilgan Yulian kalendari bilan bahslasha olardi.

SHarqiy Оsiyo mamlakatlari kalеndarlaridagi “fazоviy tarmоq”lar

10.08.2023

0

3205.685546875 KB

Похожие